Katedra Awioniki i Systemów Sterowania WSOSP
Katedra Awioniki i Systemów Sterowania WSOSP
Wyposażenie pokładowe
Wykład 2
Systemy radionawigacji i lÄ…dowania
część II
Automatyczny radiokompas (Automatic Direction Finder  ADF)
dr inż. Andrzej RYPULAK
dr inż. Andrzej RYPULAK
Plan zajęć
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka
radiokompasu
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
3. Wskaz
niki
4. Błędy radiokompasu
5. Parametry techniczne przykładowych
automatycznych radiokompasów
1.
Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
System automatycznych odbiorników radiokompasowych jest najstarszym,
najprostszym i najtańszym systemem radiowej nawigacji trasowej,
pracujÄ…cym w zakresie fal dÅ‚ugich i Å›rednich (150 ÷ 1800) [kHz].
Składa się z: - radiolatarni naziemnych, emitujących swoje sygnały
dookólnie (w każdym kierunku z jednakową mocą);
Warszawa
Wrocław
- odbiorników pokładowych (automatycznych radiokompasów) określających
kierunek na z
ródło sygnału.
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
y
ródło sygnałów, na które namierza się automatyczny radiokompas
stanowi zwykle specjalnie do tego zbudowana i przeznaczona tzw.
radiolatarnia naziemna. W nazewnictwie zachodnim jest ona
określana jako radiolatarnia NDB1. Radiolatarnie te są
wykorzystywane zarówno w lotnictwie cywilnym jak i wojskowym.
W Polskich Siłach Powietrznych radiolatarnie takie funkcjonują jako
stacjonarne lub mobilne (na podwoziu samochodowym)
i sÄ… znane pod nazwami:
BRL  Bliższa RadioLatarnia i DRL  Dalsza RadioLatarnia.
1
NDB  ang. Non-Directional Beacon  radiolatarnia bezkierunkowa.
 oznaczenie radiolatarni NDB na mapach
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
Radiolatarnie te rozmieszczone sÄ… w osi pasa startowego lotniska, na
kierunku podejścia do lądowania.
Radiolatarnie te są elementami składowymi Uproszczonego Systemu
LÄ…dowania (USL) i pozwalajÄ… pilotowi na dolot do lotniska i zgrubne
ustawienie SP w osi pasa w procesie podejścia do lądowania.
Bobrowniki
BRL
Lotnisko Dęblin
DRL
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
Przykładowe radiolatarnie NDB na lotniskach w Polsce
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
Automatyczny radiokompas jest to odbiornik pracujÄ…cy w zakresie fal
długich i średnich (150...1800 kHz) i jest przeznaczony do:
- automatycznego pomiaru kÄ…ta kursowego radiostacji prowadzÄ…cej
(KKR) (radiolatarni) lub rozgłośni radiowej pracującej w zakresie
częstotliwości odbieranych przez radiokompas. KKR to kąt zawarty
pomiędzy podłużną osią samolotu, a kierunkiem odbioru fal
radiowych, liczony w prawo ;
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
- prowadzenia nasłuchu kodu rozpoznawczego radiostacji
prowadzÄ…cej;
Wszystkie radiolatarnie (BRL, DRL, NDB) emitujÄ…
swoje sygnały identyfikacyjne w kodzie Morse a
BRL  pierwszÄ… literÄ™ kryptonimu lotniska;
DRL  pierwszÄ… i ostatniÄ… literÄ™ kryptonimu lotniska;
NDB  trzy litery identyfikujące miejscowość zabudowy.
Ź% R
NDB
Ź%Ź%Ź% O
T
Ź%
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
- w przypadku utraty łączności radiowej podczas lotu służy
jako awaryjne urządzenie jednostronnej łączności do odbioru
komend od kierownika lotów (tzw. 21 kanał łączności).
©A.R
1. Przeznaczenie i ogólna charakterystyka radiokompasu
Radiokompas umożliwia wykonanie następujących zadań nawigacyjnych:
- lot w kierunku radiolatarni oraz w kierunku przeciwnym ze
wskazaniem kÄ…ta kursowego;
- zajście do lądowania z wykorzystaniem innych urządzeń
zamontowanych na pokładzie według uproszczonego systemu
lÄ…dowania (USL);
- automatyczne i ciągłe określanie oraz wizualny odczyt kąta
kursowego radiolatarni (KKR) w przedziale od 0 ÷ 360 [°];
- odbiór i przesłuchiwanie sygnałów wywoławczych radiolatarni,
pracujących w zakresie częstotliwości pracy radiokompasu.
©A.R
2.
Budowa i zasada działania radiokompasu
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
Elementami składowymi urządzenia pokładowego są:
" odbiornik;
" anteny:
" ramowa i ogólnokierunkowa,
antena ogólnokierunkowa
antena ogólnokierunkowa
antena ramowa
antena ramowa
Śmigłowiec Mi-24
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
lub
" antena kierunkowa (nieruchoma) i ogólnokierunkowa 
umieszczone w jednej obudowie
Śmigłowiec
W-3WA
Antena kierunkowa i ogólnokierunkowa ©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
pulpit sterowania
wskaz
nik
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
Budowa i zasada działania  antena ramowa
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
++
+
-
++
--
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
Rodzaje pracy automatycznego radiokompasu:
KOMPAS (ADF)  radiokompas w trybie określania KKR, do
odbiornika podłączone są obydwie anteny.
