A to ciekawe
udzki mózg waży przeciętnie od
L1250 do 1400 g, co stanowi około
2% masy ciała. Udowodniono jednak,
że jego waga nie ma związku z inte-
ligencją właściciela. Niezależnie od
tego, czy intensywnie wytężamy umysł
podczas rozwiązywania zadania mate-
matycznego, czy myślimy o niebieskich
migdałach, pochłania on blisko 20%
energii dostarczanej organizmowi.
Blisko 60% zapamiętanych informacji
ulatuje z naszej głowy już po kilkunastu
godzinach, a po miesiącu pamiętamy
zaledwie jedną czwartą. Najszybciej
zacierają się wspomnienia dotyczące
szczegółów czasu i miejsca zdarzenia,
a  usterka ta nasila się po 45. roku ży-
cia. Najważniejszą umiejętnością, która
słabnie z wiekiem, jest zdolność do trwa-
łego zapamiętywania nowych informa- Dzięki nowoczesnym technikom obrazowania możemy niejako na bieżąco podglą-
cji, niezależnie od tego, czy jest to jazda dać mózg przy pracy; im bardziej czerwony obszar, tym aktywniej pracują jego
na deskorolce, czy też nowy język obcy. neurony (zużywają więcej tlenu i substancji odżywczych)
Mózg jest jednak na tyle plastyczny, że
potrafi  obejść ograniczenia natury.
Ciągła aktywność umysłowa, trenowa- informacji częściej korzystają z obu pół- Umiejętność czytania i rozumienia
nie pamięci, uczenie się nowych rzeczy kul mózgu. Uruchomienie większej licz- słów, tekstów itp. jest jedną z cech
może znacząco opóz
nić jej słabnięcie, by połączeń pozwala na odnalezienie charakterystycznych dla człowieka
a wręcz sprawić, że stanie się niezau- szukanego wspomnienia nawet wtedy, (śmiało można powiedzieć, że jeśli
ważalne. Wykazano np., że ludzie starsi gdy pojedyncza  ścieżka dostępu jest czytasz ten tekst, to jesteś człowie-
podczas uczenia się i przywoływania mniej sprawna. kiem).
Więcej doświadczeń
W internecie
1. Przeczytaj zapisane poniżej układy końca (efekt świeżości).
liter, a następnie odtwórz je z pamięci 2. Przeczytaj poniższe wyrazy, postaraj
i zapisz na kartce. się je zapamiętać, układając z nich hi- Budowa mózgu i jego działanie
KOT A
AM WÓR SOK MAT ZEZ PÓA
storyjkę i spróbuj zapisać na kartce. www.fizyka.umk.pl/~gos/neuro-
KWI MRU HAU TAM TUK PAS HIW SOSNA DOM MAA
PA LODY WIESZAK science.htm
Sprawdz
swoją pamięć
KRA KUL TRAWA KASZA WIDELEC WENTYL NOC
Następnie zrób to samo z innymi GARNEK UPAA
TACA KLIKNI
CIE Neurologia dla dzieci
zestawami liter. A taraz zrób tak samo z wyrazami: http://faculty.washington.edu/ Zrozumienie czytanego tekstu, rozpoznawanie
PAK WRK VIT KOL MAC GRD XOX DOM KRZESA
O STÓA
LAMPA TALERZ chudler/introb.html
przedmiotów i ludzi, znajdowanie drogi do domu to
PLK CIL GZM QMN BXI TRP WIM JOF JAJKO NÓŻ MASA
O WIDELEC DYWAN
wszystko zasługa pamięci. Dzięki niej możemy także
WSW SZKLANKA PODA
OGA LUSTRO SÓL Pamięć i sposoby jej poprawiania
Których  słów udało ci się zapisać Których wyrazów udało ci się zapisać http://serwisy.gazeta.pl/zdrowie
posiąść rozmaite umiejętności, np. jazdy na rowerze
(a zatem zapamiętać) więcej? więcej w prawidłowej kolejności? /0,51212.html
lub łyżwach czy gry na pianinie. Ale czym jest i jak
Na ogół lepiej zapamiętujemy coś, Ludzki mózg dąży do porządkowa-
co ma dla nas sens (a zatem i poten- nia świata w ciągi przyczynowo-skut- Czym jest amnezja?
działa nasza pamięć?
cjalną użyteczność), dlatego spośród kowe. Im bardziej prawdopodobne, http://core.ecu.edu/psyc/grahamr/
wyrazów 1. serii, które  coś znaczą , tym lepiej. Dlatego łatwiej zapamiętać DW_3311Site/LectureF/Lect3.2.html
mamy szansę zapamiętać przynajmniej historyjkę o powrocie do domu i jedze-
o cztery więcej niż tych z drugiej. Zwy- niu przy stole jajka niż o małpie, która
kle najlepiej pamiętamy te z począt- po sośnie weszła do domu, żeby zjeść
CENTRUM NAUKI
ku (efekt pierwszeństwa) i z samego lody z wieszaka nad trawą.
