ISSN 1734 5251
Zarys epidemiologii guzów
ośrodkowego układu nerwowego
Przemysław Nowacki
Katedra i Klinika Neurologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
STRESZCZENI E słych guzy OUN, w zależności od z
ródła, znajdują
W pracy przedstawiono zarys epidemiologii nowotworów ośrodko- się między 6. a 8. miejscem na liście nowotworów.
wego układu nerwowego (OUN). Uwzględniono najważniejsze, w tym
W Stanach Zjednoczonych pierwotne nowotwory
polskie, dane na temat częstości guzów OUN, występowania tych
OUN występują z częstością 15/100 000 rocznie,
guzów w różnych przedziałach wiekowych oraz związanej z nimi cho-
w Polsce natomiast współczynnik zachorowalno-
robowości i śmiertelności. Niższy wskaz
nik zarejestrowanych zacho-
ści wynosi 7,9/100 000 u mężczyzn i 6,6/100 000
rowań na nowotwory mózgu w Polsce należy wiązać przede wszyst-
rocznie u kobiet [3]. Nie wskazuje to na niższą za-
kim z nadal mniejszą ich wykrywalnością niż w innych rozwiniętych
padalność na nowotwory OUN w Polsce, ale raczej
krajach na świecie. Zwrócono także uwagę, że dyskutowany wzrost
sugeruje, że rozpoznawalność tych nowotworów
zachorowalności na nowotwory mózgu wiąże się raczej z udoskona-
jest nadal za niska.
leniem technik neuroobrazowania. Rzeczywisty wzrost zachorowal-
Często powraca pytanie, czy na tle stale wzrasta-
ności udowodniono jedynie w odniesieniu do pierwotnych chłonia-
jącej w ostatnich dekadach liczby zachorowań na
ków mózgu i przerzutów do mózgu u osób powyżej 65. roku życia
nowotwory złośliwe  zarówno w Polsce, jak i na
w związku ze wzrostem występowania nowotworów narządowych.
świecie  wzrasta także liczba zachorowań na złoś-
U osób powyżej 70. roku życia sugerowane przez niektórych zwięk-
liwe nowotwory mózgu. Trend taki wykazano u dzie-
szenie zachorowalności należy przypisać bardziej aktywnemu podej-
ci oraz u osób powyżej 75. roku życia [4 6]. Może
ściu do diagnostyki i leczenia guzów mózgu w tej grupie wiekowej.
się to jednak wiązać nie tyle z rzeczywistym wzro-
Słowa kluczowe: ośrodkowy układ nerwowy, guzy, epidemiologia
stem zachorowalności w tych grupach wiekowych,
ile z lepszą wykrywalnością dzięki polepszeniu dia-
gnostyki neuroobrazowej i wydłużającym się ży-
Guzy mózgu stanowią zaledwie 2% wszystkich
ciem, a zwłaszcza zmianą podejścia do pomocy
stwierdzanych nowotworów, tym niemniej u dzie-
medycznej u osób starszych  z biernej na aktywną
ci zajmują drugie pod względem częstości miejsce
[6, 7]. Faktyczny wzrost zachorowalności udało się
wśród nowotworów, po białaczkach i chłoniakach,
udowodnić jedynie w odniesieniu do pierwotnego
obejmując około 20% wszystkich nowotworów
chłoniaka mózgu. Co ciekawe, częstość tego nowo-
złośliwych w tej grupie wiekowej [1, 2]. U doro-
tworu wzrasta zarówno w grupie chorych z naby-
tym niedoborem odporności (HIV-pozytywnych), jak
Adres dla korespondencji: prof. dr hab. med. Przemysław Nowacki
i u osób bez zaburzeń odpornościowych. Rzeczywi-
Katedra i Klinika Neurologii PAM w Szczecinie
sty wzrost dotyczy także przerzutów do mózgu. Licz-
ul Unii Lubelskiej 1, 71 252 Szczecin
tel.: [phone], faks: 0 91 425 32 60 ba tych ostatnich zdecydowanie wzrasta po 60. roku
e-mail: [e-mail]
życia, ponieważ w tym okresie zwiększa się zapa-
Polski Przegląd Neurologiczny 2007, tom 3, 3, 142 144
dalność na nowotwory narządowe. Przerzuty mają
Wydawca:  Via Medica sp. z o.o. sp. k.
