6-latek w szkole
Dziecko z zaburzonÄ…
lateralizacjÄ…
Jedną z przyczyn trudności i niepowodzeń w nauce są zaburzenia procesu
lateralizacji. Lateralizacja, czyli stronność, to przewaga funkcjonalna jednej
ze stron ciała nad drugą w zakresie symetrycznych narządów, związana
z dominacją półkuli mózgowej przeciwległej do wiodącej ręki, oka, nogi, ucha.
mgr Katarzyna Nadrowska Dziecko rodzi się z określoną predyspo-
Uniwersytet im. Jana Kochanowskiego
zycjÄ… do danego modelu lateralizacji. Prze-
w Kielcach, filia w Piotrkowie Trybunalskim
waga jednej strony cia Å‚a nad drugÄ… po -
wstaje w ontogenezie stopniowo w kolej-
nych okresach życia dziecka. Trwa kilka lat
e względu na krzyżowanie się większości przy współudziale czynników bio logicz-
Zszlaków nerwowych łą czących mózg nych i środowiskowych. Jednakże w wieku
z narządami zmy słów i ru chu, czynności sześciu lat większość dzieci ma już ustalo-
i funkcje powiązane są z półkulami w na - ną rękę dominującą. W tym okresie stabi-
stępującym porządku: prawa półkula kieru- lizują się również ośrodki mowy w jednej
je pracą lewej strony cia ła, a lewa półkula z półkul, a także półkula ta zaczyna domi-
odpowiada za funk cjonowanie na rządów nować dla percepcji słuchowej i wzroko-
po prawej stronie 1. Najlepiej byłoby więc, wej ma teriału werbalnego 3. Dziecko roz -
aby dziecko podczas wykonywania czyn- poczynajÄ… ce na ukÄ™ szkol nÄ… powinno
ności wymagających udziału tylko jedne- ostatecznie wybrać rękę, którą będzie pisa-
go organu, a także, gdy zachodzi potrzeba ło, ry sowało, wycinało. Wy różnia się na -
przyjęcia roli wiodącej przez jeden z nich, stępujące wzorce lateralizacji:
podczas wykonywania czynności angażu- 1. Lateralizacja jed norodna:  prawo-
jących obydwa pa rzy ste or gany ru chu stronna (przeważa sprawność prawej
i zmysłu prze jawiało pre ferencję do uży - ręki, prawego oka, prawego ucha, pra-
wania rę ki, oka, ucha, no gi le żących wej no gi);  lewostronna (przewaga
po jednej stronie osi cia ła. Wy soki po - sprawności lewej ręki, lewego oka, le -
ziom pre cyzji i eko nomii ru chów jest wego ucha, lewej nogi).
osiągalny wówczas, gdy jedna z kończyn 2. Lateralizacja nie jednorodna:  skrzy-
dominuje, druga zaś z nią współpracuje żowana (np. sprawniejsza prawa ręka,
oraz gdy oko i ręka dominują po tej samej lewe oko, prawa (lewa) noga, lub lewa
stronie ciała 2. ręka, prawe oko, lewa (prawa) noga).
1
U. Oszwa, Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej, Kraków 2007, s. 97.
2
M. Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985, s. 127.
3
M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992, s. 40.
