sieci wodociągowe i kanalizacyjne
Wodociągi Lublin  dziś i jutro
Witold Dadej, Jolanta Trznadel
Każde miasto ze względu na swoją specyfikę posiada przystosowany do swoich potrzeb system
wodociągowy i kanalizacyjny. W jaki sposób Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w
Lublinie radzi sobie z problemami oraz jakie ma plany na przyszłość? O tym poniżej.
Miejskie Przedsiębiorstwo Wo- eksploatowanej przez MPWiK Sp.
Dane ogólne dotyczące
dociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. z o.o. w Lublinie jest równa ok. 896
miasta
w Lublinie jest od 1998 r. spółką km. Długości sieci wodociągowych
prawa handlowego, będącą własno- wraz ze stopniem zwodociągowania
" powierzchnia miasta
ścią gminy Lublin. (określonym jako stosunek liczby
14 750 ha
Głównym przedmiotem dzia- mieszkańców podłączonych do sieci
" powierzchnia terenów
łalności jest produkcja, dystrybu- do ogólnej liczby mieszkańców) na
zurbanizowanych
cja i sprzedaż wody oraz usługi terenie Lublina zestawiono w po-
objętych obsługą
w zakresie odbioru i oczyszczania niższej tabeli.
wodociągową  7 622 ha
ścieków. MPWiK zarządza także " liczba mieszkańców
miejskim Składowiskiem Odpa- System monitoringu  350 462
" liczba mieszkańców
dów Komunalnych w Rokitnie. Poprzez system  Komputero-
korzystających
wego nadzoru sieci wodociągowej
z wodociągu  98%
Długości sieci, stopień MPWiK Sp. z o.o. w Lublinie stale
(w tym z wodociągu
zwodociągowania, ilość monitoruje funkcjonowanie systemu
MPWiK 97,5%)
przyłączy wodociągowego. Aktualnie składa
" duża deniwelacja terenu
A
ączna długość sieci wodocią- się on z 20 punktów pomiarowych.
 od poziomu 170 m
gowej (wg stanu na koniec 2008 r.) System zbiera informacje z zain-
n.p.m. do 235 m n.p.m.
stalowanych w poszczególnych
(65 m) powoduje
strefach zasilania punktów, z których
konieczność strefowego
System wodociągowy eksploatowany
drogą radiową przekazywane są na zasilania miasta w wodę
przez MPWiK na terenie miasta Lublin
składa się z:
" siedemdziesięciu trzech studni głębinowych
 w tym sześćdziesięciu pięciu
zakwalifikowanych do eksploatacji;
" ośmiu stacji wodociągowych
( Zemborzycka ,  Dziesiąta ,  Sławinek ,
 Centralna ,  Wrotków ,  Bursaki ,  Felin
 w tym przepompownia wody  Ruta );
" piętnastu zbiorników wody o łącznej
pojemności V=36 000 m3;
" dwóch stacji uzdatniania wody o łącznej
wydajności 900 m3/h ( Centralna ,
 Sławinek );
" wieży ciśnień;
" siedmiu chlorowni wody (w tym pięć
na chlor gazowy oraz dwie na
podchloryn sodu);
" pięciu urządzeń do dezynfekcji wody
promieniami UV (trzy zlokalizowane przy
stacjach wodociągowych, dwie
bezpośrednio przy studniach
głębinowych);
" sieci wodociągowych o łącznej długości
896 km.
