@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 1
I Pomiar i operacjonalizacja................................................................................................................... 1
I.1 Przykład pomiaru: ekstrawersja i waga ciała.............................................................................................2
II Miary tendencji centralnej i zróżnicowania: średnia i wariancja........................................................... 3
III Zależności większej liczby zmiennych................................................................................................. 5
IV Kumulacja wiedzy na przykładzie badania Milgrama POSA
USZEC
STWO ......................................... 7
IV.1 poszukiwanie alternatywnych wyjaśnień dla uzyskanych wyników...........................................................8
V Nieuzasadnione zarzuty pod adresem badań eksperymentalnych...................................................... 8
VI Podsumowanie 1. bloku.........................................................................................................................
Dlaczego porównujemy wyniki grup osób a nie pojedynczych osób?.........................................................................
Podejście skoncentrowane na zmiennych vs na osobach .........................................................................................
Co oznaczają sformułowania:.....................................................................................................................................
" KANON JEDYNEJ RÓŻNICY, ....................................................................................................................
" wariancja .....................................................................................................................................................
" interakcja.....................................................................................................................................................
" randomizacja...............................................................................................................................................
Na czym polegają różnice między...............................................................................................................................
" badaniami korelacyjnymi i eksperymentalnymi? .........................................................................................
" zmiennymi: teoretycznymi (ukryte, latentne) i empirycznymi (obserwacyjne, wskaz
niki). ..........................
" zmiennymi kategorialnymi vs ilościowymi ...................................................................................................
" zmiennymi niezależnymi i zależnymi...........................................................................................................
" realizmem psychologicznym i sytuacyjnym.................................................................................................
" trafnością wewnętrzną i zewnętrzną badania..............................................................................................
I Pomiar i operacjonalizacja
Jeżeli chcielibyśmy wykazać, że wzrost motywacji powoduje wzrost poziomu wykonania, to
musimy określić, co rozumiemy przez  poziom motywacji i  poziom wykonania . Motywacja to
zmienna teoretyczna (nieobserwowalna, ukryta), która musi zostać zoperacjonalizowana,
abyśmy mogli testować interesujące nas zależności. Operacjonalizacja motywacji oznacza
określenie zestawu operacji, jakie trzeba wykonać, aby być pewnym, że osoba X ma większą
motywację niż osoba Y. Jest to bardzo trudne zadanie, bo nawet gdy chcemy zmierzyć (opisać)
tak prosty obiekt, jakim wydaje się być jabłko, musimy najpierw odpowiedzieć na pytanie, jakie
aspekty jabłka nas interesują.
MOTYWACJA i inne zmienne teoretyczne stosowane w naukach społecznych, np.
AGRESJA, EMOCJA czy POCZUCIE WINY, występują często także w języku potocznym. Są
pojęciami naturalnymi, które nie mają precyzyjnej definicji (por. rozdz. 2). Jeden badacz może
uważać, że motywacja wiąże się z deklaracją pragnień, inny definiuje ją w kategoriach zachowań
mających na celu osiągnięcie celu, jeszcze inny uwzględnia tylko spadek nastroju w sytuacji
zablokowania możliwości osiągnięcia celu. Dlatego więc porównanie wyników dwóch różnych
badań zaplanowanych w celu zbadania wpływu motywacji może być trudne. Nawet wtedy, gdy
badacze podzielają te same definicje procesów psychologicznych leżących u jej podłoża, mogą w
swoich badaniach dojść do bardzo różnych operacjonalizacji. W naukach społecznych nie ma
standardów tworzenia operacjonalizacji zmiennej teoretycznej. Oznacza to, że mówiąc o
zależnościach między zmiennymi, musimy brać pod uwagę sposób, w jaki były one
operacjonalizowane. Stąd tak ważne jest zapamiętywanie opisów całych badań, a nie tylko
płynących z nich wniosków.
Operacjonalizacja motywacji może być przepisem na jej pomiar. Celem pomiaru jest
umieszczenie osób, np. X i Y, na pewnym wymiarze liczbowym  tak, aby ich odległość na tym
wymiarze (różnica między wartościami zmiennej obserwowalnej) odzwierciedlała ich odległość na
continuum przedstawiającym zmienną teoretyczną.
