WYKA
AD 11
Postawy a zachowanie  różne modele teoretyczne:
" Postawy oparte na zachowaniu (D. Bem): ludzie wnioskują o swoich postawach na podstawie
własnych zachowań gdy:
Początkowo postawa jest słaba lub wieloznaczna
Gdy nie ma innych prawdopodobnych wyjaśnień dla zachowania
Gdy się już ukształtuje  jest silna i odporna na wpływy
Model Fishbeina i Ajzena (1980r.) dotyczy zachowań celowych:
" Zachowanie celowe zależy od intencji behawioralnej, która zależy od postawy wobec tego
zachowania oraz normy subiektywnej, czyli przekonania o tym, jaką opinię o tym zachowaniu
mają inni
Model MODE (Motywacja  Okazja  Determinanty Działań):
" Autorzy: Dovidio, Fazio, 1991r.
" Dwie drogi wpływu postaw na zachowanie:
Świadome rozważanie i decyzje
Nieświadoma reakcja podmiotu na obiekt będący przedmiotem postawy  w
zachowaniach spontanicznych
" Mechanizm wyjaśniający zgodność postaw i zachowań: zgodność typu przetwarzania
informacji na poziomie pomiaru postaw i zachowań
" Postawy utajone mierzone poprzez mimowolne zapamiętywanie, tendencyjności w
przetwarzaniu informacji  lepiej niż postawy deklaratywne (mierzone werbalnymi skalami)
przewidują spontaniczne, automatyczne zachowania; np. kończenie słów czy zdań,
niewerbalne zachowania interpersonalne (mruganie, zachowywanie dystansu, odwracanie
wzroku)
" Postawy deklaratywne są lepszymi predyktorami dokonywania sądów werbalnych, decyzji
wyborczych itp.
Poznanie utajone (Greenwald, Banaji, 1996r.):
" Mamy z nim do czynienia, gdy ślady przeszłego doświadczenia wpływają na wykonanie
pewnych zadań, nawet gdy te doświadczenia nie są pamiętane i nie są dostępne na poziomie
świadomym
" Utajone postawy: konsekwencja utajonego poznania; mają charakter automatyczny; są
trudne do zbadania w sposób bezpośredni; aby do nich dotrzeć konieczne jest wykorzystanie
pomiarów pośrednich (unobtrusive measures)  badany nie wie co jest mierzone; nie są to
deklaracje werbalne.
Nieświadome drogi nabywania wiedzy  z
ródła postaw utajonych:
" Człowiek nie zawsze wie dlaczego coś mu się podoba lub nie
" Nieświadome uczenie się (implicit learning): bez świadomości uczenia się nabywamy
skomplikowaną wiedzę proceduralną, np. o kowariancji czyli współzmienności (Czyżewska,
2001r.; Hill, 1992r.; Lewicki, 2001r.)
" Bodz
ce podprogowe (Murphy, Zajonc, 1994r.; Ohme, 2003r.; Błaszczak, 2001r.): ekspozycja
bodz
ców afektywnych (np. twarze wyrażające pozytywne lub negatywne emocje) poniżej
progu świadomości mogą wpływać na oceny obiektów po nich następujących
" Częstość ekspozycji (mere exposure effect, Zajonc, 1985r.): znajomość = bardzo pozytywne
postawy
" Bodz
ce peryferyczne: eksponowane powyżej progu świadomości ale niedostrzegane przez
podmiot, nie pozostają w pamięci operacyjnej, np. gdy jesteśmy otoczeni dużą liczbą
bodz
ców dokonujemy ich selekcji; okazuje się jednak, iż to co wydawało się słabsze,
niezauważone świadomie (np. wielkość z
renic)  automatycznie i nieświadomie uruchamia
pewne postawy
Test Utajonych Skojarzeń, IAT (Greenwald, McGhee, Schwartz); założenia IAT: CR jako pośredni
pomiar postaw:
" Skrócenie bądz
wydłużenie CR odpowiedzi może być konsekwencją wzbudzenia afektu
związanego z postawą; zgodność afektywna bodz
ców powoduje skrócenie CR, niezgodność 
wydłużenie
" Przykład zastosowania: czas kategoryzacji osób na fotografiach różnej płci i rasy; im krótszy 
tym większa stereotypowość spostrzegania na danym wymiarze
Dualizm postaw  ten sam obiekt postawy różnie oceniany:
" Amerykańscy studenci nie wyrażali słownie uprzedzeń wobec mniejszości etnicznych i
homoseksualistów ale ujawnili je wykonując IAT (Implicit Association Test, Greenwald,
Banajii, 1996r.); przy dualizmie postaw ludzie często nie odczuwają wewnętrznego konfliktu
ponieważ obie te sprzeczne postawy nie są zwykle równocześnie dostępne (Wilson, Lindsley,
Schooler, 2000r.)
