SZTOMPKA - SOCJOLOGIA
ROZDZIAA
1  Socjologia i społeczeństwo
·ð Socjologia powstaje, jako nauka w poÅ‚owie XIX wieku
·ð Twórca: August Comte
·ð Pierwsze książki: Herbert Spencer
·ð Pierwsze katedry socjologii w Europie: Francja - Emile Durkheim, Niemcy  Max
Weber, Polska  Florian Znaniecki
·ð Nauka mÅ‚oda
·ð Trzy rodzaje wiedzy przed - socjologicznej: wiedza potoczna, wrażliwość
artystyczna, refleksja filozoficzna
·ð SpoÅ‚eczeÅ„stwo:
1. Populacja, wielość zbiór jednostek (perspektywa demograficzna)
2. Zintegrowana całość (perspektywa grupowa)
3. Powiązany układ pozycji i typowych dla nich ról (perspektywa systemowa)
4. Sieć relacji międzyludzkich (perspektywa strukturalna)
5. Konglomerat wzajemnie skierowanych działań jednostek (perspektywa
aktywistyczna/interakcjonistyczna)
6. Matryca podzielanych przez społeczeństwo znaczeń, symboli i reguł
(perspektywa kulturalistyczna)
7. Nieustannie zmienne, płynne pole (perspektywa zdarzeniowa)
Społeczeństwo to zbiorowość jakoś powiązanych ze sobą w  przestrzeni
międzyludzkiej jednostek, która nieustannie się zmienia, przekształca,  żyje .
·ð Homo sociologicus
(najważniejsze pojęcia  s.29 [w wersji pdf])
ROZDZIAA
2  Od zachowań do działań społecznych
·ð SpoÅ‚eczeÅ„stwo Å‚Ä…czy siÄ™ z aktywnoÅ›ciÄ… ludzi
·ð Zachowanie: zewnÄ™trznie obserwowalne formy aktywnoÅ›ci fizycznej, sprowadzane
do pewnych ruchów
·ð Behawioryzm: badanie i obserwacja zachowaÅ„ ludzkich
·ð Zachowania gratyfikujÄ…ce i karzÄ…ce
·ð Powtarzanie pewnych zachowaÅ„ przez ludzi
·ð Szukanie lub unikanie danych sytuacji w zależnoÅ›ci od tego czy byÅ‚y one przyjemne
czy przykre
·ð DziaÅ‚anie: zachowanie posiadajÄ…ce jakieÅ› nadane znaczenie, które może być bardziej
lub mniej rozbudowane.
·ð W dziaÅ‚aniach: brak bezpoÅ›redniego adresata, czynnoÅ›ci spoÅ‚eczne (bardziej
pośredni), działania społeczne (uwzględnienie reakcji innych)
·ð WysyÅ‚anie znaków i sygnałów  uÅ‚atwienie zrozumienia intencji danej osoby
·ð Kulka rodzajów dziaÅ‚aÅ„ spoÅ‚ecznych:
1
1. Racjonalne (instrumentalne)
2. Spontaniczne
3. Autoteliczne (wg zasady  cel uświęca środki )
4. Utylitarystyczne
5. Rutynowe (tradycjonalne)
6. Afektywne (emocjonalne)
·ð Homo oeconomicus
·ð Cywilizacje  gorÄ…ce i  zimne
(najważniejsze pojęcia  s.46)
ROZDZIAA
3  od działań społecznych do interakcji
·ð DziaÅ‚anie spoÅ‚eczne  funkcjonuje też w drugÄ… stronÄ™  sÄ… to wszelkie dziaÅ‚anie jakie
inni podejmujÄ… wobec nas
·ð DziaÅ‚ania inicjujÄ…ce + dziaÅ‚ania reagujÄ…ce = kontakt spoÅ‚eczny (charakterystyczna
przelotność i jednorazowość)
·ð  Grzeczna nieuwaga
·ð Kontakt poÅ›redni przez media komunikacyjne (telefony, komputery& )
·ð Sekwencje dziaÅ‚aÅ„ nastÄ™pujÄ…ce po kontakcie spoÅ‚ecznym
·ð Interakcja: dynamiczna i ciÄ…gÅ‚a sekwencja zwróconych ku sobie dziaÅ‚aÅ„ spoÅ‚ecznych
1. Jedność miejsca
2. Jedność czasu
3. Jedność osób
4. Jedność akcji
·ð Interakcje bezpoÅ›rednie  współobecność przestrzenna i równoczesność czasowa
·ð Dystans interakcyjny
1. Intymny
2. Osobisty
3. Socjalny
4. Publiczny
·ð  cywilizowana odlegÅ‚ość
·ð Teorie interakcji
1. Behawioralna  wzajemnie powiÄ…zane zachowania jednostek, sekwencja
bodz
ców i reakcji, interakcja, jako zjawisko obserwowalne zewnętrznie
2. Wymiany/ Racjonalnego wyboru  interakcja, jako wzajemna wymiana
pewnych dóbr czy wartości między partnerami, zasada wzajemności
3. Symboliczny interakcjonizm  wymiana i wzajemność dotyczą idei, symboli
i znaczeń (proces myślowy: 1) świadomość partnera, 2) identyfikacja partnera,
3) definicja sytuacji, 4) interpretacja gestów i słów, 5)  postawienie się w roli
innego , 6) przypisanie celów i motywacji)
4. Dramaturgiczna  analogie codziennego życia do teatru, dążenie do zrobienia
dobrego wrażenia, efekt jaz
ni odzwierciedlonej: ludzie kształtują swoją jaz
Å„
w oparciu o reakcje, jakie napotykają ze strony partnerów
2
·ð Interakcja nie zachodzi, gdy procesy o wzajemnej orientacji rozchodzÄ… siÄ™
·ð  istotni inni
·ð Prywatna hierarcha  istotnych innych
·ð SamorealizujÄ…ca siÄ™ prognoza/samospeÅ‚niajÄ…ce siÄ™ proroctwo
·ð  reakcja bumerangowa  dane zachowanie przekracza granicÄ™ i zaczyna korygować
samo siebie (poprzez zwrócenie się przeciwko osobie, jej działania zaczynają
wychodzić na niekorzyść)
·ð Diada  interakcja miÄ™dzy dwiema osobami
·ð Formy spoÅ‚eczne możliwe tylko, gdy sÄ… co najmniej trzy osoby (np. koalicja, próba
skłócenia, mediacja, głosowanie)
·ð DziaÅ‚anie Å‚Ä…czne/zgromadzenie/sieć interakcyjna  zwiÄ™kszenie liczby uczestników
we wspólnej sytuacji interakcyjnej
·ð Sieci zogniskowane  uwaga skupiona jest na konkretnej osobie bÄ…dz
osobach, bez
większych zmian
·ð Sieci niezogniskowane  nie ma nikogo wyróżnionego (mogÄ… pojawić siÄ™ mniejsze
ogniska interakcji)
·ð Sieci interakcji mogÄ… przybierać formy poÅ›rednie
(najważniejsze pojęcia  s.63)
ROZDZIAA
4  Od interakcji do stosunków społecznych
·ð Interakcje powtarzalne: miÄ™dzy tymi samymi osobami, podobna treść, nieregularne,
spontaniczne, może mieć dalsze konsekwencje (np. lepsze poznanie się)
·ð Interakcje regularne: czasowy rytm, powtarzane w okreÅ›lonych momentach, staÅ‚e
interwały, dodatkowe konsekwencje (stwarzanie przyzwyczajenia, oczekiwanie)
·ð Interakcje regulowane: zwiÄ…zane z pewnymi normami i oczekiwaniami ze strony
innych ludzi oraz obowiązkami ściśle powiązanymi z pełnionymi rolami
·ð Stosunek spoÅ‚eczny: caÅ‚ość interakcji powtarzalnych, regularnych i regulowanych
·ð Cechy stosunków spoÅ‚ecznych:
1. Wielość interakcji (wiele wzajemnie zorientowanych działań)
2. Uczestniczenie całym sobą (wielostronna aktywność) / angażowanie się
segmentami osobowości (przeciwieństwo udzielania się całym sobą)
3. Trwałość
4. Normatywna regulacja (interakcje wyznaczone przez pewne wzory,
wzajemność praw i obowiązków)  stosunki partnerskie,
zrównoważony/niezrównoważony stosunek społeczny, stosunki
eksploatatorskie/roszczeniowe
5. Pozycja społeczna (obowiązki i uprawnienia)/rola społeczna (oczekiwania
normatywne)
·ð Stosunek spoÅ‚eczny, jako relacja miÄ™dzy pozycjami spoÅ‚ecznymi i powiÄ…zanymi z
nimi rolami, jako normatywny wzorzec przebiegu interakcji
·ð Typy stosunków spoÅ‚ecznych i sposoby nabywania pozycji spoÅ‚ecznych:
1. Pozycje przypisane - nabywane niezależnie od własnej woli
3
2. Pozycje osiągane - nabywane poprzez własne decyzje (większe pole opcji
życiowych)
żð OsiÄ…gane wg kryteriów uniwersalistycznych  równe szanse dla
wszystkich
żð OsiÄ…gane wg kryteriów partykularystycznych  szanse nie sÄ…
wyrównane, poszczególne osoby mogą mieć z góry większe lub
mniejsze szanse ze względu na jakiś czynnik/jakieś okoliczności
3. Stosunki instrumentalne  uczestnictwo traktowane, jako sposób
uzyskiwania korzyści
4. Stosunki autoteliczne  majÄ… cel same w sobie, sÄ… raczej bezinteresowne
5. Stosunki formalne  konieczne przestrzeganie jakiejÅ› formy zachowania
6. Stosunki nieformalne  brak konkretnej formy zachowania, kontaktowania
siÄ™
7. Stosunki rozproszone - pojemne, wielotematyczne
8. Stosunki zogniskowane  ograniczone, jednotematyczne
9. Stosunki ciągłe  o długim okresie trwania
10. Stosunki terminowe  zakładające wyraz
ne ramy czasowe
11. Stosunki egalitarne  gdy z pozycjami wiąże się równy bądz
podobny dostęp
do cenionych dóbr
12. Stosunki nieegalitarne  stawiają partnerów w nierównej pozycji
13. Stosunki homogeniczne  kiedy partnerzy nie różnią się pod względem
społecznie istotnych cech
14. Stosunki heterogeniczne  kiedy między partnerami występują społecznie
istotne różnice
15. Stosunki intymne ( gorące )  emocje i wyrażanie uczuć wręcz pożądane
16. Stosunki oficjalne ( zimne )  kierowanie siÄ™ emocjami uznawane za
niewłaściwe
·ð Stosunki pierwotne  intymne, nieformalne, osobiste, spontaniczne, bezpoÅ›rednie,
emocjonalne, autoteliczne, o szerokim zakresie i tematycznym rozproszeniu& itp.