Jeżeli naszą zmienną teoretyczną (ukrytą) jest motywacja do zdobycia wiedzy na temat
psychologii, możemy ją zmierzyć, pytając o to, ile godzin osoba jest gotowa uczyć się tego
przedmiotu. Motywację do odchudzania się możemy mierzyć, zadając różne pytania o to, jak
schudnięcie jest ważne, możemy też obserwować zachowanie  ile czasu osoba spędza na
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 2
siłowni, jak zachowuje się na przyjęciu itp. Możemy więc podać bardzo wiele sposobów pomiaru
zmiennej teoretycznej. Jeżeli zmienną teoretyczną jest poziom wiedzy, to możemy ją mierzyć za
pomocą testu egzaminacyjnego. Wynik testu będzie wskaz
nikiem wiedzy. Wynik w teście jest
zmienna empiryczną (obserwowalną), która może być lepszym lub gorszym wskaz
nikiem
zmiennej teoretycznej (nieobserwowalnej), ponieważ na jej wartości wpływają także zmienne
zakłócające takie jak: stopień motywacji, poziom koncentracji  błędy w systemie oceniania,
pomyłki itd. Odpowiedzi na zadanych 5 pytań są zazwyczaj gorszym wskaz
nikiem zmiennej
teoretycznej, niż odpowiedzi na 100 pytań.
Powinniśmy też pamiętać, że na to, co mierzymy (wskaz
niki), składa się wynik prawdziwy
(wartość zmiennej teoretycznej, gdybyśmy ją potrafili zmierzyć) i błąd pomiaru. W naukach
fizycznych przedmiotem pomiaru są byty realne (rzeczywiste wielkości np. długość,
temperatura, ciężar, ciepło). Jest ustalony wzorzec np. metra i możemy obliczyć jak dobrze nasz
pomiar odpowiada wzorcowi. W naukach społecznych przedmiotem pomiaru są byty wirtualne
(konstrukty teoretyczne np. reprezentacje poznawcze, postawy, cechy, stany afektywne).
Istnieje podstawowa różnica między pomiarem wielkości fizycznych a pomiarem
konstruktów teoretycznych. Modele pomiarowe wypracowane w naukach fizycznych nie przystają
w pełni do pomiaru w naukach społecznych. Nie mamy wzorca postawy, inteligencji, motywacji,
współpracy,& , z którym moglibyśmy wyniki naszego pomiaru porównać. Ekonomista jest
zainteresowany ilością pieniędzy dostępnych na rynku  więc będzie starał się mierzyć
obiektywną wielkość zarobków. W badaniach społecznych nawet jeśli prosimy o podanie
wielkości zarobków w złotówkach, to tak naprawdę interesujemy się reprezentacją poznawczą
zarobków w umyśle respondenta. Dlatego nie traktujemy tak poważnie jak w naukach fizycznych
oryginalnej jednostki pomiaru, dokonując często przekształceń powodujących jej zmianę.
I.1 Przykład pomiaru: ekstrawersja i waga ciała
Psychologowie mierzą cechy nieobserwowalne, zadając pytania o zachowania. Jedną z
ważniejszych różnic indywidualnych jest ekstrawersja  różnie definiowana przez różnych
badaczy.
Na ekstrawersję1 składają się: towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie
doznań. Ekstrawertycy są przyjacielscy i serdeczni, towarzyscy i rozmowni, skłonni do zabawy
oraz poszukiwania stymulacji. Wykazują tendencje do dominowania w kontaktach społecznych i
są życiowo aktywni oraz pełni wigoru. Wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.
Introwertycy są ich przeciwieństwem.
Na mocy tej definicji możemy więc zakładać, że ekstrawertycy będą odpowiadali na
poniższe pytanie inaczej niż introwertycy.
Czy w opisanej poniżej sytuacji Twoje zachowanie przypomina zachowanie:
a) osoby A b) raczej osoby A c) osoby B d) raczej osoby B e) trudno powiedzieć
W nowym towarzystwie osoba A natychmiast nawiązuje nowe znajomości.
Musi minąć trochę czasu, nim osoba B poczuje się swobodnie w rozmowie z nieznajomymi.
Na mocy definicji ekstrawersji możemy zakładać, że respondent, który stwierdził, że jest
bardziej podobny do osoby A (w nowym towarzystwie natychmiast nawiązuje nowe znajomości),
lokuje się na wymiarze ekstrawersji  wyżej niż respondent, który stwierdził, że jest bardziej
podobny do osoby B (potrzebuje czasu, aby poczuć się swobodnie).
