plik


ÿþMaria KamiDska gr. sBoweDska Zapis jzyków sBowiaDskich alfabetem BaciDskim i cyrylickim Na wstpie chciaBabym zaznaczy, i| niniejsza praca ma charakter bardzo ogólny, wynika z porównania alfabetów (Bacinki i cyrylicy) oraz zapisu wybranych jzyków sBowiaDskich (jzyka polskiego, czeskiego, sBowackiego, sBoweDskiego, chorwackiego, serbskiego, macedoDskiego, buBgarskiego, rosyjskiego, biaBoruskiego i ukraiDskiego), a tak|e uwzgldnienia gBównych ró|nic zachodzcych midzy nimi. W owym projekcie wiele problemów zostaBo omówionych pobie|nie lub jedynie zasygnalizowanych (jak np.: ró|nice midzy zapisem i znaczeniem wielkich i maBych liter, zagadnienie dBugo[ci i krótko[ci samogBosek, czy ró|nice w wymowie poszczególnych grafemów). Równie| problem wyrazów obcego pochodzenia i ich zapisu w poszczególnych jzykach zostaB pominity. Alfabetem, wg SBownika wyrazów obcych PWN, nazywamy zbór znaków literowych przyjtych w systemie pisma danego jzyka i uBo|onych wedBug okre[lonej kolejno[ci. Narody sBowiaDskie u|ywaj obecnie dwóch alfabetów (dwóch rodzajów zbiorów liter): BaciDskiego (nim posBuguj si jzyki: polski, czeski, sBowacki, sBoweDski, chorwacki i jzyki Bu|yckie, które nie zostaBy uwzgldnione w tej pracy), a tak|e cyrylickiego (u|ywany jest do zapisu jzyków: rosyjskiego, ukraiDskiego, biaBoruskiego, macedoDskiego i buBgarskiego). Wyjtek stanowi jzyk serbski, w którym stosowane s oba te alfabety. Istniej grafem (czyli jednostki strukturalne systemu pisma) wspólne dla cyrylicy i Bacinki, a s to: a, e, o, p. x, y, jednak doda nale|y, i| trzy pierwsze posiadaj tak sam warto[ fonetyczn {a, e, o}, ale ju| grafem p, to cyrylickie r, a BaciDskie p, y, to cyrylickie u, a BaciDskie y lub i (w jzykach: czeskim i sBowackim), z kolei x, to cyrylickie x, a BaciDskie ks, gz. W obu alfabetach wystpuj te| takie jednostki pisma, które s wspólne jako wielkie 1 litery, ale ró|ni si ich maBe odpowiedniki (litery pisane i drukowane), a tak|e, w niektórych przypadkach, ich warto[ fonetyczna- s to B, K, M, H, C, T. Sam alfabet BaciDski równie| posiada grafemy wspólne dla jzyków sBowiaDskich- s to 22 litery: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, w/v, z. Dodatkowo w jzykach sBowiaDskich, które posBuguj si alfabetem BaciDskim, do liter dodane zostaBy znaki diakrytyczne, aby oznaczy gBoski, które nie byBy znane Bacinie. Owe diakryty przybieraj ró|ne formy (np.: kropk, dwie kropki, daszki, kreski), wystpuj w ró|nych miejscach (nad liter, pod liter, obok litery i przed liter), a tak|e maj ró|n funkcj (ró|nicuj warto[ fonetyczn liter lub te| kombinacji liter). Zapis jzyka polskiego jest dosy specyficzny i odbiega nieco od pozostaBych systemów pisowni jzyków sBowiaDskich opartych na alfabecie BaciDskim. Najbardziej zauwa|alnym wyjtkiem jest oznaczenie spóBgBoski v, która w polskiej pisowni przyjBa form podwójn- w. Kolejn ró|nic jest caBkowity brak znaków diakrytycznych tzw.: daszków. System pisowni jzyka polskiego posiada jedynie diakryty odpowiadajce owym daszkom w postaci kropki- w | lub kreseczki- w ó, [, z, , a tak|e na oznaczenie dawnych samogBosek nosowych- s to znaki w dolnej frakcji- , . Mimo, i| polski alfabet nie uwzgldnia kombinacji liter, nale|y wspomnie o bigrafemach (dwuznakach) stosowanych w zapisie, poniewa|, zwBaszcza w jzyku polskim, maj one szeroki zakres. Poza wystpujcymi w innych jzykach dwuznakami ch, dz, dz, istniej równie|: sz, cz, rz oraz d| (którego odpowiednikiem w innych jzykach jest d~). Jzyk czeski posiada ju| najcz[ciej u|ywane diakryty w górnej frakcji w postaci