·ð Stosunki wtórne  oficjalne, formalne, anonimowe, instrumentalne, powÅ›ciÄ…gliwe, o
wysokiej specjalizacji i wÄ…skim zakresie tematycznym& itp.
·ð Instytucjonalizacja stosunków spoÅ‚ecznych  komplikowanie siÄ™ aktywnoÅ›ci
ludzkiej
·ð Rozpad stosunków spoÅ‚ecznych  upraszczanie siÄ™ aktywnoÅ›ci ludzkiej
·ð Stosunek spoÅ‚eczny nie rodzi siÄ™ nagle, ale poprzedza go caÅ‚a sekwencja
wcześniejszych etapów
(najważniejsze pojęcia  s.80)
ROZDZIAA
5 - Od stosunków społecznych do organizacji
·ð Åšrodowisko spoÅ‚eczne: zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych
pozycji i ról
4
·ð Solidarność mechaniczna/solidarność Å›rodowiskowa: poczucie wspólnoty przez
podobieństwo ról, funkcji, sytuacji życiowej itp.
·ð Cztery atrybuty pozycji:
1. Właściwy sposób zachowania związany z pełnionymi rolami,
charakterystyczny dla środowiska styl postępowania
2. Mentalność środowiskowa/ideologie środowiskowe - typowe przekonania,
poglądy, zasób wiedzy
3. Standard życiowy/prestiż środowiskowy - charakterystyczne interesy,
 szanse życiowe
4. Zestaw typowych kierunków interakcji i typowych partnerów, z którymi jest
powiÄ…zana
·ð Solidarność Å›rodowiskowa = doza zaufania, lojalność Å›rodowiskowa, kontakty
wewnątrzśrodowiskowe, endogamia środowiskowa
·ð KrÄ…g spoÅ‚eczny: pozycje spoÅ‚eczne sÄ… otoczone przez grupy innych pozycji
·ð Oczekiwania spoÅ‚eczne: każdy stosunek spoÅ‚eczny zakÅ‚ada pewnÄ… wiÄ…zkÄ™
wzajemnych oczekiwań
·ð Konflikt ról spoÅ‚ecznych: wymagania poszczególnych segmentów roli sÄ… niespójne,
rozbieżne lub sprzeczne i trudno jest je pogodzić
·ð ReguÅ‚y kulturowe pomagajÄ… unikać konfliktu ról poprzez ustalenie pewnego rodzaju
hierarchii oczekiwań (czyje powinny mieć pierwszeństwo)
·ð Prywatna hierarchia  istotnych innych
·ð Zerwanie stosunków spoÅ‚ecznych z niektórymi partnerami w celu pogodzenia
poszczególnych ról
·ð Konglomerat pozycji: każda jednostka zajmuje równoczeÅ›nie wiele pozycji
społecznych
·ð Pozycje spoÅ‚eczne nie sÄ… równorzÄ™dne
·ð Kryteria kulturowe  naczelne i podrzÄ™dne
·ð Kryteria subiektywne  centralne i peryferyczne
·ð Presje spoÅ‚eczne (przy dużej rozbieżnoÅ›ci kryteriów kulturowych i subiektywnych)
·ð Dysonans pomiÄ™dzy poglÄ…dami
·ð Konflikt interesów
·ð Mezalians  różne pozycje narzucajÄ… różne kierunki kontaktów spoÅ‚ecznych i
interakcji
·ð Sekwencja pozycji: wszystkich ról nie wykonuje siÄ™ w tym samym czasie -
aktywizując jedną, zawiesza się drugą, każda następuje po sobie w określonym czasie
(w przeciÄ…gu lat lub jednego dnia)
·ð Pozycje widoczne: aktywne w danym momencie
·ð Pozycje utajone: zawieszone w danym momencie
·ð Pozycje predestynujÄ…ce: pozycje, które zwiÄ™kszajÄ… szanse zajÄ™cia innej pozycji w caÅ‚ej
sekwencji pozycji
·ð Pozycje dyskryminujÄ…ce: utrudniajÄ… lub uniemożliwiajÄ… kolejne kroki w karierze
·ð PowiÄ…zanie pozycji sieciÄ… stosunków spoÅ‚ecznych tworzÄ…cych pewnÄ… caÅ‚ość (stosunki
formalne, luz
ne, spontaniczne& )
5
·ð Organizacja spoÅ‚eczna: zintegrowany zbiór pozycji i stosunków spoÅ‚ecznych
realizujących jakieś istotne społecznie funkcje i tworzących pewną całość
·ð SpoÅ‚eczeÅ„stwo współczesne nazywane spoÅ‚eczeÅ„stwem organizacji
·ð CzÅ‚owiek przemieszcza siÄ™ miÄ™dzy organizacjami nieustannie
·ð Instrumentalna efektywność: dążenie do uzyskania jak najlepszych rezultatów jak
najmniejszym kosztem
·ð Biurokracja: forma organizacji realizujÄ…ca postulat instrumentalnej racjonalnoÅ›ci
( typ idealny Webera)  krytyka patologii biurokracji
1. Wieloszczeblowa hierarchia
2. Specjalizacja i podział funkcji
3. Depersonalizacja stosunków
4. Uniwersalistyczne kryteria rekrutacji
5. Z góry ustalone kryteria i procedury awansowe
6. Z góry ustalone wynagrodzenie związane z rodzajem pełnionego urzędu
7. Pisemna forma wszelkich czynności, rejestracja i dokumentacja
·ð Odchylenia tworzÄ…  typ realny
1. Nieścisłe przestrzeganie hierarchii
2. Luz
no i nieprecyzyjnie wyznaczane kompetencje
3. Nepotyzm, korupcja, frakcyjność
4. Niedemokratyczne i partykularne zasady demokracji
5. Wynagradzanie i premiowanie związane z arbitralnością
6. Maskowanie i nadawanie anonimowości działaniom poprzez unikanie
rejestracji
·ð Zbytnie przywiÄ…zywanie wagi do zasad  typu idealnego
1. Nadmierna specjalizacja, zawężenie perspektyw
2. Sztywność procedur pomijająca sytuacje nietypowe
3. Inercja procedur uniemożliwiająca adaptację do nowych sytuacji
4. Wyuczona bezradność i pasywność
5. Przesunięcie celów  nadanie procedurom rangi wartości autotelicznej
6. Nadmierna identyfikacja
7. Niepotrzebne mnożenie przepisów
8. Konserwatyzm
9. Tendencja do oligarchizacji  opanowywanie kontroli przez niewielkie grono
(najważniejsze pojęcia  s.96)
ROZDZIAA
6  Od organizacji do struktury społecznej
·ð W pojÄ™ciu struktury spoÅ‚ecznej mówimy o sieci relacji miÄ™dzy jednostkami
·ð Formy stosunku spoÅ‚ecznego
1. Konflikt
2. Współzawodnictwo
3. WÅ‚adza
4. Kooperacja
6
