www.lek2002.prv.pl
FARMAKOLOGIA
ŚRODKI PRZECIWBÓLOWE  WST
P
wszelkie poprawki i uwagi proszę zgłaszać do autora - [e-mail]
Patofizjologia bólu
- ból oznacza zagrożenie uszkodzeniem / uszkodzenie tkanek
- umiejscowienie, rodzaj i nasilenie bólu narząd, rodzaj i rozległość uszkodzenia
- uszkodzenie tkanek zachodzi na skutek:
czynników zewnątrzpochodnych (mechaniczne, termiczne. chemiczne)
czynników wewnątrzpochodnych (procesy zapalne, zmiany nowotworowe)
czynnik uszkadzający zniszczenie komórek uwalnianie przekaz
ników (substancja P,
kininy, prostaglandyny, jony K+) pobudzenie receptorów bólowych (nocyceptorów)
rogi grzbietowe rdzenia kręgowego (neurony dwubiegunowe zwojów międzykręgowych)
pierwotne, aferentne, bezmielinowe włókna C zmielinizowane włókna A´
substancja P
synapsy z interneuronami substancji galaretowatej
motoneurony rogów przednich
(odpowiadajÄ… za odruchowe
neurony substancji galaretowatej i jÄ…dra
unikanie bodz
ca nocyceptywnego)
właściwego rogów tylnych
szlaki rdzeniowo  wzgórzowe boczny i
kolateralne do tworu
przyśrodkowy (po stronie przeciwnej)
siatkowatego
objawy ze strony
jądra brzuszne, środkowe i
AUN przy silnym
śródbrzusze wzgórza (ocena
bdz
cu bólowym
siły bodz
ca)
(poszerzenie
z
renic, silne
pocenie, wstrzÄ…s)
przekazywanie przekazywanie
pośrednie (drogi pośrednie (rozlana
specyficzne) projekcja)
zwiększenie napięcia mięśni
(przykurcze w okolicach
uszkodzonych tkanek pobudzenie
zstępującego szlaku siatkowo 
rdzeniowego
www.lek2002.prv.pl
Ból:
- somatyczny
powierzchowny
pierwotny (skóra)
wtórny (skóra)
głęboki (tk. łączna, kości, stawy, mięśnie)
- trzewny
Podział leków p/bólowych:
- opioidowe leki p/bólowe
- nieopioidowe leki p/bólowe
1. Opioidowe leki przeciwbólowe:
Kilka pojęć
- opiaty  substancje naturalne pochodzące z opium (tj. zagęszczonego soku z
niedojrzałych makówek Papaver somniferum), głównie alkaloidy fenantrenowe oraz ich
półsyntetyczne pochodne
- opioidy  ogólna nazwa dla wszystkich leków naturalnych i syntetycznych
syntetycznych działaniu morfinopodobnym, znoszonym przez nalokson
- narkotyki
jakiekolwiek środki wywołujące narkozę
pojęcie prawne obejmujące zarówno opioidy, jak i inne leki prowadzące do
uzależnienia psychicznego psychicznego fizycznego, np. kokaina, amfetamina,
barbiturany
analgetyki narkotyczne narkotyczne środki przeciwbólowe środki opioidowe
opioidy
- tolerancja  rozwija się w przebiegu wielokrotnego stosowania leku i polega na tym, że
powstaje konieczność zwiększania dawki dla podtrzymania działania
- lekozależność fizyczna  to zmiana czynności narządów wymagająca ciągłego
stosowania narkotyku, w razie jego odstawienia występują objawy abstynencji
- lekozależność psychiczna  zespół objawów natury psychicznej, zmuszający chorego do
ciągłego zażywania środka bez objawów abstynencji po zaprzestaniu jego stosowania
- euforia  stan nienaturalnie dobrego samopoczucia, radosnego nastroju, wesołości
doznawany nawet wbrew rzeczywistym niedomaganiem organizmu
Endogenne opioidy
Rec. opioidowe, z którymi wiążą się egzogenne opioidy są w warunkach fizjologicznych
aktywowane przez endogenne opioidy  tzw. endorfiny. Trzema prekursorami
endogennych opioidów są:
- proopiomelanokortyna (POMC), z któej powstają:
opioidowe peptydy
met-enkefalina
Ä…,²,Ç - endorfina
nieopioidowe peptydy
ACTH
² - lipotropina
Ä…,² - MSH
2
www.lek2002.prv.pl
- proenkefalina
met-enkefalina
leu-enkefalina
- prodynorfina
leu-enkefalina
dynorfina A
dynorfina B
Ä…,² - neoendorfina
Obecność endogennych opiodów stwierdzono nie tylko w OUN (gł. w przysadce i
podwzgórzu), ale również w wielu innych tkankach i narządach obwodowych. Ulegają one
aktywacji w reakcjach stresowych (bezpośredni bodziec bólowy lub przewidywane
pojawienie się bólu). Zarówno egzo- jak i endogenne opioidy mogą wywierać działanie
przeciwbólowe poza OUN.
Typy receptorów opioidowych
typ i nazwa gł. naturalny
pobudzenie efekt pobudzenia lokalizacja
receptora ligand
ź endorfiny - hamo. tworzenia - analgezja w OUN w j.
OP3 cAMP, red. nadrdzeniowa Å‚ukowatym
neuronalnego - hamowanie ośr. podwzgórza, j.
Ca2+ oddechowego pasma samotnego,
- zahamowanie przysadce
diurezy
- zmniejszanie
motoryki przew. pok.