Relacje między postawami jawnymi i utajonymi:
" Zrepresjonowana postawa utajona:
Pozostaje poza świadomością ponieważ zagraża podmiotowi (jak u Freuda), np.
dlatego że kłóci się z jakąś ważną normą społeczną, wartościami, przekonaniami na
własny temat
" Rozszczepienie: niezależne systemy oceny obiektu:
Człowiek nie jest świadomy istnienia swojej utajonej postawy ale nie ma motywacji
aby była ona utajona; np. dotychczas była uśpiona, utajona, bo nie było potrzeby jej
uświadomienia; mamy wtedy do czynienia z dysocjacją postaw jawnych i utajonych
" Świadome zastępowanie:
Człowiek jest świadomy swej utajonej postawy ale ocenia ją jako niewłaściwą,
niepożądaną; następuje supresja niejawnej postawy
" Automatyczne zastępowanie (bez woli jednostki):
Poprzez częstą aktywizację jawnej postawy
" Te typy wynikają ze skrzyżowania dwóch wymiarów: świadomości istnienia postawy
pierwotnej i możliwości oraz motywu zastępowania (stłumienia niejawnej przez jawną)
Syndrom postaw antydemokratycznych  osobowość autorytarna:
" Punkt wyjścia: empiryczne stwierdzenie, że istnieje zbieżność w postawach ludzi, ponieważ są
one pochodną osobowości, zwłaszcza specyficznych potrzeb (Adorno, Frenkel-Brunswik,
Levinson, Sanford, 1950r.); podstawa empiryczna: badania w Niemczech w latach 30-tych i w
USA w latach 50-tych
" Składowe osobowości autorytarnej: etnocentryzm i antysemityzm (Skala F)
Jaka jest antydemokratyczna autorytarna osobowość:
" Wiara w siłę i bycie twardym: potępianie słabości, nadmierne zainteresowanie kwestią
władzy; przykładowe pozycje skali F:
Żadna słabość czy trudność nie zawrócą nas z drogi jeśli mamy wystarczającą siłę woli
Ludzie dzielą się na silnych i słabych
" Autorytarna uległość: bezkrytyczny stosunek, podporządkowanie się autorytetowi; np.
szacunek i posłuszeństwo dla władzy jest najważniejszą rzeczą, jaką trzeba uczyć dzieci
" Autorytarna agresja: tendencja do potępiania, odrzucania, surowego karania osób łamiących
konwencjonalne wartości; np. przestępstwa seksualne zawsze powinny być karane z
największą surowością, nie tylko uwięzieniem, ale publicznym biczowaniem lub czymś jeszcze
gorszym
" Konwencjonalizm: sztywne przywiązanie do wartości klasy średniej, nadmierna wrażliwość na
nacisk grupy
" Przesądność i stereotypowość: tendencja do przypisywania odpowiedzialności czynnikom
poza kontrolą jednostki, siłom nadprzyrodzonym, mistycznym; sztywność kategorii; np. każdy
człowiek powinien wierzyć w jakąś naturalną moc, której podporządkowałby się bez
zastrzeżeń
" Przypisywanie nadmiernej roli sprawom seksu i potępianie swobody seksualnej, np.