5. Hierarchia
·ð Scentralizowany charakter stosunków spoÅ‚ecznych (koncentracja na jednej pozycji)
·ð Struktura spoÅ‚eczna: konfiguracja stosunków spoÅ‚ecznych
·ð Struktura socjometryczna: ukÅ‚ad wzajemnych sympatii, antypatii i obojÄ™tnoÅ›ci
między uczestnikami
·ð Determinacja strukturalna: nieustanne reformowanie struktur organizacyjnych w
celu zwiększenia efektywności, poprawienia jakości produktów, zwiększenia
satysfakcji pracowników, udoskonalenia stylu pracy itp. &
·ð Atrybuty jednej pozycji powiÄ…zane sÄ… z atrybutami drugiej pozycji (stosunki
społeczne)
·ð Cztery wymiary struktur:
1. Normatywna (sieć relacji między regułami działania różnych osób, na
różnych stanowiskach, będących w jednej organizacji)
żð Struktura harmonijna
żð Struktura chaotyczna
2. Idealna (sieć relacji między przekonaniami i poglądami osób zajmujących
różne stanowiska)
żð Struktura przejrzysta
żð Struktura sekretna
3. Interesów (szansa dostępu do społecznie cenionych dóbr)
żð Struktura egalitarna
żð Struktura nieegalitarna
4. Interakcyjna (typowe formy komunikacji między osobami zajmującymi różne
pozycje)
żð Struktura otwarta
żð Struktura zamkniÄ™ta
·ð Dynamika struktur: wchodzenie w interakcje, stosunki spoÅ‚eczne, których formy
wyłaniają się z nieustannych akcji i reakcji, są produkowane i reprodukowane
·ð PojÄ™cie strukturacji (Giddens)
·ð IstniejÄ…ce struktury istotnie wpÅ‚ywajÄ… na przebieg dziaÅ‚aÅ„, sÄ… czynnikiem współ-
determinujÄ…cym
1. Charakter negatywny, ograniczajÄ…cy
2. Charakter pozytywny, wyzwalajÄ…cy
·ð Struktura interakcyjna zamyka pewne kanaÅ‚y komunikacyjne, ale jednoczeÅ›nie
otwiera inne
·ð Struktura interesów z jednej strony ogranicza Å›rodki niezbÄ™dne do pewnych dziaÅ‚aÅ„,
ale może również sprzyjać innym działaniom, dostarczając z kolei potrzebnych
środków
·ð Struktura normatywna jednoczeÅ›nie zakazuje i nakazuje wykonywania pewnych
działań
·ð Struktura idealna wymaga zarówno odrzucenia jednych poglÄ…dów, jak i przyjÄ™cia
innych
(najważniejsze pojęcia  s.107)
7
ROZDZIAA
9  Odmiany grup społecznych
·ð Typologia (podziaÅ‚ wg  typowych odmian zjawisk)
·ð Klasyfikacja (podziaÅ‚ wg pojedynczych wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci)
1. Kryteria subiektywne
1. Relacja jednostki do grupy
·ð Akceptowane grupy czÅ‚onkowskie (szowinizm grupowy)
·ð Grupy odniesienia (negatywne/pozytywne)
(konflikt zewnętrzny zwiększa integrację wewnętrzną grupy; grupy,
do których należymy socjalizują nas realnie, grupy, do których nie
należymy socjalizują nasz wirtualnie)
2. Kryteria obiektywne
1. Wielkość/liczebność grupy (granica przebiega przy około 20 osobach)
·ð Grupy maÅ‚e
·ð Grupy wielkie
(kiedy w grupie znajdujÄ… siÄ™ przynajmniej trzy osoby, sytuacja
natychmiast się komplikuje, ponieważ możliwe stają się koalicja
dwóch członków, strategia  dziel i rządz
 , mediacja, reprezentacja
oraz uformowanie większości)
2. Trwałość grupy
·ð Grupy krótkotrwaÅ‚e
·ð Grupy dÅ‚ugotrwaÅ‚e (dwa atrybuty: organizacja i kultura)
(przy grupach najtrwalszych zachowuje się ciągłość i tożsamość mimo
stałej zmiany członków)
3. Sposób rekrutacji
·ð Grupy ekskluzywne (rygorystyczne warunki przyjÄ™cia)
·ð Grupy inkluzywne (powszechnie dostÄ™pne
4. Intensywność uczestnictwa
·ð Grupy wielofunkcyjne
·ð Grupy jednofunkcyjne
·ð Zaangażowanie fizyczne i umysÅ‚owe (grupy  żarÅ‚oczne )
·ð Rygoryzm i zakres kontroli nad czÅ‚onkami (grupy totalitarne)
5. Charakter korzyści wynikających z członkostwa
·ð Instrumentalne
·ð Autoteliczne (bezinteresowne)
6. Stopień zorganizowania grupy
·ð Grupy formalne (zorganizowane)
·ð Grupy nieformalne (niezorganizowane)
·ð Grupy pierwotne i wtórne majÄ… charakter uniwersalny  spotykamy je w każdej
społeczności
·ð Grupy pierwotne: uniwersalne, pierwsze w doÅ›wiadczeniu życiowym jednostki,
wywierają najsilniejszy wpływ socjalizujący, uważane za szczególnie ważne
8
·ð Grupy wtórne: wiÄ™ksze niż pierwotne, maÅ‚o spontaniczne, sformalizowane,
interesowne, wyspecjalizowane, bardziej anonimowe
·ð Nowoczesne spoÅ‚eczeÅ„stwo: degradacja i zanik naturalnych wspólnot, wytworzenie
masy samotnych jednostek&
(najważniejsze pojęcia  s.163)
ROZDZIAA
10  Socjologiczne pojęcie kultury
·ð PojÄ™cie kultury  efekt dwóch obserwacji: zróżnicowania zasobów życia ludzi obecnie
i w epokach wcześniejszych oraz udziału ludzi w społeczeństwie
·ð Fakty spoÅ‚eczne: szczególne przejawy rzeczywistoÅ›ci spoÅ‚ecznej
1. Wspólne dla całej zbiorowości
2. Dla każdego członka zbiorowości były zewnętrzne
3. Wywierały na zachowanie i myślenie członków zbiorowości swoistą
uogólnioną presję
·ð Kultura: kultura to wszystko, co ludzie czyniÄ…, myÅ›lÄ… i posiadajÄ…, jako czÅ‚onkowie
danej społeczności (Bierstedt)
·ð Elementy kultury to np.: naÅ›ladowanie, stosowanie przyjÄ™tych sposobów ubierania
się, korzystanie z dorobku społeczności, w której aktualnie się znajdujemy, jedzenie i
mówienie w konkretny sposób& itp.
