Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding
Biological Agents at Work
TÅ‚umaczenie biuletynu informacyjnego Krajowego
Urzędu Spraw Socjalnych i Rodziny w częściowo
skróconym brzmieniu
Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach,
przechowalniach i magazynach
1
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work
Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Biuletyn informacyjny Krajowego Urzędu Spraw Socjalnych i Rodziny w częściowo
skróconym brzmieniu
Skażenie grzybami pleśniowymi
w archiwach, przechowalniach i magazynach
zagrożenia dla zdrowia  profilaktyka  usuwanie
1. Wygląd i rozpoznawanie grzybów pleśniowych
Grzyby pleśniowe wzrastają w formie mikroskopijnie małych, splecionych nici
(strzępków). Mogą tworzyć widoczne gołym okiem niezwykle rozległe grzybnie i tkanki
pozorne.
Plamy wody i ślady butwienia na papierze, wykwity o konsystencji proszku lub naloty w
połączeniu z powierzchniowymi, często czarnymi, ciemno brązowymi lub szaro -
zielonymi przebarwieniami, strzępki między stronami, oddzielona lub lekko przywierająca
pleśń i biodeterioracja papieru (do 20% rocznie) oznaczają zasiedlenie przez grzyby.
Grzyby pleśniowe wzrastają jednak również na pergaminie, skórze, tekstyliach i
obiektach drewnianych także powodując rozkład i zniszczenie tych przedmiotów.
2. Przyczyny porażenia
Wady budowlane (wilgoć w budynku), sprzyjające wzrostowi grzybów pleśniowych
warunki klimatyczne w pomieszczeniach oraz brud stanowią główne przyczyny
porażenia grzybami pleśniowymi zbiorów archiwum, przechowalni lub magazynu.
Wzrostowi grzybów pleśniowych sprzyjają:
·ð ð temperatura w pomieszczeniu przekraczajÄ…ca 18°C
·ð ð wzglÄ™dna wilgotność powietrza powyżej 55%
·ð ð niekonserwowane urzÄ…dzenia wentylacyjne
·ð ð zmieniajÄ…ce siÄ™ warunki oÅ›wietleniowe
·ð ð niewystarczajÄ…ca cyrkulacja powietrza bÄ…dz
jej brak.
3. Zagrożenia dla zdrowia
Ekspozycja na grzyby pleśniowe może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznych.
Odpowiedzialne za jej wystąpienie są szczególnie zarodniki grzybów pleśniowych oraz
fragmenty strzępków pleśni wchłaniane wraz z wdychanym powietrzem.
Decydujące znaczenie dla wystąpienia alergii ma ilość wchłoniętych zarodników oraz
indywidualna wrażliwość na ich działanie. Jeśli naturalne mechanizmy organizmu
ludzkiego nie mogą poradzić sobie z dawką alergenu, dochodzi do zachorowania.
Pierwszymi symptomami reakcji alergicznej sÄ… kichanie, kaszel, katar, zaczerwienienie
2
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work
Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
skóry i oczu występujące natychmiast po kontakcie ze skażonymi zbiorami archiwalnymi
i z reguły ustępujące, gdy kontakt zostaje przerwany.
W przypadku kontynuowania pracy ze skażonym materiałem, ale również w przypadku
już istniejącej choroby dróg oddechowych może dojść do napadów duszności. Rzadziej
dochodzi do reakcji ze strony pęcherzyków płucnych charakteryzującej się objawami
przypominajÄ…cymi grypÄ™.
Choroby zakaz
ne wywoływane przez grzyby pleśniowe mają podrzędne znaczenie z
uwagi na małą częstotliwość ich występowania. Występują one w szczególnych
sytuacjach, zwykle wtedy, gdy doszło już do ogólnego osłabienia systemu
odpornościowego z powodu innych ciężkich schorzeń.
4. Działania zapobiegające porażeniu grzybami pleśniowymi
4.1 Profilaktyka poprzez stworzenie odpowiednich warunków w pomieszczeniu
- Warunki klimatyczne w pomieszczeniach
Najważniejsze warunki, jakie należy spełnić, by zapobiec porażeniu grzybami
pleśniowymi to:
- niska temperatura w
pomieszczeniu Ä% 18 °C oraz
- niska względna wilgotność
powietrza Ä% 55 %
Zalecany jest regularny pomiar temperatury pomieszczenia i względnej wilgotności, by w
przypadku przekroczenia powyższych wartości móc dokonać regulacji ogrzewania bądz

systemów wentylacyjnych.
