Kszta"cenie, doskonalenie
K
s
z
t
a
"
c
e
n
i
e
,
d
o
s
k
o
n
a
l
e
n
i
e
Czy dzieci znajÄ… zwyczaje
wielkanocne?
% LIDIA POTEREK
% HANNA ¸UCZAK (Bydgoszcz)
Âwi´ta Wielkanocne sÄ… symbolem zwyci´stwa dobra nad z"em, prawdy nad k"am-
stwem, ducha nad materią. Są noĘnikiem wielu wartoĘci religijnych, moralnych i patrio-
tycznych, a zwiÄ…zana z nimi obrz´dowoĘç przez swojÄ… róŻnorodnoĘç i koloryt wp"ywa
korzystnie na rozwój poczucia estetyki.
procesie przybliŻania dzieciom
piej kultywowane są w Ęrodowisku wiejskim.
zwyczajów wielkanocnych osobami
Czy jest on s"uszny? Postaramy si´ cz´Ä˜ciowo
WwiodÄ…cymi i kierujÄ…cymi sÄ… ludzie
odpowiedzieç na to pytanie.
doroĘli  rodzice i wychowawcy. NaleÅ»y szukaç
Badania nad znajomoĘcią zwyczajów wiel-
róŻnych sposobów i Ęrodków rozwijania zain- kanocnych przez szeĘciolatki przeprowadzono
teresował
tradycjami wielkanocnymi u dzieci.
w roku szkolnym 1999/2000 w województwie
Zdobyte przez dzieci w wieku przedszkol- kujawsko-pomorskim, w Ęrodowiskach: wielko-
nym wiadomoĘci uzaleŻnione są od warunków,
miejskim, miejskim i wiejskim. PodstawowÄ…
w których Å»yjÄ… i wychowujÄ… si´. WaÅ»nÄ… rol´ od- metodÄ… badawczÄ… by" sondaÅ» diagnostyczny
grywa wi´c Ęrodowisko lokalne. Stopniowo za- oraz rozmowa sondaÅ»owa.
cierajÄ… si´ róŻnice mi´dzy warunkami Å»ycia na
Wielkanoc uznawana jest za najwaŻniejsze
wsi i w mieĘcie. Panuje jednak poglÄ…d, Å»e za- i najstarsze Ęwi´to chrzeĘcijaÅ‚
skie, poĘwi´cone
chowane obrz´dy i zwyczaje wielkanocne najle- pami´ci zmartwychwstania Chrystusa. Jest po-
215
4/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Kszta"cenie, doskonalenie
K
s
z
t
a
"
c
e
n
i
e
,
d
o
s
k
o
n
a
l
e
n
i
e
przedzona okresem Wielkiego Postu, trwajÄ…ce- wisku wiejskim znajomoĘç tego zwyczaju wyka-
go 40 dni. Ostatni tydzieł
zwie si´ Wielkim Ty- za"o 84,8% badanych dzieci. Na znajomoĘç
godniem. Zaczyna si´ NiedzielÄ… PalmowÄ… zwa- zwyczaju odwiedzania grobu Chrystusa wp"yw
ną równieŻ Kwietną. Ca"y Wielki Tydzieł
up"y- ma dom rodzinny oraz przedszkole. Dzieci
wa pod znakiem przygotował
i oczekiwania zwyczaj ten poznajÄ… poprzez uczestniczenie
Wielkiej Niedzieli, a kaŻdy dzieł
ma swojÄ… ob- w nim razem z rodzicami. Tradycja ta zosta"a
rz´dowoĘç i odr´bne znaczenie. dzieciom przybliÅ»ona równieÅ» na zaj´ciach
W PalmowÄ… Niedziel´ odbywajÄ… si´ uroczy- z religii.
ste procesje i Ęwi´ci si´ palmy. Najcz´Ä˜ciej sÄ… to Zwyczaj barwienia jaj wielkanocnych jest
bukieciki z ga"ązek wierzbowych pokrytych ba- prawdopodobnie tak stary, jak wiara chrzeĘci-
ziami, choç na po"udniu Polski i na Kurpiach jaÅ‚
ska. W Polsce zdobienie jajek ma ponad ty-
do dziĘ dotrwa" zwyczaj robienia palm docho- siÄ…cletniÄ… tradycj´. Najstarszy, wschodni spo-
dzÄ…cych do dziesi´ciu metrów wysokoĘci. Wie- sób ich upi´kszania, to technika batikowa.
