Alfabet łaciński
1
Alfabet łaciński
Alfabet łaciński (łacinka), tzw. alfabet rzymski  alfabet, system znaków służących do zapisu większości języków
europejskich oraz wielu innych. Jest najbardziej rozpowszechnionym alfabetem na świecie  posługuje się nim ok.
35% ludzkości. Wywodzi się z systemu służącego do zapisu łaciny.
Alfabet łaciński wywodzi się z alfabetu etruskiego, początkowo składał
się z 21 znaków:
A B C D E F Z H I K L M N O P Q R S T V X
Litera Z została usunięta w IV wieku p.n.e. jako zbędna (język łaciński
nie ma tego dz
więku) przez cenzora Appiusza Klaudiusza Caecusa. Na
to miejsce wprowadzono literę G, która jest graficznym wariantem
litery C. Do tamtej pory litera C służyła do oddawania zarówno głoski
/K/, jak i głoski /G/, natomiast od czasu reformy C oznaczało
wyłącznie głoskę /K/. Zmiana ta spowodowała także ograniczenie
stosowania litery Q, a K prawie zupełnie wychodzi z użycia.
Litera Y oraz Z zostały dodane w I wieku p.n.e. w celu dokładnego
oddawania na piśmie wyrazów greckich, stąd nazwa  igrek (od %2ł
Graeca   greckie i ). W średniowieczu pojawia się litera W powstała
z podwojonego V oznaczającego samogłoskę /U/ (stąd angielska
Przykłady liter alfabetu łacińskiego
nazwa W  double U). Jednak litera ta jest pierwotnie po prostu
ligaturÄ… stosowanÄ… zamiast sekwencji VV, co oznacza sylabÄ™ "wu"  i
stÄ…d pochodzi jej polska nazwa.
Wreszcie w połowie XVI wieku litera I, oznaczająca do tej pory zarówno samogłoskę, jak i półsamogłoskę zostaje
rozróżniona na I oraz J. Analogicznego rozróżnienia dokonuje się dla V, litera ta "rozpada się" na U dla samogłoski
oraz V dla półsamogłoski (lub spółgłoski).
System obecnie zawiera 26 znaków. Ponieważ nie jest to układ odpowiadający każdemu językowi, wersje alfabetu
łacińskiego dla większości języków dodają nowe znaki  głównie przez modyfikacje istniejących.
Są dwa zestawy znaków  małe i wielkie litery, przy czym zasady użycia to:
" czasem pisze się wszystko wielkimi literami (np. szyldy) lub wszystko małymi literami,
" w innych przypadkach wyrazy pisane wyłącznie wielkimi literami to głównie skrótowce, niektóre pisze się
systemem mieszanym (np. niemieckie GmbH lub polskie SdPl), końcówki gramatyczne skrótowców pisze się
zwykle małymi literami, (np. IRC-a.)
" pierwsza litera zdania to zawsze wielka litera
" niektóre wyrazy pisze się systemem  pierwsza litera wielka, wszystkie pozostałe małe. Są to wszystkie nazwy
własne oraz niektóre inne słowa, zależnie od języka.
Alfabet łaciński
2
Od tych zasad jest jednak sporo wyjątków, różnych w różnych
językach (np. w języku irlandzkim, gdzie przyrostek pisany jest małą
literą, a właściwa nazwa wielką np. an tSionna (rzeka Shannon), a w
niemieckim wielkÄ… literÄ… pisane sÄ… rzeczowniki).
Wiele systemów zapisu opartych na alfabecie łacińskim używa tzw.
 dwuznaków (a nawet  trójznaków itd.), czyli par znaków łacińskich
Zasięg używania alfabetu łacińskiego.
oznaczajÄ…cych pojedynczy dz
więk.
Ciemnozielone - kraje używające alfabetu
Niektóre języki traktują pary znaków jako osobne pełnoprawne znaki,
oficjalnie lub praktycznie oficjalnie; jasnozielone
- kraje, gdzie alfabet łaciński jest używany
np. czeski znak CH czy (do niedawna) hiszpański znak LL.
dodatkowo do innego oficjalnego
Alfabet łaciński:
A B C D E F G H I J K L M
N O P Q R S T U V W X Y Z
Kolejność liter w alfabetach opartych na alfabecie łacińskim
Kolejność liter w alfabetach opartych na alfabecie łacińskim jest różna:
" W języku azerskim jest 7 dodatkowych liter (4 samogłoski: 1
, ö, ü, Y i 3 spółgÅ‚oski: ç, _
, 
). Alfabet jest taki sam
jak w języku tureckim z wyjątkiem trzech liter (q, x, Y). Litery te umieszczone są w alfabecie po literach im
zbliżonych. I tak q jest po k, x (wymawiane jak ch) po h, a Y po e.