Życie Szkoły nr 10/2011
52
3. Lateralizacja osłabiona:  nieustalona narządy ruchu i zmysłów znajdują się po
(dziecko jest np. obu ręczne lub obu - obu stronach osi ciała):
oczne, obunożne). l słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa,
l szybko się męczy i zniechęca podczas
Zakłócenia w procesie lateralizacji wykonywania czynności manualnych,
Badania wykazały, że dzieci różnią się l czynności gra fomotoryczne dziec ko
od siebie nie tylko stroną, po któ ej za - wykonuje nie chętnie, nie dbale bądz

r
znacza się dominacja stronna, lecz rów - nie nadąża za grupą,
nież tempem i si łą pro cesu lateralizacji. l zmiany kierunku w rysunkach, błędny
W grupie sze ściolatków zaobserwujemy kierunek odwzorowywania szlaczków,
więc dzieci wcześnie i silnie zlateralizowa- figur geometrycznych,
ne, ale i takie, u których lateralizacja prze- l pismo lu strzane, któ re po lega na od -
biega powoli, a nasilenie jej jest słabe. wróceniu za równo kształ tu, ko lejno-
Umiejętności, w których odzwierciedla ści, jak i kie runku kre ślenia li ter (od
się wy stępowanie zaburzeń la teralizacji strony prawej do lewej),
 lateralizacja osłabiona (brak funk cjo- l podczas nauki pisania: kreśli litery nie-
nalnej dominacji jednej strony ciała): kształtnie w nie ównych od stępach,
r
l dziecko posługuje się ręką lewą, raz le- opuszcza linijkę bądz
za czyna pi sać
wą a raz prawą, czasami posługuje się od środka kartki,
na równi obiema, l w czytaniu i pisaniu występują symp -
l mała sprawność ruchowa w porówna- tomy zaburzeń orientacji kierunkowej:
niu z silnie zla teralizowanymi rówie- dziecko myli litery i cyfry o podobnym
śnikami, kształcie, a innym uło żeniu w prze -
l nieprawidłowa orien ta cja w lewej strzeni: b d, b p, d g, n u, 6 9. Zjawi-
i prawej stronie wła snego cia ła, a co sko to nazywamy inwersją sta tyczną.
za tym idzie trudności w wykształce- Oprócz inwersji sta tycznej w czy taniu
niu się orientacji w przestrzeni. Dziec- i pisaniu wy stępuje inwer sja dy na-
ko nie umie wskazać, gdzie jest prawa miczna, która polega na przestawianiu
ręka, oko, noga. Ma trudności ze wska- kolejności liter i cyfr, np.: kot  tok, 14
zaniem kie runków w prze strzeni (na  41,
prawo, na lewo). l niezliczona ilość skre śleń i poprawek
l zaburzenia koordynacji wzrokowo-ru- świadczy o refleksji i kontroli wzroko-
chowej, wej, nie zawsze skutecznej,
l obniżenie sprawności w zakresie obu rąk, l jeśli nawet sprawność manualna jest
l szybka męczliwość i zniechęcenie pod- w normie, koncentracja na prawidło-
czas wykonywania czynności manual- wości zapisu nie pozwala dziecku sku-
nych, pić się na estetyce pisma.
l czynności gra fomotoryczne dziec ko
wykonuje nie chętnie, nie dbale bądz
Metody badania lateralizacji
nie nadąża za grupą, Aby uchronić dziecko przed konsekwen-
l trudności z rozpoznawaniem i odwzoro- cjami niewłaściwych nawyków ru cho-
wywaniem figur geometrycznych, li ter, wych, aby nie dopuścić do ukształtowania
cyfr podobnych pod względem kształtu, się nieprawidłowej koordynacji wzrokowo-
ale inaczej ułożonych w przestrzeni. ruchowej, niewłaściwej orien tacji prze -
Umiejętności, w których odzwierciedla strzennej i nie pogłębiać zaburzeń spraw -
się wy stępowanie zaburzeń la teralizacji no ści ma nualnej ko nieczna jest oce na
 lateralizacja skrzyżowana (dominujące dominacji stronnej u dziecka, u którego ob-
Życie Szkoły nr 10/2011
53
6-latek w szkole
Tabela 1. Wstępna diagnoza lateralizacji
Przewaga ręki Przewaga nogi Przewaga oka Przewaga ucha
l l l
operowanie na przedmio- l
stanie na jednej nodze, patrzenie przez tubę, słuchanie odgłosów
l
tach, skakanie na jednej nodze, dziurkę od klucza, wizjer za ścianą, szumu muszli,
l l
cięcie nożyczkami, zakładanie klapka, w drzwiach, odgłosów w telefonie, ze-
l l l
rzucanie piłką, wchodzenie na krzesło, zaglądanie do butelki, garka,
l l l
odkręcanie butelek, słoicz- schody nogami, kolanami, patrzenie na przedmiot polecamy dziecku, aby
ków, schodzenie z krzesła, przez wycięty w kartonie stanęło do nas tyłem, wo-
l l
wrzucanie koralików kopanie piÅ‚ki  piÅ‚ka po- kwadrat 5 × 5 cm  wska- Å‚amy je po imieniu, wska-
do małych pojemniczków. winna leżeć przed dziec- zujemy oko, które widzi zujemy ucho leżące
kiem nieruchomo, przedmiot w dziurce, po stronie, którą dziecko
l
pochylanie ciała do przo- l
wyciągnięty palec u ręki się do nas odwróciło.
