Prawo konstytucyjne wybranych
państw europejskich na tle
porównawczym
dr Dagmara Głuszek-Szafraniec
Zasada demokracji
" Modele demokracji:
" Model proceduralny: demokracja to
metoda dochodzenia do decyzji
politycznych podejmowanych przez elity
polityczne za aprobatą obywateli-
wyborców; system rządów
przedstawicielskich z cyklicznymi
i rywalizacyjnymi wyborami.
Modele demokracji
" Model poliarchii: demokracja to system
oparty na szerokiej inkluzji politycznej,
partycypacji i rywalizacji politycznej z
gwarancjami instytucjonalnymi dla praw i
wolności jednostek.
" Model westminsterski: rządy ludu, czyli
choćby minimalnej większości. Cechy
charakterystyczne:
Modele demokracji
" - koncentracja władzy wykonawczej w gabinecie
jednopartyjnym;
" - fuzja egzekutywy i legislatywy;
" - asymetryczny bikameralizm;
" - system dwupartyjny;
" - jednowymiarowość systemu partyjnego;
" - większościowy system wyborczy;
" - unitarna forma państwa;
" - niepisana/giętka konstytucja;
" - demokracja przedstawicielska.
Modele demokracji
" Model konsensualny: demokracja to taki
typ reżimu politycznego, w którym zamiast
zasady większości następuje  ograniczenie,
rozproszenie oraz udział we władzy na
wiele różnych sposobów ; przeciwieństwo
modelu westminsterskiego.
Zasada demokracji
" Prawa mniejszości są niezbędnym
warunkiem funkcjonowania demokracji.
Jeśli jesteśmy do tego funkcjonowania
przywiązani, musimy być przywiązani do
rządów większości powściąganych i
ograniczanych prawami mniejszości.
/Giovanni Sartori/
Zasada demokracji
" Cechy wspólne systemów demokratycznych:
" - rządy większości przy respektowaniu
praw mniejszości;
" - pluralizm polityczny i społeczny.
" Demokratyczne sposoby podejmowania
decyzji:
" - demokracja bezpośrednia;
" - demokracja przedstawicielska.
Demokracja bezpośrednia
" Osobisty udział członków zbiorowego
podmiotu suwerenności (obywateli, narodu,
ludu) w wypełnianiu przez nich funkcji
publicznych. /B. Banaszak, 248/
Formy:
-
zgromadzenie ludowe;
-
referendum.
Referendum
" Bezpośrednie podejmowanie decyzji przez
osoby uprawnione, zbiorowy podmiot
suwerenności (naród, lud) w drodze
głosowania. /B. Banaszak, 249/
" Rodzaje referendum:
" 1. Kryterium wymagalności
" - referendum obligatoryjne;
" - referendum fakultatywne;
Referendum
" 2. Kryterium zasięgu terytorium:
" - referendum ogólnokrajowe;
" - referendum lokalne;
" 3. Kryterium materii:
" - referendum konstytucyjne;
" - referendum ustawodawcze;
" - referendum w innych istotnych sprawach;
Referendum
" 4. Kryterium czasu:
" - referendum ratyfikacyjne;
" - referendum konsultatywne/opiniodawcze.
" Plebiscyt: wyrażenie wotum zaufania dla rządu
przez obywateli; w prawie międzynarodowym
oznacza oświadczenie wyrażone w głosowaniu
ludności związanej z pewnym obszarem, tj.
mieszkającej na nim lub tam urodzonej, w kwestii
przyłączenia tego obszaru do określonego państwa
lub utworzenia z tego obszaru odrębnego państwa.
/B. Banaszak, 265/
Referendum
" Weto ludowe: określona prawnie liczba
obywateli ma uprawnienie zgłoszenia
protestu przeciwko uchwalonemu aktowi
prawnemu.
" Inicjatywa ludowa: uprawnienie określonej
prawnie liczby członków zbiorowego
podmiotu suwerenności do wszczęcia
postępowania ustawodawczego. /B. Banaszak, 266/
Demokracja przedstawicielska
" Wybory: działania prowadzące do wyłonienia
odpowiednich kandydatów do wypełniania
określonych funkcji państwowych.
" - wybory powszechne: na całym terytorium
państwa, np. parlamentu, głowy państwa, organów
samorządowych;
" - wybory lokalne: na części terytorium, np. do
organów samorządu terytorialnego w jednej
jednostce podziału administracyjnego państwa.