·ð Kultura może dotyczyć zbiorowoÅ›ci terytorialnych, takich jak plemiona czy grupy
etniczne, ale również może być ponadnarodowa, na przykład europejska albo islamu
·ð Kultury przenikajÄ… i nakÅ‚adajÄ… siÄ™ na siebie
·ð Dysonans kulturowy
·ð StopieÅ„ Å›wiadomoÅ›ci kulturowej: stopieÅ„, w jakim postrzega siÄ™ reguÅ‚y, symbole i
idee w danym społeczeństwie
·ð Konflikt pokoleÅ„: forma zderzenia kultur
·ð Segmenty kultury:
1. Kultura normatywna (określa sposoby działania)
2. Kultura idealna (określa właściwe sposoby myślenia)
3. Kultura materialna (obejmuje wszelkie obiekty, które posiadamy, i którymi
się posługujemy)
·ð Uniwersalia kulturowe
1. Dziedziny życie społecznego podlegające najbardziej drobiazgowej regulacji
kulturowej
2. Podobieństwa kulturowe wynikające z kontaktu kultur między sobą
żð Przez podbój sÅ‚abszych paÅ„stw przez silniejsze
żð Mieszanie siÄ™ kultur w spoÅ‚eczeÅ„stwach wielonarodowych
żð PrzepÅ‚yw treÅ›ci i produktów kulturowych
·ð Postawa etnocentryczna: przekonanie o szczególnej wartoÅ›ci wÅ‚asnej kultury
·ð Relatywizm kulturowy: dostrzeganie różnorodnoÅ›ci kultur, uznanie, że zrozumienie
innych kultur może się udać tylko przez odniesienie ich do własnej kultury
·ð Tolerancja dot. równowartoÅ›ci różnych kultur
9
·ð Globalizacja:
1. Akceptacja procesu będzie inna w krajach będących centrum kultury, a inna
tam, gdzie dociera ona z zewnÄ…trz
2. Akceptacja zależy od poczucia siły, znaczenia i bezpieczeństwa własnej
kultury
3. Akceptacja zależy od środowiska pracy  prędzej dojdzie do akceptacji jeśli
pracujemy w światowej korporacji
4. Rolę odgrywa także miejsce zamieszkania  centrum lub obrzeża miasta/wieś
5. Istotne sÄ… predyspozycje indywidualne
·ð KulturÄ™ danej zbiorowoÅ›ci można okreÅ›lić, jako jej dziedzictwo
·ð CaÅ‚y dorobek kulturowy to tradycja
1. Utożsamianie tradycji ze wszystkim, co było
2. Tradycją są tylko te elementy, które mają bezpośredni wpływ na
teraz
niejszość
3. Tradycją są jedynie elementy wybrane i w szczególny sposób wyróżniane
·ð Trwanie kultur:
1. Materialna: przedmioty mają swoją fizyczna trwałość i mogą istnieć przez
pokolenia
2. Idealna: trwa poprzez pamięć idei, symboli, poglądów twierdzeń&
3. Normatywna: przekazywane ustnie lub pisemnie z pokolenia na pokolenie
oraz zachowują ciągłość poprzez nieprzerwane praktyki
·ð Socjalizacja: caÅ‚oksztaÅ‚t procesów ksztaÅ‚tujÄ…cych jednostkÄ™, sprawiajÄ…cych, ze
przejmuje ona istniejącą kulturę czyniąc ją swoją własną
·ð Tworzenie kultury:
1. Działania masowe
2. Wzajemne zapożyczenia i imitacje
3. Zachowanie zbiorowe
4. Ruchy społeczne
5. Działalność wybitnych jednostek
(najważniejsze pojęcia  s.184)
ROZDZIAA
11  system aksjo-normatywny
·ð Głównym przedmiotem regulacji spoÅ‚ecznej sÄ… dziaÅ‚ania
·ð Normy kulturowe: przedmiotem sÄ… Å›rodki i sposoby dziaÅ‚ania (jak dążyć)
1. Stylizacja pozytywna: nakazy ( musi )
2. Stylizacja negatywna: zakazy ( nie może ,  nie wolno )
·ð WartoÅ›ci kulturowe: przedmiotem sÄ… cele dziaÅ‚ania (do czego dążyć)
1. Aksjologiczny nakaz
2. Aksjologiczny zakaz
·ð Przyzwolenia: nie nakazujÄ…, nie zakazujÄ…, ale jedynie dopuszczajÄ… pewne dziaÅ‚ania i
cele, mogą, ale nie muszą być formułowane wprost
10
·ð Zalecenia/preferencje: wskazujÄ…, jakie zachowanie byÅ‚oby szczególnie godne
uznania (działania wzorowe, ideały postepowania)
·ð Sankcje: reakcje spoÅ‚eczeÅ„stwa w przypadku nieprzestrzegania reguÅ‚, zasad i norm
·ð Funkcje sankcji:
1. Uświadomienie ludziom treści konkretnej reguły
2. Wywołanie racjonalnej refleksji (katy prewencyjne)
3. Prosta i jednoznaczna definicja społecznych ideałów
4. Pokazanie, ze ideały można realizować (że nie są utopijne)
5. Zwiększają motywacje i aspiracje do osiągania ideałów
·ð DziaÅ‚anie dozwolone z punktu widzenia na przykÅ‚ad prawnego, nie musi pokrywać
siÄ™ z przyzwoleniem innych zasad
·ð Niestosowanie siÄ™ do zaleceÅ„ czy preferencji nie grozi sankcjami negatywnymi, z
kolei działanie według tych  wskazówek może sprowadzić na jednostkę pokaz
ne
nagrody
·ð Podwójna relatywizacja (nie ma charakteru osobowego, lecz rodzajowy)
1. Sytuacyjna (o tym, czy reguła ma zostać zrealizowana świadczy konkretna
sytuacja)
2. Personalna (reguła może stwierdzać wprost, do kogo się stosuje)
·ð Procedury: normy i wartoÅ›ci regulujÄ…ce typowe sposoby osiÄ…gania pewnych celów
·ð Instytucja: zbiór reguÅ‚ zwiÄ…zanych konkretnym kontekstem spoÅ‚ecznym, realizujÄ…cy
społecznie istotne funkcje (instytucja e sensie normatywnym)
·ð ReguÅ‚y i normy siÄ™ przenikajÄ…, nie jest tak, że dana zasada dotyczy tylko jednej
instytucji
·ð Integracja reguÅ‚ kulturowych może przebiegać również przez skupienie wokół
jednego konkretnego statusu społecznego
·ð Cechy normatywnego pojÄ™cia roli spoÅ‚ecznej:
1. Istnieje wcześniej, jest faktem zastanym dla jednostki
2. Jest to fakt zewnętrzny, stworzony przez inne jednostki
3. Wyznacza szczegółowy sposób postępowania, niejako narzucony z góry
4. Należy tą rolę przyswoić
5. Ludzie w różny sposób przyjmują swoje zadania
6. Należy podporządkować rolę pod innych ludzi
7. Człowiek pełni wiele ról w ciągu swojego życia
·ð Niespójność normatywnych oczekiwaÅ„ prowadzi do powstawania konfliktów na
różnych płaszczyznach
·ð Podsystemy systemy aksjo-normatywnego:
1. Zwyczaje
2. Moralność
3. Prawo
·ð Zwyczaje: ich istotnÄ… funkcjÄ… jest uproszczenie życia i nadanie mu swego rodzaju
automatyzmu poprzez zwolnienie z konieczności zastanawiania się nad każdą
czynnością; tworzą się spontanicznie; sankcje, w wyniku nieprzestrzegania
zwyczajów nie są groz
ne, zazwyczaj ograniczajÄ… siÄ™ do oceniania przez innych ludzi,
bez większych konsekwencji
11
·ð Moralność: dotyczy sfer życia, które nie sÄ… obojÄ™tne tylko jednej osobie; dziaÅ‚anie
jednego człowieka może być znaczące dla dobra, zdrowia i szczęścia innych ludzi;
dotyczą najbardziej fundamentalnych relacji międzyludzkich; nieprzestrzeganie
zasad moralnych wiąże się z izolacją, publicznym oskarżeniem czy samosądem
·ð Prawo: istotny jest sposób regulacji, nie jej treść
1. Nie wytwarza siÄ™ spontanicznie
2. Artykułowane w formie pisemnej oraz upubliczniane
3. Powołane są specjalne organy mające na celu kontrolę przestrzegania praw
·ð Kultura może być homogeniczna i jednolita lub pluralistyczna i zróżnicowana;
wpływ na to ma miejsce zamieszkania czy wykształcenie
·ð Styl artystyczny: zbiór reguÅ‚ definiujÄ…cych to, co jest uważane za piÄ™kne; obejmuje
estetykÄ™
·ð Moda: bliska jest zwyczajowi, dotyczy spraw stosunkowo powierzchownych, takich
jak styl ubierania, muzyka której się słucha& ; zmienna i rygorystyczna, raczej celowa
i narzucona
·ð NiespójnoÅ›ci w systemie aksjo-normatywnym:
1. Anomia: stan, w którym system normatywny zamienia się w chaos