- nasilenie wydz. PRL
- tolerancja
- euforia
- uzależ. fiz.
º dynorfiny - hamo. tworzenia - analgezja rdzeniowa prążkowie, sust.
OP2 cAMP, ham. Ca2+ - spadek ciÅ›. czarna i szara
typu L - zwężenie z
renic okołowodociągowa,
- wzrost diurezy ukł. limbiczny i
- uspokojenie rdzeń kręgowy
´ enkefaliny - hamowanie - analgezja rdzeniowa prążkowie,
OP1 tworzenia cAMP - uczenie się, podwzgórze,
- działanie zapamiętywanie śródmózgowie, ukł.
p/bólowe + - motoryka przew. limbiczny i kora
pobudzenie pok. mózgowa
tworzenia cAMP - tolerancja
- tolerancja i
uzależnienie
3
www.lek2002.prv.pl
Stosowane opioidowe leki przeciwbólowe i ich powinowactwo do receptorów
typ receptora
lek przeciwbólowy
ź ´ º
agonista
- morfina Ag Ag
- kodeina Ag Ag
- dihydrokodeina Ag Ag
- fentanyl Ag Ag
- petydyna Ag Ag
- metadon Ag Ag
agonista/antagonista
- buprenorfina pAg/Ant
- pentazocyna Ant Ag Ag
antagonista
- nalokson Ant Ant
Podział leków opioidowych i ich działanie
grupa silny słaby agonista- antagonista
agonista agonista antagonista
naturalne alkaloidy morfina kodeina nalokson
opium dihydrokodeina
pochodne petydyna
fenylopiperydyny fentanyl
pochodne metadon
difenylopropylaminy
pochodne pentazocyna
benzomorfanu
pochodne oripawiny buprenorfina
inne tramadol
Recepty na morfinÄ™ w roztworze:
Rp. Rp. Rp.
Morphini hchl. 0,5 Morphini hchl. 1,0 Morphini hchl. 4,0
Aq.dest ad 100,0 Aq.dest ad 100,0 Aq.dest ad 100,0
(5mg/1ml) (10mg/1ml) (40mg/1ml)
4
www.lek2002.prv.pl
2. Nieopioidowe leki przeciwbólowe:
Zasada działania NLPZ
fosfolipidy
( )
fosfolipaza A2 lipokortyna Ä™!
kwas steroidy
NLPZ
arachidonowy
( ) lipoksygenaza
cyklooksygenaza hydroperosky- i
hydroksykwasy tłuszczowe
leukotrieny (LTD4 i C4 =
nadtlenki SRS  A)
izomeraza syntaza
syntaza
prostaglandyn prostacyklin
tromboksanu
tromboksan A2 płytkowy cAMP ę!
PGE2
płytkowy IP3 deagregacja ę!
PGD2
agregacja ę! rozszerzenie naczyń
skurcz naczyń
Izoenzymy cyklooksygenazy
forma COX1 COX2
konstytutywna indukowana
lokalizacja - płytki krwi - gruczoł krokowy
- żołądek, nerki - płuca, nerki
- gruczoł krokowy - aktywowane monocyty
- większość innych tkanek - fibroblasty
- jajniki przed owulacjÄ…
- po stymulacji niektórych
tkanek przez hormony,
cytokiny, czynniki wzrostu
lub estry fosforanowe
rola działanie fizjologiczne: działanie adaptacyjne:
- ochrona żołądka - proces zapalny
- regulacja przepływu krwi w nerkach - mitogeneza
- homeostaza - rozwój komórkowy
- ruchliwość oskrzeli i elastyczność macicy
5
www.lek2002.prv.pl
Współcześnie 3 grupy NLPZ:
- klasyczne (I generacja)  mają kilka do kilkudziesięciu (niektóre nawet ponad 100-
krotnie) większe powinowactow do COX-1 niż do COX-2, np. ibuprofen, naproksen,
diklofenak, kw. acetylosalicylowy, fenylbutazon, indometacyna
- działające preferencyjnie na COX-2, mające nieco większe powinowactwo do COX-2 niż
do COX-1 (tzw. leki względnej selektywności lub NLPZ II generacji), np. etodolak,
meloksikam, nabumeton
- leki o 200 i więcej razy większym powinowactwie do COX-2 niż do COX-1, określane
jako selektywne lub III generacji, np. celekoksib, rofekoksib
Miarą selektywności jest stosunek średnich stężeń hamujących COX-2 do średnich stężeń
hamujÄ…cych COX-1 (IC50COX-2 : IC50COX-1)
Drabina analgetyczna:
Zdefiniowany przez WHO schemat stosowania leków przeciwbólowych oraz innych
farmaceutyków podawanych w celu zmniejszenia doznań bólowych chorego. W schemacie
wyróżniono trzy stopnie nasilenie bodz
ców. Pierwszy stopień odpowiada najsłabszemu, a
trzeci najsilniejszemu odczuciu bólowemu. Schemat ma na celu ułatwienie stosowania
kombinacji lekowych, działających synergistycznie, umożliwiając jednocześnie zmniejszenie
dawek i zarazem skutków ubocznych poszczególnych preparatów.
" I stopień  nieopioidowy lek przeciwbólowy + lek wspomagający
" II stopień  słaby opioid + nieopioidowy lek przeciwbólowy + lek wspomagający
" III stopień  silny opioid + nieopioidowy lek przeciwbólowy + lek wspomagający
6