Sprawdz
swoją pamięć
Zrozumienie czytanego tekstu, rozpoznawanie
przedmiotów i ludzi, znajdowanie drogi do domu to
wszystko zasługa pamięci. Dzięki niej możemy także
posiąść rozmaite umiejętności, np. jazdy na rowerze
lub łyżwach czy gry na pianinie. Ale czym jest i jak
działa nasza pamięć?
CENTRUM NAUKI
KOPERNIK
Eksperymentuj!
Trochę teorii
Zapamiętać i przypomnieć go bezbłędnie (pod warunkiem że
przykre wspomnienia są nie ma więcej niż 7-9 cyfr, tyle ele-
przetwarzane w przednim mentów potrafimy bowiem zmieścić
hipokamp  do tej części zakręcie obręczy (ACC) i to w tej pamięci). Szansa, że będziemy
mózgu trafiają informacje, on odpowiada także za ich pamiętali ten numer następnego dnia,
które chcemy zapamiętać odświeżanie jest już niewielka. Chyba że& bardzo
się postaramy i będziemy wielokrot-
nie powtarzać go w myślach. Wtedy
informacja ma szansę zostać trwale
zakodowana, czyli trafi do  banku pa-
informacje po  obróbce mięci długotrwałej . Stamtąd zdaniem
w hipokampie są dużej części naukowców nie znika już
wysyłane do różnych nigdy. Dlaczego więc wielu zdarzeń nie
miejsc w mózgu możemy sobie przypomnieć? Przywo-
łując analogię z komputerem, można
powiedzieć, że zapominanie przypo-
mina trochę kasowanie plików. Każdy,
kto choć trochę zna się na informatyce,
hipokamp wie, że tak naprawdę zapisane bity nie
kiedy chcemy coś sobie znikają z twardego dysku. Kasowa-
przypomnieć, znów w tym nie usuwa tylko informację o miejscu,
procesie bierze udział w którym fizycznie znajdują się dane.
hipokamp Dlatego czasem po wielu latach przy-
pominamy sobie dawne wydarzenia
czy umiejętności, choć wcześniej mo-
Zapamiętywanie to dynamiczny proces. Informacje, które dochodzą do mózgu, glibyśmy przysiąc, że niczego takiego
mogą zostać zignorowane, przekazane do pamięci roboczej (krótkotrwałej) nie przeżywaliśmy.
w korze czołowej, a jeśli mózg uzna je za ważne  trwale zapisane. Ten ostatni Tu jednak analogia z komputerem
proces nie może się obyć bez hipokampa. Dopiero po przejściu przez tę struk- się kończy. Z dysku twardego zawsze
turę i wstępnej  obróbce wspomnienia trafiają do różnych miejsc w mózgu można wiernie odczytać tę samą raz
i tam są przechowywane. By się do nich dostać (coś sobie przypomnieć), znów zapisaną informację. Tymczasem ludz-
niezbędny jest hipokamp. Stanowi on coś w rodzaju bramy, przez którą wspo- ka pamięć potrafi być kreatywna! To
mnienia przechodzą z i do świadomości. Jeśli informacje wiążą się z emocjami, oznacza, że może np. połączyć w jed-
w ich przetwarzaniu bierze udział układ limbiczny (w tym ciała migdałowate), no dwa wydarzenia, które nigdy nie
a  przypominaniem zajmuje się ACC (przedni zakręt obręczy). To stamtąd wy- miały razem miejsca. Przykładem może
chodzi do świadomości  gotowe wspomnienie nieprzyjemnych doznań. być  zapamiętanie spotkania z tygry-
sem podczas dawno odbytego afrykań-
skiego safari (tymczasem wiadomo, że
amięć to, mówiąc najprościej, dzieje się np. podczas obserwowania pasiaste koty żyją tylko w Azji).
Pzdolność do przechowywania i od- dobrze nam znanej drogi do szkoły, To wszystko dotyczy jednak pamięci
twarzania raz nabytych doświadczeń. pracy itp. Mózg porównuje to, co wi- świadomej, związanej z wiedzą o faktach
U ludzi i zwierząt  pamięta głów- dzimy, z  wzorcem i jeśli nic się nie  nazywamy ją pamięcią deklaratywną.