W przypadku nowo budowanych obiektów zaleca się zastosowanie mechanicznej
wentylacji z odpowiednimi filtrami. Personel fachowy powinien jÄ… regularnie (raz w roku)
kontrolować i poddawać konserwacji.
W pomieszczeniach powinna być zapewniona równomierna cyrkulacja powietrza.
By chronić materiał składowany w bezpośredniej bliskości okien przed nadmiernym
nagrzaniem, zaleca się instalację urządzeń chroniących przed światłem słonecznym
(żaluzji zewnętrznych itp.).
- Wyposażenie pomieszczeń
Wyposażenie, sprzęty i materiały należy dobrać w taki sposób, by maksymalnie
zredukować odkładanie się kurzu.
W celach prewencyjnych należy unikać na przykład trudno dostępnych kątów i zaułków,
budowlanych wnęk, przejść, wąskich korytarzy, rur i przewodów, wykładzin dywanowych,
zasłon, innych przegród materiałowych, porowatego drewna, nieotynkowanych ścian z
fugami, porowatych powierzchni, powierzchni z materiału naładowanego
elektrostatycznie oraz materiałowych pokryć ściennych, które tworzą sprzyjające warunki
do gromadzenia się zarodników grzybów.
4.2 Åšrodki organizacyjne
3
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work
Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Przyjmowane materiały należy kontrolować wizualnie pod kątem skażenia grzybami
pleśniowymi. W przypadku odkrycia porażenia należy usunąć zanieczyszczenie przed
wejściem materiału do magazynu. W żadnym wypadku nie należy łącznie magazynować
materiału, który nie został jeszcze poddany oczyszczeniu i materiału nieskażonego.
Pomieszczenia archiwów, przechowalni i magazynów należy regularnie czyścić włącznie
z ich wyposażeniem, a w przypadku wystąpienia takiej konieczności również
dezynfekować.
5. Usuwanie grzybów pleśniowych
5.1 Działania budowlane i techniczne
W zależności od warunków w danym obiekcie należy podjąć następujące działania:
- Sprawdzenie istniejących systemy regałów pod kątem możliwości ich czyszczenia
(ewentualna wymiana) i ustawienia względem okien. Należy przy tym unikać
wystawiania materiałów na działanie ciepła pochodzącego z promieniowania
słonecznego i zapewnić wystarczającą wentylację.
- Sprawdzenie jakości materiałów na sufitach, ścianach i podłogach i ich
ewentualna wymiana na bardziej odpowiednie materiały.
- Zapewnienie odpowiedniej wentylacji (ewentualne zamontowanie w
pomieszczeniu wentylacji mechanicznej) zgodnie z parametrami wymienionymi w
punkcie 4.1.
- Budowlana renowacja substancji budynku / izolacja murów przeciwdziałająca
przenikaniu wilgoci.
5.2. Odkażanie zanieczyszczonych materiałów archiwalnych
Odkażanie przez oczyszczenie ma zawsze priorytet przed sterylizacją.
Wilgotne, skażone materiały archiwalne z papieru z zawartością wody przewyższającą
10 % wilgoci powierzchniowej muszą zostać odizolowane od innych materiałów pisanych
i osuszone w zimnej, suchej atmosferze do maksymalnie 10 % wilgoci powierzchniowej.
Zanieczyszczenia znajdujÄ…ce siÄ™ na zbiorach archiwalnych (np. oddzielonÄ… lub lekko
przywierającą pleśń) należy możliwie jak najdokładniej usunąć mechanicznie (np.
ścierkami nasączonymi środkami dezynfekującymi lub używając odkurzacza z filtrem)
uwzględniając przepisy dot. bezpieczeństwa (techniczne środki zapobiegające na
stałych stanowiskach pracy, środki ochrony indywidualnej) przed przyjęciem do
magazynu lub przed dalszymi etapami obróbki.
Sterylizacja jest w przypadku obróbki skażonych zbiorów archiwalnych metodą, którą
wybiera się wyczerpawszy wszystkie inne sposoby usuwania czynników biologicznych
(tylko w szczególnych przypadkach usprawiedliwione jest zastosowanie sterylizacji przez
naświetlanie 60Co (radioaktywnym kobaltem) lub sterylizacji gazem  tlenkiem etylenu).
