(CHEMIA WYKŁAD 7)


WYKAAD SIÓDMY
ELEMENTY CHEMII ORGANICZNEJ
Związkami organicznymi nazywa się związki węgla. Wyjątkiem są
tlenki węgla (CO i CO2), sole kwasu węglowego (węglany) oraz kilka
innych, rzadziej spotykanych związków.
Chemia organiczna to subdyscyplina chemii, zajmująca się badaniem
i otrzymywaniem związków organicznych.
Do 1828 roku panował pogląd zwany witalizmem (vis vitalis), kiedy
Friedrich Whler zsyntezował mocznik ze związku nieorganicznego,
cyjanianu amonu:
       
Podstawowe założenia teorii strukturalnej:
1. Każdy związek chemiczny ma jedną, właściwą sobie budowę,
określoną przez ułożenie i sposób powiązania atomów w obrębie
cząsteczki.
2. Atomy węgla w związkach organicznych są czterowartościowe.
3. Atomy węgla mogą łączyć się ze sobą, tworząc łańcuchy o
dowolnej długości, proste lub rozgałęzione, pierścienie o
dowolnej wielkości oraz dowolne kombinacje pierścieni i
łańcuchów.
4. Atomy węgla mogą łączyć się ze sobą lub z atomami innych
pierwiastków wiązaniami pojedynczymi, podwójnymi lub
potrójnymi.
5. Wszystkie wartościowości nie wykorzystane do połączenia
atomów węgla ze sobą zostają wysycone przez przyłączenie
atomów innych pierwiastków.
Rodzaje wzorów związków organicznych:
Wzory szkieletowe
Tworzenie wiązań przez atomy węgla (hybrydyzacja):
Proces tworzenia się zespołu nowych, jednakowych i
ukierunkowanych w przestrzeni orbitali atomowych z kombinacji
orbitali s i p nazywany jest hybrydyzacją, a utworzone orbitale 
orbitalami hybrydyzowanymi.
W hybrydyzacji sp3 bierze udział orbital s i trzy orbitale p. Suma tych
czterech orbitali wytwarza cztery nowe orbitale (sp3), które
skierowane są ze środka, ku narożom czworościanu foremnego
(tetraedru). Kąty między dowolną parą orbitali sp3, wynoszą 10928'.
Cząsteczki z atomem węgla w hybrydyzacji sp3 mają geometrię
tetraedryczną, np. metan CH4. Wszystkie wiązania C-H w metanie są
typu .
Tworzenie wiązań podwójnych między atomami węgla (wiązanie Ą):
W hybrydyzacji sp2 bierze udział orbital s i dwa orbitale p. Suma tych
trzech orbitali wytwarza trzy nowe orbitale (sp2), które leżą w jednej
płaszczyznie z jądrem atomu i skierowane są ze środka, ku narożom
trójkąta równobocznego. Kąty między dowolną parą orbitali sp2,
wynoszą 120. Jeden z orbitali p atomu węgla pozostaje
niezhybrydyzowany. Cząsteczki z atomem węgla w hybrydyzacji sp2
mają geometrię trygonalną, np. eten H2C=CH2. Wiązania tworzone
przez orbitale hybrydyzowane sp2 są wiązaniami typu . Wiązanie
pomiędzy atomami węgla, utworzone przez orbitale
niezhybrydyzowane p jest typu Ą. Pomiędzy atomami węgla w
cząsteczce etenu występuje zatem jedno wiązanie podwójne,
składające się z jednego wiązania  i jednego wiązania Ą.
Tworzenie wiązań potrójnych między atomami węgla (wiązania Ą):
W hybrydyzacji sp bierze udział orbital s i jeden orbital p. Suma tych
dwóch orbitali wytwarza dwa nowe orbitale (sp), które leżą na jednej
prostej z jądrem atomu  ułożone są liniowo. Kąty między orbitalami
sp, wynoszą zatem 180. Dwa z orbitali p atomu węgla pozostają
niezhybrydyzowane. Cząsteczki z atomem węgla w hybrydyzacji sp
mają geometrię liniową, np. etyn HCa"CH. Wiązania tworzone przez
orbitale hybrydyzowane sp są wiązaniami typu . Dwa wiązania
pomiędzy atomami węgla, utworzone przez orbitale
niezhybrydyzowane p są oba typu Ą. Pomiędzy atomami węgla w
cząsteczce etynu występuje zatem wiązanie potrójne, składające się z
jednego wiązania  i dwóch wiązań Ą.