" W języku bretońskim nie ma osobnej litery c, ale są ligatury ch, c'h, które są umieszczane pomiędzy b a d, np.
buzhugenn, chug, c'hoar, daeraouenn (dżdżownica, sok, siostra, łza).
" W jÄ™zyku czeskim litery á, é, %1Å‚, í, ó, Å›, o
, ż, 
, e
, H
sÄ… traktowane jako warianty liter odpowiednio a, e, i, o, u, y,
d, t, n. Dopiero gdy należy uporządkować dwa wyrazy różnące się jedynie wyżej wymienionymi literami, wtedy
litery bez znaków diakrytycznych poprzedzają diakrytyzowane. Przykładowy porządek leksykograficzny: baa,
baá, báa, bab, báb, bac, bác, ba%0Å„, bá%0Å„. PozostaÅ‚e litery diakrytyzowane, a wiÄ™c: %0Å„, a
, ~
a także digraf ch są
traktowane jako osobne litery w następującej kolejności: c, %0ń, ... , h, ch, i, ... , s, a
, ... , z, ~
.
" Język dolnołużycki posiada kilka liter dodatkowych, występują one zazwyczaj po literze, z której pochodzą.
Wyjątkiem jest tutaj litera ł, która występuje przed literą l (taka sama sytuacja jest w języku górnołużyckim, a
odwrotna niż w języku polskim, gdzie ł występuje po l). Digraf ch jest traktowany jak osobna litera. W użyciu
jest także litera ó (oznacza dz
więk y/i, e w zależności od regionu), lecz jej stosowanie nie jest obowiązkowe.
Kolejność liter jest następująca: a, b, c, %0ń, ć, d, e, %1ł, f, g, h, ch, i, j, k, ł, l, m, n, ń, o, [ó], p, r, U
, s, a
, Å›, t, u, w, y,
z, ~
, z
.
" W jÄ™zyku duÅ„skim i norweskim dodatkowe litery umieszczone sÄ… na koÅ„cu alfabetu: ... , x, y, z, ć, Å‚, å. Jako
odpowiednik litery å jest traktowany digraf aa. W jÄ™zyku duÅ„skim litera w byÅ‚a traktowana jako wariant litery v,
obecnie jest uważana za osobną literę.
" Esperanto ma kilka liter dodatkowych, które w alfabecie występują po literach, z których pochodzą, tak więc: ... ,
c,
, d, e, f, g, %1Å„, h, %
, i, j, 5
, ... , s, %5Å„, t, u, m
, v, z.
" W jÄ™zyku estoÅ„skim dodatkowe litery õ, ä, ö i ü sÄ… szeregowane po literze w. Litery a
, z i ~
, występujące tylko w
słowach zapożyczonych i obcych nazwach własnych, znajdują swoje miejsce po literze s.
" Język farerski ma litery charakterystyczne dla języków skandynawskich, mianowicie: ć i ł. Ponadto używana jest
litera ð w alfabecie umieszczona po literze d. Litery á, í, ó, Å›, ż sÄ… uznawana za odrÄ™bne litery (porzÄ…dkowane sÄ…
po odpowiednich literach niediakrytyzowanych). Litery c, x, w i z nie występują w alfabecie. Alfabet można
przedstawić wiÄ™c schematycznie: a, á, b, d, ð, ... , i, í, ... , o, ó, ... , u, Å›, ... , v, y, ż, ć, Å‚.
Alfabet łaciński
3
" W jÄ™zyku fiÅ„skim dodatkowe litery å, ä, ö sÄ… umiejscowione na koÅ„cu alfabetu. Litera å jest wÅ‚Ä…czona do alfabetu
dla poprawnego zapisu nazwisk i nazw pochodzenia szwedzkiego. Ponadto występują litery zapożyczone z
alfabetu czeskiego dla oddania dz
więków obcych językowi fińskiemu, są to a
i ~
umieszczane odpowiednio po
literach s i z. Litery ä i ö nie mogÄ… być zastÄ…pione, jak w jÄ™zyku niemieckim, digrafami ae i oe, jeżeli nie ma
możliwości poprawnego zapisu, należy w zastępstwie użyć liter a bądz
o.
" Język górnołużycki posiada kilka liter dodatkowych, występują one zazwyczaj po literze, z której pochodzą.