rzono, Å»e poĘwi´cona palma zapewnia urodzaj, Oprócz niej znane by"y na terenie Polski rów-
mlecznoĘç krów, zdrowie i dobrobyt. nieÅ» inne sposoby zdobienia jaj, takie jak: wy-
NajlepszÄ… znajomoĘciÄ… zwyczaju Ęwi´cenia wabianie kolorów, technika rytu (np. na ÂlÄ…sku
palm wielkanocnych w PalmowÄ… Niedziel´ wy- Opolskim), oklejanie jaj motywami wyci´tymi
kaza"y si´ wi´c dzieci ze Ęrodowiska wiejskiego, z papieru (okolice ¸owicza), rdzeniem sitowia
gdzie jest on ciÄ…gle Å»ywy i ch´tnie kultywowany. i nitkami kolorowej w"óczki (okolice Pu"tuska
Dzieci na wsi majÄ… z tym zwyczajem kontakt i W´growa). Od sposobu zdobienia jaj wielka-
osobisty. Jest on przede wszystkim zas"ugą do- nocnych zaleŻy ich nazwa. I tak na przyk"ad,
mu rodzinnego, gdyÅ» rodzice lub dziadkowie gdy przed zanurzeniem jajka w roztworze bar-
dbają o to, aby dzieci uczestniczy"y w obrząd- wiącym napisano na nim wzory woskiem, który
kach religijnych, zwiÄ…zanych ze Ęwi´tami wiel- póęniej usuni´to, jajko stawa"o si´ pisankÄ…. Na-
kanocnymi. Stąd teŻ dzieci osobiĘcie biorą tomiast jajka barwione na kolor czerwony,
udzia" w obrz´dzie Ęwi´cenia palm. Wp"yw na a obecnie takÅ»e na inne kolory, to kraszanki.
dobrÄ… znajomoĘç tego zwyczaju ma przede NajlepszÄ… znajomoĘciÄ… zwyczaju wykony-
wszystkim Ęrodowisko rodzinne. Istnieje zaleÅ»- wania pisanek i kraszanek wykaza"y si´ dzieci
noĘç mi´dzy sposobem praktykowania wiary ze Ęrodowiska wiejskiego (100%), w Ęrodowi-
przez rodzin´ a znajomoĘciÄ… zwyczaju Ęwi´ce- sku miejskim tradycj´ t´ zna 97%, a w Ęrodowi-
nia palm przez dzieci. sku wielkomiejskim 94% dzieci 6-letnich.
Zwyczaj urzÄ…dzania grobów Chrystusa Z tradycjÄ… tÄ… dzieci zapoznajÄ… si´ g"ównie
przyw´drowa" do Polski najprawdopodobniej w domu rodzinnym i w przedszkolu.
z Czech lub z Niemiec. Zewn´trzna okaza"oĘç Âwi´cenie pokarmów przygotowywanych
i pomys"owoĘç w urzÄ…dzaniu grobów sprawia"y, do spoÅ»ycia podczas ĘwiÄ…t wielkanocnych to
Że polskie groby olĘniewa"y cudzoziemców. stary s"owiał
ski obyczaj, znany w koĘciele ka-
DoĘç wczeĘnie zacz´"y si´ pojawiaç w ich wy- tolickim od VIII w., obchodzony w WielkÄ… So-
stroju elementy narodowe (np.: tarcze, szable). bot´.  Âwi´conka sk"ada"a si´ najcz´Ä˜ciej
W okresach niewoli pojawia"y si´ symbole na- z chleba, jajek, pieprzu, soli, chrzanu, kie"basy
rodowe. StarÄ… polskÄ… tradycjÄ… by"o odwiedza- lub szynki, ciasta i baranka. Produkty te, w"o-
nie grobu Chrystusa w Wielki PiÄ…tek. W mia- Å»one do koszyka, zanosi si´ do koĘcio"a, gdzie
stach, gdzie koĘcio"ów by"o wi´cej, naleÅ»a"o ksiÄ…dz dokonuje ich poĘwi´cenia.
obejĘç wszystkie, sp´dziç kilka chwil na modli- Zwyczaj Ęwi´cenia pokarmów w WielkÄ… So-
twie, a takÅ»e z"oÅ»yç datek dla biednych. Przy bot´ zna 72,7% dzieci ze Ęrodowiska wielko-
grobach straŻ sprawowa"a specjalne warty. miejskiego. W Ęrodowisku miejskim znajomo-
W Ęrodowisku wielkomiejskim 70% dzieci ĘciÄ… tego zwyczaju wykaza"o si´ 62,5% dzieci.
zna zwyczaj odwiedzania grobu Chrystusa W Ęrodowisku wiejskim tradycj´ t´ zna 91%
w Wielki PiÄ…tek. LepszÄ… znajomoĘciÄ… tego zwy- dzieci. Na znajomoĘç zwyczaju Ęwi´cenia po-
czaju wykaza"y si´ dzieci ze Ęrodowiska miej- karmów w WielkÄ… Sobot´ przez dzieci 6-letnie
skiego, bo aŻ 87,5% dzieci, natomiast w Ęrodo- wp"yw ma Ęrodowisko rodzinne. Dzieci poznają
216
4/2003
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
Kszta"cenie, doskonalenie
K
s
z
t
a
"
c
e
n
i
e
,
d
o
s
k
o
n
a
l
e
n
i
e
ten zwyczaj bezpoĘrednio, kiedy w Wielką So- gusa-dyngusa ma Ęrodowisko lokalne, gdzie dzie-
bot´ wraz z rodzicami lub dziadkami udajÄ… si´ ci zapoznajÄ… si´ z tym zwyczajem przez obserwa-
do koĘcio"a ze  Ęwi´conkÄ… , gdzie ksiÄ…dz doko- cj´ zachowaÅ‚
kolegów, rodzeł
stwa i innych osób.