nie układ nerwowy. To on odbiera zmienia  nie przechowuje informacji. Istnieje jeszcze drugi, nie mniej ważny
bodz
ce ze środowiska, analizuje je, Chodzi przecież tylko o to, by się nie rodzaj pamięci  tzw. pamięć procedu-
porównuje z tym, co już ma  zapisa- zgubić. Czasem nieuwaga podczas ralna. Jest ona związana z rozmaitymi
ne , i wybiera najlepszą reakcję. Że- rutynowych czynności prowadzi do umiejętnościami (np. grą na pianinie czy
by mógł to robić sprawnie, potrzeba roztargnienia  nie potrafimy sobie jazdą na łyżwach). W przeciwieństwie do
współdziałania trzech elementów: przypomnieć, gdzie położyliśmy klu- pierwszej nie przechodzi przez świado-
zapamiętywania, przechowywania cze po wejściu do mieszkania albo czy mość, bo jeżdżąc na łyżwach, raczej nie
i odtwarzania informacji. To trochę wychodząc z domu, włożyliśmy do uświadamiamy sobie kolejności poszcze-
jak w przypadku komputera. Tyle że kieszeni telefon komórkowy. gólnych ruchów i napięcia różnych grup
mimo pozornego podobieństwa na- Sporo informacji dostaje się do tzw. mięśni niezbędnych do utrzymania się
sza pamięć funkcjonuje inaczej niż pamięci krótkotrwałej. To tu są one na lodzie. Z tych samych względów ten
ta cyfrowa. Większość informacji, ja- analizowane i interpretowane pod ką- rodzaj pamięci jest też mniej podatny na
kie docierają do nas dzięki zmysłom, tem przydatności. Tak np. możemy  za- zakłócenia, bo to właśnie świadomość
w ogóle nie zostaje zapamiętana (ist- pisać numer telefonu, który ktoś nam naszego  tu i teraz najbardziej zakłóca
nieją wyłącznie przez ułamki sekundy), podyktuje. Jeśli zadzwonimy w ciągu wierne odtworzenie wcześniej zapamię-
bo mózg filtruje je jako nieistotne. Tak kilku minut, zapewne odtworzymy tanych zdarzeń.
Eksperymentuj!
Fot. Bridgeman Art Library, East News; rys. Małgorzata Świentczak
O historii
starożytnej Grecji pamięć miała
W swego boga, a raczej boginię
 Mnemozynę. Według legendy znała
ona nie tylko przeszłość i teraz
niejszość,
lecz także przyszłość. Z jej dziewięcio-
dniowego związku z Zeusem narodziło
się dziewięć Muz. Grecy jako pierwsi
odkryli dwa podstawowe prawidła kie-
rujące pamięcią  wyobraz
nię i grę sko-
jarzeń. Od nich wzięliśmy też podstawy
mnemoniki  zbiór technik ułatwiają-
cych zapamiętywanie i przypominanie.
Pierwszą technikę mnemotechniczną,
znaną jako  rzymski pokój , wymy-
ślił podobno poeta Symonides z Keos
(556-467 r. p.n.e.). Chodzi o zapamię-
tanie rzeczy poprzez umiejscowienie ich
w przestrzeni określonego pomieszcze-
nia (stąd nazwa). Inne powszechnie
stosowane mnemotechniki to:
akronimy  słowo, którego pierwsze
litery (lub zbitki liter) składają się na
ciąg wyrazów, który chcemy zapa-
miętać. Zabawnym przykładem może
być akronim ułożony przez instrukto- z niczym się nie kojarzy. Np. mitologicz- trygonometrycznych:  w pierwszej
ra nauki jazdy, który z całą powagą ny raj starożytnych Greków  ELIZJUM wszystkie są dodatnie, w drugiej tylko
tłumaczył, że pijak to: Pieszy Idący  Ech, Lekko I Zabawnie Jest UMarłym; sinus, w trzeciej tangens i cotangens,
Jezdnią, Ale Krzywo; rymowanki  proste wierszyki po- a w czwartej cosinus , a także znane
akrostychy  tu z kolei chodzi o zdanie, zwalające zapamiętać skomplikowane z chemii powiedzenie:  Pamiętaj, che-
którego pierwsze litery złożą się w słowo, reguły. Bardzo znana jest matema- miku młody, wlewaj zawsze kwas do
które chcemy zapamiętać, a które samo tyczna rymowanka dotycząca funkcji wody .
Współczesne zastosowania
ażdemu zdarza się zapominać, Najnowsze odkrycia dotyczące zapa-
Ka większość z nas chciałaby mieć miętywania związane są ze specyficzną
lepszą pamięć. Dlatego naukowcy klasą receptorów zwanych AMPA. Oka-
próbują rozłożyć pamięć na  czynni- zuje się, że pobudzanie neuronów pod-
ki pierwsze , by dowiedzieć się, jak czas uczenia się daje AMPA sygnał, by
funkcjonuje. Wiemy już, że central- szybko przemieściły się z głębi komórki
nym elementem układu pamięci jest do wypustek łączących ją z sąsiadka-
hipokamp  niewielki, parzysty obszar mi, a pomagają w tym inne receptory
mózgu położony w pobliżu komór.  NMDA. Zmiana liczby receptorów
Przez hipokamp przechodzą wszystkie AMPA w poszczególnych synapsach (po-
nowe informacje, które mają trafić do łączeniach między neuronami) zmienia
pamięci trwałej. Bez niego nie można przesył impulsów między neuronami.
też sobie niczego przypomnieć  sta- Tak uczymy się nowych wspomnień.