Zasady prawa wyborczego
" Zasada powszechności:
" - cenzus wieku;
" - cenzus obywatelstwa;
" - cenzus domicylu.
" Sposoby sporządzania spisu wyborców:
" 1) na podstawie zgłoszeń samych wyborców przed
każdymi wyborami (np. USA, Brazylia);
" 2) z urzędu, przez odpowiednie organy
administracji państwowej (np. Australia, Wielka
Brytania, Francja, Polska).
Zasady prawa wyborczego
" Zasada równości:
" - równość formalna;
" - równość materialna.
" Zasada bezpośredniości:
" - głosowanie osobiste;
" - głosowanie imienne.
" Zasada tajności
" Zasada wolnych wyborów
" Zasada proporcjonalności
Systemy wyborcze
" Systemy większościowe:
" Warianty wyboru w okręgu jednomandatowym:
" " Zwykła większość (simple majority)
" " Absolutna większość (absolute majority)
" " Głosowanie alternatywne/preferencyjne
(alternative/preferential)
" Warianty wyboru w okręgu wielomandatowym:
" " Głosowanie na listy partyjne
" " Wybory większościowe
Systemy wyborcze
" Systemy proporcjonalne:
" Pełna reprezentacja proporcjonalna (full
proportional representation)
" Ograniczona reprezentacja proporcjonalna
(limited proportional representation)
" Ilorazy wyborcze:
" Hare (tzw. prosty): I (kwota ilorazu)=V(liczba
głosów)/M(liczba mandatów)
" Hagenbacha-Bischoff a I=V/M+1 (np. Słowacja)
" Imperiali I=V/M+2 (np. Włochy)
Systemy proporcjonalne
" Reszty  metody drugiego rozdziału mandatów:
" Metoda największych reszt (greatest remainders);
" Metoda najwyższej średniej (highest average).
" System d Hondta (m.in. Belgia, RFN, Portugalia,
Rumunia, Argentyna, Wenezuela, Polska do
Sejmu)
" System St. Lagu� a + zmodyfikowany (Norwegia,
Szwecja)
Ocena systemów wyborczych
" Systemy większościowe:
" - stabilność rządu większościowego;
" - wyraz
na odpowiedzialność rządzących;
" - prostota procedur wyborczych;
" - większa ilość głosów  zmarnowanych ;
" - bliższe więzy między reprezentantami a
wyborcami;
" - niezależność przedstawiciela od partii;
" - tworzenie się koalicji lub bloków wyborczych;
Ocena systemów wyborczych
" - ograniczona rola partii małych;
" - ograniczony proces powstawania nowych
ugrupowań politycznych;
" - parlament nie jest odbiciem preferencji i
rzeczywistych poglądów wszystkich
obywateli;
" - brak wyborczych list krajowych lub
terytorialnych, mniejsze okręgi wyborcze.
Ocena systemów wyborczych
" Systemy proporcjonalne:
" - rząd koalicyjny  odbicie preferencji
wyborczych;
" - zróżnicowany skład organów
przedstawicielskich;
" - równość siły głosu;
" - mniejsza ilość głosów  zmarnowanych ;
" - groz
ba kryzysów z powodu małych partii;
Ocena systemów wyborczych
" - monopolizacja procesu wysuwania
kandydatów przez partie polityczne;
" - rozmycie odpowiedzialności rządzących;
" - powstawanie nowych partii;
" - wzrost zainteresowania polityką
i frekwencji wyborczej.
Ocena systemów wyborczych
" Systemy mieszane (m.in. Ukraina,
Chorwacja, Rosja):
" - korzystne dla małych ugrupowań
i kandydatów bezpartyjnych;
" - kompromisowe rozwiązania wyborcze;
" - zwiększają partycypację polityczną;
" - wzmacniają pozycję lidera w partii.
System wyborczy RFN
" Proporcjonalny z elementami większościowego:
zasada większości względnej w okręgach
jednomandatowych; listy krajowe i zasada
proporcjonalności w landach.
" Klauzula zaporowa: 5% ważnych głosów w skali
całej federacji lub 3 mandatów bezpośrednich.
" Kadencja Bundestagu: 4 lata.
" Bierne i czynne prawo wyborcze:
od pełnoletności.
System wyborczy USA
" System większościowy;
" Okręgi jednomandatowe;
" Zasada:  zwycięzca bierze wszystko ;
" Czynne prawo wyborcze: obywatele od 18 roku
życia po zarejestrowaniu się przed wyborami.