du i obserwacja, która no- dziecko zatrzymuje na
ga  pójdzie pierwsza. przedmiocie, patrząc na
niego zasłania jedno, a póz
-
niej drugie oko, wskazuje-
my oko, które widzi obraz
pod wyciągniętym palcem.
serwujemy zakłócenia w procesie laterali- się to z odpowiednim poziomem rozu-
zacji. Oceniając przewagę stronną, a szcze- mienia in strukcji słownej, na śladow-
gólnie przewagę jednej ręki nad drugą, mu- nictwa i dojrzałości motorycznej,
simy brać pod uwagę nie tylko preferencje l sprawdzając dominację oka, ucha, rę -
dziecka w używaniu danej ręki, lecz także ki, nogi należy wykonać trzy próby,
porównać spraw ność ru chową obu rąk l przy badaniu dominacji ucha, nogi czy
oraz zestawić ją ze sprawnością przeciętne- oka na leży stwo rzyć sy tuacje, w któ -
go dziecka w tym samym wieku 4. Określa- rych dziecko wykona określoną czyn -
jąc lateralizację, odwołujemy się do wywia- ność bez użycia ręki.
du z rodzicami, w czasie któ rego uzy s- Ustalając dominację stronną polecamy
kujemy in formacje na temat do tychczaso- dziecku wykonanie trzech z proponowa-
wego przebiegu lateralizacji, tempa procesu nych zadań w zakresie każdej pary narzą-
lateralizacji, obecności w rodzinie osób le- dów (tab. 1).
woręcznych, obu ręcznych. Wie lu cennych Nauczyciel po przeprowadzeniu badań
informacji dostarcza obserwacja zachowa- jest w stanie ustalić prawdopodobny wzo-
nia dziecka w różnych sytuacjach, kiedy to rzec lateralizacji. Je śli dziecko w ka żdej
wykonywane czynności wymuszają użycie z prób wybiera prawe oko, rę kę, no gę,
jednego z parzy stych na rządów cia ła. ucho to mamy do czynienia z lateralizacją
W cza sie okre ślania praw dopodobnego jednorodną prawostronną. Jeśli natomiast
wzorca lateralizacji na uczyciel powinien dziecko patrzy np. lewym okiem, a precy-
przestrzegać następujących zasad5: zyjne czynności wykonuje, posługując się
l w trakcie czynności dia gnostycznych ręką prawą, wówczas mówimy o la
terali-
dziecko nie powinno być świadome, że zacji skrzy żowanej. Niewykształcenie się
jest poddawane badaniu, ostatecznej przewagi półkulowej obserwu-
l badanie diagnostyczne można przepro- jemy, kiedy dziecko wykonuje poszczegól-
wadzić dopiero u trzy latków  wią że ne zadania naprzemiennie raz lewą, raz
4
H. Nartowska, Opóz
nienia i dysharmonie rozwoju dziecka, Warszawa 1980, s. 185.