Wyjątkiem jest tutaj litera ł, która występuje przed literą l (taka sama sytuacja jest w języku dolnołużyckim, a
odwrotna niż w języku polskim, gdzie ł występuje po l). Do niedawna (2005) litera ć występowała po literze t,
obecnie jest szeregowana po %0Å„. digrafy dz
i ch są traktowane jak osobne litery. Kolejność liter jest następująca: a,
b, c, %0ń, ć, d, dz
, e, %1ł, f, g, h, ch, i, j, k, ł, l, m, n, ń, o, ó, p, q, r, Y
, s, a
, t, u, v, w, x, y, z, ~
.
" Do niedawna język hiszpański miał dwa digrafy: ch porządkowany po literze c i ll  po literze l. Od 1997 roku
RAE nie są to już digrafy, słowa zaczynające się od ll są umieszczane między między lk a lm, podobnie ch jest
porządkowane pomiędzy cg i ci. Litera ń jest umieszczona w alfabecie po literze n.
" W jÄ™zyku islandzkim wystÄ™pujÄ… litery þ, ć i ö na koÅ„cu alfabetu, ponadto litera ð po d. Diakrytyzowane litery á,
é, í, ó, Å› i ż porzÄ…dkowane sÄ… odpowiednio po literach a, e, i, o, u i y. W alfabecie nie wystÄ™pujÄ… litery c, w oraz z,
alfabet wiÄ™c koÅ„czy siÄ™ literami: ... , ż, þ, ć, ö.
" Język kaszubski używa kilku dodatkowych liter, są one umieszczone po literach niediakrytyzowanych i są
traktowane jako osobne litery (nie warianty liter). Digrafy sÄ… traktowane jako dwie litery, nie jako jedna litera.
PorzÄ…dkowanie alfabetyczne ma postać: a, Ä…, ć, b, c, d, e, é, ë, f, g, h, i, j, k, l, Å‚, m, n, Å„, o, ò, ó, ô, p, r, s, t, u, Å‚,
w, y, z, ż.
" W języku litewskim litery diakrytyzowane występują po literach, z których pochodzą. Ciekawostką jest to, że
litera y występuje bezpośrednio przed j. Alfabet litewski ma więc postać: a, ą, b, c, %0ń, d, e, ę, 
, f, g, h, i, /
, y, j, k,
l, m, n, o, p, r, s, a
, t, u, s
, k
, v, z, ~
.
" W języku łotewskim litery diakrytyzowane występują po literach, z których pochodzą. Alfabet łotewski ma
postać: a,

, b, c, %0Å„, d, e, 
, f, g, #
, h, i, %2Å‚, j, k, 7
, l, <
, m, n, F
, o, p, r, s, a
, t, u, k
, v, z, ~
.
" W języku maltańskim nie występuje litera c, ale występuje litera pochodna %0ł. Litera !
występuje przed literą g,
podobnie ż przed z. Digrafy g'
i ie są traktowane jako osobne litery. Alfabet maltański: a, b, %0ł, d, e, f, !
, g, g'
, h,
'
, i, ie, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, ż, z.
" W języku niderlandzkim digraf 3
był dawnej traktowany jako odmiana litery y. Czasem był traktowany jako
osobna litera występująca po literze y (... , x, y, 3
, z). Obecnie jest traktowany najczęściej jako dwie litery (... , ii,
3
, ik, ...). Wyjątkiem są książki telefoniczne, gdzie 3
jest traktowane jako wariant y. Warto pamiętać, że pisząc
ten digraf wielką literą należy tak pisać oba składniki, np. IJmuiden, IJssel.
" W jÄ™zyku niemieckim wystÄ™pujÄ… dodatkowe litery ä, ö, ü, ß. Litery ä, ö i ü sÄ… traktowane jako odmiany liter a, o i
u. Litera ß jest traktowana jako litery ss. Gdy nie można użyć poprawnych liter należy zawsze oddawać ä jako ae,
ö  oe, ü  ue, ß  ss lub (rzadziej) sz  czyni siÄ™ tak bowiem litery te pochodzÄ… z digrafów.
" W języku polskim dodatkowe litery są traktowane jako osobne litery. Digrafy są traktowane jako dwie litery, nie
jako jedna litera. Litery q, v i x są stosowane wyłącznie do zapisu obcych nazw własnych. Polski alfabet można
przedstawić w następujący sposób: a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g , h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, y, z, z
, ż.
" W języku rumuńskim litery dodatkowe porządkowane są po literach, z których pochodzą. Warto pamiętać o
poprawnej postaci dwóch rumuńskich liter: , a nie _
; , a nie c
. Schemat alfabetu rumuńskiego: a, 
, â, ... , i, î, ... ,
s, , t, , ... , z.