Sieci wodociągowe Lublina. Stan aktualny
www.ochrona.e-bmp.pl
54 Ochrona Środowiska 1/2010
1_2010_ochrona.indd 54 2010-02-22 15:42:24
sieci wodociągowe i kanalizacyjne
bieżąco do centralnej dyspozytorni Informacje pochodzące z mapy Model hydrauliczny
parametry ciśnienia oraz infor- są wykorzystywane na 65 stanowi- Matematyczny model sieci wo-
macje dotyczące funkcjonowania skach pracy w różnych wydziałach dociągowej wykonany został na ba-
stacji wodociągowych dotyczące Przedsiębiorstwa. zie programu EPANET i składa się
ciśnienia, przepływu, stanu wody z ok. 1000 odcinków i 700 węzłów.
w zbiornikach z jednoczesną Mapa numeryczna: Korzyści wynikające z posiada-
rejestracją zdarzeń awaryjnych. " stanowi centralną bazę wykorzy- nia modelu matematycznego sieci
Dodatkowo w wyznaczonych rejo- stywaną w codziennej pracy wodociągowej:
nach miasta sieć wodociągowa jest " skraca czas i podnosi jakość " dokładne poznanie hydraulicz-
poddawana stałemu monitoringo- dostępu do informacji nych parametrów pracy sieci:
wi ciśnienia i przepływu za pomocą
systemu telemetrii, opartego na
Dane 2006 2007 2008
technologii GPRS. Pozwala on
Długość sieci magistralnej [km] 85 78 79
kontrolować straty wody w tych
Długość sieci rozdzielczej [km] 520 523 536
strefach i reagować na zdarzenia
Długość przyłączy wodociągowych [km] 272 277 281
awaryjne. Stanowi też element ta-
Razem długość sieci wodociągowej: 877 885 896
rowania i modelowania schematu
Ilość przyłączy  budynki mieszkalne [szt.] 15 710 15 936 16 190
hydraulicznego sieci.
Ilość przyłączy  budynki niemieszkalne
1 872 1 877 1 882
[szt.]
Razem przyłącza: 17 582 17 813 18 072
Wspomaganie zarządzania
Stopień opomiarowania [%] 99,9% 99,9% 99,9%
systemem wodociągowym
Ilość mieszkańców zamieszkałych na terenie
Dla usprawnienia zarządzania
353 483 351 806 350 462
Lublina
systemem wodociągowym wdrożone
Ilość mieszkańców Lublina podłączonych do
zostały systemy wspomagające, tj:
344 646 343 011 341 700
sieci wodociągowej MPWiK
Stopień zwodociągowania [%] 97,5 97,5 97,5
Mapa numeryczna
Obecnie zasoby mapy nume- Tab. 1. Struktura sieci wodociągowej (eksploatowanej przez MPWiK Sp. z o.o.) na terenie Lublina
rycznej stanowią 25 GB danych:
" 1120 km sieci wodociągowej " daje możliwość czytelnej pre- wielkości, prędkości i kierunków
(łącznie z siecią hydroforową) zentacji danych w postaci map, przepływu oraz wysokości ci-
" 2000 km sieci kanalizacji sanitar- raportów i wykresów śnień występujących w rurocią-
nej i deszczowej " umożliwia agregowanie danych gach
" 32000 elementów uzbrojenia np. do celów statystycznych " możliwość oceny przepustowo-
sieci wodociągowej " ułatwia wyszukiwanie dokumentacji ści układu i jego zdolności do za-
" 18500 wodomierzy " pozwala na weryfikowanie da- spakajania bieżących i przyszłych
" 65000 studni kanalizacyjnych nych potrzeb
Mapa numeryczna
www.ochrona.e-bmp.pl
1/2010 Ochrona Środowiska 55
1_2010_ochrona.indd 55 2010-02-22 15:42:25
sieci wodociągowe i kanalizacyjne
" sprawdzenie, poprzez symulację Aktualnie obserwuje się rozśrod- Ogranicza to możliwości rozwo-
dodatkowych rozbiorów, jakie kowanie ludności z centrum miasta, jowe i stanowi problem na etapie
skutki spowoduje podłączenie gdzie istnieje pełna infrastruktura, określania warunków przyłączenia
do sieci nowych odbiorców o du- na obrzeża wymagające budowy do inwestycji zlokalizowanych na
żym zapotrzebowaniu na wodę, nowych sieci. Istniejące z
ródła wody terenie nie posiadającym uzbrojenia
np. osiedli mieszkaniowych zlokalizowane są w większości w po- wodno-kanalizacyjnego.