homoseksualiści są znacznie gorsi od przestępców kryminalnych dlatego należy ich karać z
całą surowością
" Cynizm, destruktywizm: wrogość wobec jednostki, deprecjacja człowieka, ciemna wizja
motywacji; np. zawsze będą wojny bowiem taka jest natura człowieka
" Antyintracepcja: niechęć wobec tego co subiektywne, ulotne; niechęć do rozumienia stanów
psychicznych własnych i innych ludzi; np. jeśli się ma jakiś problem to zamiast myśleć o nim
należy zająć się jakąś pracą
" Projekcja własnych negatywnych uczuć, lęków, zagrożeń
Geneza osobowości autorytarnej:
" Metoda badań: głębokie wywiady retrospektywne z osobami dorosłymi na temat ich
dzieciństwa
" Rodzice stosowali ostre środki dyscyplinujące, głównie kary
" Dziecko pozbawione było uczuć; rodzice nie ujawniali uczuć wobec dziecka ani wobec siebie
wzajemnie
" W procesie wychowania zwracali głównie uwagę na obowiązki (a nie prawa) dziecka
" Rodzice mają pogardliwy, wyzyskujący stosunek do grup społecznych czy etnicznych,
stojących w hierarchii społecznej niżej od ich własnej grupy
" W rezultacie tych oddziaływań dziecko zaczyna mieć wrogi stosunek do rodziców ale czuje
ich dominację, boi się te emocje ujawnić, tłumi wrogie, agresywne impulsy, którym
towarzyszą wyrzuty sumienia
" Dziecko utożsamia się z rodzicami, idealizuje ich, przejmuje ich wartości; ale pozostaje lęk
przed ujawnieniem własnej wrogości  jest ona przemieszczana na inne grupy: zwykle
mniejszości etniczne (bo rodzice to wskazują i akceptują)
" Lęk przed tłumionymi impulsami wywołuje niechęć do zrozumienia własnej psychiki oraz
stanów psychicznych innych ludzi (stąd antyintracepcja); tłumiona wrogość przejawia się
cynizmem, czarnym obrazem innych
Nowa wersja autorytaryzmu: koncepcja B. Altemeyera, 1996r.:
" Uległość w stosunku do władzy (autorytetu), bezwarunkowy szacunek czyli autorytarna
submisja (uległość)
" Konwencjonalizm zachowań społecznych, konformizm wobec norm grupowych
" Autorytarna agresja: nietolerancja dla wszelkich form odmienności, skłonność do karania
słabszych
" Autorytaryzm wg Altemeyera to tylko syndrom postaw; mechanizm powstawania:
Ukształtowanie jednostronnej relacji szacunku niższych do wyższych
Intensywna emocjonalna identyfikacja z grupą własną (Duckitt, 1999r.)