Odpowiedz
na to pytanie pozwala nam uporządkować respondentów na skali. Jest to
skala porządkowa. Przypisanie poszczególnym odpowiedziom liczb, np. w następujący sposób:
1
Strelau ekstrawersję definiuje jako jeden z czynników tworzących strukturę osobowości.
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 3
1 = podobny do osoby A 2 = podobny raczej do osoby A
4 = podobny do osoby B 3 = podobny raczej do osoby B
oznacza, że zakładamy równość różnicy m.in. między odpowiedzią 1 i 2 ( i
) oraz 2 i 3 ( i osoby B>). Czy możemy założenie o równości przedziałów (odległości między kolejnymi punktami
skali) udowodnić? Nie, ale w naukach społecznych tego typu skale są traktowane jako ilościowe
 zakładana jest stałość jednostki, choć nie można jej wykazać.
Nie wiemy też, co zrobić z odpowiedzią  czy włączyć ją w środek
skali czy też wyłączyć odpowiedzi z analizy. Różne decyzje podejmują badacze  w przypadku
tej skali dodatkowe badania pokazały, że decyzja o włączeniu tej odpowiedzi w środek skali jest
w pełni uzasadniona.
Podsumowując  założenie, że wyniki odpowiedzi na skalach szacunkowych, takich jak
omawiana powyżej, czy np. przy zgadzaniu się z danym poglądem odpowiedzi typu:

stanowią dane ilościowe, jest akceptowane w najlepszych zagranicznych czasopismach
psychologicznych.
Rygoryści metodologiczni bez problemu zaakceptowaliby pomiar wagi ciała jako skalę
ilościową. Wydawałoby się, że tym przypadku mamy do czynienia z doskonałą skalą ilorazową 
mamy określone zero bezwzględne, waga ciała ma stałą, dobrze określoną jednostkę pomiaru 
1 kg. Różnica w wadze  np. między 67 kg a 68 kg  jest taka sama, jak między 82 i 83. Mając
do czynienia ze skalą ilorazową, możemy wyliczać średni przyrost czy ubytek wagi ciała, gdy
chcemy sprawdzać skuteczność diety. Jednak zmiana wagi o określoną wielkość wiąże się z
różnymi zmianami w zmiennej teoretycznej. Nawet przy tym samym wzroście 12 kilogramowy
spadek wagi oznacza ubytek 10% dla osoby o masie wyjściowej 120 kg i aż 20% dla osoby
ważącej 60 kg. W badaniach skuteczności różnych diet uśrednia się wyniki  jeśli w tej samej
grupie jedna osoba przytyła 13 kg, a druga tyle samo schudła, średni przyrost wynosi 0. Należy
jedna pamiętać, że spadek wagi o 13 kg jest równoznaczny z utratą 10 kg tkanki tłuszczowej i 3
kg tkanki mięśniowej, tymczasem ponowny wzrost wagi o 13 kg oznacza przyrost 12 kg tkanki
tłuszczowej i tylko 1 kg tkanki mięśniowej. <+13> oznacza coś innego niż < 13>.
Wzorcowa dla rygorystów metodologicznych skala pomiarowa po bliższej analizie też zaczyna
budzić wątpliwości.
Pokazaliśmy dwa przykłady problemów metodologicznych związanych ze skalami
pomiarowymi, aby na koniec stwierdzić, że mimo tych wszystkich wątpliwości, odpowiedzi na
skalach szacunkowych np. uznajemy w badaniach
społecznych za zmienne ilościowe  co pozwala nam na wyliczanie miar tendencji centralnej i
zróżnicowania, opisanych w dalszej części rozdziału.
II Miary tendencji centralnej i zróżnicowania: średnia i
wariancja
Dla zmiennych ilościowych możemy policzyć miary tendencji centralnej i zróżnicowania.
Choć może to wyglądać niezbyt poważnie :&, najprościej to zrozumieć porównując wysokości
kwiatków w doniczkach. Doświadczenie dydaktyczne nauczyło mnie, że ilustrowanie liczb w ten
sposób bardzo ułatwia zrozumienie.