" prowadzenie analiz i symulacji łudniowo-zachodniej części miasta.
zdarzeń awaryjnych lub planowa- Istnieje więc potrzeba transportu Perspektywy rozwoju
nych postojów, dając możliwość wody przez całe miasto z południa, Koncepcja rozwoju systemu
przygotowania działań w celu gdzie zlokalizowana jest główna wodociągowego
ograniczenia, a nawet wyelimi- pompownia wody do odległych ok. W 2006 roku opracowana zo-
nowania zakłóceń w dostawie 10 km dzielnic mieszkaniowych. stała  Koncepcja rozwoju systemu
wody Z jednej strony występują więc re- wodociągowego m. Lublin , która
" stanowił podstawę do opraco- zerwy na ujęciach i stacjach wodocią- stanowi podstawę działań inwesty-
wania Koncepcji sieci wodocią- gowych wynikające ze zmniejszającej cyjno-rozwojowych.
gowej. się liczby ludności i działalności Z koncepcji wynika potrzeba
przemysłu, a z drugiej brak jest włączenia w system wodociągo-
Zmniejszające się układów przesyłowych, by prze- wy nowego ujęcia głębinowego
zapotrzebowanie na wodę transportować wodę w peryferyjne  Turka o wydajności ok. 20 000
W ostatnich latach obserwujemy rejony miasta. m3/d, zlokalizowanego na półno-
stale malejące zużycie wody, spo- cy, co zrównoważy aktualny układ
wodowane spadkiem ilości miesz- Brak środków na wodociągowy, zasilany głównie od
kańców, likwidacją przemysłu oraz potrzeby systemu południowego zachodu. Wiąże się
spadkiem jednostkowego zużycia. Z uwagi na roboty prowadzone to z koniecznością budowy stacji
Powoduje to zmniejszenie prędkości w różnych rejonach miasta i brak wodociągowej ze stacją odżelazia-
Mapa rozmiesz-
przepływu wody w sieci, obniżenie ukierunkowanego działania ze stro- nia na terenie ujęcia i magistralami
czenia ludności.
jej jakości i konieczność płukania sie- ny Gminy w zakresie realizacji pełnej przesyłowymi o długości ok. 14 km.
Coraz więcej
ci. Niekorzystne dla miasta są dalsze infrastruktury na określonych obsza- Szacowany koszt inwestycji wynosi
mieszkańców
prognozy demograficzne zakładają- przenosi się rach, brak jest środków finansowych ponad 50 mln PLN.
na peryferyjną
ce coroczny spadek liczby ludności potrzebnych do pokrycia potrzeb Koncepcja wskazuje też potrze-
część miasta
o 0.5%, tj. ok. 1600 osób. i oczekiwań wszystkich inwestorów. bę rozbudowy stacji wodociągowej
 Felin z wydajności ok. 500 m3/d
docelowo do 5000 m3/d (wykorzy-
stanie wody z ujęcia Turka), co wiąże
się zapotrzebowaniem nowego osie-
dla mieszkaniowego i strefy ekono-
micznej zlokalizowanych w pobliżu
ww. stacji.
Rozbudowy wymagać też będzie
przepompownia wody  Ruta ob-
sługująca najwyżej położone rejony
miasta, również przeznaczone pod
wielorodzinne budownictwo miesz-
kaniowe.
Konieczna jest budowa magistral
przesyłowych o średnicach 400-800
mm i o długości ponad 10 km oraz
sieci rozdzielczych dla obsługi no-
wych dzielnic mieszkaniowych.
