WOLNA ELEKCJA I JEJ ZASADY
Bezpośrednią przyczyną wolnej elekcji był brak potomka ostatniego z Jagiellonów
Zygmunta Augusta. W okresie Jagiellońskim wykształcił się zwyczaj nietypowej
elekcji w obrębie rodziny panującej, co najczęściej bywało formalnością, ale
stanowiło niezbędny warunek. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r.
szlachta o sporach i dyskusjach podjęła decyzję o zasadzie wyboru monarchy
przez tzw. WOLNĄ ELEKCJĘ czyli powszechną w obrębie szlacheckiego stanu.
W owym czasie władzę chociaż władzę, chociaż nie w pełnym zakresie, miał pełnić
pierwszy dostojnik państwa - prymas co zadecydowano mimo protestów innowierców.
Funkcję tę nazwano - INTERREKSEM- dosłownie " między królem "
Przed głosowaniem miał się zebrać sejm zwany konwokacyjnym. Podczas elekcji
niekiedy zwanej też sejmem elekcyjnym osobno obradowała szlachta w tzw"kole"
osobno magnaci - senatorowie. Zasadą stało się, że wybór następował
jednomyślnie. Wybór kandydata oficjalnie ogłaszał oficjalnie interrex- prymas,
a następnie z pełnomocnikami elekta uzgadniano tzw. pacta conventa czyli
osobiste zobowiązania monarchy. Pacta nie wyczerpywały obowiązków elekta.
Musiał on również zaprzysiąc główne zasady ustrojowe Polski czyli zobowiązać
się do przestrzegania przywilejów szlacheckich, pokoju religijnego, zwoływania
sejmów, poddania się kontroli tzw. rady senatorów - rezydentów i przyjąć do
wiadomości możliwość wypowiedzenia posłuszeństwa przez szlachtę, jeżeli owe
zasady by złamał. Nazwano te zobowiązania ARTYKUŁAMI HENRYKOWSKIMI
SEJM WALNY
Wyłonił się ze zjazdów państwowych oraz tych, które gromadziły reprezentantów
tylko kilku dzielnic. Na tych zjazdach w IV w. zatwierdzano umowy i traktaty
międzynarodowe, kodyfikacje prawa itd. Znaczenie sejmu walnego rosło wraz z
ograniczeniem władzy królewskiej oraz ugruntowaniem się zasady elekcyjności
tronu i powtarzającymi się okresami bezkrólewia.Sejm walny zwoływany był
conajmniej raz na dwa lata, a jego obrady powinny trwać do 6 tyg. Wytworzone
były dwie izby : wyższa Senat i niższa zwna Poselską. Senat czyli dawna rada
królewska. Izba Poselska pochodziła z wyboru. W jej skład wchodzili delegaci
sejmików, czyli posłowie. Poseł na sejmiku dostawał instrukcję i był
zobowiązany ją przestrzegać, a nawet zaprzysięgać. Od 1493 r. dwie izby
obradowały regularnie.