Porównajmy zatem dwa zbiory wyników (wysokości kwiatków w doniczkach):
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 4
W obu doniczkach średnia wysokość kwiatków wynosi 180. To, co je różni, to stopień
skupienia wyników wokół średniej. Dla każdego kwiatka możemy obliczyć jego  odległość od
średniej, odejmując od X (wysokość kwiatka) M (średnią arytmetyczną wysokości wszystkich
kwiatków w danej doniczce). Zsumowanie podniesionych do kwadratu różnic X  M da nam
miarę rozproszenia wyników wokół średniej, oznaczaną jako SS (sum of squares). Suma
kwadratów odchyleń od średniej zazwyczaj2 rośnie wraz ze wzrostem liczby osób w próbie.
Aby nasza miara nie zależała od wielkości próby, musimy uśrednić SS, dzieląc ją przez
liczbę stopni swobody określoną na podstawie liczebności próby (n  1). W naszej doniczce jest 7
kwiatków, zatem n = 7, czyli n  1=6. Wynikiem tych obliczeń jest podstawowa miara
zróżnicowania dla próby, nazywana wariancją. Pierwiastek kwadratowy z wariancji nazywamy
odchyleniem standardowym.
Wyjaśnianie wariancji (zróżnicowania wyników różnych osób, w różnych sytuacjach, itp.) 
jest podstawowym celem w badaniach społecznych.
Na podstawie Państwa ocen sformułowanych po oglądaniu filmu z badania
WI
ZIENIE można wyliczyć średnie ( M) i odchylenia standardowe (s) osobno w
grupie więz
niów i strażników.
2
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dodatkowe wyniki mają wynik równy średniej, ponieważ wtedy ich odchylenia od
średniej równe są zeru.
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 5
różnica nieistotna dla pytania 2
tendencja statystyczna dla pytania 3 p=0,06
istotne dla pytania 4 i 5 p=0,001
Z powyższej tabeli można odczytać, że :
Intensywność przeżywanych emocji w grupie strażników jest ===== niż w grupie
więz
niów [porównujemy średnie w grupach]
===== zróżnicowanie intensywności emocji zanotowano w grupie więz
niów niż
strażników [porównujemy odchylenia standardowe w grupach].
III Zależności większej liczby zmiennych
Rzeczywistość jest bardziej złożona niż to, co badamy, analizując związki dwóch
zmiennych. Często zbieramy dodatkowe informacje, które mogą być wykorzystywane w dalszych
analizach, np. zapisujemy płeć, wiek, mierzymy poziom ciśnienia badanych.
Wpływ zmiennych dodatkowych (towarzyszących, kontrolowanych) na związek
między badanymi zmiennymi możemy kontrolować poprzez:
1. przekształcanie zmiennych w stałe  np. zmienną WYKSZTAA
CENIE możemy
kontrolować, badając wyłącznie studentów  wtedy wykształcenie nie będzie zniekształcać relacji
między X i Y, choć może okazać się, że związek w grupie osób z wykształceniem podstawowym
ma inny kształt, niż w grupie z wykształceniem wyższym;
2. badanie grup podzielonych losowo (zbiorowych klonów);
3. eliminowanie wpływu czynników ważnych, np. wieku, płci, wykształcenia badanych,
lecz nieistotnych z punktu widzenia pytania badawczego, za pomocą procedur statystycznych.
Zmienne, które nie są przedmiotem naszych hipotez,
ale mogą mieć wpływ na badane zależności i z tego powodu zostały w badaniu  zmierzone ,
nazywamy zmiennymi towarzyszącymi /kontrolowanymi.
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 6
III.1.1.A Przykład: ZALEŻNOŚĆ MI
DZY WAG
CIAA
A A WYKSZTAA
CENIEM
Na próbie reprezentatywnej dorosłych Polaków (N = 891) wyliczono korelację między
wagą ciała operacjonalizowaną przez BMI (iloraz wagi w kg przez wzrost w m�) a wykształceniem
(zmienna: edu  lata nauki). Korelacja (r =  11) jest istotnie ujemna  co możemy interpretować
jako: im niższe wykształcenie, tym wyższa waga. Jeżeli będziemy kontrolować płeć, okazuje się,
że dla kobiet korelacja jest istotnie ujemna (r =  0,27), a dla mężczyzn istotnie dodatnia (r =
0,41)  co oznacza, że lepiej wykształceni mężczyz
ni są ciężsi niż gorzej wykształceni. Jeżeli
dodatkowo będziemy kontrolować wiek, okazuje się, że korelacja między wagą a wykształceniem
jest w przypadku kobiet nieistotna, a w przypadku mężczyzn jest istotnie dodatnia. Wynika to z
faktu, że związek wagi z wiekiem jest silniejszy dla kobiet niż dla mężczyzn. Kobiety z wiekiem
tyją bardziej niż mężczyz
ni  w młodości są dużo lżejsze od mężczyzn, ale potem to  nadrabiają .