5
Porównaj: J. Cie szyńska, M. Ko rendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka
od noworodka do 6 roku życia, Kraków 2007, s. 278.
Życie Szkoły nr 10/2011
54
prawą ręką (podobnie innymi czę ściami z emocjami, umożliwia właściwą interpre-
ciała). W przypadku, kiedy okaże się, iż tację informacji w świetle kontekstu, rozu-
mamy do czynienia z nie prawidłowym mienie me tafor7. Dominacja pół kulowa
modelem lateralizacji (la teralizacja skrzy - nie oznacza jednak pełnej odpowiedzial-
żowana lub obu stronna), sze ścioletnie ności jednej półkuli za określoną funkcję.
dziecko powinno być skie rowane do po - Oznacza jedynie przewagę w kie rowaniu
radni psychologiczno-pedagogicznej celem procesami, sprawnościami, umiejętnościa-
potwierdzenia diagnozy i usta lenia odpo- mi itp. Dla właściwego rozwoju i funkcjo-
wiednich oddziaływań usprawniających. nowania po trzebna jest współpraca obu
Jagoda Cie szyń ska zwra ca uwagę na półkul, spraw ne prze syłanie in formacji
fakt, że badanie dominacji stronnej ręki, oraz zarówno globalne jak i sekwencyjne
oka, ucha i nogi jest tak istotne, dlatego że analizowanie bodz
ców8.
funkcje mózgowe także są zlateralizowane, Psycholo gom okre ślenie dominacji
co oznacza preferencje półkul mózgowych stronnej jak i si ły i tempa la teralizacji
wobec różnych rodzajów informacji 6. Pod- umożliwia za stosowanie ba dań te sto-
stawowa różnica między półkulami do ty- wych, takich jak np.:
czy sposobu prze twarzania, ana lizowania l Próba kreskowania według Miry Stam-
informacji. Lewa półkula prze twarza in - bak9.
formacje w sposób ana lityczny: dostrzega l Zestaw tzw. wskaz
ników leworęczności
elementy li ter, wszystkie kropki i kre ski, wg E. Stier10.
a także  widzi zależność między obecno- l Próby służące ocenie lateralizacji i moto-
ścią znaku lub jego brakiem, organizuje in- ryki R. Zazzo, N. Galifert-Granjon11.
formacje w spo sób sekwencyjny, odbiera l Test lateralizacji Z. Mat%1łj%0ńek i Z. %7ńlab12.
i przechowuje bodz
ce znane, kie ruje się l Próby lateralizacji A. Harrisa13.
wprocesie identyfikacji bodz
ców związka- l Ocena dominacji oka  Próba Rosenba-
mi logicznymi, odbiera i rejestruje upływa- cha14.
jący czas, zawiaduje pamięcią do tyczącą
ogólnej wiedzy o świecie i ukierunkowuje Jak pracować z dzieckiem?
uwagę. Prawa półkula przetwarza informa- Nieprawidłowa la teralizacja nie mu si
cje globalnie przez całościowe i jednocze- być powodem niepokoju, dopóki nie to -
sne analizowanie wszystkich cech bodz
ca, warzyszÄ… jej dodatkowe zaburzenia, tj.
dokonuje przetwarzania wszystkich infor- zaburzenia mo toryczne, zaburzenia per-
macji prze strzennych, prze twarza i prze - cepcji wzrokowej, orientacji w przestrze-
chowuje in formacje muzyczne i matema- ni i wtórne zaburzenia emo cjonalne 15.
tyczne, prze twa rza in formacje zwiÄ… zane Lateralizacja jednorodna lewostronna nie
6
J. Cieszyńska, Kocham uczyć czytać. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Kraków 2006, s. 33.
7
Porównaj: J. Cieszyńska, Kocham uczyć czytać. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Kraków 2006, s. 33 35.
8
J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka
do 6 roku życia, Kraków 2007, s. 266.