Podsumowując, tak można przedstawić przestrzenne rozmieszczenie
hybryd każdego z trzech typów hybrydyzacji.
Kolorem czerwonym zaznaczono orbitale zhybrydyzowane a kolorem
zielonym niezhybrydyzowane orbitale p.
Zdelokalizowane wiązania Ą :
ązania
W cząsteczce benzenu, C6H6, wszystkie atomy węgla są połączone w
steczce benzenu ęgla są
pierścień i są w hybrydyzacji sp ę trygonaln
w hybrydyzacji sp2  mają strukturę trygonalną. Spośród
trzech orbitali sp2 każdego atomu węgla dwa tworzą wiązania  z
każ gla dwa tworzą wi
dwoma innymi orbitalami sp2 atomów węgla, trzeci orbital sp2 tworzy
dwoma innymi orbitalami sp gla, trzeci orbital sp
wiązanie  z orbitalem s atomu wodoru. Ka dy atom węgla ma poza
z orbitalem s atomu wodoru. Każdy atom wę
tym jeden niezhybrydyzowany orbital p, który jest prostopadły do
tym jeden niezhybrydyzowany orbital p, który jest prostopadły do
płaszczyzny pierścienia. Wszystkie 6 orbitali p tworzą wspólny orbital
ścienia. Wszystkie 6 orbitali p tworzą wspólny orbital
cząsteczkowy Ą (sekstet elektronowy Ą). Orbital cząsteczkowy Ą
Ą (sekstet elektronowy czą
benzenu jest wielocentowy (obejmuje wi ż dwa j
benzenu jest wielocentowy (obejmuje więcej niż dwa jądra). W
związku z tym wszystkie 6 elektronów Ą w cząsteczce benzenu nie ma
zku z tym wszystkie 6 elektronów ąsteczce benzenu nie ma
stałych miejsc  są zdelokalizowane.
ą zdelokalizowane.
Izomeria związków organicznych
Izomeria to istnienie związków chemicznych (izomerów), mających
taki sam wzór sumaryczny, ale różniących się budową lub
rozmieszczeniem atomów w przestrzeni.
Własności fizyczne izomerów butanu
Izomeria optyczna to zjawisko występowania związków, których
cząsteczki są identyczne z własnym odbiciem lustrzanym. Czynność
optyczna związku chemicznego związana jest z obecnością w
cząsteczce przynajmniej jednego centrum asymetrii. Najczęściej
stanowi je asymetryczny atom węgla, w hybrydyzacji sp3, połączony z
czterema różnymi podstawnikami>
Przykładem może być kwas mlekowy:
alanina lub limonen:
Podstawowe typy reakcji organicznych
" Reakcje podstawienia (substytucji) polegają na wymianie atomu
lub grupy atomów w cząsteczce organicznej na inny atom lub
grupę atomów, np.:
metan chlorometan
Atom chloru zastąpił jeden z atomów wodoru w metanie.
" Reakcje przyłączenia (addycji) to reakcje przyłączenia jednej
cząsteczki do drugiej, bez odszczepienia żadnej innej cząsteczki,
np.:
eten 1,2-dibromoetan
" Reakcje eliminacji polegają na odszczepieniu od substratu
stosunkowo małej cząsteczki, np.:
etanol eten
Heterolityczne i homolityczne rozerwanie wiązania
" W przypadku rozerwania heterolitycznego wiążąca para
elektronowa przechodzi do jednego z atomów, które były
połączone tym wiązaniem:
: :
Powstałe fragmenty są obdarzone ładunkami elektrycznymi
(dodatnim  kation i ujemnym  anion), są one zatem jonami.
" Przy homolitycznym rozerwaniu wiązania każdy z fragmentów
podzielonej cząsteczki zachowuje po jednym z elektronów
wiążącej pary. Fragmenty te noszą nazwę rodników:

:
Reaktywność to skłonność cząsteczek do ulegania przemianom
chemicznym. Określa się ją również jako charakterystykę własności
związku chemicznego, określającą jego zdolność do brania udziału w
reakcjach chemicznych.