" Prawicowy i lewicowy autorytaryzm:
Prawicowy autorytaryzm: uległość wobec legalnych władz i powszechnie
akceptowanych norm oraz agresja wobec mniejszości
Lewicowy autorytaryzm: posłuszeństwo wobec własnych przywódców i akceptacja
ich norm
Umysł zamknięty, dogmatyzm: M. Rokeach, 1962r.:
" Dogmatyzm jest formalną cechą syndromu postaw i przekonań; określa nie to w co się
wierzy, ale jak się wierzy
" Podstawowa idea: nasze oceny jednostek i grup zależą przede wszystkim od tego, jak dalece
systemy przekonań uznawane przez innych, są podobne do naszego; u dogmatyka jest to
szczególnie silne
Cechy dogmatyzmu: im bardziej& tym wyższy dogmatyzm:
" Izolacja poglądów, jednoczesne uznawanie poglądów logicznie prowadzących do
sprzeczności, np. oburzanie się na przemoc jednych a jednoczesne gwałtowne jej chwalenie u
drugich
" Wyolbrzymianie różnic a pomniejszanie podobieństw między systemem poglądów
odrzucanych i uznawanych
" Większa różnica w zakresie wiedzy o poglądach odrzucanych i akceptowanych
" Większe utożsamianie (wrzucanie do jednego worka) poglądów, których nie akceptujemy
" Silniejsza dezaprobata poglądów nieakceptowanych
" Widzenie świata w kategoriach zagrożeń
" Zależność od autorytetów (pozytywnych i negatywnych)
Funkcja dogmatyzmu:
" Im bardziej przekonania/postawy służą obronie przed światem niż rozumieniu i poznawaniu
świata  tym wyższy dogmatyzm
" Skąd się bierze dogmatyzm: lęk z
ródłem ale i konsekwencją; grupy i organizacje zagrożone
stają się bardziej dogmatyczne, co wtórnie także zwiększa lęk (np. analizy dogmatyzmu w
kolejnych soborach Kościoła Katolickiego: większe zagrożenie utratą wiernych  większy
dogmatyzm uchwał soborowych)
Orientacja na dominację społeczną (SDO)  J. Sidanius, F. Pratto, 1999r.:
" Zgeneralizowane pragnienie dominacji grupowej, prowadzące do faworyzowania grupy
własnej a defaworyzacji grup o niższym statusie
" Przekonania o hierarchicznym uporządkowaniu ludzi i grup mają w populacji rozkład
normalny; są dość stabilne, istnieje międzygrupowy konsensus co do miejsca poszczególnych
grup w hierarchii społecznej
" Różnice statusu są podtrzymywane i legitymizowane ideologią usprawiedliwiającą
nierówności
" Orientacja na społeczną dominację jest związana z wymiarem osobowości zwanym
twardością-miękkością (Tought versus tender-mindness) oraz z własnym położeniem
społecznym
" Osobowość twarda przejawia się percepcją świata jako dżungli społecznej, w której tylko silni
wygrywają, słabi przegrywają; władza daje siłę i dominację należy więc o nią zabiegać, a jak
się ją już ma  wszelkimi sposobami utrwalać
" Osobowość miękka to przeciwieństwo osób o silnej SDO; wiąże się z widzeniem świata jako
miejsca współpracy, altruistycznej harmonii, gdzie ludzie troszczą się o innych, pomagają
innym, dzielą się rozmaitymi dobrami
" Poczucie zagrożenia (prognozy powodzenia lub kryzysu osobistego lub stanu kraju)
zwiększają SDO; dostępność pesymistycznych scenariuszy dotyczących przyszłości własnego
kraju zwiększa podatność na autorytarne i hierarchiczne idee
Potrzeba przynależności, bliskich relacji z innymi:
" Efekt ewolucji człowieka: przez długie wieki człowiek był całkowicie zależny od kooperacji z
innymi: pomoc w zdobywaniu pożywienia, ochrony przed grabieżcą, zwierzętami; bez
uformowania i podtrzymywania więzi wczesny hominid nie byłby zdolny przeżyć
"  Przetrwaniowa wartość współzależności ewaluowała w zespół wewnętrznych
mechanizmów włączających jednostkę ludzką w grupy społeczne
" Doświadczamy przyjemności ze społecznych kontaktów, a dystresu  gdy społeczne relacje są
odrzucane, zakłócane, kończą się
" Mamy skłonności do rozszerzania i pogłębiania relacji, nawet gdy są one nieprzystosowawcze
czy szkodliwe; opór przed zrywaniem bliskich związków
" Silne emocje związane z relacjami
" Negatywne konsekwencje braku bliskich relacji, izolacji czy wykluczenia (szczęście, zdrowie,
sukcesy, samoocena; Baumeister, Leary, 1995r.)