Copyright � 2007 Via Medica
też większą  szansę rozwoju w OUN ze względu
www.ppn.viamedica.pl
142
Przemysław Nowacki, Zarys epidemiologii guzów ośrodkowego układu nerwowego
na dłuższy czas przeżycia chorych z nowotworami stanowi ona prawie 50% wszystkich nowotworów
narządowymi, a przez to  dłuższą ekspozycję ukła- pierwotnych mózgu. Niestety, najbardziej złośliwy
du nerwowego na chorobę nowotworową. W chwili nowotwór OUN  GBM zajmuje czołowe miejsce
zgonu z powodu nowotworu pierwotnego, o lokali- wśród guzów śródczaszkowych, a zdecydowanie
zacji poza układem nerwowym, u 25% chorych pierwsze w grupie guzów neuroepitelialnych.
występują w nim przerzuty, jeszcze nieletalne bądz
Uwzględniając wszystkie nowotwory śródczaszko-
wręcz bezobjawowe. we u osób w 6. i póz
niejszych dekadach życia, około
Złośliwość nowotworów OUN cechuje charak- 40% to przerzuty. Poza dłuższym czasem przeży-
terystyczny rozkład zależny od wieku  w dzie- cia chorych z nowotworami narządowymi, o czym
ciństwie przeważają nowotwory złośliwe, zwłasz- wspomniano wyżej, zmieniło się także podejście
cza rdzeniaki, potem odsetek złośliwych guzów neurochirurga do zabiegu usunięcia przerzutu 
maleje. U dorosłych najczęściej występują gwiaz
- obecnie chorzy, u których podejrzewa się przerzut,
dziaki o niskim stopniu złośliwości i oponiaki. Do a nawet kilka przerzutów, częściej są kwalifikowa-
kolejnego wzrostu liczby nowotworów dochodzi ni do operacji. Zestawienie danych epidemiologicz-
w 5. 6. dekadzie życia, głównie przypadków gle- nych dotyczących nowotworów przerzutowych
jaka wielopostaciowego (GBM, glioblastoma mul- przedstawiono w tabeli 2.
tiforme) [8, 9]. Po 70. roku życia liczba nowo wy- Guzy kanału kręgowego występują znacznie rza-
krytych nowotworów mózgu ponownie się zmniej- dziej niż guzy śródczaszkowe, stanowiąc około 15%
sza [10]. Z wiekiem wiąże się też różnica w zakre- pierwotnych nowotworów OUN [12]. Częstość po-
sie lokalizacji nowotworów. W dzieciństwie guzy szczególnych typów nowotworów w kanale kręgo-
występują częściej podnamiotowo, w pniu mózgu wym także przedstawia się inaczej niż guzów śród-
i w móżdżku, natomiast u osób dorosłych  w pół- czaszkowych (tab. 3). Najbardziej złośliwą histolo-
kulach mózgu. gicznie, a zarazem liczną grupę, tworzą nowotwo-
Guzy OUN to grupa bardzo heterogenna. Pow- ry zewnątrztwardówkowe. W tym przypadku zde-
szechnie zaakceptowana, zmodyfikowana w 2000 ro- cydowanie najczęściej występują przerzuty, które
ku, klasyfikacja guzów mózgu Światowej Organi- są kilkadziesiąt razy liczniejsze niż nowotwory
zacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) pierwotne kanału kręgowego. Najbardziej  łagod-