III.1.1.B Przykład: INTERAKCYJNY WPA
YW PICIA HERBATY I EKSTRAWERSJI NA
POZIOM ENERGII
Jeżeli w jednym badaniu stwierdziliśmy związek poziomu energii z ekstrawersją, zaś w
drugim z liczbą wypijanych filiżanek herbaty, nie możemy stwierdzić, jak obie te zmienne
jednocześnie wpływają na zmienną zależną. Aby to ocenić, powinniśmy mierzyć wszystkie trzy
zmienne w jednym badaniu.
Korzystając z wystandaryzowanego3 pomiaru temperamentu, możemy dokonać podziału
badanych na ekstrawertyków i introwertyków oraz zaprosić ich do udziału w badaniu ZIELONA
HERBATA. Pozwoli to nam porównać średnie poziomy energii (oznaczone w tabeli literą M) w
czterech grupach:
Nie piją zielonej herbaty Piją zieloną herbatę
Introwertycy M M
1 2
Ekstrawertycy M M
3 4
Otrzymamy różne układy wyników, które zostały przedstawione na rysunku 1.2:
8 8
7 7
6 6
5 5
4 pij ą 4 pij ą
nie pij ą nie pij ą
3 3
2 2
1 1
0 0
introwertycy ekstrawertycy introwertycy ekstrawertycy
Poziom energii zależy zarówno od Poziom energii zależy od temperamentu, a nie
temperamentu (ekstrawertycy mają wyższy zależy od picia zielonej herbaty.
poziom energii niż introwertycy), jak i picia
zielonej herbaty.
Ogólnie o interakcyjnym wpływie zmiennych niezależnych na zmienną zależną
mówimy wtedy, gdy nie można go przewidzieć na podstawie znajomości relacji poszczególnych
zmiennych ze zmienną zależną.
W rzeczywistości pewnie większość interesujących nas zjawisk należy tłumaczyć
wpływem interakcji zmiennych. Banalny przykład dotyczy środków nasennych i alkoholu, który w
odpowiedniej dawce usypia. Gdyby wpływ obu zmiennych był addytywny, popijanie środków
nasennych alkoholem powinno powodować, że zaśniemy jeszcze szybciej. A tu niespodzianka 
3
Np. kwestionariusza o znanych własnościach psychometrycznych.
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 7
wpływ nie jest addytywny (efekty zmiennych nie sumują się), tylko interaktywny  grozi nam
śmierć, a więc efekt, którego nie dało się przewidzieć, znając wpływ pojedynczych zmiennych.
Inny przykład: substancje zawarte w ananasie mogą pobudzać przemianę materii, identycznie
może działać ostra papryka  ale nie wiemy, jaki efekt uzyskamy, jedząc ananasa z papryką.
Badania wskazują, że alkohol może działać na apetyt inaczej u ludzi z normalną wagą i otyłych. A
zależności interakcyjne mogą dotyczyć większej liczby zmiennych  np. tuczyć może tylko
piwo (ale nie wino) spożywane razem z chipsami, i tylko ludzi z rozhuśtaną gospodarką
insulinową, o niskim poziomie aktywności fizycznej (zarówno celowej, jak i mimowolnej). To
przykład dydaktyczny, a nie wyniki badań.
Powtórzmy, o interakcyjnym wpływie np. diety i płci powiemy, jeżeli dieta A powoduje
spadek wagi ciała u kobiet, ale nie u mężczyzn.
Niestety, nadal w większości badań nie ma szans na wykrycie złożonych interakcji.