Czym są style przywiązania:
" Zdolność nawiązywania i podtrzymywania więzi z innymi, zaufanie do ludzi, cenione wartości
i postawy  są pochodną określonej kombinacji wizerunku własnej osoby i obrazu innych
(reprezentacji poznawczych); Baumeister, Leary, 1995r.; Baumeister, Twinge, 2006r.; Forgas,
Williams, Wheeler, 2005r.; Radkiewicz, Skarżyńska, 2007r.; Skarżyńska, 2002r., 2005r.;
Stevens, Fiske, 1995r.; Wojciszke, 2002r.
" Indywidualne zróżnicowanie, trwałe konstelacje obrazu siebie i innych określane są jako style
przywiązania (Bowlby, 1979r., 1989r.; Ainsworth i inni, 1989r.; Collins, Read, 1990r.;
Bartolomew, Horowitz, 1991r.; Hazan, Shaver, 1994r.; Griffin, Bartolomew, 1994r.; Carvalio,
Gabriel, 2006r.). Style przywiązania mogą więc wyznaczać wiele postaw i zachowań
społecznych
" Style przywiązania dorosłych oznacza sposób, w jaki jednostka podtrzymuje relacje z innymi
ludz
mi (Hazan, Shaver, 1987r.)
Charakterystyka konstruktu  styl przywiązania :
" Założenia wspólne dla różnych koncepcji przywiązania: jednostka ludzka jest motywowana
pragnieniem tworzenia i utrzymywania relacji z innymi. Potrzeba ta jest elementem ewolucji
człowieka oraz wytworzenia mechanizmów wewnętrznych, wiążących jednostkę z grupą. W
rozwoju ontogenetycznym przeżycie dziecka jest możliwe tylko dzięki temu, że jakiś dorosły
(najczęściej rodzic) dostarczy mu opieki i troski. Reagując w określony sposób na jego
potrzeby i sygnały niepokoju, dorosły kształtuje specyficzny rodzaj więzi emocjonalnej z
dzieckiem, która staje się prototypem innych relacji społecznych. Rodzaj relacji wyuczony w 2
pierwszych latach życia jest trwale odtwarzany także w dorosłości. Funkcjonowanie
dorosłego może stanowić dla dziecka trwałą bazę bezpieczeństwa i zaufania, ułatwiającą
dziecku (a póz
niej dorosłemu) angażowanie się w bliskie związki i eksplorowanie świata, albo
prowadzi do niepewności, lęku przed innymi, nieufności oraz zablokowania potrzeby
poznawania świata
" W procesie budowania pierwszej relacji przywiązania dziecko uczy się czego można
oczekiwać od innych oraz wytwarza schemat własnej osoby jako zasługującej (bądz
nie) na
zainteresowanie i wsparcie innych. Schematy te zwane  roboczymi modelami
wewnętrznymi (internal working model, Bowlby, 1979r., 1988r.; Hazan, Shaver, 1994r.)
tworzą 4 różne konstelacje oczekiwań wobec siebie i innych  czyli 4 prototypowe style
przywiązania (do których realne sposoby podtrzymywania bliskości mogą się w różnym
stopniu przybliżać):
Bezpieczny wzorzec przywiązania (the secure attachment): inni (bliscy) są wpierający,
ja zasługuję na to wsparcie
Absorbujący wzorzec przywiązania (preoccupied with relationship): inni są
wspierający, ja nie zasługuję na wsparcie
Lękowy wzorzec przywiązania (the fearfull attachment): inni są obojętni lub
odrzucający moje potrzeby, ja nie zasługuję na wsparcie
Odrzucający, unikowy wzorzec przywiązania (the dismissing-avoidant attachment):
inni są obojętni lub odrzucający, ja zasługuję na wsparcie
Empiryczny realizm konstruktu  style przywiązania u dzieci:
" Badania przy pomocy eksperymentalnej procedury  nowej sytuacji plus obserwacji relacji
dzieci-rodzice w warunkach domowych (Ainsworth, Blehar, Walters, Wall, 1978r.): badanie
reakcji na krótkotrwałą separację dziecka od stałego opiekuna w nowej dlań sytuacji
laboratorium psychologicznego. Obserwowano reakcję dziecka podczas nieobecności
bliskiego dorosłego oraz bezpośrednio po jego powrocie. Zaobserwowano trzy różne sposoby
zachowania dziecka w tej (powtarzanej) sytuacji, które nazwano trzema stylami przywiązania.