2. Anomia (wg Mertona): rozbieżność między postulowanymi w danym
społeczeństwie wartościami, a funkcjonującymi w nim normami; może
wytwarzać presję w kierunku działań przestępczych  ludzie realizują swoje
cele nieuznawanymi w społeczeństwie metodami
3. Konflikt ról
4. Konflikt między segmentami roli: sprzeczność między oczekiwaniami
partnerów posiadających statusy peryferyczne
5. Ambiwalencja normy: kiedy oczekiwania jednego partnera są wewnętrznie
niespójne
6. Antynomia normatywna: konflikt między podsystemami normatywnymi
(określone zachowanie jest inaczej rozpatrywane przez prawo i moralność)
7. Antynomia w obrębie pojedynczego podsystemu: kiedy zasady wzajemnie
siÄ™ wykluczajÄ…
8. Zderzenie ze sobÄ… odmiennych kultur
9. Asynchronia normatywna: konflikt ciÄ…gle trwajÄ…cego dziedzictwa
normatywnego z przeszłości z nowymi sposobami życia
żð System aksjo-normatywny skÅ‚ada siÄ™ z elementów bardzo dawnych,
dawnych, nowszych i najnowszych, a ich treść może być wzajemnie
nieskoordynowana
10. Dysonans kulturowy: Asynchronia normatywna w obrębie jednego
podsystemu; w krótkim czasie następuje głęboka, radykalna i wszechstronna
zmiana kulturowa; nowe reguły wchodzą w sprzeczność z dawnymi
normami i wartościami; dualizm funkcjonujących jeszcze w tym samym
czasie kultur: starej i nowej
·ð Konformizm: postÄ™powanie zgodnie z reguÅ‚ami
·ð Dewiacja: postÄ™powanie niezgodnie z reguÅ‚ami; ma sens tylko wtedy, kiedy jest
widoczna
12
·ð Typologia przestrzegania norm:
1. Konformizm, jako akceptacja procedur, norm i wartości
2. Innowacja będąca akceptacją reguł, ale jednoczesnym poszukiwaniem
nowych sposobów ich realizacji
3. Rytualizm to gorliwe przestrzeganie norm oraz ignorowanie i nieskupianie
się na wartościach
4. Wycofanie się/rezygnacja oznacza odrzucenie całej procedury zarówno
normatywnej jak i wartościowej; sposób pasywny
5. Bunt odrzuca istniejÄ…ce procedury, ale zarazem proponuje alternatywne;
sposób aktywny
·ð Niestosowanie siÄ™ do reguÅ‚ niekoniecznie musi oznaczać ich dezaprobatÄ™
·ð Nonkonformizm: widoczna forma dewiacji manifestujÄ…ca niezgodÄ™ na istniejÄ…ce
reguły
·ð Legalizm: przestrzeganie praw bez zastanawiania siÄ™ czy dziaÅ‚ajÄ… one w sposób
sensowny
·ð Negatywizm: przeciwieÅ„stwo legalizmu; odrzucanie treÅ›ci tylko ze wzglÄ™du na
z
ródło, z którego ona pochodzi
·ð Oportunizm: przestrzeganie reguÅ‚ mimo ich nieuznawania (powodem jest obawa
przed sankcjami lub możliwość odniesienia jakiś korzyści)
(najważniejsze pojęcia  s.208)
ROZDZIAA
14  Nierówności społeczne
·ð Nierówność spoÅ‚eczna dotyczy cech spoÅ‚ecznych, nie indywidualnych; chodzi o
grupy, do których się przynależy i pozycję społeczną, jaką się zajmuje
·ð Inne nie znaczy nierówne
·ð Cenione spoÅ‚ecznie dobra: wszystko, czego pragnie czÅ‚owiek do zaspokojenia swoich
potrzeb, pragnień czy aspiracji; dobra, których wszyscy powszechnie pragną, ale
dostęp do nich jest ograniczony
·ð Najważniejsze dobra:
1. Bogactwo (dobra materialne)
żð Zaspokaja podstawowe potrzeby czÅ‚owieka
żð Wymaga ich posiadana kultura (nadaje kulturowÄ… wartość)
żð Pomaga zdobyć również inne cenione przez ludzi wartoÅ›ci
żð Ograniczone w swoim zasobie
2. Władza (panowanie, wpływ na innych ludzi)
żð Daje poczucie siÅ‚y, potÄ™gi, znaczenia i bezpieczeÅ„stwa
żð Jest wymienialna na inne dobra
żð Przynosi lepsze szanse dostÄ™pu do poszczególnych dóbr
żð Na ogół przynosi korzyÅ›ci
żð Im bardziej absolutna, tym Å‚atwiej wymienialna na pieniÄ…dze
3. Prestiż (szacunek, uznanie społeczne, akceptacja)
żð Wiąże siÄ™ z koncepcjÄ… jaz
ni odzwierciedlonej
13
żð Ma walor instrumentalny
żð Jest dobrem wymienialnym na inne
żð Idea prestiżu opiera siÄ™ na tym, że jedni sÄ… oceniani lepiej niż inni
·ð Bogactwo, wÅ‚adza i prestiż dzielÄ… ludzi najbardziej, sÄ… najważniejsze przy
generowaniu nierówności społecznych
·ð PozostaÅ‚e wartoÅ›ci, równie cenione:
1. Wykształcenie
żð Daje satysfakcjÄ™ autotelicznÄ…
żð Zaspokaja typowy dla ludzi impuls ciekawoÅ›ci
żð Ma wartość pomocniczÄ… w stosunku do trzech wartoÅ›ci
podstawowych
żð Mechanizm awansu majÄ…tkowego
żð KapitaÅ‚ kulturowy: nacisk, jaki kÅ‚adzie dane spoÅ‚eczeÅ„stwo na naukÄ™ i
poszerzanie wiedzy
2. Zdrowie i sprawność fizyczna
żð WpÅ‚ywa na dobre samopoczucie  wtedy jest z
ródłem samoistnej
satysfakcji
żð Tak jak poprzednie wartoÅ›ci, ta też wpÅ‚ywa na jakość i rozwój innych
 człowiek, który nie czuje się na siłach, ma ograniczony dostęp do
istniejących dóbr, o ile w ogóle nie jest on uniemożliwiony
·ð Poszczególne wartoÅ›ci wyżej wymienione sÄ… zależne od siebie  bez jednej trudniej
jest osiągnąć drugą/pozostałe
·ð Satysfakcja spoÅ‚eczna (hierarchie, skale,  drabiny )  różnice w dostÄ™pie do
cenionych powszechnie celów (w podejściu grupowym lub pozycyjnym  nie
indywidualnym)  szanse życiowe
·ð Czasem ta sama grupa czy pozycja jest podobnie usytuowana na wszystkich
drabinach stratyfikacji
·ð Częściej jednak mamy do czynienia z pewnÄ… dysharmoniÄ… miÄ™dzy drabinami
stratyfikacyjnymi, polegającą na tym, że jedna i ta sama grupa lub pozycja jest
odmiennie usytuowana w poszczególnych hierarchiach
·ð Warstwy spoÅ‚eczne: swoiste wspólnoty (Å›rodowiska lub grupy) zÅ‚ożone z ludzi
podobnie usytuowanych w hierarchiach stratyfikacji społecznej
·ð Ruchliwość spoÅ‚eczna
1. Pozioma (horyzontalna)
2. Pionowa  w obrębie jednostek lub całych grup
żð Awans zawodowy
żð Degradacja
żð Awans pokolenia
żð Zmiana skali stratyfikacyjnej
3. WewnÄ…trzpokoleniowa: zmiany dokonujÄ… siÄ™ w czasie trwania jednego
pokolenia
4. Międzypokoleniowa: zmiany w społeczeństwie, zachodzą przez kilka
pokoleń (w skali ponadpokoleniowej)
żð Awans edukacyjny
14
żð Awans zawodowy
·ð Wszelkie awanse sÄ… Å‚atwiejsze do osiÄ…gniÄ™cia w spoÅ‚eczeÅ„stwach otwartych, gdzie
próby dążenia do celu nie tyle są akceptowane, co wręcz w pewien sposób
wymagane
·ð SpoÅ‚eczeÅ„stwa zamkniÄ™te sÄ… bardziej skierowane w stronÄ™ tradycji i mieszkaÅ„cy z
reguły kontynuują działania rodziców czy dziadków; ograniczają lub wręcz
wykluczają awans społeczny
·ð PrzeszkodÄ… do awansu mogÄ… być stereotypy, dyskryminacja czy uprzedzenia
·ð Trzy rodzaje dyskryminacji częściowej
1. Stworzenie pułapu możliwych osiągnięć, niezależnie od dziedziny (np. dla
mniejszości etnicznych czy rasowych)
2. Segregacja zawodowa (np. uniemożliwienie dostępu do danej działalności
kobietom)
3. Zamknięcie lub ograniczenie dostępu do sposobów i procedur uzyskiwania
wyższych pozycji (np. wśród mniejszości)
·ð Dychotomiczna/biegunowa struktura nierównoÅ›ci spoÅ‚ecznych
1. Klasa właścicieli (dysponuje miejscami pracy) i klasa nieposiadających
(dysponują tylko własną siłą roboczą) - klasy społeczne
