Zaburzenia psychiczne często występują w chorobach somatycznych i dlatego zarówno
psychiatrzy, jak i lekarze innych specjalności medycznych powinni zawsze dokładnie i
wszechstronnie oceniać stan zdrowia każdego pacjenta.
" 50-60% chorych wymagających leczenia psychiatrycznego jest pod opieką lekarzy nie
będących psychiatrami;
" 50-80% pacjentów różnych oddziałów szpitalnych przejawia objawy psychopatologiczne;
" 50% pacjentów leczonych psychiatrycznie choruje na nie zdiagnozowaną chorobę
somatyczną.
W każdym przypadku zaburzeń psychicznych konieczna jest dokładna ocena stanu
somatycznego pacjenta, a zwłaszcza szczególnej uwagi wymagają chorzy z depresją,
zaburzeniami świadomości, zaburzeniem funkcji poznawczych i psychozą o ostrym
początku.
Etiopatogeneza zaburzeń psychicznych w przebiegu chorób somatycznych jest
wieloczynnikowa i zależy od:
" indywidualnej predyspozycji
" nabytych zmian O.U.N.
" rozwoju osobowości
" czynników zewnętrznych (stres, czynniki psychospołeczne)
Zaburzenia psychiczne mogą nie tylko maskować chorobę somatyczną, czy wpływać na
jej przebieg, lecz także mieć charakter  zwiastunów , np. objawy depresji  WZW.
Szybka diagnoza objawów somatycznych i wdrożenie właściwego leczenia prowadzi do
ustąpienia objawów choroby (także psychicznych) i nie naraża pacjenta na dodatkowy
stres i powikłania.
Zaburzenia depresyjne na podłożu somatycznym
Są najczęściej występującą grupą zaburzeń psychicznych w chorobach somatycznych.
Zaburzenia depresyjne mogą stanowić objawy prodromalne różnych schorzeń
somatycznych np. nowotworów trzustki.
W ocenie diagnostycznej depresji i schorzeń somatycznych najczęstszym problemem jest
to, że takie objawy jak: bezsenność, spadek wagi ciała, uczucie zmęczenia, osłabienie
łaknienia mogą być objawami depresji, jak i choroby somatycznej.
Żadne schorzenie somatyczne nie powoduje patognomonicznych zaburzeń psychicznych,
jednak każdemu może towarzyszyć zespół objawów psychopatologicznych.
Czynniki somatyczne mogące spowodować zaburzenia depresyjne.
Schorzenia ukł. krążenia Ch. niedokrwienna serca, niewydolność
krążenia
Choroby infekcyjne Grypa, WZW, zapalenie płuc, gruz
lica,
półpasiec, mononukleoza zakaz
na
1 z 6
Choroby tk. łącznej Toczeń rumieniowaty ukł., reumatoidalne
zapalenie stawów
Choroby nowotworowe Rak głowy trzustki
Choroby endokrynne i czynniki hormonalne Ch. Cushinga, ch. Addisona, niedocz. i nadcz.
tarczycy, nadcz. przytarczyc, zaburz.
hormonalne związane z miesiączkowaniem, ok.
poporodowy, menopauza
Farmakologiczne Leki hormonalne (kortykosteroidy),
antykoncepcyjne, leki obniżające CTK,
chemioterapia, metale ciężkie, leki p/zapalne,
inhibitory cholinesterazy
Żywieniowe Niedobór wit. B12 i kw. foliowego
Choroba niedokrwienna serca a zaburzenia depresyjne
" depresja jest b. poważnym czynnikiem ryzyka ch.n.s.
" depresja zwiększa liczbę powikłań i zgonów po zawale m. sercowego
" depresja zwiększa ryzyko powstawania zakrzepów
" depresja po zawale występuje w ponad 25% przypadków
" depresja u p-tów po wykonanych by-pass oraz w postaciach niestabilnej ch.n.s. może
sięgać 70%
Podobny patomechanizm w ch.n.s. i zaburzeniach depresyjnych związany z
zaburzeniami neurohormonalnymi m.in. osi P-P- N
Schorzenia tarczycy a zaburzenia depresyjne
Niedoczynność tarczycy może powstać w każdym ok. życia (najczęściej między 30-50
r.ż.), częściej u kobiet  5 : 1.
