Psychologia
Psychologia
Etymologia terminu:
Etymologia terminu:
Wykład 1
Wykład 1
Psyche (grec.)  dusza
Psyche (grec.)  dusza
Logos (grec.)  słowo, nauka
Logos (grec.)  słowo, nauka
Psychologia jako nauka
Psychologia jako nauka
Etymologicznie: psychologia  nauka o duszy.
Etymologicznie: psychologia  nauka o duszy.
Współcześnie: psychologia  nauka o
Współcześnie: psychologia  nauka o
funkcjonowaniu umysłu i ludzkich zachowaniach.
funkcjonowaniu umysłu i ludzkich zachowaniach.
Rodzaje psychologii (wg W. A
ukaszewskiego) Zagadnienia cyklu wykładów
Rodzaje psychologii (wg W. A
ukaszewskiego) Zagadnienia cyklu wykładów
Status psychologii jako nauki. Kierunki psychologii, paradygmaty
badawcze.
psychologia naukowa  zbiór twierdzeń dotyczących
psychologia naukowa  zbiór twierdzeń dotyczących
Zarys historii psychologii, od Gustawa Fechnera ku psychologii
regularności i zale\
ności, które zawierają opis i
regularności i zale\
ności, które zawierają opis i
współczesnej.
wyjaśnienie faktów psychicznych i stanowią podstawę
wyjaśnienie faktów psychicznych i stanowią podstawę
Jak poznajemy rzeczywistość? Spostrzeganie i kategoryzacja
percepcyjna.
do przewidywania nowych zjawisk;
do przewidywania nowych zjawisk;
Co to jest i jak funkcjonuje pamięć?
psychologia humanistyczna obejmująca ujęcia
psychologia humanistyczna obejmująca ujęcia
Z czego składa się i jak funkcjonuje nasza wiedza o świecie?
aksjologiczne /wartościujące/ a więc określająca, co
aksjologiczne /wartościujące/ a więc określająca, co
Jak myślimy, co warunkuje procesy myślowe?
jest dla człowieka dobre, słuszne, po\
yteczne, co warto
jest dla człowieka dobre, słuszne, po\
yteczne, co warto
Czym są emocje i jaki jest ich związek z zachowaniem człowieka?
i dlaczego; Czym jest motywacja, jaką rolę pełni w ludzkich działaniach?
i dlaczego;
Co ró\
ni ludzi między sobą? Co to jest osobowość, z czego się składa,
psychologia potoczna obejmująca powszechne
psychologia potoczna obejmująca powszechne
jakie są podstawowe teorie osobowości. Na czym polegają ró\
nice
społeczne przekonania dotyczące ludzkiej natury i
społeczne przekonania dotyczące ludzkiej natury i
indywidualne i co je warunkuje (np. temperament, inteligencja, style
poznawcze).
mechanizmów zachowania.
mechanizmów zachowania.
Po co nam psychologia, co mo\
e ona podpowiedzieć zwykłemu
człowiekowi, jak \
yć, jak działać we współczesnym świecie?
Psychologia naukowa
Psychologia naukowa
Literatura
Literatura
Strelau, J. (red.) (2004). Psychologia.
Strelau, J. (red.) (2004). Psychologia.
Podręcznik akademicki. T. 2. Psychologia
Podręcznik akademicki. T. 2. Psychologia
- u\
ywa eksperymentów
ogólna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo - u\
ywa eksperymentów
ogólna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Psychologiczne.
- stosuje racjonalno-logiczne rozumowanie
- stosuje racjonalno-logiczne rozumowanie
Zimbardo, P., Ruch, F. (1994). Psychologia i
Zimbardo, P., Ruch, F. (1994). Psychologia i
- formułuje twierdzenia
- formułuje twierdzenia
\
ycie. Warszawa: PWN. [i wydania póz
niejsze]
\
ycie. Warszawa: PWN.
Pytania o koncepcje człowieka
Pytania o koncepcje człowieka
Thomas Kuhn
Thomas Kuhn
(wg Wiesława A
ukaszewskiego)
(wg Wiesława A
ukaszewskiego)
Kim jest człowiek?
Kim jest człowiek?
Czy z psychologicznego punktu widzenia jest on układem
Czy z psychologicznego punktu widzenia jest on układem
prostym czy zło\
onym?
prostym czy zło\
onym?