WGLOWODORY NASYCONE  ALKANY
Szereg homologiczny to grupa związków o podobnej budowie i
właściwościach, których cząsteczki różnią się o jedną lub więcej grup
 CH2 . Każdy następny człon szeregu różni się od poprzedniego o
jedną grupę  CH2 .
W alkanach wszystkie wiązania między atomami węgla są pojedyncze
(typu ). Każdy atom węgla jest w hybrydyzacji sp3.
Wzór ogólny alkanów (zwanych też parafinami) :
Alkany są głównymi składnikami ropy naftowej, gazu ziemnego, jak
również stanowią produkty destylacji smoły węglowej uzyskiwanej z
węgla brunatnego.
Właściwości chemiczne alkanów
Alkany są mało reaktywne. W temperaturze pokojowej są całkowicie
obojętne na działanie kwasów, zasad oraz tlenu z powietrza. Po
osiągnięciu temperatury zapłonu (najniższa temperatura, przy której
wytworzona mieszanina par cieczy z powietrzem pod wpływem
czynnika inicjującego ulega zapaleniu) łatwo ulegają spaleniu. Alkany
reagują z fluorowcami, dając jako produkty reakcji substytucji
fluorowcoalkany. Alkany o większych masach cząsteczkowych łatwo
reagują w podwyższonej temperaturze z tlenem (utlenianie parafin),
mieszaniną ditlenku siarki z chlorem (chloro sulfonowanie), a także ze
stężonym kwasem azotowym (nitrowanie).
3. Izomeryzacja :
łę ł ń
Liczbę oktanową wyznacza się przez porównanie właściwości
benzyny z właściwościami wzorca w specjalnie skonstruowanym
silniku pomiarowym. Jest ona miarą odporności benzyny na tzw.
spalanie detonacyjne.
4. Krakowanie katalityczne  reakcje alkanów, podczas których
następuje  pękanie łańcuchów węglowych:
ó ł ń
5. Reakcja z parą wodną  największe znaczenie praktyczne ma
otrzymywanie wodoru i tlenku węgla z metanu:
3
Jest to ważne zródło wodoru i tzw. gazu wodnego, który ma
zastosowanie jako gaz syntezowy do różnorodnych procesów.
Opracowane zostały metody katalitycznej syntezy z gazu wodnego
aldehydu mrówkowego i kwasu octowego. Gaz wodny stanowi w
technice jedno z głównych zródeł wodoru.
WGLOWODORY NIENASYCONE  ALKENY
W alkenach jedno wiązanie między atomami węgla jest podwójne
C=C (typów  i Ą). Atomy węgla tworzące podwójne wiązanie są w
hybrydyzacji sp2, pozostałe atomy węgla są w hybrydyzacji sp3.
Wzór ogólny alkenów (zwanych też olefinami) :
Węglowodory, których cząsteczki zawierają wiązania wielokrotne
nazywamy węglowodorami nienasyconymi.
Alkeny otrzymuje się w dużych ilościach z produktów krakingu ropy
naftowej. Alkeny nie występują powszechnie w przyrodzie.
Przykładem jest eten (etylen), który jest hormonem roślinnym,
stymulującym dojrzewanie owoców. Technicznie otrzymuje się go z
gazu koksowniczego. Laboratoryjnie otrzymuje się alkeny stosując
różne reakcje eliminacji lub przez addycję wodoru do alkinów.
Nazewnictwo węglowodorów nienasyconych:
Właściwości chemiczne alkenów wynikają przede wszystkim z
obecności podwójnego wiązania C = C, które stanowi reaktywne
centrum cząsteczki alkenu.
W przypadku addycji bromowodoru do propenu powstają dwa
produkty, przy czym produktem powstającym w przewadze jest
2-bromopropan:
Kierunek tego typu reakcji addycji (elektrofilowej) do alkenu
odczynnika o ogólnym wzorze HX (X= Cl, Br, OH) jest określony
przez regułę Markownikowa.