Im młodszy wiek, w którym doszło do zachorowania, tym bardziej upośledzeniu ulega
intelekt.
Zaburzenia depresyjne obserwuje się u ok. 50% chorych z niedoczynnością tarczycy, a
często depresji towarzyszą nasilone stany lękowe.
Zaleca się aby w każdym przypadku depresji oznaczać stężenie hormonów tarczycy.
Zazwyczaj depresja wyprzedza pojawienie się objawów somatycznych.
W obrazie klinicznym z.d. oprócz obniżonego nastroju może występować drażliwość,
spadek aktywności, obniżenie funkcji pamięci, spadek zainteresowań i niekiedy urojenia
hipochondryczne.
O rozpoznaniu n.t. decydują charakterystyczne zmiany somatyczne (obrzęk tarczycy,
sucha i szorstka skóra, wypadanie włosów i brwi, bradykardia, obniżenie ciepłoty ciała,
wysokie stężenie cholesterolu, zmiany w EKG, zwiększona wrażliwość na zimno.
2 z 6
Nadczynność tarczycy  w obrazie klinicznym występują: lęk, niepokój, chwiejność
emocjonalna, obniżony nastrój.
U chorych w starszym wieku może wystąpić nietypowa depresja przebiegająca z
zaburzeniami świadomości.
Z objawów somatycznych obserwuje się: spadek wagi ciała, drżenie drobnofaliste,
potliwość.
Choroba Cushinga a zaburzenia depresyjne
Zw. z nadczynnością kory nadnerczy
U ok. 50% chorych współwystępują zaburzenia depresyjne
Nadczynność kory nadnerczy może być spowodowana nowotworami kory nadnerczy lub
przysadki, powikłaniami po stosowaniu kortykosteroidów
W obrazie klinicznym: wzrost wagi ciała z nierównomiernym rozłożeniem tk. Tłuszczowej,
zaburzenia snu, nadmierna męczliwość, zaburzenia nastroju, myśli suicydalne.
Charakterystyczne objawy somatyczne: księżycowa twarz, bawoli kark, duży brzuch,
smukłe nogi, podwyższone stężenie glukozy, czerwone rozstępy skóry.
Choroba Addisona a zaburzenia depresyjne
Zw. z niedoczynnością kory nadnerczy, choroba rzadko występująca.
Wywołana jest przez czynniki zakaz
ne (tbc.), toksyczne, nowotwory.
Powolne postępowanie choroby.
W obrazie klinicznym: nadmierna męczliwość, obniżony nastrój, apatia i przygnębienie,
spadek wagi ciała, wyniszczenie, obniżony napęd psychoruchowy.
Zaburzenia depresyjne zazwyczaj wyprzedzają pojawienie się objawów somatycznych.
O rozpoznaniu decyduje < 11 i 17- kortykosteroidów w moczu.
Nadczynność przytarczyc a zaburzenia depresyjne
Częstsze występowanie u kobiet niż u mężczyzn
Występuje u osób pomiędzy 40-60 r.ż.
W obrazie klinicznym dominują: obniżone łaknienie, męczliwość, osłabienie, obniżenie
nastroju z lękiem lub drażliwością.
Charakterystyczne są różnorodne dolegliwości bólowe w ok. j. brzusznej i kości >
stężenia Ca.
3 z 6
Przewlekłe zespoły bólowe a zaburzenia depresyjne
Ból i depresja współwystępują nawet u 87% przypadków, częściej u kobiet.
Przewlekły ból wywiera wpływ na występowanie: zab. nastroju, płaczliwości, męczliwości,
spadek aktywności życiowej i wycofanie społeczne, spadek wagi ciała.
Objawy te mogą dominować i powodować maskowanie depresją choroby powodującej
dolegliwości bólowe.
Choroby nowotworowe a zaburzenia depresyjne
Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych i schorzeń nowotworowych jest wysoki,
zwłaszcza w niektórych chorobach wynosi > 50%.
W patogenezie zab. depresyjnych istotną rolę odgrywa nie tylko lokalizacja nowotworu
(mózg, trzustka, płuca), ale również rodzaj stosowanej terapii.