Z uwagi na bardzo duże potrze-
by inwestycyjne wynikające z ww.
koncepcji, opartej na pozyskaniu
wody z ujęcia Turka, którego reali-
zacja odsuwa się w czasie z uwagi na
brak środków finansowych (inwesto-
rem jest Gmina Lublin), konieczne
staje się zweryfikowanie na okres
przejściowy przyjętych w opraco-
www.ochrona.e-bmp.pl
56 Ochrona Środowiska 1/2010
1_2010_ochrona.indd 56 2010-02-22 15:42:28
sieci wodociągowe i kanalizacyjne
waniu rozwiązań i podjęcie działań " oczyszczalnia  Hajdów jako niezbędnej do prac moderni-
zastępczych, które umożliwią funk- wydział MPWiK Sp. z o.o. w Lu- zacyjnych. Okres przebudo-
cjonowanie i rozwój systemu do blinie, zlokalizowana w północ- wy oczyszczalni realizowano
czasu realizacji ww. ujęcia. no-wschodniej części miasta jest w trzech etapach, bez wyłączania
jedyną oczyszczalnią ścieków dla jej z eksploatacji. Pierwszy etap
Wykorzystanie środków Lublina i okolicznych gmin został ukończony pod koniec
unijnych " aktualnie oczyszcza ścieki odbie- 2001 r., a drugi wykorzystujący
MPWiK aplikuje o środki unijne rane siecią kanalizacyjną z terenu środki unjne funduszu ISPA FS,
do Programu Operacyjnego Infra- Lublina, miasta Świdnik oraz w 2008 r. Obecnie wprowadzane
struktura i Środowisko. gmin Wólka i Konopnica, a także modyfikacje związane są głów-
W ramach projektu pod nazwą dowożone wozami asenizacyjny- nie ze zmianami w reaktorach
 Rozbudowa i modernizacja systemu mi z miejscowości ościennych biologicznych (wydzielenie do-
zaopatrzenia w wodę i odprowadza-
nia ścieków w Lublinie planowana
Dane 2006 2007 2008
jest:
Długość sieci ogólnospławnej [km] 0,8 0,8 0,8
" budowa ok. 5 km sieci wodocią-
Długość sieci sanitarnej [km] 524 531 542
gowej w celu uzupełnienia istnie-
Długość przyłączy kanalizacyjnych [km] 192 194 195
jącej infrastruktury w miejscach
Razem: 717 726 738
realizacji kanału sanitarnego
Ilość przyłączy kanalizacyjnych  budynki
10 206 10 378 10 538
" przebudowa ok. 52,6 km sieci mieszkalne [szt.]
wodociągowej; głównie wybu- Ilość przyłączy kanalizacyjnych  budynki
1 393 1 396 1 396
niemieszkalne [szt.]
dowanej przed 1940 rokiem
Razem przyłącza: 11 599 11 774 11 934
" modernizacja ok. 2,3 km magi-
Liczba mieszkańców zamieszkałych na
strali wodociągowej o średnicy
353 483 351 806 350 462
terenie miasta
800 mm;
Liczba mieszkańców zamieszkałych na
" modernizacja Stacji Wodociągo-
terenie miasta podłączonych do sieci 332 345 330 768 329 504
wej  Zemborzycka
kanalizacyjnej
% skanalizowania 94,02 94,02 94,02
Szacowane nakłady na moder-
Tab. 2. Struktura sieci kanalizacyjnej na terenie Lublina (eksploatowanej przez MPWiK Sp. z o.o. w
nizację systemu wodociągowego
Lublinie)
wynoszą ok. 110 mln PLN.
Lokalizacja inwestycji moderni-
zacyjnych ujętych w Projekcie FS. " efektywność działania oczysz- datkowych stref denitryfikacji),
czalni zapewnia oczyszczanie które zapewnią usuwanie azotu
System kanalizacyjny ścieków do parametrów zgod- do poziomu Nogd"10 mg/l.