żð Mimo wzajemnej zależnoÅ›ci, dwie klasy zdecydowanie różniÄ… siÄ™
celami: właściciele chcą osiągać jak największy zysk, natomiast
pracownicy chcą uzyskać płacę jak najbardziej zbliżoną do tego, co
wytwarzajÄ…
żð Åšwiadomość klasowa: Å›wiadomość wspólnych interesów i zarazem
ich przeciwstawności interesom klasy przeciwnej
żð Endogamia klasowa: wspólna definicja wÅ‚asnej sytuacji i
identyfikacja przeciwników, separowania się od klasy przeciwnej
poprzez integrację z klasą własną
żð Walka klasowa: dziaÅ‚ania zbiorowe w celu obrony wÅ‚asnych
interesów, skierowane ku klasie przeciwnej
żð  Klasa dla siebie : realnie funkcjonujÄ…ca i zorganizowana zbiorowość
2. Grupy większości i mniejszości
żð Dychotomia zwiÄ…zana z migracjami
żð DominujÄ…ca wiÄ™kszość jest w stanie narzucić i rozpowszechnić
stereotypy i uprzedzenia na temat mniejszości
żð Ograniczenie nierównoÅ›ci możliwe jest przez konflikt i walkÄ™ lub
przez samounicestwienie się mniejszości, jako mniejszości i wejście w
obręb dominującej większości
3. Przeciwstawienie płci (kobiety  mężczyz
ni)
żð Wiąże siÄ™ z tym myÅ›l/koncepcja feministyczna: Zbiorowe dziaÅ‚anie
podejmowane dla obrony swoich interesów
żð Idee, przekonania, poglÄ…dy na temat mÄ™skoÅ›ci czy kobiecoÅ›ci
żð Różnice spoÅ‚eczne rodzaju mÄ™skiego i żeÅ„skiego
żð Segregacja zawodowa ( zawody mÄ™skie /  zawody kobiece ) 
oznacza nierówność, a nawet dyskryminację kobiet
15
żð Im bardziej widoczne lub kultywowane sÄ… zachowania i tradycje
mniejszości, tym trudniej jest im się zasymilować
(najważniejsze pojęcia  s.258)
ROZDZIAA
16  WÅ‚adza i autorytet
·ð WÅ‚adza: wÅ‚adza to taka relacja miÄ™dzy jednostkami, w której istnieje
prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu
drugiej (Weber)
1. Przenika życie społeczne we wszystkich jego obszarach
2. Jest centralnym aspektem relacji międzynarodowych (wykonywana zgodnie z
pewnymi procedurami), ale też realizuje się w skali mikro, czyli w
codziennych kontaktach międzyludzkich
3. Jest odmianą nierówności społecznych
4. Przejawia siÄ™ we wszystkich rodzajach stratyfikacji
5. Może być zarówno efektem jak i z
ródłem różnego rodzaju przywilejów
6. Istotny czynnik podziałów dychotomicznych
7. Kluczowy aspekt wszelkich relacji
·ð Poddajemy siÄ™ wÅ‚adzy, gdy (Blau):
1. Nie możemy zapłacić lub zrewanżować się za otrzymywane od partnera
dobra czy usługi
2. Nie potrafimy znalez
ć alternatywnego z
ródła potrzebnych nam dóbr czy
usług
3. Nie możemy się obejść bez tych dóbr czy usług
4. Nie mamy możliwości wymuszenia tych dóbr czy usług siłą
·ð PosiadajÄ…cy wÅ‚adzÄ™, aby jÄ… umocnić musi:
1. Nie przyjmować za swoje dobra niczego innego niż podległość
2. Monopolizować własne dobra i usługi
3. Odpowiednio wzmagać poczucie absolutnej niezbędności oferowanych przez
siebie dóbr
4. Zabezpieczyć się przed możliwością buntu ze strony podległych
·ð PodwÅ‚adny powinien:
1. Zwiększać zasób dóbr, które mogą być wymienione na wolność
2. Poszukiwać innych z
ródeł potrzebnych mu dóbr i usług
3. Nauczyć się rezygnacji z dóbr, za które nie można zapłacić inaczej niż
niewolnictwem, a nie są one potrzebne, by przeżyć
4. Zwiększać własną siłę nacisku na partnera
·ð Odmiany wÅ‚adzy
1. Wpływ: władza w wydaniu miękkim, łagodnym, oparta na sile perswazji,
realizuje siÄ™ z przyzwoleniem i akceptacjÄ… drugiej strony
2. Przemoc: władza oparta na przewadze fizycznej
3. Legalna: uznana i zaakceptowana przez społeczeństwo
16
·ð Podmiotowe ograniczenie wÅ‚adzy: do pewnych tylko partnerów, wiążą siÄ™ z niÄ…
określone, i na ogół ograniczone, kompetencje podmiotowe.
·ð Przedmiotowe ograniczenie wÅ‚adzy: do pewnych tylko dziedzin, do okreÅ›lonych
spraw, wiążą się z nią określone i także na ogół ograniczone kompetencje
przedmiotowe.
·ð Formy legitymizacji wÅ‚adzy (umocowania wÅ‚adzy):
1. Legalna: prerogatywy władcze oraz procedury rekrutacji są ściśle określone
przez prawo
żð Gdy wÅ‚adza zostaÅ‚a objÄ™ta bez zachowania przepisanej procedury,
mówimy o uzurpacji
żð Gdy wÅ‚adza realizowana jest poza zakresem przepisanych
kompetencji, zachodzi nadużycie władzy
2. Tradycyjna: władza znajduje swoje umocowanie w regułach powszechnie
przyjmowanych, usankcjonowanych swoją trwałością w sposobach
wyłaniania i realizowania władzy
3. Charyzmatyczna: opiera się na osobistej relacji między sprawującymi władzę
a podporządkowanymi władzy
żð Pewne walory jednostki zostajÄ… dostrzeżone, uwypuklone,
wyidealizowane przez zbiorowość, która staje się w tym sensie bazą
społeczną charyzmy
żð Przypisanie jednostce charyzmy oznacza nadanie jej uprawnieÅ„ do
decydowania za zbiorowość
·ð W realnych sytuacjach spoÅ‚ecznych różne formy legitymizacji mogÄ… siÄ™ na siebie
nakładać i tym samym wzmacniać wzajemnie
·ð WÅ‚adza legitymizowana formalnie nie musi być akceptowana - powody formalne
(odrzucenie reguł legitymizujących) lub merytoryczne (odmowa słuszności lub
skuteczności jej działania); taka władza musi sprowadzać się do przymusu
·ð Rutynizacja charyzmy: przejÅ›cie wÅ‚adzy charyzmatycznej w legalnÄ… (możliwy jest
też proces odwrotny)
·ð Przywództwo wynika z:
1. Potrzeby koordynacji działań
2. Potrzeby zapewnienia wewnętrznej integracji grupy
3. Potrzeby afirmowania ważnych dla grupy ideałów i wartości przez
dostarczanie wzorów osobowych
·ð WÅ‚adza eksperta: konieczne sÄ… wiedza i umiejÄ™tnoÅ›ci do prowadzenia grupy do
skutecznej realizacji celów
·ð WÅ‚adza wodzireja: wymagane sÄ… talenty towarzyskie i animatorskie oraz zdolnoÅ›ci
stworzenia w grupie atmosfery solidarności, lojalności, wzajemnego zaufania
·ð WÅ‚adza moralizatora: trzeba w doskonaÅ‚y sposób wcielać wartoÅ›ci i idee grupowe
oraz stanowić żywy wzorzec do naśladowania
·ð Walory wewnÄ™trzne (przyszÅ‚ego) przywódcy (zwiÄ…zane z dziaÅ‚aniami w grupie):
1. Wysoki stopień pewności siebie i dominujący charakter
2. Zdolności towarzyskie, łatwość obcowania z innymi
3. Szczególna kompetencja w dziedzinach przez grupę cenionych
17
4. Wzorowe stosowanie się do uznanych w grupie norm i wartości
·ð Walory zewnÄ™trzne (przyszÅ‚ego) przywódcy (zwiÄ…zane ze statusem danej jednostki)
- Jednostka wnosi swój wcześniej zdobyty status społeczny
·ð Przywódca ma szczególne możliwoÅ›ci manipulacji poprzez przydzielanie nagród i
kar
·ð Style przywództwa
1. Autokratyczny  sprawowanie władzy samodzielnie i monopolitycznie
2. Demokratyczny  doradzanie, koordynacja i sugestie skierowane w stronÄ™
grupy
3. Permisyjny (leseferystyczny)  realizowanie ustaleń podjętych swobodnie
przez grupÄ™, minimalne wtrÄ…canie siÄ™ do procesu decyzyjnego
W jaki sposób
Jak wyznaczane Jak wyznaczana Jak przydzielane
przywódca odnosi
sÄ… cele i zadania jest realizacja sÄ… zadania
się do członków
grupy? zadań grupowych? członkom grupy?
grupy?