Zaburzenia nastroju są powszechną reakcją na chorobę.
W obrazie klinicznym depresji w przebiegu ch. nowotworowej często występuje
anhedonia.
Często objawy depresji mogą wyprzedzać obajwy kliniczne choroby nowotworowej
(zwłaszcza raka trzustki).
Błędne rozpoznanie depresji opóz
nia rozpoczęcie leczenia schorzenia nowotworowego.
Zaburzenia depresyjne najczęściej towarzyszą w raku trzustki, gardła, jelita grubego,
narządów płciowych i żołądka.
Zaburzenia hormonalne a depresja
Ok. 25% kobiet w ok. swojego życia cierpi na zaburzenia depresyjne związane z
dysfunkcjami hormonalnymi. Przyczyny nie do końca wyjaśnione (cz. Genetyczne,
hormonalne, psychospołeczne). Przypuszcza się, że istotną role w patogenezie odgrywa
interakcja osi P-P-Gonadowej z ukł. neuroprzekaz
nikowym, gł. 5-HT, a także stosowanie
antykoncepcji hormonalnej, leczenie niepłodności, HKZ,  przełomy hormonalne
związane z dojrzewaniem , porodem, menopauzą.
Zaburzenia nastroju typowe dla kobiet
Zaburzenia przedmiesiączkowe  najczęściej występuje zespół przedmiesiączkowy 
obserwowany u ok. 75% kobiet, który pojawia się na 7 dni p/menstruacją. Charakteryzuje
się: obniżeniem nastroju, chwiejnością emocjonalną, zaburzeniami koncentracji uwagi,
obniżeniem aktywności oraz licznymi epizodami somatycznymi.
Depresja ok. ciąży i poporodowe  najczęściej obserwuje się na początku ciąży,
ustępuje w II trymestrze i nasila się przed porodem. Przeważnie nie wymaga leczenia, ale
często jest sygnałem wystąpienia depresji poporodowej.
Po porodzie u około 80% kobiet występuje tzw. przygnębienie poporodowe  jest
najłagodniejszą postacią zaburzeń nastroju i nie wymaga leczenia. U ok. 10-15%
rozwija się pełnoobjawowa depresja, nierzadko z objawami psychotycznymi i
ryzykiem suicydalnym.
Zaburzenia depresyjne związane z menopauzą  dotyczą ok. 30% kobiet, a ok. 85%
odczuwa zaburzenia nastroju zw. z tym, stanem. Objawy depresji mogą być mylone z
zaburzeniami nastroju charakterystycznymi dla klimakterium, które ustepują po
wprowadzeniu H.T.Z.
4 z 6
Zaburzenia urojeniowe na podłożu somatycznym
Charakteryzują się występowaniem urojeń, którym towarzysza omamy.
Objawy i przebieg mogą być podobne do schizofrenii.
Przeważnie objawy psychotyczne obserwowane są:
" w zaburzeniach endokrynnych
" schorzeniach układowych (toczeń rumieniowaty)
" w przebiegu terapii hormonalnej
Zaburzenia urojeniowe mogą maskować lub wyprzedzać objawy choroby somatycznej i są
przyczyną pomyłek diagnostycznych.
Choroby psychosomatyczne
Czynniki psychiczne mogą bezpośrednio lub pośrednio przyczyniać się do rozwoju
niektórych chorób somatycznych.
Zaburzenia psychosomatyczne to takie stany chorobowe, w których rolę sprawcza
przypisuje się czynnikom psychicznym.
Zaburzenia psychosomatyczne są chorobami somatycznymi częściowo wywołanymi lub
zaostrzonymi przez czynniki psychiczne.
Zaburzenia psychosomatyczne nie zostały ujęte jako osobna klasa schorzeń w ICD-10 i
nie objęte są też przez DSM-IV.
W innych przypadkach objawy psychopatologiczne są następstwem uszkodzenia O.U.N.
lub endokrynnego.
Objawy psychopatologiczne mogą też wystąpić jako reakcja psychiczna na chorobę
somatyczną.
Wszystkie te możliwości obejmuje niejednoznaczne i szerokie pojęcie  zaburzenia
psychosomatyczne , które oznacza, że między zaburzeniami psychicznymi i
emocjonalnymi, a chorobą somatyczną oraz inwalidztwem na ogół występują powiązania.