IV Kumulacja wiedzy na przykładzie badania Milgrama
POSA
USZEC
STWO
proszę przeczytać:
o badaniu z książki pod redakcją E.Aronsona  Człowiek istota społeczna. Wybór
tekstów r.4 i o jego replikacjach z książki  Psychologia i życie. Nowe wydanie
Richard J. Gerrig & Philip G.Zimbardo, PWN s.586-589
Manipulacja zmiennymi niezależnymi w badaniu POSA
USZEC
STWO (19 badań ponad 1000 osób
ofiara daleko i jej glos nie uczeń i nauczyciel byli w tym samym nauczyciel sam silą
dochodził do nauczyciela pomieszczeniu przykładał rękę ucznia
90% 40% 30%
eksperymentator wydawał eksperymentator powierzał swoje zamiast w YALE badanie
polecenia przez telefon zadanie innemu badanego w baraku
Tow.Naukowego
BridgePort
21% 20% 48%
www.come.uw.edu.pl/gw
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 8
IV.1 poszukiwanie alternatywnych wyjaśnień dla uzyskanych
wyników
alternatywne wyjaśnienia test alternatywnego wyjaśnienia
badani nie uwierzyli w badanie PIES OFIAR

 cover story [ uczeń 75%
cierpi]-
(niska trafność
wewnętrzna)
badani zachowują się tak badanie PIEL
GNIARKI
tylko w laboratorium- polecenie przez telefon  proszę podać
ukryte wymagania 20 mg estrogenu, na opakowaniu :
eksperymentalne typowa dawka: 5 mg, maksymalna 10
(niska trafność mg.
zewnętrzna) przewidywania: 10 na 12 odmówiłoby
wykonania polecenia
zachowanie: 1 na 22 pielęgniarki
odmówiły wykonania telefonicznego
www.come.uw.edu.pl/gw
polecenia nieznanego lekarza
V Nieuzasadnione zarzuty pod adresem badań
eksperymentalnych
V.1.1.A Niski realizm sytuacyjny
Można usłyszeć, że eksperymenty laboratoryjne są nierealistycznymi i wymyślonymi
imitacjami ludzkich interakcji, nie odzwierciedlającymi w ogóle rzeczywistego świata. Twierdzący
tak zapominają, że eksperyment może być realistyczny w dwojaki sposób.
O realizmie sytuacyjnym mówimy, jeśli sytuacja w laboratorium jest podobna do
zdarzeń, które często spotykają ludzi w świecie zewnętrznym. O wiele ważniejsze jest to, czy
stworzona przez badacza sytuacja angażuje badanego, skłania go do traktowania poważnie tego,
co się dzieje. Tę własność sytuacji określa się jako realizm psychologiczny. Brak rozróżnienia
między realizmem psychologicznym i realizmem sytuacyjnym jest powodem wysuwania
zarzutów, że eksperymenty są bezwartościowe, ponieważ nie odzwierciedlają wiernie świata
realnego. W badaniu PORNOGRAFIA3 mężczyz
ni znalez
li się w sytuacji niepodobnej do ich
codziennych doświadczeń. Uczenie drugiej osoby przez karanie impulsami elektrycznymi nie
zdarza się w normalnym życiu. Podobną procedurę zastosowano w słynnym badaniu Milgrama,
który po drugiej wojnie światowej chciał wykazać, że podporządkowanie się autorytetowi nie jest
cechą narodową Niemców i można ją wywołać także u  normalnych Amerykanów. Podobnie jak
w badaniu PORNOGRAFIA3, każdemu badanemu polecano, aby karał uczoną przez siebie
osobę, podłączoną do aparatury elektrycznej w sąsiednim pokoju, serią impulsów elektrycznych o
coraz większej sile. Osoba badana myślała, że stosując się do poleceń autorytetu powoduje ból
i cierpienie niewinnego człowieka. Zmienną zależną było najwyższe napięcie kary, jakie
zastosował nauczyciel, zanim odmówił dalszego udziału w eksperymencie. Choć specjaliści
sądzili, że większość badanych nie przekroczy 150 woltów  prawie 2/3 zaaplikowało
maksymalną wartość na skali  450 woltów. Sytuacja była sztuczna, niepodobna do
codziennych doświadczeń  a jednak bardzo realna. Badani odczuwali silne napięcie
i dotkliwą przykrość. Jeden z nich wszedł do laboratorium uśmiechnięty i pewny siebie. Po 20
minutach był bardzo przejęty i zdenerwowany. W pewnej chwili przycisnął pięść do czoła i
wymamrotał:  O Boże, niech się to skończy . A jednak nadal reagował na każde słowo
eksperymentatora i był mu posłuszny do końca.