Jakie są mechanizmy napędzające ludzkie działanie, jakie
Jakie są mechanizmy napędzające ludzkie działanie, jakie
Paradygmat to rozległa teoria
interesy realizuje człowiek?
interesy realizuje człowiek?
zawierająca w sobie ró\
ne teorie
Jakimi strategiami posługują się ludzie podczas realizacji
Jakimi strategiami posługują się ludzie podczas realizacji
wa\
nych interesów?
wa\
nych interesów?
szczegółowe
Czy natura ludzka determinowana jest przede wszystkim przez
Czy natura ludzka determinowana jest przede wszystkim przez
czynniki biologiczne czy te\
przez doświadczenie (uczenie się)?
czynniki biologiczne czy te\
przez doświadczenie (uczenie się)?
Czy domeną natury ludzkiej jest wolny wybór czy raczej
Czy domeną natury ludzkiej jest wolny wybór czy raczej
podleganie konieczności?
podleganie konieczności?
Jaką rolę przypisuje się przeszłości, teraz
niejszości i przyszłości?
Jaką rolę przypisuje się przeszłości, teraz
niejszości i przyszłości?
Czy natura ludzka jest stabilna czy te\
zmienna?
Czy natura ludzka jest stabilna czy te\
zmienna?
Do jakich metafor odwołuje się dana koncepcja człowieka?
Do jakich metafor odwołuje się dana koncepcja człowieka?
Koncepcje człowieka
Koncepcje człowieka
Koncepcja psychoanalityczna
Koncepcja psychoanalityczna
(wg Wiesława A
ukaszewskiego)
(wg Wiesława A
ukaszewskiego)
Człowiek zdeterminowany jest swoją naturą,
Człowiek zdeterminowany jest swoją naturą,
psychoanalityczna biologią.
psychoanalityczna biologią.
Motywy działań są nieświadome.
Motywy działań są nieświadome.
behawiorystyczna
behawiorystyczna
Osobowość ma charakter zło\
ony (ID, EGO,
Osobowość ma charakter zło\
ony (ID, EGO,
humanistyczna
humanistyczna
SUPEREGO)
SUPEREGO)
poznawcza
poznawcza
Mechanizmy obronne:
Mechanizmy obronne:
socjobiologiczna
socjobiologiczna
racjonalizacja (reinterpretacja, zmiana znaczenia)
wyparcie (usunięcie ze świadomości)
postmodernistyczna
postmodernistyczna
projekcja (rzutowanie na innych)
potoczne
potoczne
Koncepcja behawiorystyczna Koncepcja humanistyczna
Koncepcja behawiorystyczna Koncepcja humanistyczna
Człowiek jest podmiotem działania a nie
Człowiek jest podmiotem działania a nie
Człowiek jest kształtowany przez jego
Człowiek jest kształtowany przez jego
przedmiotem podlegającym działaniu.
przedmiotem podlegającym działaniu.
interakcje z otoczeniem.
interakcje z otoczeniem.
To, kim jesteśmy, determinowane jest przez Człowiek sam kształtuje siebie. Jego
To, kim jesteśmy, determinowane jest przez Człowiek sam kształtuje siebie. Jego
nadrzędnym interesem jest rozwój i
nadrzędnym interesem jest rozwój i
nasze kontakty ze środowiskiem, innymi
nasze kontakty ze środowiskiem, innymi
podstawowym celem samorealizacja,
podstawowym celem samorealizacja,
ludz
mi, czyli przez nasze doświadczenie
ludz
mi, czyli przez nasze doświadczenie
która polega na mo\
liwie najlepszym
która polega na mo\
liwie najlepszym
zdobywane w procesie uczenia się.
zdobywane w procesie uczenia się.
wykorzystaniu posiadanych uzdolnień w
wykorzystaniu posiadanych uzdolnień w
kształtowaniu swojego \
ycia.
kształtowaniu swojego \
ycia.
Koncepcja poznawcza Koncepcja socjobiologiczna
Koncepcja poznawcza Koncepcja socjobiologiczna
Człowiek jest aktywnym podmiotem
Człowiek jest aktywnym podmiotem
poznającym, który nieustannie  na Wszystkie lub prawie wszystkie zachowania
poznającym, który nieustannie  na Wszystkie lub prawie wszystkie zachowania
podobieństwo badacza  konstruuje i człowieka są determinowane genetycznie.
podobieństwo badacza  konstruuje i człowieka są determinowane genetycznie.
rekonstruuje swoje doświadczenie,
rekonstruuje swoje doświadczenie,
Zachowania są przechowywane w populacji
Zachowania są przechowywane w populacji
formułuje i weryfikuje hipotezy,
formułuje i weryfikuje hipotezy,
pod warunkiem, \
e gwarantują sukces
pod warunkiem, \
e gwarantują sukces
nieustannie się uczy.
nieustannie się uczy.
reprodukcyjny.
reprodukcyjny.