Charakterystyka systemu nych z wymaganiami zawartymi
kanalizacyjnego w przepisach polskich i unij- Proces przeróbki osadu
Lublin posiada system kanalizacji nych w zakresie redukcji BZT, " obowiązkiem każdego eksploata-
rozdzielczej. Zebrane ścieki bytowe CHZT, zawiesiny ogólnej i fosfo- tora oczyszczalni jest bezpieczne
i przemysłowe są odprowadzane ru ogólnego. Prowadzony proces zagospodarowanie osadów ście-
kolektorem głównym  Z o średnicy oczyszczania scieków nie zapew- kowych. Wiąże się to z wyborem
2500 mm do oczyszczalni ścieków nia wymaganego przepisami pol- optymalnej metody zagospoda-
 Hajdów . Większość ścieków spływa skimi stopnia redukcji związków rowania osadów, które zgodnie
grawitacyjnie, w systemie funkcjonuje azotowych. W celu eliminacji z prawem krajowym są odpadem.
jedynie osiem lokalnych przepompow- przekroczeń dopuszczalnych Ustawa o odpadach z 27 kwiet-
ni ścieków. Konieczność budowy prze- wskaz
ników w ściekach oczysz- nia 2001r. stwierdza, że osady
pompowni wynika z niekorzystnego czonych, przeprowadzono wiele ściekowe są odpadem i powinny
ukształtowania terenu w mieście. prac modernizacyjnych. W 1992 r. podlegać pewnej hierarchii po-
Oczyszczalnia ścieków zlokali- MPWiK w Lublinie wspólnie stępowania polegającej na mini-
zowana jest we wschodniej części z Politechniką Lubelską podjęło malizacji ich ilości, a dopiero na
Lublina pomiędzy rzeką Bystrzycą działania, w ramach których końcu usuwaniu, wykorzystaniu
a ulicami A
agiewnicką i Jakubowicką. wykonano analizę czynników lub unieszkodliwianiu. Roz-
Odbiorcą ścieków oczyszczonych wpływających na proces oczysz- wiązanie problemu gospodarki
jest rzeka Bystrzyca. czania ścieków oraz przebadano osadowej podzielono na klika
w skali półtechnicznej założenia etapów. Budowa stacji pras, opty-
Oczyszczanie ścieków nowej technologii. Wyniki prze- malizacja procesu fermentacji,
Oczyszczanie mechaniczno- prowadzonych badań posłużyły budowa stacji mechanicznego
biologiczne: do opracowania dokumentacji zagęszczania osadu biologiczne-
www.ochrona.e-bmp.pl
1/2010 Ochrona Środowiska 57
1_2010_ochrona.indd 57 2010-02-22 15:42:36
sieci wodociągowe i kanalizacyjne
go były częścią długofalowego żenia projektowe zrealizowanej " przebudowa ok. 40,6 km sieci
procesu zmian mających istotny Stacji Termicznego Suszenia kanalizacyjnej;
wpływ na parametry osadu. Osadu. W wyniku głębszych " modernizacja oczyszczalni ście-
W procesie oczyszczania ście- analiz można zauważyć wpływ ków  Hajdów w Lublinie.
ków w oczyszczalni  Hajdów jakości osadu odwodnionego
powstaje dziennie ok. 115 ton (17% s.m.o.) na technologię oraz Planowane nakłady na część
osadu mechanicznie odwod- koszty procesu suszenia. Najlep- kanalizacyjną wynoszą ponad 257
nionego. Badania laboratoryjne sze efekty zostałyby uzyskane, mln PLN.
