S t r o n a | 1
Kodeks Etyczno - Zawodowy Psychologa
Psycholog jako badacz
Psycholog jako badacz to osoba zajmująca się przeprowadzaniem badań naukowych
(często w zespole) , sporządzaniem raportów z tych badaniań oraz ich publikowaniem.
Sporządzaniem recenzji, czyli krytyką naukową badań innych psychologów badaczy.
Opieką nad pracami magisterskimi, właściwym uformowaniem kandydata na badacza
(jakim jest magistrant), a także opieka nad pracami doktorskimi.
 Nierzetelnie przeprowadzone badanie naukowe, nierzetelna publikacja, spłycona i
tendencyjna krytyka naukowa, a także nie wywiązywanie się z roli mistrza przynoszą
psychologowi wstyd 1. J.Brzeziński
Psycholog jako badacz musi pamiętać o tym, że prowadzone przez niego badania
naukowe muszą być zgodne z zasadami etyki zawodu psychologa, wykonywane
powinny być za pomocą odpowiednich i sprawdzonych pod kątem skuteczności metod
badawczych. Podstawowe metody badawcze to obserwacja (bierna lub czynna), wywiad
, rozmowa , techniki kwestionariuszowe , testy inteligencji oraz testy zdolności.
Psycholog wybierając metodę, wykonując badanie oraz prezentując wyniki nie
powinien ulagać presji żadnych osób, okoliczności czy sytuacji. Przeprowadzane badanie
powinno być obiektywne, i wolne od stronniczości.
Uczestnicy badań powinni zgłaszać się dobrowolnie, psycholog nie może zmuszać
nikogo do uczestnictwa w badniu, oraz powinien pamiętać, że badany ma prawo w
każdym momencie zrezygnować z dalszej kontynuacji badania, może się wycofać bez
żadnych konsekwencji. Nie można dopuszczać do sytuacji w której, do są badania
zmuszani np. studenci przez swojego wykładowcę; gdy osoby są zmuszane do
uczestniczenia w badaniu poprzez zastraszanie, szantażowanie. Trzeba także uważać na
sytuacje w których osoby pod wpływem społecznej presji zgłaszają się do badania.
1
Jerzy Brzeziński, Etyka zawodu psychologa, PWN 2008. s.148
1
S t r o n a | 2
Przed wykonaniem badania psycholog powinien upewnić się że nie będzie ono miało
negatywnego wpływu na osoby badane, że nie pogorszą jego stanu psychicznego ani
fizycznego, nie wywołają cierpienia ani utraty cenionych wartości. W przypadku
ważnych badań, których wyniki mogą przynieść duże korzyści dla nauki lub osób
uczestniczących, (a nie istnieją inne metody) można je podjąć pod warunkiem bardzo
dokładnego poinformowania badanego o przebiegu badania, oraz możliwych
zagrożeniach, przed uzyskaniem zgody na nie. Psycholog powinien też dołożyć
wszelkich starań aby zmniejszyć do minimum negatywne skutki dla uczestników
badania.
W badaniach nie mogą brać udziału osoby które mają prywatne powiazania z
badaczem tzn. bedące jego rodziną, przyjaciółmi, bliskimi znajomymi.
Profesjonalny psycholog musi też pamiętać, aby utrzymywać dystans w stosunku do
uczestnika badania i nie angażować się w nie emocjonalnie.
Zanim psycholog przeprowadzi badanie powinien zawrzeć tzw.  kontrakt , oraz
uzyskać zgodę badanego na uczestnictwo w badaniu. Psycholog ma obowiązek
odpowiedzieć na pytania uczestników dotyczace badania, a także poinformować ich o
jego przebiegu i celu. W przypadku nagrywania (audio lub wideo) badania, osoba
uczestnicząca powinna zostać o tym poinformowana i powinna wyrazić na to zgodę.
(Istnieją jednak wyjątkowe przypadki w których dopuszczalne jest nagrywanie
badanego bez uprzedzenia, jednak po zakończeniu, osoba powinna wyraz
ić zgodę na
wykorzystanie uzyskanego materiału.)
Otrzymane z badania wyniki powinny być wiarygodne i rzetelne. Psycholog
powinien przedstawiając rezultaty swoich badań pamiętać, że wyniki mogą być
wykorzystane przez ludzi do kształtowania zachowań i poglądów. Dlatego psycholog
powinien oszacować zarówno pozytywne jak i negatywne skutki udostępnienia
wyników przeprowadzonego przez siebie badania, i możliwe ich zastosowanie w
praktyce społecznej, powinien starać się zapobiec ich niewłaściwemu wykorzystaniu.
Psycholog podczas prezentacji wyników swojego badania powinien zaznaczyć wyniki
które nie potwierdzają hipotez badawczych, oraz istnienie hipotez alternatywnych, a
2
S t r o n a | 3
także zadbać o ograniczenie generalizacji rezultatów. Szczególna ostrożność powinna
być zachowana przy formułowaniu praktycznych wniosków z badania.
Psycholog jako badacz powinien pamiętać że uczestnicy badania mają prawo do
anonimowości, w przypadku powoływania sie na wyniki konkretnej osoby, musi
przedstawić je bez informacji, które umożliwiłyby zidentyfikowanie osoby badanej.
W publikacji, w której opisuje swoje badanie oraz jego rezultaty, psycholog ma
obowiązek podać informację o pracach badawczych innych autorów, z jakich korzystał
podczas jej pisania, oraz czy korzystał z konsultacji, wskazówek czy sugestii innych
osób. W przypadku nie zaznaczenia faktu korzystania z badań innych badaczy, mamy do
czynienia z plagiatem. Niedopuszczalne jest także:
zmyślanie, czyli preparowanie i publikowanie wyników nieuzyskanych, zmyślanie ma na
celu całkowite lub częściowe wytworzenie wyników, aby dopełnienić wymagana
minimalną liczebność grupy badawczej.
fałszowanie, czyli manipulowanie zabranym materiałem badawczym lub metodą oraz
zmienianie danych doświadczalych w ten sposób, że wyniki badań nie zostaja
prawdziwie przedstawione w raporatch. Przeważnie fałszowanie występuje w celu
potwierdzenia hipotezy roboczej.
Plagiatorstwo, zmyślanie i fałszowanie nazywamy nierzetelnością w nauce.
W przypadku pracy zespołowej, psycholog powinien dbać o ochronę własnych praw
autorskich oraz respektować prawa autorskie współpracowników. Niedopuszczalne jest
przedstawianie swojego nieprawdziwego udziału w pracy zespołowej,
np.przywłaszczanie sobie osiągnieć innego badacza, lub podpisywanie się pod badaniem
w którym nie brał udziału.
Psycholog, który ocenia prace badawcze innego autorstwa, musi pamiętać aby ta
ocena była rzetelna, kompetentna i obiektywna. Jeżeli występują okoliczności które
uniemożliwiają wydanie takiej opinii, psycholog nie powinin podjąć się oceny, ponieważ
krytyka naukowa jest bardzo ważna w rozwoju dyscypliny naukowej jaką jest
psychologia.
3