Polimeryzacją jest każda reakcja, w wyniku której wiele małych
cząsteczek substratów łączy się ze sobą i powstają duże cząsteczki
produktu. Produkty polimeryzacji nazywamy związkami
wielkocząsteczkowymi lub polimerami. Małe cząsteczki ulegające
polimeryzacji nazywamy monomerami. Materiały użytkowe
otrzymywane z polimerów nazywamy tworzywami sztucznymi.
          
ę ę
monomery polimery
ALKADIENY I POLIENY
Alkadieny to alkeny, których cząsteczki zawierają dwa podwójne
wiązania węgiel  węgiel. Związki te wykazują bardzo podobne
właściwości do alkenów. Związki zawierające w cząsteczce więcej niż
dwa wiązania podwójne nazywamy polienami.
Wiązania podwójne w cząsteczkach alka dienów mogą występować w
trzech różnych układach:
1,3-butadien
Alkadieny i polieny nie są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie,
i polieny nie s szeroko rozpowszechnione w przyrodzie,
za wyjątkiem węglowodorów z grupy terpenów.
ęglowodorów z grupy terpenów.
Terpeny są węglowodorami o wzorze ogólnym (C5H8)n lub
ęglowodorami o wzorze ogólnym (C
glowodorami o wzorze ogólnym (C
wywodzącymi się z takich węglowodorów związkami tlenowymi.
ę z takich w ązkami tlenowymi.
Szkielety węglowe terpenów są zbudowane z 2, 3, 4, 6 lub 8
ęglowe terpenów s zbudowane z 2, 3, 4, 6 lub 8
cząsteczek izoprenu. Terpeny są składnikami olejków eterycznych.
steczek izoprenu. T jków eterycznych.
Ich przykładami są mircen, związek o silnych właściwościach
zek o silnych właś
zapachowych, likopen  czerwony barwnik pomidorów czy karen 
, likopen czerwony barwnik pomidorów czy karen
jeden ze składników terpentyny
jeden ze składników terpentyny.
wzór strukturalny mircenu karen
zór strukturalny mircenu
likopen
Ważnym polienem jest również występujący w marchwi -karoten,
jest równie cy w marchwi
zawierający 11 wiązań witaminy A, uwa
ązań podwójnych. yródło witaminy A, uważany za
czynnik chroniący przeciw niektórym typom raka.
ący przeciw niektórym typom raka.
wzór strukturalny -karotenu.
zór strukturalny
ALKINY
Cechą charakterystyczną alkinów jest obecność w ich cząsteczkach
charakterystyczną ść w ich cz
jednego potrójnego wią :
potrójnego wiązania węgiel  węgiel (1 + 2Ą):  Ca"C .
Właś
Właściwości fizyczne wybranych alkinów
Alkiny są związkami o stosunkowo dużej reaktywności a ich
właściwości chemiczne są pod wieloma względami podobne do
właściwości alkenów.
Wzór ogólny alkinów: CnH2n-2 .
Najprostszym alkinem jest etyn (acetylen), związek o wzorze:
HCa"CH
Otrzymuje się go przez działanie wodą na węglik wapnia, potocznie
zwany karbidem:
2
lub w wyniku pirolizy metanu:
2          3
Acetylen i jego homologi mają właściwości kwasowe, pod
warunkiem, że wiązanie potrójne znajduje się przy skrajnym atomie
węgla.
Podstawowe reakcje alkinów:
Najbardziej typowe reakcje acetylenu znajdujące zastosowanie
przemysłowe:
Polimeryzacja acetylenu, np.
Reakcja Kuczerowa służy do otrzymywania etanalu (aldehydu
octowego) z acetylenu, w obecności jonów Hg2+ i kwasu siarkowego:
       
etyn etanal
Alkiny ulegają reakcji spalania całkowitego (CO2), półspalania (CO) i
spalania niecałkowitego (C  sadza), w zależności od dostępności
tlenu.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Chemia Wykład 5
(CHEMIA WYKLAD 3)
Chemia Wykład 2
Chemia Wykład 9
Chemia Wykłady semestr I WIMIM
chemia wykłady (4)
Chemia wykłady Zdzisiław(4)
Chemia Wykład 6
(CHEMIA WYKŁAD 3)id41
CHEMIA wyklad1

więcej podobnych podstron