9
H. Skibińska, Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Bydgoszcz
1996, s. 109 110.
10
M. Sovák, Lateralita jako pedagogickż problém, Praha UK 1962.
11
R. Zazzo, Metody psychologicznego badania dziecka, Warszawa 1974.
12
Z. Mat%1Å‚j%0Å„ek, Z. %7Å„lab, Test lateralizacji, Bratislava 1983.
13
Harris Tests of Lateral Dominance, New York The Psychological Corporation 1958.
14
M. Sovák, Lateralita jako pedagogickż problém, Praha UK 1962.
15
M. Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985, s. 134.
Życie Szkoły nr 10/2011
55
6-latek w szkole
jest uwa żana jako zaburzenie rozwoju.
Dzieci takie powinny jednak wykonywać
szereg ćwiczeń. U dziecka, które wykazu-
je tendencję do częstego posługiwania się
lewą ręką należy podjąć decyzję, którą rę-
ką będzie pisało. Należy przestrzegać kil-
ku za sad. Nigdy nie przeuczamy dzieci:
zlateralizowanych lewostronnie, oburęcz-
nych i lewoocznych, o wczesnych przeja-
wach la teralizacji i silnym stopniu prze - Rys. 1. Schematy oburęcznych ćwiczeń wg  Gimnasty-
ka mózgu Paula i Gail Dennison
wagi ręki lewej, ma ło sprawnych mo to-
rycznie, opóz
nionych w rozwoju umysło-
wym, akceptujących swo ją leworęczność
i niechętnych wobec prób przeuczania,
u których występują zaburzenia towarzy-
szÄ…ce, takie jak jÄ…kanie, objawy nerwico-
we, ob jawy pi sma zwierciadlanego pod -
czas spisania prawa ręką 16.
Działaniom wspomagającym rozwój Rys. 2. Schematy oburęcznych ćwiczeń wg Kruszyń-
skiej, A
ukaszczyk
poddajemy dzieci sześcioletnie, u których
stwierdzono la teraliza cję skrzy żowaną
o niezbyt silnej przewadze lewej ręki i do-
minujÄ…cym oku prawym lub nieustalonÄ…. technikami graficznymi linii pozio-
W takim przypadku należy zaproponować mych, pionowych, ukośnych, łama-
ćwiczenia, które przyspieszą procesy zwią- nych, krzywych i figur geometrycznych,
zane z ustaleniem się dominacji stronnej:  zbieranie i układanie różnych elemen-
l ćwiczenia usprawniające precyzję, szyb- tów na określonych wzorach,
kość, płynność, koordynację ruchową  ugniatanie papieru, bibuły, plasteliny,
obu rąk oraz zdolność regulowania na- masy solnej,
pięcia mięśniowego rąk: l ćwiczenia zmierzające do ustalenia ręki
 ćwiczenia ruchowe i ruchowo-słucho- dominującej  na tym etapie prowadzimy
we palców, dłoni obu rąk według me- wymienione wcześniej ćwiczenia angażu-
tody dobrego startu17, jące obie ręce, lecz coraz częściej tylko jed-
 rysowanie oburącz  nauczyciel może ną, bardziej sprawną. Uruchamiamy staw
tu skorzystać z albumu rysunków, któ- nadgarstkowy oraz wprowadzamy ćwicze-
ry powstał na bazie programu  Gim- nia kształtujące orientację w schemacie
nastyki mózgu Paula i Gail Denni- ciała i przestrzeni. Dużą uwagę przykła-
son, schematów oburęcznych ćwiczeń damy również do tego, aby dziecko prawi-
wg Kruszyńskiej, A
ukaszczyk18, dłowo trzymało narzędzie rysunkowe. Ten
 kreślenie oburącz w powietrzu, na tac- etap kończy się decyzją co do wyboru ręki,
kach z piaskiem i na kartkach różnymi którą dziecko będzie pisało,
16
Porównaj: M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992, s. 134.
