ORTOGRAFIA 171
Pisownia wyrazów wielką literą
1. Przeczytaj podany tekst i zamieszczoną pod nim informację, a następ-
nie uzupełnij tabelę.
Najbogatsze tradycje obrzędowe wśród ludów słowiańskich związane są
z tzw. oktawą Bożego Narodzenia, czyli z czasem od Wigilii (24 grudnia)
do Trzech Króli (6 stycznia).
Z okresem tym wiąże się wiele obyczajów i praktyk niechrześcijańskich. Na-
leży do nich stawianie w rogu izby snopa żyta i rozkładanie słomy lub siana
pod obrusem wigilijnego stołu czy też zwyczaj pozostawiania wolnego miej-
sca przy wigilijnej wieczerzy.
Strojenie choinki jest jedną z najmłodszych tradycji wigilijnych. Obyczaj ten
powstał na przełomie XV XVI wieku, a do Polski dotarł w drugiej połowie XVIII
wieku z zachodniej Europy.
Powszechnym zwyczajem było chodzenie po kolędzie. Kolędników nazywano
herodami lub gwiazdorami. Obyczaj ten przetrwał do dziś na wsiach i w ma-
łych miasteczkach.
Innym zwyczajem świątecznym jest chodzenie
z szopką, czyli z jasełkami. Co roku w Krako-
wie są organizowane konkursy na najpiękniejszą
szopkę. Podziwiają je nie tylko krakowianie.
W trakcie oktawy Bożego Narodzenia przypadało
także święto Nowego Roku. Był to dzień wróżb
i obrzędów magicznych. Wierzono na przykład,
że kto w Nowy Rok wstanie rano, ten w ciągu
roku ani razu nie zaśpi.
Na podstawie książki Leonarda J. Pełki  Polski rok obrzędowy. Tradycje i współczesność
nazwy własne (imiona) nazwy geograficzne nazwy świąt
172 ORTOGRAFIA
Wielką literą piszemy:
imiona ludzi, zwierząt, bogów, postaci mitologicznych, np. Mateusz,
Zeus, a także pseudonimy, przydomki, przezwiska, np. August Mocny,
oraz nazwy dynastii, np. Piastowie,
nazwy świąt i okresów świątecznych, np. Wielkanoc,
nazwy geograficzne: nazwy części świata, krajów, regionów, prowin-
cji, stanów, miast, osiedli, wsi, np. Azja, Belgia, Florencja, a także gór,
rzek, jezior, wysp, mórz, oceanów, puszcz, np. Morze Bałtyckie, Dolina
Chochołowska, Amazonka,
ale: jezioro Wigry, morze Marmara, jeśli drugi człon nazwy jest rzeczownikiem w mia-
nowniku i się nie odmienia,
nazwy mieszkańców części świata, planet, krajów, regionów, ras, ple-
mion, szczepów, np. Afrykanin, Hiszpan, Tatar,
ale: małą literą piszemy nazwy mieszkańców miast, dzielnic i wsi, np. gdańszczanin,
nazwy astronomiczne planet, gwiazd, np. Słońce, Mars,
ale: słońce, ziemia, jeśli wyrazy te nie są użyte w znaczeniu terminów astronomicz-
nych,
nazwy ulic, placów, dzielnic, rynków, bulwarów, parków, zabytków,
np. Marszałkowska, Wawel, A
azienki,
nazwy urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, np. Ministerstwo
Sprawiedliwości, Uniwersytet Jagielloński, Polski Czerwony Krzyż.
2. Wpisz do każdej rubryki tabeli co najmniej po 3 własne przykłady.
nazwy
mieszkańców ulic, placów,
jezior, gór
urzędów
państw zabytków
rzek
ORTOGRAFIA 173
3. Na zamieszczonej mapie zapisz w odpowiednich miejscach nazwy pię-
ciu wybranych państw, ich stolic i mieszkańców.
4. Wstaw wielką lub małą literę.
izina azowiecka óry więtokrzyskie
.......... .......... .......... ..........
(n, N) (m, M) (g, G)
(ś, Ś)
yspa znam anał ydgoski
.......... .......... .......... ..........
(w, W) (u, U) (k, K) b, B)
owy arg ustynia obi
.......... .......... .......... ..........