" Wybór kolegium elektorskiego
" Bierne prawo wyborcze:
" 1) wybory prezydenckie: obywatel
nienaturalizowany USA od 35 roku życia
zamieszkujący Stany stale od 14 lat.
System wyborczy USA
" 2) wybory do Kongresu:
" - Senat: obywatel USA od 30 roku życia
zamieszkujący stan reprezentowany od 9
lat;
" - Izba Reprezentantów: obywatel USA od
25 roku życia zamieszkujący stan
reprezentowany od 7 lat.
System wyborczy
Wielkiej Brytanii
" 1918 r. reforma Lloyda George a: wybory
powszechne, tajne, bezpośrednie, czynne prawo
wyborcze od 21 roku życia, dla kobiet od 30 roku
życia.
" 1948 r.; 1969 r. reformy systemu wyborczego:
czynne prawo wyborcze od 18 roku życia.
" 646 okręgów jednomandatowych.
" System większościowy.
" Czynne prawo wyborcze: od 18 roku życia.
" Bierne prawo wyborcze: od 21 roku życia.
System wyborczy Francji
" Wybory prezydenta:
" - 2 tury, bezwzględna większość;
" - powszechne i bezpośrednie;
" - kandydatów zgłaszają wyborcy kwalifikowani.
" Wybory do Senatu:
" - pośrednie przez kolegium wyborcze;
" - bierne prawo wyborcze: od 30 roku życia;
" - system większościowy i proporcjonalny.
System wyborczy Francji
" Wybory do Zgromadzenia Narodowego:
" - system większościowy;
" - czynne prawo wyborcze: od 18 roku
życia;
" - bierne prawo wyborcze: od 23 roku życia;
" - I tura: większość bezwzględna;
" - II tura: uzyskanie minimum 12,5% głosów
poparcia.
Zasada podziału władzy
" Aspekt funkcjonalny:
" - wydawanie regulacji prawnych;
" - realizowanie zadań państwa;
" - rozstrzyganie sporów prawnych.
" Aspekt organizacyjny:
" - ustawodawstwo  parlament;
" - wykonawstwo  rząd;
" - sądownictwo  sąd.
Zasada podziału władz
" Aspekt personalny  zasada incompatibilitas:
" 1) niepołączalność formalna:
" - absolutna:  Prezydent Republiki nie może być
posłem do Althingu (...) /Konstytucja Islandii 1944(1991), art. 9 zd. 1/
" - względna:  Zatrudnionego w służbie publicznej,
który jest członkiem Rady Narodowej lub Rady
Federalnej na jego własny wniosek należy
urlopować lub zwolnić od pełnienia obowiązków
służbowych w takim zakresie, w jakim wymagane
jest pełnienie mandatu . /konstytucja Austrii 1920 (29), art. 59a ust.2/
Zasada podziału władz
" 2) niepołączalność materialna, np.
 Prezydent Republiki nie może (...)
otrzymywać wynagrodzenia od
jakiejkolwiek instytucji państwowej lub
inicjatywy prywatnej . /Konstytucja Islandii 1944(1991), art. 9 zd. 1/
Zasada podziału władz
" Doktryna konstytucjonalizmu szwajcarskiego:
 Konstytucja opiera strukturę organizacji organów
państwowych wprawdzie o zasadę podziału władz,
jednak nie traktuje jej jak dogmat. W
przeciwieństwie do konsekwentnego podziału
władz w płaszczyz
nie personalnej konstytucja
federalna nie wprowadza trwałego oddzielenia
funkcji. /Botschaft des Bundesrates �ber eine neue g, 1996, s. 403/
Odpowiedzialność władzy
" Odpowiedzialność polityczna: przed organem
mianującym, np. parlamentem  odpowiedzialność
parlamentarna;
" Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna):
Organy rozstrzygające:
-
Sąd Najwyższy
-
specjalny trybunał, np. Trybunał Stanu w Polsce;
-
Izba wyższa parlamentu, np. Senat w USA;
-
Trybunał Konstytucyjny, np. Włochy.
Systemy rządów
" System parlamentarny:
" - parlamentarno-gabinetowy (np. Wielka
Brytania);
" - parlamentarno-komitetowy (np. Włochy);
" System prezydencki (np. USA):
" - prezydencko-parlamentarny (np. Francja,
Rosja, Ukraina, Litwa);
" System komitetowy (np. Szwajcaria).