17
Szereg informacji na temat wpływu ćwiczeń z zakresu MDS na rozwijanie motoryki rąk znalez
ć można
w pozycji M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992, s. 157 167.
18
E. Kruszyńska, E. A
ukaszczyk, Zestaw ćwiczeń korygujących dominację stronną. Materiały pomocnicze
do pracy korekcyjno-wyrównawczej w przedszkolu, Katowice 1976.
Życie Szkoły nr 10/2011
56
 usprawnianie ręki dominującej i utrwa-
lanie jej roli wiodÄ…cej  usprawniamy
głównie jedną z rąk. Wprowadzamy
ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe
zwiÄ…zane z kierunkiem pisania. WÅ‚Ä…-
czamy ćwiczenia trudniejszymi narzę-
dziami graficznymi oraz wymagania
mieszczenia się w mniejszych płaszczy-
znach. Utrwalamy zdolność regulowa- Wzór I 18 Wzór I 7
Rys. 3. Ćwiczenia nawyków ruchowych związanych
nia napięcia mięśniowego ręki rysującej
z kierunkiem pisania wg H. Tymichovej
oraz nawyk prawidłowego uchwytu
ołówka. Warto skorzystać z propozycji
ćwiczeń Hany Tymichovej 19.
Ponieważ dzieci sła bo zlateralizowane
czy też o lateralizacji skrzyżowanej są mało
sprawne motorycznie, wymagają dużej ilo-
ści ćwiczeń. Nie widzą efektów swojej pra-
cy, więc szybko zniechęcają się, zwłaszcza
jeśli mogą swoje wytwory porównać z pra-
cami rówieśników. Nauczycielowi pozostaje
więc zaproponowanie ćwi czeń zachęcają-
cych dzieci do rysowania i zajęć grafomoto- Rys. 4. Ćwiczenia nawyków ruchowych związanych
z kierunkiem pisania wg M. Bogdanowicz
rycznych. Najlepiej jeśli ćwiczenia te ma ją
charakter grupowy. Powinny odbywać się
co najmniej raz w tygodniu. Zasadne jest,
aby rozpoczynać zajęcia od ćwiczeń rozluz
- l zabawy ruchowo-słuchowo-wzrokowe we-
niających i łatwych oraz zmieniać narzędzia dług MDS (rysowane wyliczanki, szlaczki,
graficzne i proponowane zadania. Wytwo- wierszyki, piosenki 21)  rys. 5 i 6,
ry dziecka powinny być chwalone i ekspo- l rysowanie prostych schematów,
nowane. M. Bog danowicz20 proponuje l próby samodzielnego rysowania.
w tym zakresie następujące zajęcia: Jednym z celów wspomagania rozwoju
l malowanie palcami i całymi dłońmi, dzieci sze ścioletnich z zaburzonym mo -
l pozostawianie na papie rze odcisków delem lateralizacji jest rozwijanie percep-
i dłoni umoczonych w farbie, cji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-
l malowanie grubym pędzlem, -ruchowej poprzez zajęcia grafomotorycz-
l malowanki  niespodzianki, ne. Zaleca się tu wykonywanie następują-
l obrysowywanie dłoni i stóp, całego ciała cych zadań22:
oraz konkretnych przedmiotów, l zamalowywanie, zakreskowywanie ob-
l rysowanie według szablonów, razków,
l zabawy w rysowanie mapy dla jadącego l kalkowanie rysunków, szlaczków, ryso-
samochodu, wanie po śladzie,
19
M. Bogdanowicz, Przygotowanie do nauki pisania. Ćwiczenia grafomotoryczne według Hany Tymichovej,
Gdańsk 2003.
20
M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992, s. 199.
21
M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992, s. 178 181.
22
Porównaj: M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992, s. 202 226.