zawiera 10 głównych kategorii i aż 126 podkatego- na grupa to guzy podtwardówkowe. Jest ich także
rii [11]. Częstość nowotworów mózgu zawarto w ta- dużo ze względu na rozmaitość struktur, z których
beli 1. Jak wynika z zestawienia, najczęściej wy- się wywodzą  opon mózgowo-rdzeniowych i ko-
stępują nowotwory z grupy neuroepitelialnej  rzeni rdzeniowych. Podobnie można wytłumaczyć
Tabela 1. Częstość nowotworów mózgu
Typ nowotworu Częstość (%)
Nowotwory neuroepitelialne:
" gwiaz
dziak rozlany: włókienkowy, gemistocytarny, protoplazmatyczny 10 15
" gwiaz
dziak włosowatokomórkowy Ok. 4
" gwiaz
dziak anaplastyczny 8
" glejak wielopostaciowy 20 42 (zależnie od wieku)
" skąpodrzewiak 4 7
" wyściółczak 6 10
" brodawczak splotu naczyniówkowego 0,4 1
" guzy neuronalne i neuronalno-glejowe Ok. 1
" guzy szyszynki 0,4 1
" nowotwory pochodzenia zarodkowego (embrionalne)  rdzeniak 20 25 (u dzieci i młodych dorosłych)
Oponiaki 20 25
Nowotwory nerwów czaszkowych  nerwiak nerwu VIII 6 8
Guzy przysadki 10 15
Chłoniak pierwotny ośrodkowego układu nerwowego 0,5 1
Nowotwory przerzutowe 20 40 (zależnie od wieku)
www.ppn.viamedica.pl
143
Polski Przegląd Neurologiczny, 2007, tom 3, nr 3
Tabela 2. Charakterystyka nowotworów przerzutowych
Tabela 3. Najczęściej występujące nowotwory kanału
do ośrodkowego układu nerwowego (OUN)
kręgowego
Obciążenie ryzykiem wystąpienia przerzutów do OUN
Nowotwory zewnątrzrdzeniowe
 do 40% chorych z nowotworami
" nadtwardówkowe: przerzuty, chłoniaki,
U dorosłych największe ryzyko w 6. i 7.
szpiczaki mnogie
dekadzie życia
" podtwardówkowe: oponiaki, nerwiaki
Przerzuty  najliczniejsza grupa nowotworów
(40 50% guzów kanału)
w OUN u dorosłych
Ponad 80% nowotworów przerzutowych umiejscowio-
Nowotwory śródrdzeniowe
nych w przestrzeni nadnamiotowej
" wyściółczaki (ep. myxopapillare)  60%*
Nowotwory najczęściej dające przerzuty do OUN:
" gwiaz
dziaki  25%
" łącznie:
" glejak wielopostaciowy  7%
 raki płuca (45%)
" skąpodrzewiaki  1%
 rak sutka (24%)
" inne  7%
 czerniak złośliwy (12%)
" u mężczyzn: *Odsetek guzów śródrdzeniowych
" u kobiet
 raki płuca
 rak sutka
 rak nerki
 raki płuca*
60% [13]. Nowotwory te jednak występują rzadziej
 czerniak złośliwy
 rak nerki
niż GBM. Związana z wiekiem śmiertelność z po-
 chłoniaki
 czerniak złośliwy
wodu nowotworów OUN zwiększa się stopniowo
*Raki płuca występują coraz częściej u kobiet, w związku z tym należy przyjąć, że będzie
do około 55. roku życia, by w następnych deka-
to grupa nowotworów najczęściej dających przerzuty do OUN, niezależnie od płci
dach gwałtownie wzrosnąć.