KOPERNIK
www.kopernik.org.pl
CENTRUM NAUKI
KOPERNIK
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Fot. Corbis, East News
Trochę teorii O historii
Zapamiętać i przypomnieć go bezbłędnie (pod warunkiem że starożytnej Grecji pamięć miała
przykre wspomnienia są nie ma więcej niż 7-9 cyfr, tyle ele- W swego boga, a raczej boginię
przetwarzane w przednim mentów potrafimy bowiem zmieścić  Mnemozynę. Według legendy znała
hipokamp  do tej części zakręcie obręczy (ACC) i to w tej pamięci). Szansa, że będziemy ona nie tylko przeszłość i teraz
niejszość,
mózgu trafiają informacje, on odpowiada także za ich pamiętali ten numer następnego dnia, lecz także przyszłość. Z jej dziewięcio-
które chcemy zapamiętać odświeżanie jest już niewielka. Chyba że& bardzo dniowego związku z Zeusem narodziło
się postaramy i będziemy wielokrot- się dziewięć Muz. Grecy jako pierwsi
nie powtarzać go w myślach. Wtedy odkryli dwa podstawowe prawidła kie-
informacja ma szansę zostać trwale rujące pamięcią  wyobraz
nię i grę sko-
zakodowana, czyli trafi do  banku pa- jarzeń. Od nich wzięliśmy też podstawy
informacje po  obróbce mięci długotrwałej . Stamtąd zdaniem mnemoniki  zbiór technik ułatwiają-
w hipokampie są dużej części naukowców nie znika już cych zapamiętywanie i przypominanie.
wysyłane do różnych nigdy. Dlaczego więc wielu zdarzeń nie Pierwszą technikę mnemotechniczną,
miejsc w mózgu możemy sobie przypomnieć? Przywo- znaną jako  rzymski pokój , wymy-
łując analogię z komputerem, można ślił podobno poeta Symonides z Keos
powiedzieć, że zapominanie przypo- (556-467 r. p.n.e.). Chodzi o zapamię-
mina trochę kasowanie plików. Każdy, tanie rzeczy poprzez umiejscowienie ich
kto choć trochę zna się na informatyce, w przestrzeni określonego pomieszcze-
hipokamp wie, że tak naprawdę zapisane bity nie nia (stąd nazwa). Inne powszechnie
kiedy chcemy coś sobie znikają z twardego dysku. Kasowa- stosowane mnemotechniki to:
przypomnieć, znów w tym nie usuwa tylko informację o miejscu, akronimy  słowo, którego pierwsze
procesie bierze udział w którym fizycznie znajdują się dane. litery (lub zbitki liter) składają się na
hipokamp Dlatego czasem po wielu latach przy- ciąg wyrazów, który chcemy zapa-
pominamy sobie dawne wydarzenia miętać. Zabawnym przykładem może
czy umiejętności, choć wcześniej mo- być akronim ułożony przez instrukto- z niczym się nie kojarzy. Np. mitologicz- trygonometrycznych:  w pierwszej
Zapamiętywanie to dynamiczny proces. Informacje, które dochodzą do mózgu, glibyśmy przysiąc, że niczego takiego ra nauki jazdy, który z całą powagą ny raj starożytnych Greków  ELIZJUM wszystkie są dodatnie, w drugiej tylko
mogą zostać zignorowane, przekazane do pamięci roboczej (krótkotrwałej) nie przeżywaliśmy. tłumaczył, że pijak to: Pieszy Idący  Ech, Lekko I Zabawnie Jest UMarłym; sinus, w trzeciej tangens i cotangens,
w korze czołowej, a jeśli mózg uzna je za ważne  trwale zapisane. Ten ostatni Tu jednak analogia z komputerem Jezdnią, Ale Krzywo; rymowanki  proste wierszyki po- a w czwartej cosinus , a także znane
proces nie może się obyć bez hipokampa. Dopiero po przejściu przez tę struk- się kończy. Z dysku twardego zawsze akrostychy  tu z kolei chodzi o zdanie, zwalające zapamiętać skomplikowane z chemii powiedzenie:  Pamiętaj, che-
turę i wstępnej  obróbce wspomnienia trafiają do różnych miejsc w mózgu można wiernie odczytać tę samą raz którego pierwsze litery złożą się w słowo, reguły. Bardzo znana jest matema- miku młody, wlewaj zawsze kwas do
i tam są przechowywane. By się do nich dostać (coś sobie przypomnieć), znów zapisaną informację. Tymczasem ludz- które chcemy zapamiętać, a które samo tyczna rymowanka dotycząca funkcji wody .
