Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Bohater Epoka, adres literacki Ważne!
Problem  decyzja  czyn do zapamiętania
Antygona Antyk Przeciwstawiła się rozkazowi króla Kreona i pochowała zwłoki brata Polinejka, uznanego
Antygona Antyk
Antygona Antyk
Antygona Antyk
Antygona Antyk
za zdrajcę. Jej racje: obowiązek siostry, prawo religii, prawa jednostki, siła uczucia
Sofokles:
córka Edypa, potomkini Sofokles:
Sofokles: tragedia pt. Antygona
Sofokles:
Sofokles:
przeciw bezduszności prawa i władzy.
obciążonego klątwą bo-
gów rodu Labdakidów
Kreon Antyk Podejmuje decyzję o ukaraniu Polinejka, potem skazuje na śmierć nieznanego buntowni-
Kreon Antyk
Kreon Antyk
Kreon Antyk
Kreon Antyk
ka, który wbrew zakazowi pochował zwłoki. Gdy okazuje się nim Antygona, utrzymuje
Sofokles
król Teb, objął władzę po Sofokles
Sofokles: tragedia pt. Antygona
Sofokles
Sofokles
rozkaz w mocy. W końcu próbuje uratować Antygonę, ale jest już za póz
no.
śmierci braci Antygony
Odyseusz Antyk W czasie wojny trojańskiej, a potem dziesięcioletniej tułaczki po morzach wykazał się zarad-
Odyseusz Antyk
Odyseusz Antyk
Odyseusz Antyk
Odyseusz Antyk
nością i inteligencją. Dowiódł, że człowiek potrafi pokonać niebezpieczeństwa i przeciwności
Homer
król Itaki, uczestnik woj- Homer: eposy pt. Odyseja, Iliada
Homer
Homer
Homer
losu. Jeden z jego najlepszych pomysłów to koń trojański, który pozwolił pokonać Troję.
ny trojańskiej
Rycerz Roland Średniowiecze Do końca bitwy z Saracenami, wiedziony wygórowanym poczuciem honoru, nie chciał
Rycerz Roland Średniowiecze
Rycerz Roland Średniowiecze
Rycerz Roland Średniowiecze
Rycerz Roland Średniowiecze
zadąć w róg, by przywołać pomoc. W rezultacie prawie wszyscy jego towarzysze zginęli.
hrabia, zaufany rycerz Pieśń o Rolandzie  anonimowa La
Dopiero na widok klęski zdecydował się użyć rogu, ale było już za póz
no. Czy to rycerska
króla Karola Wielkiego chanson de Roland
zasada, czy już obsesja i brak odpowiedzialności?
święty Aleksy Średniowiecze Aleksy decyduje się na żywot świętego: opuszcza żonę, rozdaje majątek, żyje w ubóstwie
święty Aleksy Średniowiecze
święty Aleksy Średniowiecze
święty Aleksy Średniowiecze
święty Aleksy Średniowiecze
i upokorzeniu, kontempluje prawdy wiary i pragnie zbliżyć się do Boga. Realizuje w ten
potomek bogatego rodu, anonimowy żywot świętego (hagio-
sposób założenia filozofii świętego Augustyna, głoszącego ideę poznania Boga. Czyny
który porzuca (postać z V w.) grafia): Legenda o świętym Aleksym
Aleksego, zrozumiałe dla średniowiecza, są dyskusyjne dla ludzi współczesnych. Dziś
dostrzegamy egoizm bohatera wobec rodziny oraz małą użyteczność jego czynu. Współ-
czesności bliższy jest typ świętego Franciszka, który chwalił i kochał świat, ludzi,
zwierzęta  jako dzieło Boskie.