Życie Szkoły nr 10/2011
57
6-latek w szkole
Rys. 5. Rysowane piosenki, wyliczanki wg M. Bogda-
nowicz
Rys. 7. Wzór III 24 wg H. Tymichovej
Rys. 6. Szlaczki śpiewane i recytowane wg M. Bogda-
nowicz
l obrysowywanie z użyciem szablonów,
l uzupełnianie linii, rysunków o różnym
stopniu trudności,
l łączenie punktów, kropek, cyfr, Rys. 8. Wzór III 19 wg H. Tymichovej
l uzupełnianie obrazków,
l odwzorowywanie rysunków np. wg H. Ty-
michovej23  rys. 7 i 8,  czarodziejski świat terapii polisenso-
l ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe rycznej  ćwiczenia i zabawy w ramach
wg MDS. podróży po Krainie Ruchu Twórczego24,
Bardzo duże znaczenie w pracy z dziec - l ćwiczenia rozwijające świadomość osoby,
kiem z zaburzonym modelem la teralizacji l ćwiczenia kształtujące świadomość sche-
ma również kształcenie orien tacji w lewej matu ciała,
i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni: l ćwiczenia kształtujące świadomość prze-
l dostarczanie dziecku doświadczeń z za- strzeni,
kresu funkcji: ruchowych, czuciowych, l ćwiczenia i zabawy z wykorzystaniem
percepcyjnych, umysłowych  Snoezelen metody Weroniki Sherborne25, np.  Fote-
23
Ciekawe propozycje ćwiczeń w tym zakresie zawarte są w pozycji M. Bogdanowicz, Przygotowanie do na-
uki pisania. Ćwiczenia grafomotoryczne według Hany Tymichovej, Gdańsk 2003, wzory III-1  III-30.
24
A. Kopik, M. Zatorska, Wielorakie podróże  edukacja dla dziecka, Kielce 2010, s. 113 134.
25
M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju
dziecka, Warszawa 2003.
Życie Szkoły nr 10/2011
58
Rys. 9. Model I/3  układanie obok siebie takich sa-
mych figur
lik ,  Iskierka ,  Moje  Twoje ,
 Świadomość kolan ,  Przeciąganie
się ,  Bączek ,  Małe tunele,
l zabawy i ćwiczenia z wykorzystaniem Rys. 10. Model II/2  ćwiczenie orientacji przestrzennej
Metody R. Labana,
l ćwiczenia w rozróżnianiu pojęć: góra,
dół, przód, tył, nad, pod, na, w, za, obok,
dookoła, l obrysowywanie różnych części ciała,
l ćwiczenia w odróżnianiu prawej i lewej l dyktanda graficzne, np. wg Z. Handzel28,
strony własnego ciała oraz określaniu l loteryjki, układanki, np.:  Listki ,  Lo-
tych kierunków w przestrzeni, teryjka według T. Danielewicz, E. Han-
l ćwiczenia i zabawy z wykorzystaniem me- ter, A. Koz
mińskiej i J. Magnuskiej29.
tody dobrego startu M. Bogdanowicz26 np. U dzieci lewostronnie za letaralizowa-
 Rodzina paluszków ,  Świadomość cia- nych należy w szczególny sposób zadbać
ła ,  Dziewuszka ,  Labada ,  Praczki , o przyswojenie prawidłowych nawyków
 Boogie woogie ,  Pingwin , ruchowych:
l ćwiczenia ze wskazaniem przedmiotów l prawidłowy uchwyt narzędzia pisarskie-
na obrazku, go  uświadomienie dziecku, w których
l ćwiczenia doskonalące spostrzeganie po- palcach i jak należy trzymać ołówek,
łożenia przedmiotów w przestrzeni wg l prawidłową po stawę ciała, uło żenie
E. Waszkiewicz27, zeszytu, ręki i narzędzia piszącego,
26
M. Bogdanowicz, Ruch i piosenka dla najmłodszych, Gdańsk 2002.
27
Ciekawe propozycje takich ćwiczeń znajdzie czytelnik w pozycji E. Waszkiewicz, Pracuję z sześciolatkiem,
Warszawa 1996, s. 48 58.