Koncepcja postmodernistyczna
Koncepcja postmodernistyczna
Przykładowe cechy człowieka współczesnego:
Przykładowe cechy człowieka współczesnego:
kolekcjonowanie wra\
eń i przyjemności Psychologia -
kolekcjonowanie wra\
eń i przyjemności
zanik przywiązania do miejsca, przestrzeni,
zanik przywiązania do miejsca, przestrzeni,
- rys historyczny
osób, społeczności czy tradycji
osób, społeczności czy tradycji
konsumpcjonizm
konsumpcjonizm
powierzchowność
powierzchowność
Hermann von Ebbinghaus Psychologia przednaukowa (XIX w.)
sir Francis Galton
Hermann von Helmholtz
 Psychologia ma długie dzieje, lecz
Gustav Fechner
krótką historię
Dzięki ich badaniom po raz pierwszy w historii podjęto
próbę  zmierzenia umysłu.
Abris der Psychologie (1908) Dla Fechnera umysł, ciało i duch były jednak nadal
nierozdzielne (świat fizyki jako zewnętrzna
manifestacja duchowej rzeczywistości).
Psychologia naukowa Strukturalizm
Początki psychologii jako nauki  2 poł. XIX w.
Wg Wundta procesy świadomości mo\
na rozło\
yć na
elementy podstawowe:
1879  otwarcie pierwszego laboratorium psychologicznego
Wra\
enia (wzrokowe, słuchowe, smakowe,
(Lipsk, Wilhelm Wundt).
zapachowe, dotykowe)
Wundt jako pierwszy zwrócił uwagę, \
e przedmiotem badań
Uczucia (np. strachu, miłości, przyjemności, smutku)
psychologicznych powinny być procesy świadomości. Mo\
na
je analizować stosując metody eksperymentalne Wyobra\
enia (obrazy nie mające odbicia w aktualnej
(introspekcja eksperymentalna  analiza własnych stanów rzeczywistości)
psychicznych).
1882  utworzenie Instytutu Psychologii na Uniwersytecie w
Lipsku (W. Wundt)
Funkcjonalizm
Strukturalizm  c.d.
Przedstawiciele: Wiliam James, John Dewey
(1. poł. XX w.)
Wg Wundta w ka\
dym doświadczeniu da się
Zdaniem funkcjonalistów psychikę nale\
y badać analizując
wyodrębnić wra\
enia, uczucia i wyobra\
enia. Tworzą
funkcje procesów świadomości.
one strukturę świadomości.
Wg Williama Jamesa, funkcja świadomości polega przede
Stosowana metoda eksperymentalna  introspekcja
wszystkim na ułatwianiu dostosowania zachowań jednostki
( patrzenie wgłąb siebie , opis własnych wra\
eń,
do otaczającego ją środowiska.
uczuć, wyobra\
eń).
Często stosowane działania przystosowawcze stają się
nawykami (automatycznymi wzorcami
zachowania/reagowania).
Odwrót od introspekcji w kierunku metod
eksperymentalnych.
Asocjacjonizm  cd.
Asocjacjonizm
Warunkowanie klasyczne (pawłowskie)
Powstawanie odruchu warunkowego, czyli wyuczonego
Koncentracja na procesach uczenia się.
(bodziec bezwarunkowy, np. pokarm odruch
Reprezentanci: Herman Ebbinghaus, Edward bezwarunkowy, np. ślinienie się psa bodziec
Thorndike, Iwan Pawłow warunkowy, np. dz
więk. Po wielu powtórzeniach: bodziec
warunkowy odruch warunkowy)
(pierwsze dekady XX w.)
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
Badanie wpływu ró\
nych czynników na
Wyuczenie się przez organizm zale\
ności między
zapamiętywanie i zapominanie.
zachowaniami a ich konsekwencjami. Działanie dostarcza
Badania nad warunkowaniem:
wzmocnień pozytywnych lub negatywnych, które motywują
Pawłow: warunkowanie klasyczne
do dalszego działania lub do jego zaprzestania.
Thorndike: warunkowanie instrumentalne
Gestalt (psychologia postaci)
Behawioryzm
Wg Johna Watsona, metody introspekcyjne są nierzetelne i Przedstawiciele szkoły Gestalt nie zgadzali się z obecnym w
funkcjonalizmie czy behawioryzmie atomizmem (wydzielaniem
nieobiektywne. Przedmiotem badań powinny być wyłącznie
części składowych zjawiska).
zachowania jako obserwowalne, powtarzalne,
porównywalne.