Na niepomyślny przebieg choroby w przypad-
najczęstsze wśród nowotworów śródrdzeniowych ku guzów wpływa też specyficzne położenie. Czę-
wyściółczaki, wywodzące się z komórek wyściółki sto, mimo histologicznej łagodności guza, ze wzglę-
kanału środkowego rdzenia. du na trudny dostęp (tak zwane obszary klinicznie
Nowotwory mózgu powodują dużą chorobowość  elokwentne ), udaje się go usunąć tylko częścio-
i śmiertelność. Przyczyną jest duża częstość u do- wo bądz
zabieg w ogóle nie jest możliwy.
rosłych najbardziej złośliwej postaci pierwotnego Podsumowując, należy stwierdzić, że podstawą
nowotworu OUN  GBM (IV� WHO), w którym powyższych danych są metody epidemiologii opi-
5-letnie przeżycie zdarza się u mniej niż 5% cho- sowej. Pogłębienia wiedzy na temat epidemiologii
rych. W przypadku mniej złośliwego typu nowo- nowotworów OUN można oczekiwać w związku
tworu pochodzenia glejowego  gwiaz
dziaka ana- z badaniami wieloośrodkowymi, uwzględniający-
plastycznego (III�)  5-letnie przeżycie dotyczy już mi rozwój biologii molekularnej, a zwłaszcza aspek-
około 28% pacjentów, a rdzeniaka  nawet około ty genetyczne patogenezy guzów OUN.
technology and change of attitude toward the elderly. Am. J. Epidemiol.
PI ŚMI ENNI CTWO
1992; 135: 1349 1357.
1. Giles G.G., Thursfield V., Staples M. Incidence and survival from child- 8. Velema J.P., Percy C.L. Age curves of central nervous system tumor inci-
hood cancer in Victoria 1970 1979 and 1980 1989. Anti-Cancer Council dence in adults: variation of shape by histologic type. J. Nat. Cancer. Inst.
of Victoria, Melbourne 1993: 126 148. 1987; 79: 623 629.
2. Fattet S., Rilliet B., Vernet O. Brain tumors in children: diagnosis and thera- 9. Velema J.P., Walker A. The age curve of nervous system tumors inciden-
py. Rev. Med. Suisse 2007; 3: 1131 1138. ce in adults: common shape but changing levels by sex, race and geogra-
3. Wojciechowska U., Dzidkowska J., Tarkowski W., Zatoński W. Nowotwo- phical location. Int. J. Epidemiol. 1987; 16: 177 183.
ry złośliwe w Polsce w 2004 roku. Centrum Onkologii  Instytut im. Marii 10. Parkin D., Whelan S., Ferlay J. Cancer incidence in five continents. I.A.R.C.
Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2006: 99 117. Scientific Publication Lion 1997; 7 (143): 35 43.
4. Davis D.L., Schwartz J. Trends in cancer mortality: US white males and 11. Kleihues P., Burger P.C., Collins V.P. Glioblastoma. W: Kleihues P., Cave-
females, 1968 83. Lancet 1998; 1: 633 636. nee W.K. (red.). World Health Organization Classification of Tumours. IARC
5. Greig N.H., Reis L.G., Yancik R., Rapaport S.I. Increasing annual inciden- Lyon 2000: 29 39.
ce of primary malignant brain tumors in the elderly. J. Nat. Cancer. Inst. 12. Sloof J.H., Kernohan J.W., MacCarty S.C. Primary intramedullary tumors of
1990; 82: 1621 1624. the spinal cord and filum terminale. Saunders, Philadelphia 1964: 76 94.
6. Smith M.A., Freidlin B., Reis L.A., Simon R. Trends in reported incidence 13. Davis F.G., Freels S., Grutsch J., Barlas S., Brem S. Survival rates in
of primary malignant brain tumours in children in the United States. J. Nat. patients with primary malignant brain tumors stratified by patient age
Cancer. Inst. 1998; 90: 1269 1277. and tumor histological type: an analysis based on surveillance, epide-
7. Modan B., Wagener D.K., Feldman J.J., Rosenberg H.M., Feinleib M. In- miology, and end results (SEER) data, 1973 1991. J. Neurosurg. 1998;
creased mortality from brain tumors: a combined outcome of diagnostic 88: 1 10.
www.ppn.viamedica.pl
144