daszków- a, , ~ oraz Y, H, . Grafem Y oznacza charakterystyczn szczelinow spóBgBosk wibrujc, H- mikkie n , z kolei  oznacza sekwencje bifonematyczne: je lub n e (a po spóBgBoskach t, d, n- spóBgBosk e i jednocze[nie sygnalizuje mikko[ spóBgBoski poprzedzajcej). Poza tzw.: daszkami istniej jeszcze inne znaki diakrytyczne: kóBeczko nad liter u { o}- oznaczajce dBugo[ samogBoski oraz apostrof nad literami t i d {t , d }- dla oznaczenia mikko[ci tych spóBgBosek. Kolejnym diakrytem w jzyku czeskim jest uko[na kreseczka nad samogBosk- np.: á- która zaznacza dBugo[ owej samogBoski (wyjtek stanowi kreseczka nad samogBosk u, która oznacza jej dBugo[, gdy wystpuje w nagBosie). Równie| w czeskiej pisowni istniej bigrafemy- na oznaczenie x i 7- {ch, d~}. 2 Alfabet sBowacki posiada, podobnie jak czeski, górne znaki diakrytyczne w postaci daszków- a, , ~ oraz H. Na oznaczenie mikko[ci t i d, a tak|e l (którego jzyk czeski nie uwzgldnia) stosuje si daszek lub apostrof, co jednak nie jest realizowane we wszystkich kontekstach. Jzyk sBowacki posiada dwa grafemy, których inne jzyki sBowiaDskie nie posiadaj-  (oznacza przednie a) oraz ô (na oznaczenie dyftongu uo). W zapisie sBowackiego tak|e znane s kombinacje liter- s to: dz, d~, ch na zapis kolejno 7, 7 i x, a tak|e ie, ia, iu na oznaczenie dyftongów ie, ia, iu. Jzyk sBoweDski równie| przejB z jzyka czeskiego diakryty w postaci daszków, a jest tak w grafemach: a, , ~, a tak|e w dwuznaku d~. Prócz tego ostatniego bigrafemu w sBoweDskim zapisie istniej jeszcze inne kombinacje liter- nj i lj. Chorwacki alfabet tak|e zawiera znaki diakrytyczne w górnej frakcji tzw.: daszki i podobnie jak w sBoweDskim s to grafemy: a, , ~. Jednak inaczej maj si dwuznaki nj, lj i d~ (które oznaczaj mikkie l- {l } i n- {n } oraz 7), gdy| znajduj si nie tylko w zapisie jzyka chorwackiego, ale przede wszystkim uwzgldnia je ju| alfabet. Ponadto, zapis chorwackiego uwzgldnia równie| diakryt w postaci kreseczki nad spóBgBosk c {}, który zostaB przejty z jzyka polskiego. Natomiast na zapis spóBgBoski 7 u|ywa si grafemu w postaci , który nieznany jest innym jzykom sBowiaDskim (jednak poza norm na jego oznaczenie u|ywa si dwuznaku dj). Zapis jzyka serbskiego w Bacince jest taki sam, jak jzyka chorwackiego. Natomiast midzy zapisem serbskiego alfabetem BaciDskim i cyrylickim mo|na zauwa|y wiele ró|nic. Przede wszystkim ka|da gBoska w cyrylicy posiada odrbny znak, gdy| nie ma kombinacji liter. Stosuje si jedynie grafemy skomponowane z poBczenia cyrylickich ; i = z tzw. mikkim znakiem L- Y Z,a przedstawiaj one spóBgBoski mikkie l i n (ich BaciDskie odpowiedniki to: lj i nj). Charakterystyczne tylko dla serbskiej cyrylicy s litery, które oznaczaj spóBgBoski  i 7 - s to: [ i R. Nale|y równie| wspomnie o grafemie j (na oznaczenie spóBgBoski j), który zostaB przejty z alfabetu BaciDskiego. W jzyku macedoDskim u|ywa si tylko alfabetu cyrylickiego. I tutaj, podobnie jak w cyrylickim zapisie serbskiego, ka|da gBoska jest osobnym znakiem i podobnie jak tam spóBgBoski mikkie l i n powstaBy poprzez poBczenie L z ; i =, a tak|e z alfabetu BaciDskiego przejty zostaB grafem j. 3 Jednak tylko w macedoDskiej cyrylicy wystpuj diakryty w górnej frakcji w postaci kresek na oznaczenie postpalatalnych k i g {\ i S}. W kolejnym poBudniowosBowiaDskim jzyku, buBgarskim, kombinacje liter maj ju| szerokie zastosowanie- do zapisu spóBgBosek 7 i 7 u|ywane s, podobnie jak w alfabecie BaciDskim, dwuznaki o warto[ci d i z oraz d i ~- 47 i 46. Charakterystyczne m.in.: dla jzyka buBgarskiego s grafemy, które mog