nowi coś w rodzaju bramki przepusz-
czającej przechowywane wspomnienia O skomplikowaniu ludzkiego mózgu
do świadomości. Ponieważ człowiek świadczy nie sama liczba jego neuro-
uczy się całe życie i modyfikuje swoją nów, ale liczba połączeń, jakie tworzą
pamięć, hipokamp jest jednym z nie- między sobą. Przeciętny neuron ma
licznych obszarów mózgu, w którym 5 tys. połączeń, ale ich liczba zmienia
przez całe życie powstają nowe ko- się w ciągu życia m.in. właśnie pod
mórki  neurony. wpływem nowych informacji
A to ciekawe
udzki mózg waży przeciętnie od
L1250 do 1400 g, co stanowi około
2% masy ciała. Udowodniono jednak,
że jego waga nie ma związku z inte-
ligencją właściciela. Niezależnie od
tego, czy intensywnie wytężamy umysł
podczas rozwiązywania zadania mate-
matycznego, czy myślimy o niebieskich
migdałach, pochłania on blisko 20%
energii dostarczanej organizmowi.
Blisko 60% zapamiętanych informacji
ulatuje z naszej głowy już po kilkunastu
godzinach, a po miesiącu pamiętamy
zaledwie jedną czwartą. Najszybciej
zacierają się wspomnienia dotyczące
szczegółów czasu i miejsca zdarzenia,
a  usterka ta nasila się po 45. roku ży-
cia. Najważniejszą umiejętnością, która
słabnie z wiekiem, jest zdolność do trwa-
łego zapamiętywania nowych informa- Dzięki nowoczesnym technikom obrazowania możemy niejako na bieżąco podglą-
cji, niezależnie od tego, czy jest to jazda dać mózg przy pracy; im bardziej czerwony obszar, tym aktywniej pracują jego
na deskorolce, czy też nowy język obcy. neurony (zużywają więcej tlenu i substancji odżywczych)
Mózg jest jednak na tyle plastyczny, że
potrafi  obejść ograniczenia natury.
Ciągła aktywność umysłowa, trenowa- informacji częściej korzystają z obu pół- Umiejętność czytania i rozumienia
nie pamięci, uczenie się nowych rzeczy kul mózgu. Uruchomienie większej licz- słów, tekstów itp. jest jedną z cech
może znacząco opóz
nić jej słabnięcie, by połączeń pozwala na odnalezienie charakterystycznych dla człowieka
a wręcz sprawić, że stanie się niezau- szukanego wspomnienia nawet wtedy, (śmiało można powiedzieć, że jeśli
ważalne. Wykazano np., że ludzie starsi gdy pojedyncza  ścieżka dostępu jest czytasz ten tekst, to jesteś człowie-
podczas uczenia się i przywoływania mniej sprawna. kiem).
Więcej doświadczeń
W internecie
1. Przeczytaj zapisane poniżej układy końca (efekt świeżości).
liter, a następnie odtwórz je z pamięci 2. Przeczytaj poniższe wyrazy, postaraj
i zapisz na kartce. się je zapamiętać, układając z nich hi- Budowa mózgu i jego działanie
KOT A
AM WÓR SOK MAT ZEZ PÓA
storyjkę i spróbuj zapisać na kartce. www.fizyka.umk.pl/~gos/neuro-
KWI MRU HAU TAM TUK PAS HIW SOSNA DOM MAA
PA LODY WIESZAK science.htm
KRA KUL TRAWA KASZA WIDELEC WENTYL NOC
Następnie zrób to samo z innymi GARNEK UPAA
TACA KLIKNI
CIE Neurologia dla dzieci
zestawami liter. A taraz zrób tak samo z wyrazami: http://faculty.washington.edu/
PAK WRK VIT KOL MAC GRD XOX DOM KRZESA
O STÓA
LAMPA TALERZ chudler/introb.html
PLK CIL GZM QMN BXI TRP WIM JOF JAJKO NÓŻ MASA
O WIDELEC DYWAN
WSW SZKLANKA PODA
OGA LUSTRO SÓL Pamięć i sposoby jej poprawiania
Których  słów udało ci się zapisać Których wyrazów udało ci się zapisać http://serwisy.gazeta.pl/zdrowie
(a zatem zapamiętać) więcej? więcej w prawidłowej kolejności? /0,51212.html
Na ogół lepiej zapamiętujemy coś, Ludzki mózg dąży do porządkowa-
co ma dla nas sens (a zatem i poten- nia świata w ciągi przyczynowo-skut- Czym jest amnezja?
cjalną użyteczność), dlatego spośród kowe. Im bardziej prawdopodobne, http://core.ecu.edu/psyc/grahamr/
wyrazów 1. serii, które  coś znaczą , tym lepiej. Dlatego łatwiej zapamiętać DW_3311Site/LectureF/Lect3.2.html
mamy szansę zapamiętać przynajmniej historyjkę o powrocie do domu i jedze-
o cztery więcej niż tych z drugiej. Zwy- niu przy stole jajka niż o małpie, która
kle najlepiej pamiętamy te z począt- po sośnie weszła do domu, żeby zjeść
ku (efekt pierwszeństwa) i z samego lody z wieszaka nad trawą.
www.kopernik.org.pl
CENTRUM NAUKI
KOPERNIK
Eksperymentuj!
Fot. Corbis, East News