pozwoliły określić podstawowe gdyby osad po odwodnieniu
parametry osadu, które z punktu mechanicznym posiadał ok. 25% Program modernizacji
widzenia dalszego wykorzystania s.m.o. oczyszczalni ścieków na lata
w procesach termicznych mają " docelowym sposobem zago- 2007-2015
istotne znaczenie. Są to: spodarowania osadów ścieko- Przygotowany projekt moderni-
" średnia wartość opałowa w stanie wych jest ich współspalanie zacji oczyszczalni  Hajdów na lata
suchym wynosi ok.14 MJ/kg w instalacji termicznego spalania 2007-2015 zakłada:
s.m.o. odpadów komunalnych. Do " modernizację części mechanicz-
" wyniki badań były podstawą czasu jej budowy, osady ścieko- nej (budynek krat, pompownia
rozpoczęcia prac projektowych we przekazywane będą firmom główna, piaskownik)
w 1999 r. Dotyczyły one mo- zewnętrznym. MPWiK Sp. z o.o. " modernizację części osadowej
dernizacji i przebudowy cie- w Lublinie posiada umowę na (WKF, pompownia osadu su-
Parametry osadów
Lata Osad surowy Osad nadmierny Osad na prasy Osad po prasach
m3/d % s.m.o. m3/d % s.m.o. % s.m.o. % s.m.o.
1999 752 4,4 689 1,7 3,8 25,5
2000 746 4,0 699 1,5 2,4 23,8
2001 797 4,1 543 1,8 2,7 23,2
2002 593 4,8 405 3,5 2,0 21,9
2003 460 5,0 318 4,0 2,4 18,5
2004 462 4,9 286 4,4 2,4 18,2
2005 371 5,3 359 4,5 2,5 17,2
2006 326 5,3 459 4,5 2,8 16,4
2007 414 5.3 314 5.1 2.6 17.6
2008 384 5.3 383 4,9 2.9 17.0
Tab. 2. Zmiany parametrów osadów w latach 1999-2008, w zależności od wprowadzanych zmian technologicznych
płowni w okolicach Lublina na odbiór wysuszonych osadów rowego, pompownia osadu za-
elektrociepłownię ze skojarzoną ściekowych zawartą 30.10.2009 r. gęszczonego, stacja zagęszczania
produkcją energii cieplnej i elek- z firmą CEMEX Polska Sp. z o.o. osadu nadmiernego, zagęszczacz
trycznej. W paz
dzierniku 1999 na czas nieokreślony. grawitacyjny osadu surowego,
opracowana została  Koncepcja technologia dezintegracji)
programowo-przestrzenna stacji Perspektywy rozwoju " modernizację gospodarki bio-
termicznego suszenia osadów systemu kanalizacyjnego gazem (elektrociepłownia, sieci
w oczyszczalni Hajdów Wykorzystanie środków unijnych ciepłownicze, sieci gazowe,
" w lutym 2008 r. rozpoczęto W ramach Projektu pod nazwą zbiorniki gazu)
wstępną eksploatację Stacji Ter-  Rozbudowa i modernizacja systemu " hermetyzację obiektów oczysz-
micznego Suszenia Osadów zaopatrzenia w wodę i odprowadza- czalni (osadniki wstępne, pom-
oczyszczalni  Hajdów . Projek- nia ścieków w Lublinie planowana pownia osadu surowego, pom-
towa wydajność instalacji wynosi jest budowa: pownia osadu zagęszczonego,
135 t/d osadu odwodnionego " ok. 58 km nowej kanalizacji sa- budowa dwóch zhermetyzowa-
o zawartości suchej masy osadu nitarnej grawitacyjnej; nych zbiorników odgazowania
pomiędzy 18 a 25%. Produktem " ok. 0,5 km nowej kanalizacji osadu przefermentowanego)
suszenia jest granulat o zawarto- sanitarnej tłocznej; " modernizację układu zasilania
ści suchej masy osadu powyżej " ok. 2,5 km kolektora sanitarnego urządzeń oczyszczalni w energię
88%. Parametry technologiczne NII o średnicy 800-600 mm; elektryczną.
uzyskane w okresie prób eksplo- " jednej nowej przepompowni
atacyjnych potwierdzają zało- ścieków;
www.ochrona.e-bmp.pl
58 Ochrona Środowiska 1/2010
1_2010_ochrona.indd 58 2010-02-22 15:42:37