" W języku chorwackim jest pięć dodatkowych liter i trzy digrafy, w porządku alfabetycznym występują po
literach, z których powstały: ... , c, %0ń, ć, d, d~
, 
, e, ... , l, lj, m, n, nj, o, ... , s, a
, t, ... , z, ~
.
" JÄ™zyk sÅ‚owacki ma kilka dodatkowych liter. Litery á, ä, 
, é, í, :
, >
, H
, ó, ô, U
, e
, ś, ż są traktowane jako odmiany
odpowiednich liter niediakrytyzowanych. Pozostałe litery diakrytyzowane, a więc: %0ń, a
, ~
a także digrafy dz, d~
,
ch sÄ… traktowane jako osobne litery. Alfabet sÅ‚owacki jest wiÄ™c nastÄ™pujÄ…cy: a (á, ä), b, c, %0Å„, d (
), e (é), f, g, h, i
(í), j, k, l (:
, >
), m, n (H
), o (ó, ô), p, r (U
), s, a
, t (e
), u (ś), v, x, y (ż), z, ~
.
Alfabet łaciński
4
" W języku słoweńskim występują trzy dodatkowe litery: %0ń, a
oraz ~
. W porzÄ…dku alfabetycznym umieszczane sÄ…,
odpowiednio, po c, s i z.
" JÄ™zyk szwedzki ma dodatkowe trzy litery umieszczane na koÅ„cu alfabetu: ... , x, y, z, å, ä, ö. Litera w byÅ‚a do
niedawna uważana za wariant litery v. W 13. wydaniu Svenska Akademiens ordlista (2006) w jest traktowane
jako osobna litera.
" W języku walijskim digrafy ch, dd, ff, ng, ll, ph, rh i th są uznawane za odrębne litery i porządkowane są po
literze, która jest pierwszą w digrafie (np. ph po p) z wyjątkiem ng, które jest umieszczane po literze g. Należy
pamiętać, że w słowach złożonych może się zdarzyć, że litera kończąca pierwsze słowo i zaczynająca drugie
mogą utworzyć jedną z powyższych kombinacji, jednak nie jest to wtedy digraf.
" W jÄ™zyku wÄ™gierskim litery á, é, í, ó, Å›, ö, Q
, ü i q
są traktowane jako osobne litery. Jako odrębne litery są także
uważane digrafy: cs, dz, gy, ly, ny, sz, ty, zs i trigraf dzs. Litera y występuje tylko w digrafach. Alfabet węgierski
ma wiÄ™c postać: a, á, b, c, cs, d, dz, dzs, e, é, f, g, gy, h, i, í, j, k, l, ly, m, n, ny, o, ó, ö, Q
, p, q, r, s, sz, t, ty, u, Å›,
ü, q
, v, w, x, y, z, zs.
Pisownia łacińska innych języków
" Język japoński  romaji (kilka systemów: Hepburn, Kunrei i inne)
" Język chiński  pinyin, Wade-Giles
Zobacz też
" Chronostych i kabalistyczny zapis dat
y
ródła i autorzy artykułu
5
y
ródła i autorzy artykułu
Alfabet łaciński y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24317267 Autorzy: Akerman, Antares, Arvedui89, Autokrata, Awersowy, BartekChom, Bmucha, Boraczek, Cho mik,
CiaPan, Ciszewski W, Conew, Faxe, Filemon, Googl, Gregul, Hashar, Jakubhal, Jaskprzyn, Joasiak, Kacper 10 000, Kaszkawal, Lajsikonik, Lord Ag.Ent, M.Kordulewski, Maciek17, Maire,
Marek2, Masur, Matma Rex, Matman z Lublina, Micgryga, Myki, Mzopw, Nolik, OTB, Olaf, P, PMG, Picus viridis, Pixel, PoProstuMaciej, Przsak, Qurqa, Radomil, Roo72, Rvdi, Selena von
Eichendorf, Siedlaro, Spl908455, Stasiek290, SÅ‚awojar, TAMM, Tdc6502, Tempest, Upior polnocy, WTM, Whiteman, Wiktoryn, WojciechSwiderski, Wojtalik, Xpicto, conversion script,
wfitj183e.ftj.agh.edu.pl, 51 anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Caslon-schriftmusterblatt.jpeg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Caslon-schriftmusterblatt.jpeg Licencja: Public Domain Autorzy: William Caslon
Plik:Latin alphabet world distribution.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Latin_alphabet_world_distribution.svg Licencja: Public Domain Autorzy: User:Flrn
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/