W zaburzeniach psychosomatycznych etiologia jest złożona i wieloczynnikowa, a czynnik
psychiczny nie jest jedyną przyczyną choroby.
Patogeneza zaburzeń psychosomatycznych
Występuje wiele dokładnie opisanych schorzeń, na które znaczny wpływ mają czynniki
psychiczne. Mimo wielu badań nie zostały poznane mechanizmy mózgowe
odpowiedzialne za wystąpienie zaburzeń psychosomatycznych.
Mechanizmy psychologiczne:
Za wystąpienie z.p. odpowiedzialny jest szeroko rozumiany stres:
" nasilenie stresu musi być znaczne
" stres działa długotrwale
" w odczuciu osoby stres jest szkodliwy
" w zaistniałej sytuacji p-ta występują też inne czynniki natury ogólnej (psychospołeczne).
Współczesne teorie uznające nieswoistość etiologii, wg których każdy stres może
spowodować zmiany fizjologiczne, doprowadzające do schorzeń psychosomatycznych.
Czynniki szczególnie predysponujące wystąpienie schorzeń psychosomatycznych:
" czynniki genetyczne
" podatność określonych narządów na działanie stresu
" skłonność do reagowania na stres gniewem, wrogością, lękiem, niezadowoleniem,
depresją
" tzw. podatność psychiczna np. głęboki pesymizm
" aleksytymia, tj. brak umiejętności okazywania uczuć i ich nazywania, brak wyobraz
ni
5 z 6
Mechanizmy fizjologiczne
Nie zostały w pełni poznane:
" doznany uraz psychiczny zostaje zidentyfikowany w wyniku aktywności kory mózgowej
" następnie wiodącą rolę obejmuje układ limbiczny, który w warunkach przewlekłego stresu
nieustannie stymuluje podwzgórze i ośrodki układu wegetatywnego w pniu mózgu, co wpływa
na funkcje wielu narządów, ponieważ dochodzi do pobudzenia układu wegetatywnego
(sympatycznego, parasympatycznego) i rdzenia przedłużonego oraz wzrostu aktywności
" układu neuroendokrynnego prowadzącego do uwolnienia (kortyzolu, tyroksyny, adrenaliny,
noradrenaliny, hormonów płciowych), a to powoduje zmiany strukturalne wielu narządów.
" Przewlekłe nadmierne wydzielanie kortyzolu powoduje uszkodzenie wielu narządów i powstanie
choroby psychosomatycznej.
Etiopatogeneza chorób psychosomatycznych kryje wiele niewiadomych.
Dużą rolę w przebiegu reakcji na stres mogą odgrywać też endorfiny.
Jeszcze w XX wieku m. p. zajmowała się wyłącznie chorobami uznanymi za psychosomatyczne.
Obecnie rozszerza ona przedmiot zainteresowania i przyjmuje nazwę medycyny behawioralnej.
Obecnie zakłada się, że stres zwiększa podatność na każdą chorobę, a etiopatogeneza większości
chorób jest złożona. Jednak w rozwoju niektórych chorób kluczową rolę odgrywają mechanizmy
psychosomatyczne, a do tych schorzeń zaliczamy:
Układ sercowo - naczyniowy: ch. wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, ch.
Raynauda, migrena.
Układ oddechowy  astma oskrzelowa, gorączka sienna, z. hiperwentylacji, gruz
lica.
Przewód pokarmowy  wrzód trawienny, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita
drażliwego, otyłość, jadłowstręt psychiczny, bulimia.
Układ mięśniowo-szkieletowy  reumatoidalne zapalenie stawów, napięciowe bóle głowy, kręcz szyi,
ból w dolnej części pleców.
Układ endokrynny  nadczynność tarczycy, cukrzyca.
Układ moczowo-płciowy  zaburzenia miesiączkowania, oziębłość płciowa, przedwczesny wytrysk,
dysfunkcjonalność wzwodu.
Zespół bólu przewlekłego.
Inne: schorzenia skóry: łuszczyca, przewlekły świąd, neurodermit.
Choroby nowotworowe.
6 z 6