ANTENA (ANT)  radiokompas pracuje jako odbiornik nasłuchowy,
używany do uzyskania lepszej jakości sygnału identyfikacyjnego w
przypadku jego słabej słyszalności w rodzaju pracy ADF, do
odbiornika podłączona jest tylko antena ogólnokierunkowa
©A.R
2. Budowa i zasada działania radiokompasu
Zasada działania goniometru
Antena kierunkowa i ogólnokierunkowa ©A.R
3.
Wskaz
niki
3. Wskaz
niki
Wskaz
nik typu RBI Wskaz
nik typu RMI
(Relative Bearing Indicator) (Radio Magnetic Indicator)
©A.R
3. Wskaz
niki
Wskaz
nik RMI KNI 582
1 2
- nieruchomy indeks kursu; - szeroka wskazówka NAV2 lub ADF2 (w zależności
3
od położenia przycisku 4); - indeks określający rodzaj informacji obrazowanej
4
przez szeroką wskazówkę; - przycisk wyboru wskazań przez szeroką wskazówkę
5
(wciśnięty - ADF, wyciśnięty NAV); - przycisk wyboru wskazań przez cienką
6 -
wskazówkę (wciśnięty - ADF, wyciśnięty NAV); indeks określający rodzaj
7 8
informacji obrazowanej przez szeroką wskazówkę; - skala kursu magnetycznego;
- cienka wskazówka NAV1 lub ADF1 (w zależności od położenia przycisku 5); 9 -
sygnalizator pojawiający się w przypadku uszkodzenia girobusoli lub błędu wskazań
©A.R
powyżej 5o.
3. Wskaz
niki
KKR  kÄ…t kursowy radiolatarni
KM  kurs magnetyczny
Interpretacja wskazań ARK
©A.R
4.
Błędy radiokompasu
4. Błędy radiokompasu
" radiodewiacji;
" nocny;
" brzegowy;
" górski.
©A.R
4. Błędy radiokompasu
BÅ‚Ä…d radiodewiacji
Jest to różnica pomiędzy właściwym kierunkiem na radiolatarnię, a
wskazaniami ARK. Fale radiowe wypromieniowane przez radiolatarniÄ™
powodują zaindukowanie się w metalowych częściach samolotu siły
elektromotorycznej, w wyniku czego stajÄ… siÄ™ one z
ródłem wtórnego
wypromieniowania części energii elektromagnetycznej w postaci fali wtórnej. W
ten sposób w otoczeniu samolotu ma miejsce interferencja fal bezpośrednich z
falami wtórnymi powodując powstanie błędu radiodewiacji.
©A.R
4. Błędy radiokompasu
BÅ‚Ä…d radiodewiacji
Najmniejsze wartości błędu radiodewiacji występują na kursach: 0o, 90o, 180o i
270o zaś największe na kursach: 45o i 135o, 225o, 315o.
BÅ‚Ä…d radiodewiacji kompensuje siÄ™ za pomocÄ… kompensatora radiodewiacji a
nieskompensowane wartości przedstawia na wykresie umieszczonym w
kabinie pilota.
©A.R
4. Błędy radiokompasu
BÅ‚Ä…d nocny
Występuje w okresie od zmierzchu do świtu. Jest on
spowodowany tym, iż do anteny ARK - oprócz bezpośredniej
fali radiowej - dociera również fala jonosferyczna odbita od
zjonizowanych warstw atmosfery
©A.R
4. Błędy radiokompasu
Błąd górski
Występuje podczas lotów nad terenami górzystymi.
Spowodowany jest tym, iż do anteny ARK - oprócz
bezpośredniej fali radiowej - dociera fala odbita od stoków
górskich. Największe wartości osiąga podczas lotów na małych
wysokościach.
©A.R
4. Błędy radiokompasu
BÅ‚Ä…d brzegowy
Występuje na granicy dwóch ośrodków, jakimi są: ziemia i duży
zbiornik wodny. Jego wielkość może dochodzić do 5o. Błąd ten
spowodowany jest załamaniem fali elektromagnetycznej w wyniku
zmiany parametrów elektrycznych na granicy dwóch ośrodków, jakie
stanowią duży zbiornik wodny oraz ląd. Błąd ten ma charakter lokalny,
bowiem wraz ze wzrostem odległości od linii brzegowej maleje. Maleje
również wraz ze wzrostem wysokości lotu. Na wysokości rzędu kilku
długości fali można go pominąć.
©A.R
5. Parametry techniczne przykładowych automatycznych
radiokompasów
©A.R
Zadania do domu:
Rozdział 8 str 337 - 342