Sterylizacja może być wykonywana jedynie przez specjalistyczne firmy posiadające
odpowiednie kwalifikacje. Warunkiem skutecznej sterylizacji jest wysuszenie materiałów
przed odkażaniem, ustalenie koniecznej dawki naświetlania względnie dawki gazu na
drodze wstępnych analiz mikrobiologicznych i oczyszczenie materiału z pyłu
alergizującego po dokonaniu odkażenia (sterylizacja nie pozbawia grzybów pleśniowych
ich działania toksycznego i alergizującego!).
4
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work
Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
W przypadku sterylizacji gazowej tlenkiem etylenu nie można wykluczyć zagrożenia
zdrowia pracowników wywołanego pozostałościami gazu adsorbowanymi na materiale.
W zależności od wartości i stopnia zniszczenia materiałów archiwalnych konieczne mogą
okazać się dalsze działania konserwacyjne i restauratorskie ukierunkowane na usunięcie
wilgoci i przywrócenie materiałom stabilnej struktury.
6. Minimalizacja ryzyka w czasie poprzedzającym usunięcie grzybów pleśniowych
Jeśli usunięcie skażenia zgodnie z zasadami opisanymi w punkcie 5 nie jest możliwe,
należy podjąć następujące działania zastępcze w celu obniżenia stężenia zarodników
grzybów:
6.1 Poprawa parametrów klimatycznych w pomieszczeniach bez klimatyzacji
- Regularny pomiar względnej wilgotności powietrza i temperatury w
pomieszczeniu.
- Obniżenie temperatury pomieszczenia do 18°C poprzez regulacjÄ™ systemu
grzewczego, zasłonięcie i izolację okien (m.in. oklejenie okien papierem
pakowym prowadzi do obniżenia temperatury o 3 - 4°C), tworzenie przeciÄ…gu.
- Redukcja wilgotności powietrza dzięki zastosowaniu urządzenia zmniejszającego
wilgotność zaopatrzonego w odpowiedni system filtrów zatrzymujących zarodniki
grzybów.
- Poprawa warunków klimatycznych w pomieszczeniu dzięki naturalnej wentylacji,
jeśli wilgotność powietrza atmosferycznego jest niższa niż powietrza w
pomieszczeniu.
- Wyrywkowe kontrole materiałów archiwalnych pod kątem ewentualnego
porażenia grzybami pleśniowymi.
6.2 Poprawa parametrów klimatycznych w klimatyzowanych pomieszczeniach
archiwów, przechowalni i magazynów
- Należy skontrolować istniejącą wentylację mechaniczną pod kątem jej
prawidłowego funkcjonowania technicznego (wkłady filtrów) i ustawić zgodnie z
parametrami wymienionymi w punkcie 4.1. Wyrzutnie powietrza nie mogÄ…
znajdować się w bezpośredniej bliskości nawiewów do innych pomieszczeń,
otworów okiennych czy drzwi. Należy przeciwdziałać przenoszeniu czynników
biologicznych do innych pomieszczeń roboczych poprzez instalację i regularną
wymianę wysoko skutecznych filtrów powietrza.
- Zużyte wkłady filtrów należy usuwać w zamkniętych pojemnikach.
6.3 Poprawa warunków pracy
- W skażonych pomieszczeniach magazynowych nie można tworzyć stałych
stanowisk pracy. Czas przebywania w pomieszczeniach należy ograniczyć do
niezbędnego minimum. Przeglądania akt należy dokonywać w innym stosownym
pomieszczeniu.
- Osoby zatrudnione należy w odpowiednim stopniu poinformować o ryzyku
zdrowotnym i działaniach prewencyjnych podejmowanych w trakcie kontaktu ze
skażonym materiałem.
5
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work
Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Pomieszczenia należy sprzątać regularnie, najlepiej w interwałach tygodniowych.
Wszystkie powierzchnie (podłogi, regały, stoły, skrzynie itp.) należy regularnie
dezynfekować grzybobójczymi środkami do dezynfekcji powierzchni.
Preferowane są preparaty nie zawierające aldehydów, szczególnie ze związków
czwartorzędowych i amfoterycznych oraz związków nadtlenków.
- Skażone materiały archiwalne należy oczyścić z kurzu gotowymi ściereczkami
do dezynfekcji lub przy użyciu odkurzacza z odpowiednim filtrem. Czyszczenie
powierzchni powinno odbywać się wyłącznie z użyciem wyciągu zaopatrzonego
w wysoko skuteczne filtry powietrzne, gwarantującego ochronę pracowników
dzięki strumieniowi powietrza skierowanemu do wnętrza urządzenia
nawiewanemu przez otwór roboczy. Fachowy personel powinien regularnie
kontrolować i konserwować wyciągi.
