ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
ANNA PIEKARSKA
Auckland University of Technology, Nowa Zelandia
Krzywdzenie dziecka
z zaburzeniami rozwojowymi.
Przegląd zagadnień teoretyczno-badawczych
oraz zastosowanie taksonomii
krzywdzenia dziecka
Opracowanie poświęcone jest opisowi oraz analizie złożonej problematyki krzywdzenia dzieci
z zaburzeniami rozwojowymi, z uwzględnieniem roli ich rodzin oraz dyskusją nad zagrożeniami
w innych kontekstach środowiskowych. Zagadnienia krzywdzenia zaprezentowane zostały z per-
spektywy socjoekologicznej, z propozycjÄ… zastosowania autorskiego modelu taksonomii krzywdze-
nia dziecka. Podejście to pozwala na ukazanie wielorakich, potencjalnych zagrożeń krzywdzeniem,
nierzadko współwystępujących w różnych środowiskach funkcjonowania dziecka, takich jak rodzi-
na, grupa rówieśnicza czy szkoła. Zastosowane podejście umożliwia także ukazanie poważnych
społecznych oraz systemowych zagrożeń, z powodu których nie tylko dziecko z zaburzeniami roz-
woju, ale też jego rodzina i rodzeństwo narażeni są na krzywdzenie.
Zjawisko krzywdzenia dziecka:
wprowadzenie, podstawowe terminy i definicje
wiatowemu trendowi badań nauko- zwrócenia uwagi świata na współczesne
wych w dziedzinie ochrony dziecka zagrożenia dotyczące dzieci i ich problemy,
przed krzywdzeniem towarzyszą których  jak dotąd  nie udało się zadowa-
różnorodne działania natury społeczno lająco rozwiązać. Szczególną uwagą obję-
-politycznej, podejmowane na arenie mię- to zagadnienia opieki nad dziećmi, które
dzynarodowej. Ostatnie dziesięciolecie XX z różnorodnych powodów (zdrowotnych,
wieku proklamowane było przez Organi- społecznych czy politycznych) wymagają
zację Narodów Zjednoczonych  Dekadą specjalnej troski ze strony rodziny, społe-
Dziecka . Decyzji tej przyświecała nadzieja czeństwa i państwa.
1
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
Tymczasem, choć świat wkroczył w no- wieku dziecka stopnia samodzielności i samosta-
we millenium, i przeminęła nie tylko  De- nowienia (Ace 2003).
kada Dziecka , ale upłynęło też z górą trzy- Podobnie szeroko rozumiany będzie ter-
dzieści lat od ogłoszenia Konwencji o Pra- min  krzywdzenie zamiennie używany
wach Dziecka, dzieciństwo nadal otoczone z terminem  maltretowanie czy  złe trak-
jest mrokiem krzywdy i cierpienia: dzieciom towanie . Zgodnie z definicją przyjętą za
w wielu krajach przychodzi żyć i dorastać Gil (1978), krzywdzenie dziecka to każdy
w warunkach ubóstwa, pogwałcenia ich akt działania przeciwko dziecku lub zaniechania
podstawowych praw, zaniedbywania po- działania na rzecz dziecka  przez osoby indy-
trzeb i poważnego zagrożenia ich fizycznego widualne, instytucje lub społeczeństwo oraz ja-
i psychologicznego bezpieczeństwa. W gru- kiekolwiek skutki tych działań, pozbawiających
pie szczególnego ryzyka krzywdzenia są dziecko jego praw i wolności i/lub zaburzają-
dzieci specjalnej troski, które z uwagi na cych jego optymalny rozwój.
swoje potrzeby zdrowotne i psychologicz- W większości prac poświęconych opi-
ne, otoczone być powinny wszechstronną sowi zjawiska krzywdzenia stosuje się
opieką i pomocą. Jak dowodzą badania na- podział na podstawowe formy zachowań,
ukowe i praktyka, dzieci te, a często także czyli (Piekarska 2004a):
ich rodziny i rodzeństwo, doświadczają  maltretowanie emocjonalno-psycholo-
krzywdzenia w najwyższym stopniu. giczne,
Dla celów tej pracy termin  dziecko  przemoc fizyczną,
z zaburzeniami rozwojowymi używany  wykorzystywanie seksualne,
będzie w jego najszerszym znaczeniu, łącz-  zaniedbanie.
nie czy zamiennie z terminem  dziecko Ta tradycyjna kategoryzacja użyta będzie
z niepełnosprawnością . Zgodnie z przyjętą w przeglądzie badań na temat krzywdzenia
definicjÄ…, zaburzenie rozwojowe rozumia- dziecka z zaburzeniami rozwoju. W ostatniej
ne będzie jako każde zaburzenie psychiczne lub części pracy wybrane zagadnienia i proble-
fizyczne, które w znacznym stopniu upośledza my poddane zostaną krytycznej dyskusji,
zdolność dziecka do komunikowania się z inny- łącznie z propozycją nowego podejścia teore-
mi, uczenia siÄ™, nawiÄ…zywania i utrzymywania tyczno-badawczego, opartego na autorskim
kontaktów społecznych bądz
odpowiedniego dla modelu taksonomii krzywdzenia dziecka.
Przegląd badań w świetle wybranych zagadnień
krzywdzenia dziecka z zaburzeniami rozwojowymi.
Zaburzenia rozwoju a ryzyko krzywdzenia
Współczesne badania z dziedziny krzyw- ści pomiędzy niepełnosprawnością dziecka
dzenia dziecka jednoznacznie dowodzą, że a jego krzywdzeniem (Benedict i in. 1990;
dzieci z różnorodnymi zaburzeniami roz- Burrell i in. 1994; Giardino i in. 2003; Hobbs
woju, w tym dzieci z niepełnosprawnością, i in. 1999), przy czym niektórzy dowodzą,
znajdują się w grupie wysokiego ryzyka że krzywdzenie czy maltretowanie często
krzywdzenia: emocjonalno/psychologiczne- samo w sobie stanowić może przyczynę
go, fizycznego, seksualnego oraz zaniedba- zaburzeń rozwoju czy niepełnosprawności
nia, a także w poważnym stopniu dotknięte (Kelly 1992).
są jego rozległymi konsekwencjami. Warto tymczasem przypomnieć, że
Wielu autorów zwraca jednak uwagę na jeszcze kilkadziesiąt lat temu ignorowano
skomplikowany charakter relacji i zależno- potrzebę specjalistycznych badań w dzie-
2
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
dzinie krzywdzenia dzieci z zaburzeniami z najwyższym zagrożeniem ze strony człon-
rozwojowymi. Zakładano, że dzieci spe- ków rodziny.
cjalnej troski są poza ryzykiem maltreto- Badacze zjawiska dowodzą też istnienia
wania z uwagi na brak atrakcyjności (np. specyficznych uwarunkowań krzywdzenia
w przypadkach wykorzystywania seksu- dzieci z zaburzeniami rozwoju, sugerujÄ…c
alnego) lub też na skutek budzenia odru- ich szczególną podatność czy bezbronność
chów litości u potencjalnych predatorów. (vulnerability) wobec podwyższonego ry-
Dość powszechnie też wierzono, że skutki zyka krzywdzenia. Według niektórych au-
krzywdzenia tych dzieci nie są tak trauma- torów (AIAS 2004; Benedict i in. 1992; Fin-
tyczne, jak w przypadku dzieci zdrowych kelhor 1986; Hobbs i in. 1999), różnorodne
i sprawnych, z uwagi na ich ograniczonÄ… problemy funkcjonowania tych dzieci zwiÄ…-
percepcję, rozumienie i ocenę zdarzeń. zane z zaburzeniami rozwoju i/lub niepeł-
Podobnie, kiedy dzieci ujawniały maltre- nosprawnością w istotny sposób ułatwiać
towanie, zarzucano im niewiarygodność, mogą potencjalnym sprawcom zarówno
a nawet przypisywano szczególną ten- dostęp do dziecka, jego krzywdzenie, jak
dencję do składania fałszywych oskarżeń. też łatwe ukrywanie i utrzymanie tego w ta-
Dzieciom z zaburzeniami rozwoju odma- jemnicy. Hobbs i inni (1999), Schor (1987) oraz
wiano też prawa do terapii, uzasadniając to Sinason (1993) wymieniają wśród nich nastę-
potencjalnie niską skutecznością leczenia, pujące predysponujące czynniki:
z uwagi na ich  ograniczoną zdolność zro-  zaburzona możliwość komunikacji
zumienia sytuacji (Marchant, Page 1992). dziecka utrudniajÄ…ca ujawnienie doznanej
Ostatnie dziesięciolecia przyniosły istot- krzywdy;
ną zmianę w podejściu teoretycznym, ba-  ograniczenia w ruchliwości motorycz-
dawczym i praktycznym. Pomimo nadal nej i izolacja dziecka utrudniajÄ…ce wycofa-
stosunkowo ograniczonej liczby badań nie się z sytuacji krzywdzenia czy uniknię-
nad krzywdzeniem i niepełnosprawnością, cie jej;
dostępne dane ukazują zarówno poważne  znaczna zależność fizyczno-psycholo-
rozmiary problemu, jak też jego wyraz
- giczna dziecka od opiekunów, zwiększa-
ną specyfikę. Większość autorów, w tym jąca prawdopodobieństwo ich udziału
Finkelhor i Baron (1986), Kendall-Tackett w różnorodnych czynnościach łącznie z co-
i inni (2005), Kennedy i Kelly (1992), No- dziennym transportowaniem czy zabiega-
sek i Howland (1997), Orelove i inni (2000), mi czystościowymi, w tym obejmującymi
zgadza się, że istnieje niezaprzeczalnie intymne części ciała;
znaczący związek pomiędzy zaburzeniami  zwiększona potrzeba dziecka do bycia
rozwoju u dziecka i podwyższonym ryzy- akceptowanym, lubianym, kochanym na-
kiem jego krzywdzenia. rażająca go na eksploatowanie tych potrzeb
Z wcześniejszych raportów naukowych zarówno przez rodzeństwo, rówieśników,
wynikało, że dzieci z zaburzeniami roz- jak i dorosłych opiekunów lub obcych;
woju krzywdzone są 1,7 razy częściej w po-  nasilenie zaburzeń zachowania spo-
równaniu z dziećmi zdrowymi, a ryzyko wodowane stresem, bólem czy cierpieniem
krzywdzenia przez bliskich członków ro- narażające dziecko na przemoc fizyczną
dziny oceniano w tej grupie jako niższe i emocjonalną w sytuacjach nieprawidłowo
w porównaniu z rodzinami dzieci zdro- interpretowanych przez opiekunów jako
wych (Westat Inc. 1993).  złe zachowanie dziecka;
Tymczasem nowsze badania przeprowa-  ogólne zaburzone funkcjonowanie dziec-
dzone przez Sullivan i Knutson (1998, 2000) ka w wielu sferach, Å‚Ä…cznie z utrudnionÄ…/
dowodzą, że wpółczynnik krzywdzenia wy- ograniczoną możliwością percepcji, opi-
nosi 3,7 w porównaniu z grupą kontrolną, su czy oceny różnorodnych doświadczeń
2 3
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
życiowych, ograniczające zaufanie opie- Autorzy jednego z głośniejszych, współ-
kunów, postrzegających dziecko jako nie- czesnych raportów na temat krzywdzenia
zdolne do ujawnienia prawdy o doświad- dziecka z niepełnosprawnością  Sullivan
czanych sytuacjach krzywdzenia, bÄ…dz
i Knutson (2000), przy pomocy dużych ba-
w przypadku podejrzenia molestowania dań porównawczych przeprowadzonych
seksualnego, oceniajÄ…cych je jako niewiary- w USA (N = 40 211), potwierdzili nie tyl-
godne z powodu nieatrakcyjności dziecka. ko poważne rozmiary problemu, ale też
Z uwagi na zwiększone ryzyko krzyw- konieczność podjęcia specjalnych (dla tych
dzenia dziecka z zaburzeniami rozwoju, grup dzieci) metod diagnozowania, lecze-
Newport (1991), Kennedy (1992, 1995) oraz nia i prewencji krzywdzenia.
Hobbs i inni (1999) sugerują uważne rozpo- W badaniach wykonano też odrębne po-
znawanie wszystkich sytuacji i zachowań, miary ryzyka krzywdzenia dla kilku pod-
które mają znamiona maltretowania, poda- stawowych podgrup zaburzeń rozwoju,
jąc następujące ich przykłady: tzn. zaburzeń ruchowych, somatycznych,
 przymusowe karmienie, sensorycznych, upośledzenia funkcji po-
 ograniczanie odpowiedniej stymulacji znawczych, a także zaburzeń zachowania,
edukacyjno-rekreacyjnej, porozumiewania/komunikacji i funkcjono-
 nadopiekuńczość i tym samym hamo- wania psychospołecznego.
wanie możliwości rozwijania przez dziecko Okazało się, że we wszystkich analizo-
nowych sprawności, wanych grupach ryzyko krzywdzenia i za-
 nieodpowiednie stosowanie leków niedbania było znacząco wyższe w porów-
(w tym psychotropowych), naniu z kontrolnÄ… grupÄ… dzieci zdrowych,
 stosowanie fizycznych ograniczeń i ubez- a współczynniki dla całej grupy z zaburze-
własnowalnianie, niami rozwoju z wyróżnieniem odrębnych
 ignorowanie potrzeb prywatności i in- form krzywdzenia wynosiły dla:
tymności, a) maltretowania emocjonalnego  3.9;
 eksperymentowanie z niesprawdzony- b) przemocy fizycznej  3,8;
mi, szkodliwymi metodami terapii, c) wykorzystywania seksualnego  3,1.
 niesprawiedliwe traktowanie w sto- Zwrócono też uwagę, że w grupie krzyw-
sunku do zdrowego rodzeństwa (uprzywi- dzonej bez zaburzeń rozwoju najbardziej
lejowana versus dyskryminowana pozycja), narażone na ryzyko były dzieci od 5 do 9
 izolowanie od kontaktów społecznych lat, gdy tymczasem w grupie z zaburzenia-
ze zdrowymi rówieśnikami, mi rozwoju, większemu ryzyku krzywdze-
 zamknięcie w zakładach opieki specjal- nia podlegały dzieci najmłodsze  poniżej
nej, piątego roku życia.
 dokuczanie i prześladowanie (fizyczne W porównaniu z grupą kontrolną dzieci
i werbalne), z zaburzeniami sprawności ruchowej na-
 dyskryminacja dziecka przez rówieśni- rażone były prawie dwukrotnie częściej na
ków i/lub dorosłych. molestowanie seksualne, 2,5 razy częściej
Do osobnej kategorii krzywdzenia dziec- na maltretowanie emocjonalne oraz 1,2
ka, w znacznym stopniu marginalizowa- razy częściej na doświadczenia przemocy
nej w badaniach nad zjawiskiem, nieliczni fizycznej. Dla dzieci z zaburzeniami so-
autorzy (Hobbs i in. 1999; Piekarska 1997) matycznymi (w tym chronicznie chorych)
włączają także poważne zaniedbania w syste- wskaz
niki zaniedbania lub krzywdzenia
mie opieki państwa, niewywiązującego się fizycznego i emocjonalnego były ogólnie 3
z konstytucyjnych, prawnych i moralnych razy wyższe i 2 razy wyższe w przypadku
obowiązków zapewnienia pomocy zarów- wykorzystywania seksualnego. Nieco niż-
no dzieciom, jak też ich rodzinom. sze wskaz
niki krzywdzenia  od około 1,2
4
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
do 1,5  dotyczyły dzieci cierpiących na po- krzywdzenia prawie czterokrotnie czę-
ważne zaburzenia wzroku. ściej w porównaniu z dziećmi zdrowymi.
NiepokojÄ…co wysokie dane dotyczÄ…ce W grupie dzieci z zaburzeniami komuni-
krzywdzenia zebrano w pozostałych pod- kacji wskaz
niki różnych form krzywdzenia
grupach zaburzeń rozwojowych, w tym oscylowały na poziomie dwukrotnie wyż-
szczególnie w grupie dzieci z zaburzeniami szym niż w grupach kontrolnych.
zachowania i psychospołecznymi. Ryzyko W przeprowadzonych badaniach doko-
przemocy fizycznej było 7,3 razy wyższe, nano też zestawień dotyczących sprawców
maltretowania emocjonalnego  6,7 razy krzywdzenia dzieci z zaburzeniami rozwo-
wyższe, a molestowania seksualnego  5,5 ju, a uzyskane wyniki jednoznacznie wska-
razy wyższe w porównaniu z ryzykiem zały członków rodziny (zarówno bliskiej, jak
w odniesieniu do dzieci zdrowych. Dzie- i dalszej, ale bez rozróżnienia na rodziców,
ci z upośledzeniem funkcji poznawczych rodzeństwo i innych bliskich) jako główne
doświadczały molestowania seksualnego zagrożenie dla bezpieczeństwa dziecka.
czterokrotnie częściej, a pozostałych form
Podsumowanie, dyskusja i wnioski.
Nowy paradygmat teoretyczno-badawczy:
taksonomia krzywdzenia dziecka i jej zastosowania
do analizy zagrożeń krzywdzenia dzieci z zaburzeniami
rozwojowymi
Wyniki badań nad krzywdzeniem dzieci by uporządkować w następujące kategorie
z zaburzeniami rozwoju dobitnie potwier- problemu:
dzają słynną tezę Finkelhora (Finkelhor, Ba- a) zagadnienia krzywdzenia dzieci z za-
ron 1986), że najbardziej narażone na dalsze burzeniami rozwoju, z dobrą opieką i wspar-
krzywdzenie są dzieci skrzywdzone, czyli ciem w rodzinie, lecz z uwagi na niepełno-
te, które doświadczyły bądz
doświadczają sprawność podlegające podwyższonemu
różnorodnej przemocy bądz
zaniedbania. ryzyku krzywdzenia, szczególnie poza śro-
Wydaje się, że stwierdzenie to ma szcze- dowiskiem rodzinnym;
gólne zastosowanie w przypadku dzieci b) zagadnienia krzywdzenia dzieci z za-
z zaburzeniami rozwoju, dotkniętych przez burzeniami rozwoju  w rodzinie z podwyż-
los, chorobę, niepełnosprawność, i z uwagi szonym ryzykiem dysfunkcji czy patologii
na swoją trudną sytuację niejako wtórnie (np. gdy współwystępują inne problemy
narażonych na różnorodne doświadczenia i stresy) oraz krzywdzenie poza środowi-
krzywdzenia, potencjalnie współwystępu- skiem rodzinnym;
jÄ…ce we wszystkich obszarach ich funkcjo- c) zagadnienia krzywdzenia dzieci z zabu-
nowania i życia. rzeniami rozwoju  w dysfunkcjonalnych ro-
Należy jednak zwrócić uwagę, że po- dzinach wysokiego ryzyka (tzn. takich, w któ-
pulacja dzieci z zaburzeniami rozwoju nie rych krzywdzenie dziecka spowodować mogło
stanowi homogenicznej grupy, w równym jego urazy i zaburzenia rozwoju), z współwy-
stopniu obciążonej ryzykiem krzywdzenia stępującym wysokim ryzykiem kontynuacji
(Burrel i in. 1994). Skomplikowane zależno- krzywdzenia w rodzinie i poza nią.
ści  zaburzenia rozwoju  sytuacja rodziny Zaproponowana powyżej kategoryza-
 krzywdzenie w prosty sposób należało- cja nie była jak dotąd stosowana w bada-
4 5
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
niach poświęconych zjawisku. Zaprezento- sługując się podziałem na podstawowe for-
wane szczegółowo wyniki badań Sullivana my krzywdzenia dziecka, identyfikowane
i Knutsona (2000) dotyczą łącznie wszyst- z zachowaniem dorosłych w środowisku
kich dzieci z zaburzeniami rozwoju (oraz rodzinnym, z wyjątkiem sprawców mole-
ich rodzin) i nie jest możliwe, post factum, stowania seksualnego, często należących
wyodrębnienie osobnych wskaz
ników ilu- do dalszej rodziny, oraz środowiska poza-
strujących rozmiary problemu dla każdej rodzinnego, w tym także osób obcych.
z opisanych kategorii zagadnień. Belsky (1980), twórca ekologicznej kon-
Co więcej, w badaniach tych (z oczywi- cepcji zjawiska krzywdzenia, postulował,
stych powodów, tzn. w celu oszacowania że podejście opisowe, oparte na wyróż-
ryzyka krzywdzenia) skoncentrowano się nianiu form zachowań, ma pewne ograni-
na porównaniach grupy krzywdzonych czenia przy próbach wyjaśniania psycho-
dzieci z zaburzeniami rozwoju z grupą logicznych oraz społeczno-ekologicznych
dzieci krzywdzonych bez zaburzeń (zdro- czynników, korelatów i uwarunkowań
wych). W zasadniczej mierze wykluczono krzywdzenia. Oczywiste jest, że formy
więc analizę wyników dotyczących dzieci krzywdzenia z reguły nie stanowią odręb-
z zaburzeniami rozwoju, co do których nie nych, empirycznych kategorii zachowań
znaleziono informacji na temat krzywdze- sprawców i w większości przypadków
nia. przemoc fizyczna oraz molestowanie sek-
Warto zauważyć, że liczebność tej grupy sualne współwystępują z krzywdzeniem
(N = 2250) była ponad dwukrotnie wyższa emocjonalno-psychologicznym, a przede
w porównaniu z krzywdzonymi dziećmi wszystkim zaniedbaniem. Posługiwanie
z zaburzeniami rozwoju (N = 1012), co siÄ™ kategoryzacjÄ… krzywdzenia, opartÄ… na
oznacza, że maltretowanie dotyczyło 31% wyodrębnianiu form zachowań sprawców,
dzieci z tej grupy, gdy tymczasem u więk- powoduje zatem uzyskanie fragmentarycz-
szości (69%) dzieci z zaburzeniami rozwo- nego  oblicza zjawiska , a otrzymany obraz
ju nie stwierdzono żadnych przejawów ma niewiele wspólnego z realną, złożoną
krzywdzenia. i dynamicznÄ… sytuacjÄ… krzywdzonego
Choć powyższe dane wydają się optymi- dziecka, w tym z jego subiektywną percep-
stycznie potwierdzać pozytywną rolę więk- cją doświadczanej krzywdy.
szości rodzin dzieci z zaburzeniami rozwo- Tradycyjne podejście niesie ze sobą tak-
ju, o tyle podważyć można wiarygodność że inne ograniczenia badawcze. Jednym
braku informacji związanych z krzywdze- z nich jest utrudnienie włączania do reper-
niem poza środowiskiem rodzinnym. tuaru instrumentarium teoretyczno-meto-
Należy przypuszczać, że podejście, dologicznego nowo odkrywanych czy też
definicja krzywdzenia, metody zbie- nowo pojawiających się, jakościowo od-
rania danych przyjęte w tych oraz rębnych form krzywdzenia. Za przykłady
w wielu innych badaniach nad zjawiskiem, posłużyć mogą złe traktowanie czy doku-
wykluczały możliwość identyfikowania czanie przez rówieśników lub dorosłych
form krzywdzenia przez rodzeństwo, ró- opiekunów (bullying) oraz prześladowanie
wieśników, a także krzywdzenia instytu- przez grupę (mobbing) (Piekarska 2004b;
cjonalnego czy systemowego, w przypadku Sullivan 2000).
istnienia których dziecko z zaburzeniami Osobne miejsce zajmują krzywdzenie
rozwoju oraz jego rodzina stanowią naj- instytucjonalne (będące skutkiem niepra-
ważniejsze, lecz najczęściej pomijane przez widłowych przepisów lub/i praktyk w in-
badaczy, z
ródło informacji. stytucjach edukacyjnych, opiekuńczych
Jak wykazano w przeglądzie badań, i leczniczych) oraz zaniedbania systemowe
w większości prac opisywano zjawisko, po- (przejawiające się biurokracją czy brakiem
6
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
przepisów oraz wystarczających środków włączenia perspektyw  holistycznej, a tak-
na profilaktykę, interwencję i rehabilitację), że fenomenologicznej, lokujących dziecko
w tym także masowe narażanie dzieci na jako podmiot wszystkich subiektywnych
wirtualną przemoc i seksualną eksploata- doświadczeń, w zmieniającym się w cza-
cję, w których to zjawiskach ogromną rolę sie i przestrzeni psychologiczno-społecznej
odgrywają nowoczesne media (Piekarska pełnym kontekście jego życia. Ta perspek-
2000). tywa, nazwana taksonomiÄ… krzywdzenia
Poza wymienionymi zagadnieniami, dziecka (Piekarska 1997, 2000), zasadniczo
kolejnym, istotnym argumentem przema- zmienia dyskurs o zjawisku, skupiajÄ…c za-
wiającym za rozważeniem nowego para- interesowanie na dziecku oraz jego różno-
dygmatu teoretyczno-badawczego zjawiska rodnych, najczęściej współwystępujących
krzywdzenia dziecka wydaje się potrzeba doświadczeniach krzywdy.
Copyright © Anna Piekarska 1997
Rys. 1. Model taksonomii krzywdzenia dziecka
Taksonomia ukazuje obszary ryzyka potencjalnie mogą ze sobą współwystępo-
krzywdzenia w różnorodnych środowi- wać, i w praktyce najczęściej tak się dzieje.
skach funkcjonowania dziecka: Warto zwrócić uwagę, że model taksono-
 w rodzinie bliskiej i dalszej (przez do- mii krzywdzenia dziecka nie jest konkuren-
rosłych lub/i dzieci  rodzeństwo), cyjny w stosunku do tradycyjnego podejścia;
 w instytucjach edukacyjno-opiekuń- jest to model uzupełniający i pogłębiający
czych czy leczniczych (przez dorosłych możliwości pełnego opisu zjawiska, ale też
lub/i dzieci, grupę rówieśniczą), stwarzający nowe, kompleksowe podejście
 dodatkowo, w szerokim kontekście do naukowego badania problemu.
społecznym (peryferyjnym), czyli społe- Taksonomia wydaje się zatem szczegól-
czeństwie wraz z jego systemem oraz proce- nie użyteczna, gdy opisowi lub analizie
sami oddziaływania zjawisk światowych. poddajemy złożone zagadnienia sytuacji
Jak ilustruje to model, dziecko potencjal- dzieci i ich rodzin, należących do grup
nie narażone jest na różnorodne doświad- podwyższonego ryzyka krzywdzenia, tzn.
czenia krzywdzenia w każdym z opisanych dzieci z upośledzonych środowisk społecz-
środowisk, przy czym doświadczenia te no-ekonomicznych, a także dzieci z zabu-
6 7
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
rzeniami rozwoju i niepełnosprawnością. czących postaw i zachowań społecznych,
Model taksonomii otwiera nowe, inte- takich jak uprzedzenia, marginalizacja
resujące obszary badań, nie tylko umoż- i dyskryminacja, a także zaniedbań syste-
liwiając ukazanie zróżnicowanych śro- mowych w zakresie profilaktyki, leczenia
dowiskowo zagrożeń krzywdzeniem, i rehabilitacji.
ale też identyfikując ich sprawców. Przy- Innymi słowy, taksonomia pozwala opi-
jęte w modelu założenia pozwalają na sać i wyjaśnić złożone treści relacji zjawisk
wszechstronne i dogłębne eksplorowanie  zaburzenia rozwoju  krzywdzenie , iden-
tradycyjnie ignorowanych czy bagateli- tyfikując ryzyko różnorodnych przejawów
zowanych pozarodzinnych kontekstów krzywdzenia dziecka, rozpoznawanych
krzywdzenia dziecka, oraz włączanie do w rodzinie, ale też i poza nią.
badań zjawiska ważnych zagadnień doty-
This paper describes and analyzes the complex problem of the abuse of children with developmental
disorders, including the role of their families and a discussion of threats in other environmental
contexts. The problems of abuse are presented from a socio-ecological perspective, with a proposal
to use the author s original child abuse classification model. This approach is helpful in presenting
a variety of potential abuse threats, often co-existing in the child s various environments, such as
the family, the peer group or the school. Moreover, this approach makes it possible to show serious
social and systemic threats that put not only a child with developmental disorders, but also his/her
family members at risk of abuse.
Literatura
Ace K.J. (2003), Krzywdzenie dzieci niepełnosprawnych: rozpoznawanie i redukcja ryzyka,
 Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka , vol. 5, s. 73 80.
AIAS, Fenacerci, DFA, Disability Now (2004), Childhood, disability & violence. Empowering
Disability Organisations to Develop Prevention Strategies.
Belsky J. (1980), Child maltreatment: An ecological integration,  American Psychologist , vol.
35, s. 320 335.
Benedict M.I., White, R., Wulff M., Hall B.J. (1990), Reported maltreatment in children with
multiple disabilities,  Child Abuse & Neglect , vol. 14(2), s. 207 217.
Benedict M.I., Wulf L., White R.B. (1992), Current parental stress in maltreating and nonmal-
treating families of children with multiple disabilities,  Child Abuse & Neglect , vol.
16(2), s. 155 163.
Burrell B., Thompson B., Sexton D. (1994), Predicting child abuse potential across family types,
 Child Abuse & Neglect , vol. 18(12), s. 1039 1049.
Finkelhor D., Baron L. (1986), High- risk children, w: D.I. Finkelhor (red.), A sourcebook on
child sexual abuse, NewburyPark: Sage, CA, s. 60 88.