(n, N) (t, T) (p, P) (g, G)
uławy iślane alew zczeciński
.......... .......... .......... ..........
(w, W) (z, Z) (s, S)
(ż, Ż)
rzełęcz zpiglasowa ółwysep el
.......... .......... .......... ..........
(p, P) (s, S) (p, P) (h, H)
ielona óra cean tlantycki
.......... .......... .......... ..........
(z, Z) (g, G) (o, O) (a, A)
liski schód omorze dańskie
.......... .......... .......... ..........
(b, B) (w, W) (p, P) (g, G)
174 ORTOGRAFIA
5. Zapisz podane pod planem Zakopanego nazwy, nie używając druko-
wanych liter.
1. WILLA KOLIBA 5. KRUPÓWKI
2. CMENTARZ NA P
KSOWYM BRZYZKU 6. TEATR WITKACEGO
3. MUZEUM TATRZAC
SKIE 7. GALERIA HASIORA
4. WILLA ATMA 8. WILLA POD JEDLAMI
6. Wpisz wielką lub małą literę.
Dzisiaj łońce świeciło znacznie mocniej niż wczoraj. W ogródku
..........
(s, S)
iemia była tak sucha, że miejscami aż popękała. Mam nadzieję, że ju-
..........
(z, Z)
tro spadnie deszcz. W prognozie pogody na zdjęciu satelitarnym iemi
..........
(z, Z)
był zaznaczony nadchodzący niż atmosferyczny. Oglądam programy meteo-
rologiczne i wiem, że pogoda jest uzależniona od wielu czynników. Mają na
nią wpływ nawet fazy siężyca i zjawiska zachodzące na łońcu.
.......... ..........
(k, K) (s, S)
ORTOGRAFIA 175
7. Wstaw wielką lub małą literę.
dam ickiewicz urodził się 24 rudnia 1798 roku w aosiu pod
........ ........ ........ ........
(A, a) (M, m) (G, g) (Z, z)
owogródkiem. Po ukończeniu zkoły owiatowej rozpoczął stu-
........ ........ ........
(N, n) (S, s) (P, p)
dia na niwersytecie ileńskim. Jako współzałożyciel owarzystwa
........ ........ ........
(U, u) (W, w) (T, t)
ilomatów został skazany przez ładze arskie na przymusowy
........ ........ ........
(F, f) (W, w) (C, c)
wyjazd w głąb osji. Przebywał m.in. w etersburgu i na rymie.
........ ........ ........
(R, r) (P, p) (K, k)
W 1829 roku udał się w podróż po uropie. Odwiedził erlin,
........ ........
(E, e) (B, b)
onn, enecję, lorencję, zym, eapol, ycylię. W cza-
........ ........ ........ ........ ........ ........
(B, b) (W, w) (F, f) (R, r) (N, n) (S, s)
sie owstania istopadowego na krótko przybył do raju. Od
........ ........ ........
(P, p) (L, l) (K, k)
istopada 1839 roku wykładał literaturę acińską w ozannie. Je-
........ ........ ........
(L, l) (A
, ł) (L, l)
sienią 1855 roku przybył do urcji, aby wesprzeć akcję formowania le-
........
(T, t)
gionów olskich. Zmarł w tambule 26 istopada 1855 roku.
........ ........ ........
(P, p) (S ,s) (L, l)
Na podstawie książki  Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny
Jednym z ielkanocnych zwyczajów było obdarowywanie się barwnie
........
(W, w)
malowanymi jajkami, zwanymi raszankami lub isankami. W wie-
........ ........
(K, k) (P, p)
rzeniach wielu ludów jajko było symbolem życia. Najstarsze isanki po-
........
(P, p)
chodzą ze znalezisk w sharah sprzed 5000 lat. Były one znane także
........
(A, a)
w kulturze tarożytnych ersów, hińczyków i enicjan. Naj-
........ ........ ........ ........
(S, s) (P, p) (C, c) (F, f)
starsze znaleziska isanek na ziemiach olskich pochodzą z X wieku,
........ ........
(P, p) (P, p)
ale prawdopodobnie ludy łowiańskie zdobiły jajka już wcześniej.
........
(S, s)
Na podstawie książki Leonarda J. Pełki  Polski rok obrzędowy. Tradycje i współczesność