- Podczas pierwszego wstępnego oczyszczania pomieszczeń archiwum i
materiałów archiwalnych należy stosować jednorazowe fartuchy ze ściśle
przylegającym kapturem (ochrona włosów) i osobiste półmaski filtrujące klasy P2
lub półmaski filtrujące FFP2 S/L z zaworem wydechowym oraz odpowiednie
rękawice ochronne. W wypadku przeglądania oczyszczonych materiałów
archiwalnych za wystarczającą ochronę uważa się odpowiedni fartuch ochronny
(z długim rękawem, z zapinanym kołnierzykiem), maski z jednorazowym filtrem
FFP2 S/L z zaworem wydechowym oraz rękawice ochronne.
- Odzież prywatną i odzież ochronną należy przechowywać osobno. Za
odpowiednie przechowywanie także środków ochrony, regularne czyszczenie
środków ochrony indywidualnej i odzieży ochronnej odpowiada pracodawca.
- Pracownikom należy zapewnić umywalkę i wyposażyć ją w odpowiedni środek do
dezynfekcji rąk, by mogli przed przerwą w pracy lub po jej zakończeniu
zdezynfekować ręce po kontakcie z silnie skażonymi przedmiotami.
- Należy w miarę możliwości unikać transportu wewnętrznego skażonych
materiałów archiwalnych. Jeśli istnieje konieczność magazynowania akt w
pudłach, to powinny one posiadać otwory wentylacyjne. Zawsze należy unikać
kondensowania wody.
- Zamiast pracy ze skażonymi aktami w innych pomieszczeniach biurowych,
zaleca siÄ™ zrobienie ich fotokopii.
- Stacjonarne urządzenia wentylacyjne, sprzęt zmniejszający wilgotność i
wentylatory powinny być ustawione i eksploatowane w taki sposób, by nie
powodowały wzbijania się pyłu i kurzu.
- We wszystkich pomieszczeniach, w których składuje się zbiory i poddaje je
obróbce należy wprowadzić zakaz jedzenia i picia (w tych celach używać należy
pomieszczeń socjalnych).
- Należy wprowadzić zakaz zwilżania palców podczas kartkowania dokumentów.
- W pomieszczeniach archiwalnych i magazynowych nie należy hodować roślin
(niebezpieczeństwo skażenia ziemią i podwyższenie wilgotności powietrza).
6.4 Profilaktyka z zakresu medycyny pracy
Zagrożenie może być wynikiem alergizującego, toksycznego, ale również infekcyjnego
oddziaływania grzybów pleśniowych.
6
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work
Tłumaczenie biuletynu informacyjnego  Skażenie grzybami pleśniowymi w archiwach, przechowalniach i magazynach
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Z tego wynikają następujące obowiązki pracodawcy:
1. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom badania profilaktyczne z
zakresu medycyny pracy przed podjęciem pracy, a potem w regularnych
odstępach czasowych.
2. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom, którzy nabawili się infekcji
lub, u których wystąpiła choroba o podłożu alergicznym, która może wiązać się z
czynnościami związanymi z materiałem skażonym grzybami pleśniowymi,
natychmiastowe badania profilaktyczne z zakresu medycyny pracy.
6.5 Badania mikrobiologiczne
Przeprowadzenie badań mikrobiologicznych materiałów archiwalnych może okazać się
konieczne w celu lepszej oceny zagrożenia w przypadku podejrzewanego porażenia
grzybami pleśniowymi, lecz także w celu sprawdzenia skuteczności stosowanych
środków technicznych.
Nie jest konieczne przeprowadzanie badania mikrobiologicznego w celu dodatkowego
skontrolowania skuteczności sterylizacji, jeśli spełnione zostały warunki sterylizacji, a
działania przyniosły założony efekt.
Materiał udostępniony dzięki uprzejmości Ministerstwa Spraw Socjalnych, Rodziny i Zdrowia kraju
zwiÄ…zkowego Turyngii, referatu prasowego i public relations; Werner  Seelenbinder  Straße 6, 99096
Erfurt,
oraz autorów: pana Helmuta Schenka (pracownika Ministerstwa Spraw Socjalnych, Rodziny i Zdrowia
kraju związkowego Turyngii) i pani Elke Wenzel (pracownika Krajowego Urzędu Spraw Socjalnych i
Rodziny)
Stan na kwiecień 2004.
7
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twinning Project PL/IB/2002/SO/02  Occupational Health and Safety Regarding Biological Agents at Work