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 9
Wszystko, co wydarzyło się badanym, było realne  chociaż nie wydarzyło się w życiu
codziennym. Można więc sądzić, że wyniki tego eksperymentu wskazują dość dokładnie, w jaki
sposób reagowalibyśmy, gdyby zbliżona sytuacja zdarzyła się w świecie realnym. Podobnie
zachowujemy się grając np. w Monopol  na początku to tylko gra, potem nasze zachowanie
zaczyna odzwierciedlać różnice indywidualne możliwe do zaobserwowania w codziennym życiu.
Najlepszym sposobem na zapewnienie eksperymentowi realizmu psychologicznego
jest nadanie mu takiej oprawy, która będzie interesująca i pasjonująca dla badanych.
Jednocześnie często konieczne jest ukrycie prawdziwego celu badań. Stawia to
eksperymentatora w pozycji reżysera filmowego, który rozdziela role, ale nie zdradza
zakończenia. Eksperymentator musi sprawić, aby to, co dzieje się w laboratorium, było
zrozumiałe. Na przykład w badaniu PORNOGRAFIA3 poinformowano uczestników, że
przedmiotem zainteresowania jest wpływ stresu na proces uczenia się i ukryto przed nimi
związek oglądanego filmu z drugą częścią badania. Gdyby osoby badane zdawały sobie
sprawę z celu eksperymentu, wyniki byłyby zupełnie bezwartościowe. Wykazano, że jeśli
badany zna prawdziwy cel eksperymentu, nie zachowuje się w sposób naturalny, lecz albo stara
się postępować tak, aby przedstawić się w dobrym świetle, albo też próbuje  pomóc
eksperymentatorowi, zachowując się w sposób, który jego zdaniem przynosi wyniki zgodne
z oczekiwaniami. Chociaż zachowanie takie jest zrozumiałe, to jednak przeszkadza w
uzyskiwaniu wyników mających istotne znaczenie. Z tego właśnie powodu prawdziwy cel
eksperymentu często musi pozostać ukryty na czas trwania badania.
W jednej z replikacji badania Milgrama przeprowadzonej w warunkach naturalnych
pielęgniarki otrzymywały przez telefon od lekarza prowadzącego pacjenta, którego nigdy
wcześniej nie widziały, polecenie:  Proszę podać 20 mg estrogenu, będę za godzinę . Na
opakowaniu zawarta była informacja, że typowa dawka wynosi 5 mg, maksymalna 10 mg. Tylko
jedna z 22 pielęgniarek, które znalazły się w tej sytuacji, odmówiła wykonania telefonicznego
polecenia nieznanego lekarza. Gdy poproszono inną grupę 12 pielęgniarek o przewidywanie jak
zachowałyby się w takiej sytuacji, 10 stwierdziło, że odmówiłyby wykonania polecenia. Nie
doceniamy wpływu, jaki ma na nas sytuacja, wiec nasze wyobrażenia na temat naszych
zachowań nie maja dużej wartości badawczej. Gdybyśmy pozwolili badanym usiąść, odprężyć się
i zgadywać, jak zachowaliby się, gdyby..., dowiedzielibyśmy się, jacy chcieliby być, a nie jacy
byliby faktycznie.
Dezinformowanie badanych jest, być może, najlepszym (jeśli nie jedynym) sposobem
uzyskania użytecznych informacji o tym, jak zachowują się ludzie w najbardziej złożonych i
ważnych sytuacjach  lecz stawia eksperymentatora wobec poważnych problemów etycznych.
Po wątpliwościach, jakie pojawiły się po słynnych badaniach m.in. Miligrama i Zimbardo
(symulacja więzienia), w tej chwili każde przeprowadzone badanie musi być zaopiniowane
pozytywnie przez komisję etyki, co powoduje, że możemy być pewni, że udział w badaniach jest
dla nas bezpieczny. Największą frustrację badanych wywołuje fakt, że wyniki pojedynczych
osób nie mają znaczenia, bo porównywane są  średnie" (lub inne miary opisowe) grup.
Badacz nie analizuje więc wyniku Kowalskiego (czego obawia się część osób, uważając, że
wzięcie udziału w badaniu jest równoznaczne ze zdiagnozowaniem). W związku z tym trudno jest
przygotować informację o wynikach Kowalskiego, ale porównać można wyniki w różnych grupach
eksperymentalnych.