PRZYWÓDCA
PRZYWÓDCA
PRZYWÓDCA JAWNIE
PRZYWÓDCA WYZNACZA
ROZDZIELA WYPOWIADA
NARZUCA KONKRETNE
ODGÓRNIE OPINIE O
KROKI
CZA
ONKACH
PRZYWÓDCA PRZYWÓDCA PRZYWÓDCA
PRZYWÓDCA PRZEDSTAWIA ZOSTAWIA SKUPIA SI
NA
NAKIEROWUJE ALTERNATYWNE DECYZJ
OBIEKTYWNEJ
SCENARIUSZE CZA
ONKOM OCENIE
PRZYWÓDCA
PRZYWÓDCA PRZYWÓDCA NIE
FORMUA
UJE
POZOSTAWIA PRZYWÓDCA UCZESTNICZY W
CONAJWYŻEJ
DECYZJE SA
UŻY RAD
ROZDZIALE
OGÓLEN
GRUPIE ZADAC

KOMENTARZE
·ð O sukcesie przywództwa Å›wiadczÄ…:
1. Efektywność zadaniowa grupy
2. Autoteliczne satysfakcje z przynależności do grupy
(najważniejsze pojęcia  s.283)
18
System
System
System
permisyjny
demokratyczny
autokratyczny
ROZDZIAA
17  Socjalizacja i kontrola społeczna
·ð Procesy w spoÅ‚eczeÅ„stwie:
1. Codzienne, które toczą się nieprzerwanie, ciągle, w obrębie każdej społecznej
całości
2. Historyczne: w tym wypadku mówi się o wzroście, ewolucji lub rozwoju
społeczeństwa
·ð Socjalizacja:
1. Proces, w którym poprzez oddziaływanie społeczeństwa człowiek uczy się
kultury i zwyczajów zbiorowości
2. Jest to wchodzenie do społeczeństwa, oznacza wejście do konkretnej kultury
3. Procesy, dzięki, którym jednostka staje się pełnowartościowym członkiem
zbiorowości
4. Polega na zdobyciu tych kompetencji i umiejętności, które są niezbędne do
społecznej koegzystencji
5. Oznacza też opanowanie konkretnych ról społecznych
6. Ostatecznym efektem socjalizacji są określone działania
·ð SkÄ…d ludzie uzyskujÄ… wiedzÄ™:
1. Jest to kwestia biologii i genetyki  człowiek dziedziczy pewne sposoby
zachowania i schematy myślenia
2. Wynika to z przebywania w społeczeństwie  ludzie nabywają poszczególne
cechy od innych ludzi, poprzez przebywanie w określonym środowisku
żð 2 argumenty na rzecz tezy spoÅ‚ecznej: 1) ludzkie spoÅ‚ecznoÅ›ci żyjÄ…
bardzo różnie i cechy jakie spotyka się w jednej, nie istnieją w drugiej;
2) ludzki sposób życia nie jest kwestią genetyczną, tylko wynika ze
środowiska w jakim się człowiek wychowuje (przykład:  wilcze
dzieci )
·ð Tak na prawdÄ™ obie teorie ze sobÄ… współpracujÄ…
·ð Internalizacja kultury: oddziaÅ‚ywanie poszczególnych elementów kultury
bezpośrednio na osobowość człowieka, które zostają przez niego przyswojone
·ð Kulturowe ksztaÅ‚towanie osobowoÅ›ci
1. Wg ujęcia behawiorystycznego podstawowy mechanizm socjalizacji to
instrumentalne uczenie siÄ™
2. Traktowanie zachowania, jako instrumentu do realizacji celów
3. Nauka metodą  prób i błędów  człowiek uczy się oddzielać to, co przynosi
nagrody od tego, co przynosi kary
4. W ujęciu psychoanalizy socjalizacja to proces, poprzez który kultura
internalizuje się w jednym obszarze osobowości (superego)
5. Wg symbolicznego interakcjonizmu od społeczeństwa nabywamy nie tylko
wiedzę, informacje i wzory postępowania, ale również samą zdolność do
nabywania wiedzy; jaz
ń kształtuje się po urodzeniu w kontaktach z innymi
ludz
mi
·ð Trzy etapy socjalizacji w grupach pierwotnych
1. Etap zabawy: kontakty i interakcje spontaniczne, chaotyczne
19
2. Etap gry: pojawia się świadomość partnera
3. Etap uogólnienia reguł gry: niezależnie od tego, kim są uczestnicy
·ð Jaz
ń: zdolność do zdefiniowania swojego miejsca w społeczeństwie, roli, jaką się
pełni, obowiązków i powinności oraz nakazów i zakazów.
·ð Odmiany socjalizacji:
1. Socjalizacja początkowa (grupy pierwotne  rodzina, grupa rówieśnicza,
szkoła& )
2. Socjalizacja permanentna (grupy terytorialne, lokalne, zawodowe,
rekreacyjne& )
·ð Gdzie i kiedy dochodzi do socjalizacji/resocjalizacji:
1. Dom rodzinny
2. Grupy pierwotne
3. Sfera pracy (w tym również edukacja)
4. Polityka  socjalizacja polityczna polega na wdrażaniu się w kulturę
polityczną i reguły pewnego rodzaju  gry politycznej
5. Wdrożenie do ról przestępczych/dewiacyjnych  nauka wzorów i norm
kontrkulturowych
6. W trakcie życia  trzeba przystosowywać się do  wymogów swojego wieku
7. Śmierć bliskiej osoby również wpływa na funkcjonowanie w społeczeństwie 
konieczność przystosowania się do nowej sytuacji
8. Przy zmianie miejsca zamieszkania i znalezienia się w obrębie nowej kultury
(akulturacja)
9. Socjalizacja antycypacyjna  człowiek nie należąc do jakiejś grupy, mimo
wszystko identyfikuje się z nią tak mocno, że pragnie jak najbardziej
upodobnić się do jej członków (skrajną odmianą jest snobizm)
10. Socjalizacja odwrotna  kiedy młodsze pokolenie wpływa na starsze (nie tak
jak normalnie, kiedy młodsi czerpią wiedzę od rodziców czy dziadków)
·ð Efekty socjalizacji:
1. Uzależnienie od kulturowych imperatywów, poddanie się
ukierunkowującemu wpływowi zbiorowości
2. Mechanizm transmisji kultury  przekazywanie zdobytej wiedzy z pokolenia
na pokolenie
3. Utworzenie pewnego stopnia ładu i porządku społecznego
4. Najlepszym efektem byłoby pokrywanie się własnych motywacji z
normatywnymi powinnościami
5. Przyjęcie pewnych postaw przez członków społeczeństwa (konformistyczne,
nonkonformistyczne itp.)