Propagowali podejście holistyczne. Wg nich, ludzie postrzegają świat
nie w kawałkach, elementach struktury, ale w całościach, a całość
Zachowanie mo\
e być analizowane poprzez parę skojarzeń:
to więcej ni\
suma części.
bodziec  reakcja (np. ból po dotknięciu ognia  cofnięcie
Mózg ma wrodzoną zdolność do porządkowania i organizowania pola
ręki).
percepcji w mające znaczenie figury (np. zjawisko fi, wydobywanie
Do połowy XX w. behawioryzm stał się szkołą dominującą w
figury z tła, itp.)
psychologii. Upowszechnił metody badawcze oparte na
Przedstawiciele: Max Wertheimer, Wolfgang K�hler, Kurt Koffka
obserwacji zachowań.
(pierwsze dekady XX w.)
Najbardziej znany przedstawiciel: Frederic Skinner.
Psychoanaliza Psychoanaliza  cd.
Wg Freuda, osobowość ka\
dego z nas składa się nie tylko
Jedna z najgłośniejszych szkół w historii psychologii.
ze świadomości, ale i elementów nieświadomych.
Nazwisko jej twórcy, Zygmunta Freuda, potocznie jest
uto\
samiane z początkami psychologii jako nauki.
Mogą one być  wyparte , jakby zapomniane, nie jesteśmy
ich świadomi, a jednak bardzo mocno wpływają na nasze
Wg Freuda racjonalistyczne i systemowe prawa nauki nie
zachowania i świadomość tzw. nieświadomość.
są w stanie wyjaśnić wszystkich ludzkich zachowań.
Pomiędzy świadomością i nieświadomością istnieje te\

Psychoanaliza to zarówno metoda terapii, jak i teoria
poziom pośredni: przedświadomość, na którą składają
osobowości.
się myśli nieświadome w danej chwili, ale mo\
liwe do
uświadomienia w przyszłości.
Psychoanaliza  cd.
Psychoanaliza  cd.
Struktura osobowości składa się ponadto z trzech sfer:
ID  sfera biologicznie ukształtowana i obejmująca
odziedziczone popędy
EGO  sfera, której funkcją jest zaspokojenie popędów w
akceptowalny społecznie sposób
SUPEREGO  sfera zawierająca najczęściej
nieświadome reprezentacje ideałów, wartości i norm
kulturowych (swego rodzaju wewnętrzny oceniający
obserwator, sumienie).
Psychoanaliza  cd.
Psychoanaliza  cd.
Inni znani reprezentanci szkoły psychoanalitycznej to: Carl Gustaw Jung,
Alfred Adler, Erich Fromm, Karen Horney.
Wg Freuda, ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych
Zasługą Junga jest przede wszystkim uzupełnienie freudowskiej
popędów, które od najwcześniejszych lat \
ycia sterują ich
nieświadomości o sferę nieświadomości zbiorowej, która nie jest nam
zachowaniem i motywacjami.
dana bezpośrednio, ale ujawnia się w obecnych w danej kulturze mitach,
symbolach, tradycji, a nawet snach. Według Junga ludzka pamięć
dziedziczy pamięć doświadczeń przodków tak samo, jak ciało dziedziczy
Najwa\
niejszym z
ródłem popędów jest libido, czyli energia
struktury biologiczne.
psychiczna o naturze seksualnej.
Najwa\
niejszym składnikiem nieświadomości zbiorowej są archetypy 
uniwersalne wzorce ludzkich zachowań i dą\
eń, np. archetyp matki,
Zdaniem Freuda najsilniejszy wpływ na rozwój osobowości
animus (archetypowy kobiecy wizerunek mę\
czyzny), anima
człowieka wywierają prze\
ycia z wczesnego dzieciństwa (w
(archetypowy wizerunek kobiety u mę\
czyzny).
tym te o naturze seksualnej).
Jung jako pierwszy wprowadził te\
rozró\
nienie dwóch wymiarów
osobowości: introwersji i ekstrawersji.
Psychologia współczesna
Podstawowe kierunki współczesnej psychologii
W pierwszym okresie rozwoju psychologii przedstawione szkoły
Mo\
na wyró\
nić wiele kierunków rozwojowych
konkurowały ze sobą co do przedmiotu badań oraz metod
współczesnej psychologii, w ramach których badacze
psychologii.
podejmują eksperymenty i formułują wnioski oraz teorie.