V.1.1.B Niska trafność zewnętrzna badania
Przygotowanie sytuacji eksperymentalnej wymaga wielu godzin pracy i nie jesteśmy w
stanie badać wielu osób. Krytycy badań eksperymentalnych mówią, że gromadzimy wiedzę o
studentach, bo to oni najczęściej biorą udział w naszych badaniach. O ile badanie ankietowe
można przeprowadzić na wielu tysiącach osób, eksperymenty prowadzi się na małych grupach.
Pojawia się pytanie, na ile można uogólnić wyniki uzyskane np. w badaniu 30 studentów 
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 10
innymi słowy, jaka jest trafność zewnętrzna4 takiego badania. Przecież nie interesują nas
jedynie reakcje uczestników, chcemy orzekać o populacji, z której ta próba została wybrana. Jeśli
interesują nas preferencje wyborcze Polaków, to wylosowana do badań próba powinna być
reprezentatywna dla dorosłych Polaków, a więc np. zawierać ok. 40 % mieszkańców wsi. Próba
niereprezentatywna to taka, której rozkład cech różni się systematycznie od rozkładu cech
populacji, z której ta próba pochodzi. Próba 100 studentów Uniwersytetu Warszawskiego złożona
z 50 kobiet i 50 mężczyzn byłaby niereprezentatywna  ponieważ wiemy, że populacja studentów
uniwersytetu składa się w 75% z kobiet i w 25% z mężczyzn. W tym wypadku kobiety byłyby
niedoreprezentowane, a mężczyz
ni nadreprezentowani. Próby reprezentatywne są niesłychanie
ważne, jeżeli naszym celem jest poznanie rozkładu zmiennej w populacji. Jednak ze względu
na dużą liczbę zmiennych zakłócających, często o bardzo skośnych rozkładach (np.
wykształcenie), nie są one przydatne, gdy chcemy testować zależności między zmiennymi.
Skuteczna statystyczna kontrola ważnych zmiennych (choć nieistotnych ze względu na cel
badania) jest bardzo trudna do osiągnięcia  dlatego zamiana zmiennych zakłócających w
stałe daje dużo lepsze efekty. Podstawowym celem badań eksperymentalnych nie jest określenie
rozkładu zmiennej zależnej, np. poziomu energii, ale stwierdzenie, czy różnica w poziomie
energii między badanymi grupami jest istotna statystycznie. Do tego nie potrzebujemy próby
reprezentatywnej. Od badania prób reprezentatywnych dużo lepszą strategią maksymalizacji
trafności zewnętrznej jest replikowanie badań na próbach homogenicznych  osobno badamy
rolników, osobno pracowników naukowych, osobno studentów itd. Problemem jest to, że ludzie
niechętnie biorą udział w badaniach eksperymentalnych, co poważnie utrudnia rozwój nauk
społecznych.
VI Podsumowanie 1. bloku
Hipoteza to zdanie o związku między interesującymi nas zmiennymi, które może zostać
sfalsyfikowane w trakcie badań ( konfrontacji z danymi empirycznymi)
" Zmienna niezależna ( wyjaśniająca)
" Zmienna zależna ( wyjaśniana)
Zmienną niezależną manipulujemy ( przypisujemy wartości zmiennych) lub
mierzymy
Zmienną zależną mierzymy
Pozostałe zmienne, które mierzymy (np. wiek, płeć , wykształcenie) ale nie są zawarte
w hipotezach nazywamy zmiennymi kontrolowanymi
Dlaczego porównujemy wyniki grup osób a nie pojedynczych osób?
Podejście skoncentrowane na zmiennych vs na osobach
Co oznaczają sformułowania:
" KANON JEDYNEJ RÓŻNICY,
" wariancja
" interakcja
" randomizacja
4
Trafność zewnętrzna oznacza tutaj generalizowalność otrzymanych wyników z badanej próby na populację. O wiele
trudniejszym problemem jest wykazanie generalizowalności otrzymanych wyników na inne operacjonalizacje
zmiennych.
@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu 11
Na czym polegają różnice między
" badaniami korelacyjnymi i eksperymentalnymi?
" zmiennymi: teoretycznymi (ukryte, latentne) i empirycznymi (obserwacyjne, wskaz
niki).
" zmiennymi kategorialnymi vs ilościowymi
" zmiennymi niezależnymi i zależnymi
" realizmem psychologicznym i sytuacyjnym
" trafnością wewnętrzną i zewnętrzną badania