niezbędny jest hipokamp. Stanowi on coś w rodzaju bramy, przez którą wspo- ka pamięć potrafi być kreatywna! To
mnienia przechodzą z i do świadomości. Jeśli informacje wiążą się z emocjami, oznacza, że może np. połączyć w jed-
w ich przetwarzaniu bierze udział układ limbiczny (w tym ciała migdałowate), no dwa wydarzenia, które nigdy nie
Współczesne zastosowania
a  przypominaniem zajmuje się ACC (przedni zakręt obręczy). To stamtąd wy- miały razem miejsca. Przykładem może
chodzi do świadomości  gotowe wspomnienie nieprzyjemnych doznań. być  zapamiętanie spotkania z tygry-
sem podczas dawno odbytego afrykań-
skiego safari (tymczasem wiadomo, że ażdemu zdarza się zapominać, Najnowsze odkrycia dotyczące zapa-
amięć to, mówiąc najprościej, dzieje się np. podczas obserwowania pasiaste koty żyją tylko w Azji). Ka większość z nas chciałaby mieć miętywania związane są ze specyficzną
Pzdolność do przechowywania i od- dobrze nam znanej drogi do szkoły, To wszystko dotyczy jednak pamięci lepszą pamięć. Dlatego naukowcy klasą receptorów zwanych AMPA. Oka-
twarzania raz nabytych doświadczeń. pracy itp. Mózg porównuje to, co wi- świadomej, związanej z wiedzą o faktach próbują rozłożyć pamięć na  czynni- zuje się, że pobudzanie neuronów pod-
U ludzi i zwierząt  pamięta głów- dzimy, z  wzorcem i jeśli nic się nie  nazywamy ją pamięcią deklaratywną. ki pierwsze , by dowiedzieć się, jak czas uczenia się daje AMPA sygnał, by
nie układ nerwowy. To on odbiera zmienia  nie przechowuje informacji. Istnieje jeszcze drugi, nie mniej ważny funkcjonuje. Wiemy już, że central- szybko przemieściły się z głębi komórki
bodz
ce ze środowiska, analizuje je, Chodzi przecież tylko o to, by się nie rodzaj pamięci  tzw. pamięć procedu- nym elementem układu pamięci jest do wypustek łączących ją z sąsiadka-
porównuje z tym, co już ma  zapisa- zgubić. Czasem nieuwaga podczas ralna. Jest ona związana z rozmaitymi hipokamp  niewielki, parzysty obszar mi, a pomagają w tym inne receptory
ne , i wybiera najlepszą reakcję. Że- rutynowych czynności prowadzi do umiejętnościami (np. grą na pianinie czy mózgu położony w pobliżu komór.  NMDA. Zmiana liczby receptorów
by mógł to robić sprawnie, potrzeba roztargnienia  nie potrafimy sobie jazdą na łyżwach). W przeciwieństwie do Przez hipokamp przechodzą wszystkie AMPA w poszczególnych synapsach (po-
współdziałania trzech elementów: przypomnieć, gdzie położyliśmy klu- pierwszej nie przechodzi przez świado- nowe informacje, które mają trafić do łączeniach między neuronami) zmienia
zapamiętywania, przechowywania cze po wejściu do mieszkania albo czy mość, bo jeżdżąc na łyżwach, raczej nie pamięci trwałej. Bez niego nie można przesył impulsów między neuronami.
i odtwarzania informacji. To trochę wychodząc z domu, włożyliśmy do uświadamiamy sobie kolejności poszcze- też sobie niczego przypomnieć  sta- Tak uczymy się nowych wspomnień.
jak w przypadku komputera. Tyle że kieszeni telefon komórkowy. gólnych ruchów i napięcia różnych grup nowi coś w rodzaju bramki przepusz-
mimo pozornego podobieństwa na- Sporo informacji dostaje się do tzw. mięśni niezbędnych do utrzymania się czającej przechowywane wspomnienia O skomplikowaniu ludzkiego mózgu
sza pamięć funkcjonuje inaczej niż pamięci krótkotrwałej. To tu są one na lodzie. Z tych samych względów ten do świadomości. Ponieważ człowiek świadczy nie sama liczba jego neuro-
ta cyfrowa. Większość informacji, ja- analizowane i interpretowane pod ką- rodzaj pamięci jest też mniej podatny na uczy się całe życie i modyfikuje swoją nów, ale liczba połączeń, jakie tworzą
kie docierają do nas dzięki zmysłom, tem przydatności. Tak np. możemy  za- zakłócenia, bo to właśnie świadomość pamięć, hipokamp jest jednym z nie- między sobą. Przeciętny neuron ma
w ogóle nie zostaje zapamiętana (ist- pisać numer telefonu, który ktoś nam naszego  tu i teraz najbardziej zakłóca licznych obszarów mózgu, w którym 5 tys. połączeń, ale ich liczba zmienia
nieją wyłącznie przez ułamki sekundy), podyktuje. Jeśli zadzwonimy w ciągu wierne odtworzenie wcześniej zapamię- przez całe życie powstają nowe ko- się w ciągu życia m.in. właśnie pod
bo mózg filtruje je jako nieistotne. Tak kilku minut, zapewne odtworzymy tanych zdarzeń. mórki  neurony. wpływem nowych informacji
Eksperymentuj!
Fot. Bridgeman Art Library, East News; rys. Małgorzata Świentczak