przyjmowa warto[ sekwencji j+ samogBoska i s to: O (j+ a) oraz N (j+ u). Z kolei tylko w alfabecie buBgarskim tzw. twardy znak (J) i grafem I maj kolejno warto[ci fonetyczne krótkiego e oraz at. W jzykach wschodniosBowiaDskich, które równie| posBuguj si cyrylic, zauwa|y mo|na wiele podobieDstw do opisywanego powy|ej alfabetu buBgarskiego- w: rosyjskim, biaBoruskim i ukraiDskim kombinacje literowe s takie same i równie| wystpuj czsto; istniej tak|e grafemy przybierajce warto[ci sekwencji j+ samogBoska, jednak|e poza O i N w jzykach: rosyjskim i biaBoruskim znajduj si dodatkowo 5 i Q, a w ukraiDskim T. Wspóln cech jzyka buBgarskiego, rosyjskiego i ukraiDskiego jest wystpowanie grafemu I, który jednak w rosyjskim ma warto[ fonetyczn a a , a w ukraiDskim- a . Znaczc ró|nic midzy jzykami wschodniosBowiaDskimi jest wystpowanie w poszczególnych alfabetach grafemów: i, W oraz e obrotnoje {T}- i tak: i o warto[ci fonetycznej i znajduje si w jzyku ukraiDskim i biaBoruskim (w rosyjskim t samogBosk oddaje inny grafem), z kolei W wystpuje w ukraiDskim alfabecie i przybiera warto[ sekwencji ji, a T jest charakterystyczne dla rosyjskiego i biaBoruskiego. Wspomnie nale|y równie| o grafemie y, który w jzykach: rosyjskim i biaBoruskim oddawany jest przez K, a w ukraiDskim przez u oraz o ^ oznaczajcy spóBgBosk u i który nie wystpuje poza alfabetem biaBoruskim. Poruszajc temat alfabetów oraz jako[ci i ilo[ci grafemów w wybranych jzykach sBowiaDskich nale|y zwróci uwag na zagadnienia, które wi| si z ró|nicami w zapisie tych jzyków. Pierwszym z nich jest kolejno[ poszczególnych fonemów w alfabetach. Wa|n ró|nic jest odmienne traktowanie niektórych sekwencji liter- przykBadem mo|e by dwuznak ch, którego grafem traktowane s w jzyku polskim jako odrbne twory i hasBa rozpoczynajcego si w ten sposób szuka si w np.: w sBowniku pod literk c, czyli midzy grafemami b a , z kolei w czeskim i sBowackim ów bigrafem znalazB miejsce w alfabecie pomidzy h i i. 4 Prócz kwestii uwzgldniania i nieuwzgldniania dwuznaków istnieje jeszcze problem kolejno[ci samych grafemów i, co bardziej istotne, ró|nice w ich kolejno[ci pomidzy alfabetem BaciDskim a cyrylickim. Na koniec wspomnie nale|y o czynniku (czynnikach), jaki zadecydowaB o zró|nicowaniu alfabetów jzyków sBowiaDskich, a mianowicie o historii, wBa[ciwie czynnikach historycznych- narody, które byBy w strefie wpBywów kultury rzymskiej, przyjBy alfabet BaciDski, pozostaBe zostawaBy pod wpBywem kultury bizantyjskiej i zachowaBy cyrylic (wcze[niej wspomnianym ju| wyjtkiem jest jzyk serbski). Jednak czy w zapisie Bacink, czy te| cyrylic  pismo jako znak to|samo[ci jest bardzo wa|ne i uwa|ane za takie przez wszystkie narody (z reszt nie tylko sBowiaDskie). Bibliografia: 1. SBownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1980 2. WB. KopaliDski, SBownik wyrazów obcych i zwrotów obcojzycznych, Warszawa 1975 3. H. Dalewska- GreD, Jzyki sBowiaDskie, Warszawa 2002 4. W. Pianka, E. Tokarz, Gramatyka konfrontatywna jzyków sBowiaDskich tom I, Katowice 2000 5. Praca pod redakcj M. Bobrownickiej, Jzyk a to|samo[ narodowa, Slavica, Kraków 2000 5

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Odrębność j polskiego na tle innych języków słowiańskich
Ile jest języków słowiańskich
Alfabet łaciński
Alfabet kropki Dinozaur
Językoznawstwo ogólne generatywizm 2
mais alfabetet(sh)
Językoznawstwo ogólne
01 Slownik LACINSKO Polski Kumaniecki K (A)
Wedy SÅ‚owiansko Aryjskie
Wybrane terminy łacińskie pojawiające się w Problematyce Prawa Międzynarodowego

więcej podobnych podstron