Każdy z nich wiązał się z określonym sposobem budowania relacji dorosłego z dzieckiem w
warunkach naturalnych:
Styl bezpieczny: w pierwszych minutach eksperymentalnej separacji od osoby bliskiej
dziecko przejawia niezbyt silne objawy stresu, które szybko ustępują zainteresowaniu
nowym otoczeniem i eksploracji (zainteresowanie zabawkami). Po powrocie osoby
bliskiej dziecko wyraża radość, zbliża się do niej, kontynuuje zainteresowanie
zabawkami. Styl ten charakteryzuje dzieci, których opiekunowie w warunkach
naturalnych w pierwszych kilku miesiącach życia byli stale obecni, dostępni dziecku
oraz reagowali na jego potrzeby i wyrażali swoją miłość słowami oraz poprzez
kontakty fizyczne
Styl lękowo-ambiwalentny: w sytuacji laboratoryjnej separacji dziecko przejawiało
silny lęk lub złość oraz brak zachowań eksploracyjnych. Po powrocie osoby bliskiej
dziecko jest tak zaabsorbowane jego obecnością, że ignoruje zabawki i nie wykazuje
zachowań eksploracyjnych. Ten styl przejawiają dzieci, których opiekunowie w
warunkach naturalnych niespójnie, niekonsekwentnie reagowali na potrzeby dziecka:
czasem byli niedostępni fizycznie, czasem nie reagowali ale bywali także nadmiernie
opiekuńczy
Styl lękowo-unikaniowy: w sytuacji eksperymentalnej separacji od osoby bliskiej
dziecko nie przejawiało stresu, interesowało się zabawkami, eksplorowało także
nowe pomieszczenie. Po powrocie opiekuna unikało z nim kontaktu, kontynuując
eksplorację zabawek (ale czyniło to z mniejszym entuzjazmem niż dzieci  bezpiecznie
przywiązane ). Ten sposób reagowania charakteryzuje dzieci, których opiekunowie w
warunkach naturalnych konsekwentnie nie okazują przywiązania i bliskości, wyrażają
negatywne emocje przy próbach fizycznego zbliżania się dziecka do nich
Trwałość stylów przywiązania:
" Opisane wcześniej style przywiązania, wytworzone we wczesnym dzieciństwie, pozostają
niezmienne aż do dorosłości, pod warunkiem, że nie zmieniają się radykalnie społeczne
warunki życia dziecka i jego rodziny (np. nie nastąpi dłuższa separacja od któregoś z
rodziców, choroba dziecka, depresja opiekunów; Bowlby, 1979r., 1982r., 1988r.; Egeland,
Farber, 1984r.)
" Ich odporność na zmianę wiąże się z tym, że wytworzone wzorce relacji działają poza
świadomością i są na tyle silne, że kolejne nowe doświadczenia niezgodne z pierwotną
reprezentacją siebie i innych są raczej asymilowane do tych utrwalonych schematów, niż
prowadzą do ich modyfikacji (Cassidy, 1980r.; Fiske, Taylor, 1991r.; Owen i inni, 1984r.)
" Zmiana może nastąpić poprzez pracę nad własnym rozwojem, psychoterapię, nie poprzez
spontaniczne uczenie się nowych sposobów układania relacji z ludz
mi (Bowlby, 1982r.;
Bartholomew, Horowitz, 1991r.)