nuje poĘwi´cenia przyniesionych produktów. Na podstawie zebranego materia"u moÅ»na
Dzieci ch´tnie uczestniczÄ… w kultywowaniu tego sformu"owaç nast´pujÄ…ce wnioski:
obrz´du, o czym Ęwiadczy to, Å»e w czasie bada- " Warunki Ęrodowiskowe majÄ… wp"yw na
nia duÅ»o i ch´tnie mówi"y o tej tradycji. znajomoĘç zwyczajów wielkanocnych przez
Zwyczaj odwiedzania dzieci w Niedziel´ Wiel- dzieci 6-letnie.
kanocnÄ… przez zajÄ…ca jest najprawdopodobniej " Najwi´kszy wp"yw na znajomoĘç zwycza-
pochodzenia niemieckiego. Polega on na ukryciu jów wielkanocnych przez dzieci 6-letnie ma Ęro-
przez rodziców w ogródku, na "ące lub w przyle- dowisko rodzinne.
g"ym lesie gniazdka zajÄ…ca z jajkami lub ze s"ody- " Najlepiej znanymi dzieciom zwyczajami
czami. Na jego poszukiwanie udajÄ… si´ dzieci po wielkanocnymi sÄ…: zwyczaj przynoszenia pre-
wielkanocnym Ęniadaniu lub po po"udniu. zentów przez zająca oraz Ęmigus-dyngus.
Zwyczaj przynoszenia prezentów przez za- " ZnajomoĘç zwyczajów wielkanocnych
jąca zna"y wszystkie badane dzieci. W kultywo- przez dzieci 6-letnie jest ĘciĘle związana z wa-
waniu zwyczaju przynoszenia prezentów przez runkami bytowymi i kulturowymi rodziny,
zajÄ…ca istniejÄ… pewne róŻnice, charakterystycz- w której dziecko si´ wychowuje.
ne dla okreĘlonego Ęrodowiska lokalnego. Dobrze zorganizowana praca wychowaw-
W Ęrodowisku wielkomiejskim i miejskim zając czo-dydaktyczna przedszkola równieŻ ma
przynosi dzieciom prezenty do domu. Chowa je wp"yw na znajomoĘç zwyczajów wielkanocnych
w róŻnych zakamarkach w mieszkaniu, a zada- przez dzieci 6-letnie. Dzieci ze Ęrodowisk,
niem dzieci jest podarunki te odnaleÄ™ç. Na wsi w których nauczycielki zapoznawa"y je z trady-
zajÄ…czek zostawia prezenty w specjalnie zbudo- cjami wielkanocnymi, wykazywa"y si´ lepszÄ…
wanym na t´ okazj´ przez dzieci  gniazdku . znajomoĘciÄ… zwyczajów niÅ» dzieci, którym na-
Jest ono wykonane z mchu i trawy, najcz´Ä˜ciej uczycielki tych tradycji nie przybliÅ»y"y.
znajduje si´ pod drzewem w sadzie.
Po sp´dzonej w gronie rodzinnym Wielkiej Warto zapoznawaç dzieci ze zwyczajami
Niedzieli nadchodzi Poniedzia"ek Wielkanocny. wielkanocnymi zarówno w rodzinach, jak i w
S"ynie w ca"ej Polsce z oblewania si´ wodÄ…. RóŻ- przedszkolu. Trzeba równieÅ» dobrze poznaç
ne nazwy nadawano temu zwyczajowi  oblewan- Ęrodowisko, w którym Å»yjÄ… i wychowujÄ… si´, aby
ka, lejek, Meus, Emaus, Ęmigus-dyngus. Dzieci stworzyç im optymalne warunki dla rozwoju za-
ze wszystkich Ęrodowisk znają zwyczaj Ęmigusa- interesował
tradycjami. %
-dyngusa w 100%. PoznajÄ… ten zwyczaj z opowia-
dał
, ale takÅ»e bezpoĘrednio, spryskujÄ…c si´ wza-
LIDIA POTEREK, HANNA ¸UCZAK  nauczycielki
jemnie wodą z rodzicami, rodzeł
stwem i kolega-
Przedszkola nr 39 w Bydgoszczy
mi. Najwi´kszy wp"yw na poznanie tradycji Ęmi-
217
4/2003 WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU