tom 5, nr 2, 65 69
© Copyright 2008 Via Medica
Psychiatria PRACA POGL 
DOWA ISSN 1732 9841
Michalina Gawinecka, Izabela A
ucka, Aleksandra Cebella
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademii Medycznej
w Gdańsku
Pamięć zdarzeń traumatycznych
Memory of traumatic events
Abstract
Traumatic events have influence on cognitive functions, memory in particular. The post-traumatic stress disorder
(PTSD) is characterised by various kinds of memory disorders, in the form of hypermnesia, amnesia or flashback
episodes, which can comprise all sorts of sensual experience. The article is aimed at showing the concept and
Psychiatry 2008; 5: 65 69
mechanisms leading to the above mentioned disorders. Psychiatry 2008; 5: 65 69
Psychiatry 2008; 5: 65 69
Psychiatry 2008; 5: 65 69
Psychiatry 2008; 5: 65 69
key words: post-traumatic stress disorder, memory disorders
 Według Breurera i Freuda, osoby z objawami histerycznymi cierpiały z powodu wspomnień, których
nie mogły pamiętać i których nie mogły również zapomnieć.
[1, s. 35 36]
Traumatyczne doświadczenia w specyficzny sposób schematów dotyczących świata i siebie [1, 3]. W ze-
wpływają na funkcje poznawcze, a w szczególności spole stresu pourazowego występują różne formy
na pamięć. Po traumie obserwuje się zaburzenia pa- zniekształceń pamięci pod postacią hipermnezji oraz
mięci narracyjnej, która umożliwiałaby świadome amnezji. Hipermnezja to intruzywne, natrętne po-
przypomnienie i odtworzenie faktów. Zdarzenie trau- wracanie wbrew woli ofiary wspomnień związanych
matyczne zapamiętywane jest głównie pod kątem ze zdarzeniem urazowym, rozpamiętywanie trauma-
sensoryczno-emocjonalnym. W procesie odtwarza- tycznych sytuacji, zagłębianie się w urazowych wspo-
nia urazowych przeżyć wyłaniają się zniekształcenia, mnieniach oraz powtarzające się koszmary nocne do-
jakie to doświadczenie spowodowało w procesach tyczące zdarzenia. Natomiast czasowa niepamięć ura-
poznawczych. Wydarzenie traumatyczne pamiętane zu, czyli amnezja psychogenna, polega na lukach
jest w sposób fragmentaryczny, zniekształceniu ule- w pamięci, których zadaniem jest ochrona ofiary
ga percepcja czasu i szczegółów kontekstu sytuacyj- przed uświadomieniem sobie treści zbyt trudnych dla
nego [2]. Osoby doświadczające traumy są szczegól- niej do przyjęcia [2].
nie podatne na rozwój zespołu stresu pourazowego Autorem, który jako pierwszy sformułował systema-
(PTSD, posttraumatic stress disorder), a ryzyko jego tycznÄ… teoriÄ™ psychologicznÄ… dotyczÄ…cÄ… leczenia za-
wystąpienia zależy od wielu czynników, głównie zaś burzeń postraumatycznych, był Janet. Dla niego osio-
od historii rodzinnej, osobowości, stylu radzenia so- wym problemem w tym zaburzeniu była niezdolność
bie w sytuacjach trudnych, reakcji środowiska, wcze- osoby, która doświadczyła traumy, do zintegrowa-
śniejszych doświadczeń życiowych, poczucia sensu nia urazowego wspomnienia. Twierdził on, że gwał-
doświadczonego zdarzenia, poprzedzających traumę towne emocjonalne pobudzenie towarzyszące ura-
zowi powoduje niemożność zintegrowania trauma-
tycznych wspomnień. Zauważył ogromny wysiłek, jaki
podejmowali pacjenci, aby utrzymać oddzielone trau-
Adres do korespondencji:
matyczne wspomnienia poza świadomością. Mecha-
dr med. Izabela A
ucka
nizm ten powodował jednak stopniowe wyczerpy-
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych
i Wieku Podeszłego AMG wanie się psychicznej energii pacjentów. Właśnie
ul. Srebrniki 1, 80 282 Gdańsk
tel./faks: (0 58) 344 60 85
www.psychiatria.viamedica.pl
65
Psychiatria 2008, tom 5, nr 2
w owej erozji energii Janet upatrywał głównej przy- miennej płci, natomiast realnie takie zdarzenia nie mają
czyny niezdolności do zaangażowania się w skon- miejsca. Fantazje owe miałyby działać tak, jak gdyby
centrowane i twórcze działania oraz do uczenia się wyobrażone fakty zdarzyły się naprawdę. Silna kompo-
na podstawie nowych doświadczeń [3]. nenta lękowa towarzysząca tego typu fantazjom uru-
Zygmunt Freud podczas studiów w klinice Charcona chamia różnego rodzaju mechanizmy obronne, z któ-
w latach 1885 1886, współpracując z Josephem Breu- rych najważniejszymi są: zaprzeczenie, tłumienie oraz
erem w zakresie leczenia histerii, opracował swoją wyparcie, prowadzące do usunięcia ze świadomości
koncepcję traumatyzacji. Zakładał on, że trauma ma niechcianych treści. Pojawia się więc konflikt zachodzący
miejsce wówczas, gdy wysoka intensywność bodz
ca z jednej strony pomiędzy lękiem przed naruszeniem spo-
nadmiernie pobudza psychikę, powodując przełama- łecznego tabu, jakim są związki seksualne pomiędzy
nie jej bariery ochronnej. Freud przyjÄ…Å‚ istnienie teore- dzieckiem i jego rodzicem, a z drugiej  z przyjemno-
tycznego konstruktu, tak zwanej bariery bodz
cowej, ścią wypływającą z realizacji popędowych pragnień. Uru-
która miała regulować ilość oraz energię wchodzą- chamiane mechanizmy obronne prowadzą do swoiste-
cych do aparatu psychicznego informacji o rozgrywa- go kompromisu, który jednak nie rozwiązuje powsta-
jących się na zewnątrz wydarzeniach. W momencie łego konfliktu, a jedynie chowa go głęboko w nieświa-
gdy jednostka odbiera ze świata zewnętrznego sygnał domości. Symbolicznie owa nieświadoma dysharmo-
o zagrożeniu wywołujący u niej lęk, bariera bodz
co- nia wyraża się w marzeniach sennych, czynnościach
wa wzrasta, powodując tym samym zmniejszenie do- pomyłkowych oraz prezentowanych przez pacjenta
pływu bodz
ców przenoszących informacje i energię. objawach psychopatologicznych [4].
Mechanizm ten ma za zadanie chronić psychikę czło- Współcześnie, w odmienny sposób analizuje się znie-
wieka przed nadmiernym przeciążeniem. Freud zakła- kształcenia w pamięci zdarzeń urazowych, odwołu-
dał urazową etiologię objawów histerycznych. Twier- jąc się głównie do specyfiki pamięci osobistej prze-
dził, że na wystąpienie tych symptomów składają się szłości oraz indywidualnych doświadczeń życiowych,
dwa elementy  stresor w połączeniu z procesem które zapisywane są w pamięci autobiograficznej. In-
zaktywizowania zjawisk wypartych wcześniej, to zna- formacje, jakie w niej zapisujemy na temat samego
czy uraz oraz myśli i emocje z nim związane. Jednost- siebie, silnie wpływają na nasze samopoczucie
ka cierpiała, ponieważ z jednej strony próbowała so- i w znacznej mierze determinują rodzaje działań po-
bie przypomnieć traumatyczne wydarzenia, co pro- dejmowanych przez nas w przyszłości. Analiza skut-
wadziło do amnezji lub uczucia obezwładniającego ków własnych działań oraz komunikaty otrzymywa-
lęku, a z drugiej strony, usiłując zapomnieć  do- ne od innych są podstawowym budulcem obrazu
świadczała silnego impulsu odtwarzania obrazów samego siebie. Utrwalony obraz siebie wynosimy
i myśli związanych z przeżytym urazem. W ujęciu tym z dzieciństwa, a do tego bazowego konstruktu asy-
amnezja jest skutkiem nadmiernie hamującej kontro- milujemy kolejne doświadczenia życiowe [5]. Jak
li, a intruzje pojawiają się w wyniku niepowodzenia twierdzi Conwey, zapisywanie informacji w pamięci
w obronnym hamowaniu w sytuacji, gdy pojawiają autobiograficznej jest procesem stopniowym. Czło-
się elementy przypominające zdarzenie traumatycz- wiek kreuje pierwotną relację zdarzenia, które ma
ne. W koncepcji Freuda, pojawiły się dwa podstawo- być zakodowane w pamięci. W trakcie tworzenia tego
we mechanizmy modulacji napięcia: bariera bodz
co- zapisu, relacja wielokrotnie porównywana jest z do-
wa związana z traumatyczną percepcją oraz wyparcie tychczasową zawartością pamięci autobiograficznej.
dotyczące urazowych wspomnień [1]. Ostateczny opis powinien bowiem zostać zintegro-
Próbując zrozumieć objawy histerii oraz wspomnienia wany z dotychczasową wiedzą, a jest to związane
relacjonowane przez swoje pacjentki, Freud poczÄ…tko- z procesem konsolidacji. Spowolnienie procesu wiÄ…-
wo wprowadził teorię wczesnodziecięcego uwiedzenia. że się ze wzrostem nasycenia afektywnego zdarze-
W teorii tej za przyczynę objawów uznał rzeczywiste, nia. W przypadku zdarzenia traumatycznego, które
pojedyncze lub wielokrotne, przedwczesne doświad- z definicji charakteryzuje ekstremalna intensywność,
czenia seksualne, które miały miejsce w dzieciństwie, proces zapisu jest bardzo powolny lub nie zachodzi
a które można było przywołać ponownie za pomocą wcale [4]. Przekazy, które płyną z urazowego do-
psychoanalizy. Z czasem jednak Freud zarzucił swoją świadczenia, nie pasują do informacji, które są za-
teorię i wprowadził na to miejsce koncepcję komplek- warte w podstawowych strukturach poznawczych
su Edypa, zamieniając realność fizyczną na realność psy- utrwalonych przez jednostkę w ciągu jej dotychcza-
chiczną. Ostatecznie zatem przyjął, że dziecko fanta- sowego życia. Podstawowe struktury poznawcze
zjuje na temat związków seksualnych z rodzicem od- tworzą przekonania dotyczące świata zewnętrznego
www.psychiatria.viamedica.pl
66
Michalina Gawinecka, Pamięć zdarzeń traumatycznych
zakładające, że świat jest bezpieczny, sprawiedliwy, chicznej reprezentacji emocji Maruszewskiego i Zdan-
a ludzie są dobrzy i godni zaufania, oraz przekona- kiewicz-Ścigały. Reprezentacja emocji tworzona jest
nia dotyczÄ…ce samego siebie: jestem kompetentny, najpierw w kodzie obrazowym; efektem tego kodo-
mam wpływ na to, co się dzieje, umiem sobie pora- wania jest wyobrażenie sytuacji wzbudzającej okre-
dzić z różnymi sytuacjami. Tymczasem przekazy pły- ślone uczucia oraz informacje o wisceralno-trzewnym
nÄ…ce ze zdarzenia traumatycznego sÄ… skrajnie niezgod- pobudzeniu organizmu w danej sytuacji emocjonal-
ne z posiadanymi strukturami. Człowiek podejmuje więc nej. Takie ślady pamięciowe uzależnione są od funkcji
ogromny wysiłek, aby nowe informacje zasymilować ciała migdałowatego. Wyobrażenia te mogą zniknąć
lub zakomodować ze starymi. Przed zakończeniem tego ze świadomości, jeśli nie zostaną zakodowane rów-
procesu pojawiają się zachowania będące symptoma- nocześnie w kodzie werbalnym i symbolicznym. Dwa
mi wskazującymi na niepowodzenie w integrowaniu ostatnie kody uzależnione są od funkcjonowania hi-
nowego zdarzenia z istniejącymi schematami [1]. pokampa i umożliwiają nadanie etykiety werbalnej
Pojawiają się zaburzenia czynnościowe w funkcjo-  czyli werbalizację oraz zrozumienie (nadanie sensu
nowaniu mózgu u osób, które doświadczyły trau- emocjonalnemu zdarzeniu). Osoby, które doświadczyły
matycznego wydarzenia. Zauważono jednak, że traumy, przypominają sobie urazowe zdarzenie jedy-
u dzieci zmiany mogą osiągnąć także charakter struk- nie obrazowo. Z powodu silnego ładunku emocjonal-
turalny. W badaniach nad aktywnością układu lim- nego, sceny te nie podlegają werbalizacji ani też nie
bicznego stwierdzono zaburzenia rytmu EEG (elek- sÄ… przepracowane w kodzie abstrakcyjnym. Mecha-
troencefalografia), głównie lewej półkuli mózgu nizm ten odbiera szansę na ich zrozumienie. Ciało
u dzieci, które były wykorzystywane seksualnie. U ofiar migdałowate wiąże się z pamięcią emocji, czyli pa-
przemocy obserwowano słabszy rozwój lewej pół- mięcią niedeklaratywną, utajoną. Natomiast hipokamp
kuli mózgu. Aktywacyjna przewaga prawej półkuli odpowiada za pamięć zdarzeń emocjonalnych, czyli
mózgu wiąże się z intensywniejszym, częstszym i dłu- deklaratywną  jawną. Według LeDoux hipokamp
żej trwającym przeżywaniem emocji negatywnych. i ciało migdałowate stanowią rdzeń dwóch kluczo-
Co więcej, zmniejszona aktywność lewej półkuli może wych sieci pamięciowych. Obydwa systemy powinny
przyczyniać się do rozwoju depresji, dysfunkcji pa- pracować równolegle i równocześnie w trakcie zapi-
mięci oraz zaburzeń w regulacji afektu. Szczególnie sywania danego doświadczenia. Tylko taki zapis umoż-
podatny na zmiany będące wynikiem traumy jest hi- liwia póz
niejszy świadomy wgląd w nasze emocje
pokamp. Intensywne wydzielanie kortyzolu, zwane- i wspomnienia zdarzeń emocjonalnych. Jeżeli oba sys-
go hormonem stresu, może doprowadzić do defor- temy nie działają na powyższych warunkach, może
macji lub zniekształceń neuronów hipokampa. Naj- pojawić się sytuacja, w której utrwalone zostają infor-
częściej powoduje to funkcjonalne trudności w za- macje kodowane przy współpracy ciała migdałowa-
kresie pamięci deklaratywnej i w uczeniu się, co jest tego (pamięć emocji, wyobrażenie zewnętrznych wa-
jednym z symptomów towarzyszących zespołowi runków wzbudzających emocje oraz informacje o wi-
zaburzeń związanych ze stresem. Po przeżyciu ura- sceralno-trzewnym pobudzeniu organizmu w sytuacji
zowego doświadczenia mogą pojawić się również emocjonalnej, a niezapisane zostają informacje kodo-
problemy w integracji między półkulami mózgowy- wane przy współpracy hipokampa, czyli pamięć do-
mi. Lewa półkula odgrywa dużą rolę w rozumieniu świadczenia emocjonalnego). Przykładem takiej sytu-
i ekspresji mowy oraz emocji pozytywnych, natomiast acji są przypadki, w których nasze świadome wspo-
prawa półkula odpowiada za przetwarzanie i eks- mnienia nie pasują do naszej reakcji emocjonalnej na
presję głównie negatywnych emocji. Współdziałanie ponowne pojawienie się bodz
ców skojarzonych ze
półkul w zakresie regulacji pobudzenia polega na wspomnieniowym zdarzeniem [4].
blokowaniu aktywności jednej półkuli, która mogła- Szczególną cechą traumatycznych wspomnień, w prze-
by zostać uszkodzona z powodu nadmiernego po- ciwieństwie do zwykłych wspomnień dorosłego czło-
budzenia, przez intensyfikowanie aktywności drugiej wieka, jest brak kodowania tych doświadczeń w for-
półkuli. Dlatego też, u osób po urazie psychicznym mie zwerbalizowanej. Brak im linearnej narracji, dzię-
utrudnione jest przekazywanie informacji emocjonal- ki której możliwe byłoby włączenie tego zdarzenia do
nych z prawej półkuli do lewej, gdzie mogłyby zo- zachowującej ciągłość historii życia. Wspomnienie
stać zwerbalizowane i usystematyzowane [6]. urazu kodowane jest w formie wyrazistych wrażeń
Perspektywą przydatną w rozumieniu kodowania zda- i obrazów, a brak werbalnej narracji oraz kontekstu
rzeń emocjonalnych, w tym traumatycznych doświad- sprawia, że traumatyczne doświadczenie często kry-
czeń, w pamięci autobiograficznej jest koncepcja psy- stalizuje się w jeden konkretny ciąg obrazów [7].
www.psychiatria.viamedica.pl
67
Psychiatria 2008, tom 5, nr 2
Specyficzny dla zdarzeń traumatycznych jest nie tylko ne z traumatycznym wydarzeniem, występujące epi-
sposób przechowywania ich w pamięci długotrwałej, zody flashback mogące obejmować wszystkie rodzaje
ale również kodowanie tego zdarzenia. Ważne jest zmysłowych doznań powodujących oderwanie się
więc zrozumienie, w jaki sposób funkcjonuje nasza człowieka od rzeczywistości, pojawiający się inten-
pamięć operacyjna w sytuacji ekstremalnego stresu. sywny stres psychiczny oraz występujące fizjologicz-
W skład pamięci roboczej wchodzą trzy systemy: cen- ne reakcje na wydarzenia symbolizujące lub przypo-
tralny wykonawca, który pełni funkcje kierownicze, minające pewne aspekty urazu, są jednymi z podsta-
kontrolne, oraz dwa systemy podporządkowane owe- wowych objawów zespołu stresu pourazowego [8].
mu systemowi nadrzędnemu, czyli pętla fonologicz- Nawracające natrętne i przygnębiające wspomnie-
na i notes wzrokowo-przestrzenny, które wypełniają nia związane ze zdarzeniem urazowym Freud nazy-
polecenia centralnego wykonawcy. Spostrzeżeniowe wał  kompulsywnym przypominaniem . Dla Kardi-
informacje płynące z różnych modalności zmysłowych nera były one jednym z przejawów  fiksacji na ura-
przekazywane są do centralnego wykonawcy, a tam zie , która stanowiła jego zdaniem, podstawową
możliwe jest ich bieżące przetwarzanie, czyli zrozu- cechę  nerwicy wojennej [7]. Owo natrętne i przy-
mienie oraz uporządkowanie. Centralny wykonawca musowe odtwarzanie można próbować wyjaśnić, od-
decyduje, na czym skupimy uwagę, rozporządza za- wołując się do  pamięci zależnej od stanu , zjawiska
sobami poznawczymi, postanawia, czy  i ile uwagi polegającego na zwiększonej łatwości odtwarzania
zostanie poświęcone analizie danego zdarzenia. Pętla zakodowanego w pamięci materiału w sytuacji, gdy
fonologiczna odpowiada za odświeżenie informacji występuje zgodność między stanem przy kodowa-
artykulacyjnych dostępnych dla centralnego wykonaw- niu zdarzenia i przy jego przypominaniu. Pamięć wy-
cy. Odnowienie to następuje poprzez kilkakrotne po- raz
nie poprawia się przy zbieżności stanu psychofi-
wtórki wewnętrzne. Notes wzrokowo-przestrzenny zycznego i emocjonalnego u jednostki [9].
tworzy natomiast wyobrażenia obrazowe oraz wyko- Moment urazu powraca do ofiar nie tylko w myślach
nuje na nich określone operacje. Notes ten może, ana- czy snach, ale również w działaniu. Odgrywanie trau-
logicznie jak pętla, odświeżać informacje wzrokowe. matycznych wydarzeń można zaobserwować w dzie-
Dzięki współpracy powyższych systemów możliwe jest cięcej zabawie pourazowej. Dzieci będące ofiarą prze-
wprowadzenie informacji do pamięci długotrwałej. Jak mocy mają tendencję do obsesyjnego powtarzania
argumentują Maruszewski i Zdankiewicz-Ścigała, w zabawie scen będących dokładną kopią wydarze-
w sytuacjach traumatycznych występuje  efekt prze- nia traumatycznego. Zabawy te są ponure, monoton-
targu pomiędzy centralnym wykonawcą a systema- ne i zmieniają się jedynie w niewielkim stopniu, pomi-
mi usługowymi. Zdarzenie urazowe, będące ekstre- mo upływu czasu. Również dorośli w sposób przymu-
malnie nasycone afektywnie, silnie angażuje uwagę. sowy odtwarzają w swoim zachowaniu traumatycz-
Centralny wykonawca przeznacza więc wszystkie za- ne doświadczenia, a odgrywanie poszczególnych ról,
soby dotyczące uwagi na próbę zrozumienia tego, co aktów, może mieć postać dosłowną lub zamasko-
się aktualnie dzieje, oraz przewidzenie ciągu dalsze- waną. W przeciwieństwie jednak do dzieci, dorośli
go. W krańcowo trudnej sytuacji nie jest możliwe od- czasem dopasowują inne zakończenie, starając się tym
świeżanie danych poprzez systemy usługowe, co sta- samym niejako  odczarować moment urazu. Można
nowi warunek przejścia informacji do pamięci długo- uznać to przymusowe odgrywanie za próbę instynk-
trwałej. Jednostka chwilowo blokuje przetwarzanie in- townego wyleczenia się. Janet postrzega te zachowa-
formacji przez centralnego wykonawcę. Ma jedynie nia jako usiłowanie zasymilowania traumatycznego
możliwość dokonania kilkakrotnych powtórek poprzez doświadczenia, co, jak wiemy z powyższych rozwa-
pętlę fonologiczną lub notes wzrokowo-przestrzen- żań, jest procesem trudnym i czasochłonnym, ze
ny. Jednakże zablokowanie centralnego wykonawcy, względu na niezgodność wydarzenia ze zintegrowa-
nawet na chwilę, powoduje przerwę w odbieraniu nym wcześniej wizerunkiem świata zewnętrznego oraz
tego, co się w danym momencie rozgrywa. Informa- własnej osoby. Powrót do urazowego doświadczenia
cje, które nie trafiają do pamięci roboczej, nie mogą może stanowić próbę skonfrontowania się z ekstre-
przejść do pamięci długotrwałej. Najprawdopodob- malnie trudną sytuacją, a zmianę zakończenia w trak-
niej to zjawisko jest przyczyną fragmentarycznego cie odgrywania poszczególnych aktów traumy moż-
kodowania, które sprawia, że reprezentacja zdarze- na interpretować jako sposób na odbudowanie po-
nia w pamięci nie jest pełna  nieciągła [4]. czucia siły i wpływu, zburzonej właśnie poprzez ura-
Często nawracające natrętne i przygnębiające wspo- zowe doświadczenie. Russel nieco inaczej widzi funk-
mnienia, powtarzajÄ…ce siÄ™ koszmary nocne zwiÄ…za- cjÄ™ kompulsywnego powtarzania zdarzenia trauma-
www.psychiatria.viamedica.pl
68
Michalina Gawinecka, Pamięć zdarzeń traumatycznych
tycznego, zauważając, że ważne jest raczej powta- lizacyjne, lękowe zaburzenia snu, zaburzenia soma-
rzanie emocjonalnej komponenty zdarzenia. Dla nie- tyzacyjne, zaburzenia z pogranicza, antyspołeczne
go stanowi to próbę ponownego przeżycia przeraża- zaburzenia osobowości czy nadużywanie substancji
jących ofiarę doświadczeń, w celu stworzenia szansy psychoaktywnych. Co ważne , w wynikach wielu ba-
zapanowania nad nimi. Większość ofiar nie szuka ta- dań wykazuje się, że występowanie PTSD z innymi
kich sposobności świadomie [7]. zaburzeniami jest raczej regułą, a nie wyjątkiem. Ne-
U osób doświadczających traumatycznego zdarze- gatywne konsekwencje wynikające bezpośrednio
nia mogą rozwinąć się inne niż opisane w tym arty- z samego traumatycznego zdarzenia oraz szereg za-
kule zaburzenia, takie jak: krótkotrwała psychoza re- burzeń, które mogą pojawić się po odroczeniu cza-
aktywna, szeroko rozumiane zaburzenia dysocjacyj- sowym, wskazują na konieczność podjęcia psycho-
ne, zaburzenia konwersyjne, zaburzenia depersona- terapii przez osoby, które doświadczyły traumy [1].
Streszczenie
Traumatyczne doświadczenia w specyficzny sposób wpływają na funkcje poznawcze, a w szczególności na pamięć.
W zespole stresu pourazowego (PTSD) występują różne formy zniekształceń pamięci pod postacią hipermnezji, amne-
zji oraz epizodów flashback mogących obejmować wszystkie rodzaje zmysłowych doznań. Artykuł ma na celu przybli-
Psychiatria 2008; 5: 65 69
żenie koncepcji oraz mechanizmów prowadzących do wymienionych zaburzeń. Psychiatria 2008; 5: 65 69
Psychiatria 2008; 5: 65 69
Psychiatria 2008; 5: 65 69
Psychiatria 2008; 5: 65 69
Słowa kluczowe: zespół stresu pourazowego, zniekształcenia pamięci
chologia. Podręcznik akademicki. Gdańskie Wydawnictwo Psy-
PIÅšMIENNICTWO
chologiczne, Gdańsk 2003.
6. Maruszewski T., Zdankiewicz-Ścigała E. Trauma  zaburzenia
1. Dudek B. Zaburzenie po stresie traumatycznym. Gdańskie Wy-
pourazowe  aleksytymia. W: Fajkowska-Stanik M. Marszał-
dawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
Wiśniewska G. Sędek M. (red.). Podpatrywanie myśli i uczuć.
2. Dąbkowska M. Pamięć a trauma w wyniku przemocy w bliskich związ-
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006; 241
kach. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 1 (7): 37 41.
 258.
3. Lis-Turlejska M. Psychologiczne następstwa stresu traumatycz-
7. Herman J.L. Przemoc uraz psychiczny i powrót do równowagi.
nego. W: Sęk H. (red.) Psychologia kliniczna. Tom 2. Wydaw-
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
8. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Ma-
4. Maruszewski T., Ścigała E. Kodowanie i przechowywanie zdarzeń
nual of Mental Disorders (4th ed.), Washington. DC, 1994.
traumatycznych. Kolokwia Psychologiczne 1999; 7: 107 134.
9. James R.K., Gilliland B.E. Strategie interwencji kryzysowej. Pań-
5. Maruszewski T. Pamięć autobiograficzna jako podstawa two-
stwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
rzenia doświadczenia indywidualnego. W: Strelau J. (red.). Psy-
Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa 2006.
www.psychiatria.viamedica.pl
69