Współcześnie psychologowie są zgodni, \
e nie ma jednego
W zasadzie nie konkurują one ze sobą, który słuszniej i
paradygmatu wyjaśniającego ludzkie zachowania i
adekwatniej ujmuje problemy i udziela odpowiedzi.
funkcjonowanie psychiczne. Podziały wśród psychologów
Raczej zasadniczo uzupełniają się, dając w sumie
przebiegają wg obszarów ich zainteresowań badawczych.
ogólny obraz ludzkiego funkcjonowania psychicznego.
Wyró\
nia się dwie generalne linie podziału: wg dziedzin
Są to m.in.:
badawczych (np. psychologia poznawcza, rozwojowa,
Podejście fizjologiczne koncentrujące się wokół
społeczna, itd.) oraz wg zastosowań (np. psychologia pracy i
biologicznych uwarunkowań ludzkiego zachowania i
biznesu, kliniczna, wychowawcza, itd.)
czynności umysłowych (badania nad budową i
funkcjonowaniem układu nerwowego, związkami między
układem hormonalnym a emocjami, mózgową lokalizacją
poszczególnych funkcji psychicznych, itp.)
Psychologia poznawcza
Kierunki współczesnej psychologii  cd.
Kierunek koncentrujący się na badaniu umysłowych
Psychoanaliza (rozwijająca się przede
procesów determinujących zachowanie i nadających
wszystkim jako metoda psychoterapii)
sens rzeczywistości otaczającej człowieka, takich jak:
percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, pamięć,
Behawioryzm (koncentrujący się na u\
ywanie języka i mowy. Procesy poznawcze są
wzajemnie powiązane i zorganizowane.
zale\
nościach między wpływem zewnętrznym
W tym podejściu umysł ludzki porównywany jest do
na ludzkie zachowania: jak uczenie się i
komputera  tak jak on przetwarza informacje: pobiera z
doświadczenie kształtują daną osobę)
zewnątrz, koduje, interpretuje, magazynuje i
wykorzystuje w dalszym funkcjonowaniu.
Psychologia poznawcza
Współcześnie mówi się o paradygmacie poznawczym,
czyli powszechnie przyjętym i funkcjonującym w nauce
Psychologia humanistyczna
modelu ujmowania czynności umysłowych człowieka.
Psychologia humanistyczna Psychologia humanistyczna  cd.
Psychologia humanistyczna próbuje ujmować człowieka we
wszystkich jego obszarach funkcjonowania. Stanowi Wg Abrahama Maslowa samoświadomość i zdolność do
przeciwwagę do determinizmu obecnego w psychoanalizie samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego
(zachowania uwarunkowane popędami i nieświadomością) i funkcjonowania psychicznego.
behawioryzmie (zachowania jako reakcje na wpływ
Człowiek jest istotą, która pragnie realizować swoje mo\
liwości i
otoczenia). Koncentruje się te\
w zasadzie na osobie
osiągnąć maksymalny rozwój swojej osobowości. Kieruje się
zdrowej, a nie jak np. psychoanaliza na zaburzeniach i
przy tym dwoma rodzajami motywacji:
problemach funkcjonowania.
Motywy obrony  potrzeby redukowania napięć
Psychologia humanistyczna głosi koncepcję osoby wolnej,
fizjologicznych (głód, pragnienie, itp.)
kształtującej siebie i swoje zachowania, samorealizującej się.
Motywy wzrostu  zaspokajanie potrzeb bycia kochanym,
Zdaniem psychologów humanistycznych, wewnętrzna,
szanowanym, docenianym, itp.
biologicznie ukształtowana natura ludzka nie jest zła lecz
dobra lub co najmniej neutralna i dlatego nale\
y umo\
liwiać
Generalna zale\
ność: Motywy wzrostu działają wówczas, gdy
jej rozwój a nie ją powściągać i hamować.
nie występują motywy obrony.
Znani przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers.
Psychologia jako nauka
Psychologia humanistyczna  cd.
Hierarchia potrzeb wg A. Maslowa
Psychologia jest nauką młodą. Nie posiada jeszcze
dominującego paradygmatu dotyczącego badania i
wyjaśniania ludzkiego funkcjonowania psychicznego.
Uprawiając tę naukę mo\
na kierować się ró\
nymi poziomami
wyjaśniania, tak jak to czyni pięć wspomnianych kierunków
(podejść).
Usiłując zrozumieć człowieka trudno jednak ograniczać się tylko
do któregoś z tych poziomów. Dlatego coraz częściej
integruje się je, łączy, by uzyskać bardziej ogólny obraz.
Psychologowie korzystają równie\
z dorobku innych dziedzin,
takich jak np. antropologia, biologia, medycyna, etnologia,
lingwistyka, pedagogika.