28
Z. Handzel, Dyktanda graficzne, Gdańsk 2001.
29
T. Danielewicz, E. Hanter, A. Koz
mińska, J. Magnuska, Terapia uspokajająca i rozwijająca dla dzieci, Kiel-
ce 2010, s. 14, 27.
Życie Szkoły nr 10/2011
59
6-latek w szkole
Przedramię zgięte
pod kÄ…tem okoÅ‚o 45°
od krawędzi biurka.
Dłoń nie zasłania
napisanego tekstu.
Prawa ręka podtrzymuje
kartkÄ™ papieru.
Dziecko chwyta palcami
Kartka papieru jest ułożona
ołówek około 2 cm nad
ukośnie i bardziej w lewo
kartkÄ….
od osi ciała.
Rys. 11. Prawidłowe ułożenie zeszytu u dziecka leworęcznego
y
ródło: M. Bogdanowicz, Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla dzieci leworęcznych, Gdańsk 2003, część I, s. 5.
l prawidłowe nawyki ruchowe związane l W ławce dziecko leworęczne powinno
z kierunkiem pisania  utrwalenie kie- siedzieć tak, aby praworęcznego sąsiada
runku ruchu ręki od lewej do prawej miało po swojej prawej stronie.
strony, kierunku kreślenia okręgów nie- l Lampka powinna być ustawiona po pra-
zgodnie z ruchem wskazówek zegara, wej stronie dziecka.
l umiejętność kon trolowania i re gulo- l Należy wykazywać wyrozumiałość wo-
wania napięcia mię śniowego podczas bec niepowodzeń dziecka leworęcznego
zajęć grafomotorycznych. i uczulać otoczenie dziecka na zrozumie-
Kilka ważnych uwag dla rodziców i na- nie jego problemów.
uczycieli dzieci leworęcznych: l Należy pamiętać, że znacznie trudniej
l Zalecane jest wykonywanie wielu zadań jest zmienić utrwalone nawyki niż je
stymulujących i usprawniających ogólną prawidłowo kształtować.
sprawność ruchową, sprawność manual- Każdy nauczyciel w grupie dzieci, w któ-
nÄ…, rozwijanie koordynacji wzrokowo- rej pra cuje, nie jednokrotnie spo tyka siÄ™
-ruchowej i orientacji przestrzennej. z dziećmi z zaburzonym modelem laterali-
l Przy rysowaniu i pisaniu stopy powinny zacji. W przypadku sześciolatków zagadnie-
być oparte o podłogę, plecy proste z głową nie to nabiera szczególnego znaczenia. Roz-
nie odchylającą się od osi pionowej. poczyna się prze cież na uka w szko le,
Ważny jest także układ trzech elementów pierwsze sukcesy, ale i pierw sze trudności
kończyny piszą cej: dłoni, nadgarstka i niepowodzenia. Kiedy dziecko ciężko pra-
i przedramienia. Dłoń i nadgarstek powin- cuje, a nie ma efektów tej pracy, pada pyta-
ny stanowić przedłużenie przedramienia, nie, dlaczego? W przypadku zaburzeń pro-
a nie wychylenie ku przodowi, palce po- ce su la teralizacji szcze gólnie istot na jest
winny być umieszczone poniżej liniatury. czujność rodziców i nauczycieli, a co za tym
l Zeszyt powinien leżeć ukośnie tak, aby idzie wiedza do tycząca sposobów badania
lewy górny róg był maksymalnie wysu- dominacji stronnej i doboru wła ściwych
nięty ku górze, zalecane jest używanie ćwiczeń niwelujących kształtowanie się nie-
zeszytów z ukośną liniaturą. właściwych nawyków ruchowych. n
Życie Szkoły nr 10/2011
60