Giardino A.P., Hudson K.M., Marsh J. (2003), Providing medical evaluations for possible child
maltreatment to children with special health care needs,  Child Abuse & Neglect , vol.
27(10), s. 1179 1186.
Gil D.G. (1978), Violence against children: physical child abuse in the United States, Cambridge:
MA: Harvard University Press.
Hobbs C.J., Hanks H.G.I, Wynne J.M (1999), Child abuse and neglect. A Clinician s handbook,
Churchill Livingstone, UK.
8
ANNA PIEKARSKA " krzywdzenie dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. Przegląd zagadnień
TEORETYCZN0-BADAWCZYCH ORAZ ZASTOSOWANIE TAKSONOMII KRZYWDZENIA DZIECKA
Kelly L. (1992), The connections between disability and child abuse: a review of the research evi-
dence,  Child Abuse Review , vol. 1(3), s. 157 168.
Kendall-Tackett K., Lyon T., Taliaferro G., Little L. (2005), Why child maltreatment rese-
archers should include children s disability status in their maltreatment studies,  Child
Abuse & Neglect , vol. 29(2), s. 147 151.
Kennedy M. (1992), Not the only way to communicate: a challenge to voice on child protection
work,  Child Abuse Review , vol. 1(3), s. 169 168.
Kennedy M., Kelly L. (1992), Special issue on abuse and children with disability,  Child Abuse
Review , vol. 1(3).
Kennedy M. (1995), Perceptions of abused disabled children, w: K. Wilson, A. James (red.), The
child protection handbook, rozdział 7, London: Balliere Tindall.
Marchant R., Page M. (1992), Bridging the gap: investigating the abuse of children with disabili-
ties,  Child Abuse Review , vol. 1(3), s. 179 184.
Newport P. (1991), Linking child abuse with disability; RCP Report: Physical signs of sexual
abuse in children, London: Royal College of Physicians.
Nosek M.A., Howland C. (1997), Sexual abuse and people with disabilities, w: M.L. Sipski,
C.J. Alexander (red.), Sexual function in people with disability and chronic illness, MD,
Aspen: Gaithersburg, s. 577 590.
Orelove F.P., Hollahan J., Myles K. (2000), Maltreatment of children with disabilities: training
needs for a collaborative response,  Child Abuse & Neglect , vol. 24(2), s. 185 194.
Piekarska A. (1997), Violence against children, Germany, w: Proceedings of II International Net-
work for Research on Gender and Intimate Violence, Department of Education & Women s
Studies and University of Osnabrueck Press, http://www.umaine.edu/conflict/Loc-
cumProgram.
Piekarska A. (2000), Plenary forum address, Child abusive television. Proceedings of world forum
for child welfare and protection, Sydney, Australia, PP presentation: http://www.acwa.
asn.au/wf2000/Papers/PIEKARSKA.ppt.
Piekarska A. (2004a), Child Abuse and Neglect, w: W. Drewery, L. Bird (red.), Human deve-
lopment in Aotearoa; A Journey through life, New Zealand: Mc Graw Hill, s. 157 159.
Piekarska A. (2004b), Abuse by school teachers in students retrospective reports, w: World per-
spectives on child abuse, sixth edition, International Society for Prevention of Child
Abuse and Neglect, USA, s. 58 61.
Schor D.P. (1987), Sex and sexual abuse in developmentally disabled adolescents,  Seminars in
Adolescent Medicine , vol. 3(1), s. 1 7.
Sinason V. (1993), The special vulnerability of the handicapped child and adult: with special re-
ference to mental handicap, w: C.J. Hobbs, J.M. Wynne (red.), Child Abuse, chapter 4,
London: Balliere Tindall.
Sullivan K. (2000), The anti-bullying handbook, Auckland: Oxford University Press.
Sullivan P.M., Knutson J.F. (1998), The Association Between Child Maltreatment and Disabili-
ties in a Hospital-Based Epidemiological Study,  Child Abuse & Neglect , vol. 22(4), s.
271 288.
Sullivan P.M., Knutson J.F. (2000), Maltreatment and disabilities: A population-based epidemio-
logical study,  Child Abuse & Neglect , vol. 24(10), s. 1257 1273.
Westat Inc. (1993), A report on the maltreatment of children with disabilities, National Center
on Child Abuse & Neglect, Washington, DC.
8 9