6. Wykształcenie wewnętrznej kontroli odnoszącej się do poczucia obowiązku
wobec poszczególnych sytuacji
·ð SÅ‚abe ogniwa socjalizacji
1. Niejasności między wartościami, nakazami i zakazami  na temat tego, co jest
kulturowo oczekiwane
2. Popadanie w stan anomii, czyli dezorganizacji, chaosu i rozchwiania między
wartościami a normami
20
3. Konflikty między różnymi kulturami
4. Konflikt ról i/lub pozycji społecznych
5. Powstawanie grup kontr-socjalizacyjnych
6. Osobowość socjalizowanych jednostek  zróżnicowana podatność na wpływy
kulturowe i/lub kontrkulturowe  socjopatia, psychopatia, niepoczytalność
moralna
7. Podejmowanie działań realizujących motywacje i postawy w sposób
kulturowo nieakceptowalny (wtedy decydująca jest tzw. kontrola społeczna 
nakładanie sankcji)
8. Atmosfera permisywności  przyzwolenie społeczne na działania dewiacyjne
(a nawet przestępcze)
·ð Trzy powody zaburzeÅ„ procesu socjalizacji
1. Możliwość utraty skuteczności poszczególnych agend
2. Rozmnożenie się środowisk i grup kontrkulturowych  zwiększenie ich
widoczności i dostępności
3. Wielość działających w tym samym czasie agend socjalizujących, których
przesłania mogą być wzajemnie niespójne
·ð Agendy socjalizacji - grupy, instytucje lub znaczÄ…cy inni, którzy biorÄ… udziaÅ‚ w so-
cjalizacji jednostki (rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze i mass media)
·ð Granice kontroli spoÅ‚ecznej  nie należy nadmiernie i zbyt pochopnie i nadmiernie
stosować kar, ani też nadmiernie poszerzać marginesu tolerancji  oba kierunki mogą
być przyczyną dewiacji społecznych
(najważniejsze pojęcia  s.304)
ROZDZIAA
18  Proces instytucjonalizacji
·ð Perspektywa durkheimowska (Emile Durkheim): badaÅ‚ zjawiska socjologiczne z
punktu widzenia antypsychologicznego i akcentował nieredukowalne do poziomu
jednostek fakty społeczne
·ð Struktury sÄ… utrwalonym efektem ludzkich dziaÅ‚aÅ„ podejmowanych wczeÅ›niej,
nieustannie reprodukowanych i modyfikowanych
·ð Perspektywa weberowska
·ð Kapitalizm: zÅ‚ożony system organizacyjny z bardzo rozbudowanÄ… strukturÄ…
·ð Morfogeneza: proces wyÅ‚aniania siÄ™, artykuÅ‚owania i utrwalania struktur rozmaitego
rodzaju z chaosu działań podejmowanych przez członków społeczeństwa
·ð Cztery odmiany morfogenezy:
1. Ekspansja struktury interakcyjnej  powstawanie i rozbudowywanie sieci
kontaktów i więzi między jednostkami
2. Krystalizacja struktury interesów  powstawanie i pogłębianie się hierarchii
nierówności i przywilejów
3. Artykulacja struktury idealnej  powstawanie i zakorzenianie siÄ™
standardowych przekonań, poglądów czy idei
4. Instytucjonalizacja struktury normatywnej  powstawanie i utrwalanie
norm społecznych, wartości i ról
21
·ð Proces instytucjonalizacji
·ð Innowacje normatywne i ich dyfuzjÄ™  rozchodzenie siÄ™ i rozprzestrzenianie norm w
zbiorowości:
żð PostÄ™powanie w nowy sposób lub rozprzestrzenianie pewnego postÄ™powania,
jako dobrego i słusznego
żð CzÅ‚owiek (podmiot) nie musi być Å›wiadomy, że zmianÄ™ inicjuje lub wspiera
żð Podmiot nie musi być utożsamiony z konkretnÄ… zmianÄ…
·ð Sześć typów podmiotów inicjujÄ…cych zmiany:
1. Innowacyjne jednostki  predyspozycje do wprowadzenia innowacji sÄ…
oparte na indywidualnych, wyróżniających się cechach uznawanych przez
społeczeństwo  jednak wcześniej, aby wprowadzić innowację, jednostka
musi uzyskać rozgłos i popularność (wynalazca nowej technologii czy artysta
narzucający konkretny styl  ludzie, którzy rozprzestrzeniają konkretną
 rzecz )
2. Role innowacyjne  predyspozycje do wprowadzania innowacji sÄ… jakby
wpisane w pełnioną przez człowieka rolę, w strukturę roli społecznej
(wszelcy artyści, naukowcy, wynalazcy  ogólnie od nich oczekuje się czegoś
nowego)
3. Organizacje innowacyjne  obowiÄ…zek wprowadzania innowacji jest wpisany
w statut organizacji; działania mają tu charakter grupowy (parlamenty,
komisje reform, zespoły badawcze& )
4. Środowiska o charakterze nowatorskim  najczęściej mają charakter
kontrkulturowy  odrzucają przyjęte ogólnie normy i zwyczaje, dlatego, że są
one tak powszechne (środowiska artystyczne, studenci, sekty& )
5. Ruchy społeczne  ukierunkowane na zmianę norm lub wartości, skierowane
na konkretny cel, któremu podporządkowują wszelkie swoje wysiłki (ruchy
młodzieżowe, feministyczne, ekologiczne& )
6. Zwykli ludzie  wprowadzają zmiany w życiu codziennym, najpierw swoim
a następnie poprzez swoich znajomych chcąc nie chcąc rozprzestrzeniają je
(sposób mówienia, dobierania słów, ubierania się& )
·ð PotencjaÅ‚ innowacyjny zależy od podmiotów zewnÄ™trznych ( importowanie cech z
innego systemu,  imperializm kulturowy ) lub wewnętrznych (przez podmiot
 zanurzony w danej strukturze)
·ð Dlaczego podmiot należący do grupy może spróbować zmienić jej zasady:
1. Nikt nie jest w pełni ukształtowany przez swoją kulturę
2. Nierówności w oddziaływaniach, jakim poddani są członkowie grupy
3. W każdym społeczeństwie występuje pluralizm i heterogeniczność
normatywna
4. Ludzie przyjmują, jako grupę odniesienia inne społeczeństwo ze względu na
presję własnej kultury
·ð Zmiany mogÄ… zachodzić ewolucyjnie, powoli lub gwaÅ‚townie i radykalnie
·ð Dysocjacje: sprzecznoÅ›ci, napiÄ™cia, konflikty
ð
22
·ð Trzy typy dysocjacji:
1. Rozbieżność między normami i wartościami a obiektywnymi szansami ich
realizacji (norma  rzeczywistość)
2. Sprzeczność między jednymi normami i wartościami a drugimi, w obrębie tej
samem struktury (norma  norma)
3. Konflikt między aktualnymi i obowiązującymi normami i wartościami, a
wizją idealnego porządku normatywnego (norma  ideał)
·ð Etapy innowacji:
1. Zainicjowanie innowacji
2. Ujawnienie innowacji
3. Filtrowanie innowacji
4. Dyfuzja innowacji:
żð Poprzez kompensacjÄ™
żð Poprzez nadkompensacjÄ™
żð Poprzez amplifikacjÄ™
żð Poprzez dyspersjÄ™
żð Poprzez insulacjÄ™
5. Adaptacja zmiany
6. Efekty końcowe:
żð Zachowanie status quo - brak zmiany
żð Zmiana przeciwna do zamierzonej
żð Zmiana marginalna  jedynie pojedynczy skÅ‚adnik ulegÅ‚ zmianie
żð Zmiana radykalna  przeksztaÅ‚ceniu ulegÅ‚y centralne skÅ‚adniki
żð Zmiana fragmentaryczna  innowacje zostaÅ‚y wprowadzone w
przypadkowy, wzajemnie nieskoordynowany sposób
żð Zmiana totalna, rewolucyjna  wszystkie segmenty struktury ulegÅ‚y
zmianom
·ð Proces innowacji może zostać zahamowany na każdym etapie, natomiast może być
kontynuowany tylko, jeśli przejdzie po kolei poszczególne etapy
·ð Zinstytucjonalizowane omijanie reguÅ‚
żð Ten proces zapoczÄ…tkowany jest spontanicznie, przez sporadyczne
wykroczenia przeciwko obowiÄ…zujÄ…cym normom
żð Egoistyczne podejÅ›cie i zachowanie, które ludzie ukrywajÄ…, gdyż bojÄ… siÄ™
nałożenia na nich sankcji
żð To może doprowadzić do tego, że spoÅ‚eczeÅ„stwo bÄ™dzie przyzwalać na
poszczególne czyny, nawet, jeśli jeszcze chwilę temu były one
niedopuszczalne
·ð Trzy odmiany zinstytucjonalizowanego omijania reguÅ‚:
1. Erozja norm: normy są obecne w społeczeństwie od dawna, jednak nie
zgadzają się z aktualnymi realiami życia
2. Opór przeciwko nowym, narzucanym normom
3. Substytucja norm: kiedy dawna norma nadal obowiÄ…zuje, jednak w utajeniu,
ponieważ nie jest na ogół egzekwowana
(najważniejsze pojęcia  s.318)
23