Makbet Przełom renesansu i baroku Czarownice przepowiadają Makbetowi, iż zostanie królem. Bohater pomaga przepowied-
Makbet Przełom renesansu i baroku
Makbet Przełom renesansu i baroku
Makbet Przełom renesansu i baroku
Makbet Przełom renesansu i baroku
ni, zabijając króla Dunkana, przebywającego u niego w gościnie. Duży udział w zbrodni
William Szekspir
szkocki szlachcic, pan William Szekspir tragedia pt.
William Szekspir:
William Szekspir
William Szekspir
ma żona Makbeta, namawiając męża do królobójstwa i wspierając go w działaniu. Zabój-
zamku Iverness Makbet
stwo pociąga za sobą następne, lady Makbet popada w obłęd, klęskę ponosi też Makbet
zaatakowany przez sprzymierzonych wrogów.
Hamlet Przełom renesansu i baroku Hamletowi ukazuje się duch zamordowanego ojca, wskazuje zabójcę (stryj Klaudiusz)
Hamlet Przełom renesansu i baroku
Hamlet Przełom renesansu i baroku
Hamlet Przełom renesansu i baroku
Hamlet Przełom renesansu i baroku
i żąda zemsty. Ale Hamlet rozważa sprawę, zastanawia się nad ludzkim życiem (słynne
William Szekspir
królewicz duński, syn Ger- William Szekspir tragedia pt.
William Szekspir:
William Szekspir
William Szekspir
 być albo nie być ) prowadzi śledztwo, robi eksperymenty (teatr w teatrze). Jego posta-
trudy, pasierb Klaudiusza Hamlet
wa ukazuje, jak długa jest droga między słowem a czynem. Słynny monolog porusza
problem życia i śmierci, losu człowieka postawionego przed tajemnicami bytu.
Don Kichot Barok Don Kichot walczy z wiatrakami: to oznacza, że widząc wiatraki, wyobraża sobie
Don Kichot Barok
Don Kichot Barok
Don Kichot Barok
Don Kichot Barok
potężnych wrogów. Walczy z czarnoksiężnikami. Tak postrzega mnichów. Kocha Dulcy-
Miguele de Cervantes Saavedra
szlachcic z Manczy Miguele de Cervantes Saavedra
Miguele de Cervantes Saavedra:
Miguele de Cervantes Saavedra
Miguele de Cervantes Saavedra
neę  zwykłą dziewkę z karczmy, w jego oczach damę. Cervantes chciał pokazać, że Don
powieść Przemyślny szlachcic
Kichotowi pomieszało się w głowie, bo zbyt dużo naczytał się romansów. Jednakże
Don Kichot z Manczy.
czytelnicy przyzwyczajeni do ujęć metaforycznych umieją odczytać, że prawda o świecie
tkwi w wizjach Don Kichota.
34
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Jaki był? Finał biografii Ważne!
Cechy charakteru Rola w literaturze
Stanowcza, odważna, wierna swoim zasadom, Skazano ją na śmierć głodową przez zamurowa- Pozostała symbolem wiernej córki i siostry, zbunto-
religijna, wierna uczuciom, zbuntowana wobec nie, zanim to uczyniono, popełniła samobój- wanej przeciw bezdusznej władzy jednostki.
władzy, samodzielna. stwo.
Zdecydowany, uparty, nieprzejednany, konse- Pozostaje osamotniony: samobójstwo popełnia- Przywoływany jako przykład władcy stawiającego na
kwentny, wierny prawu i autorytetowi władzy. ją: żona Kreona i jego syn. czele wartości państwa i autorytet władzy. Przykład
bohatera tragicznego, który musi wybierać pomiędzy
uczuciami a prawem.
Sprytny, przebiegły, inteligentny, odważny, cie- Po wielu perypetiach przybywa do Itaki, gdzie Jest symbolem podróżnika tęskniącego do ojczyzny,
kawy świata. oczekiwała go wierna Penelopa. Zginie z ręki syna Itaki. Jest też w literaturze uosobieniem sprytu, po-
Telegona, ktrego urodziła mu czarodziejka Kirke. mysłowości, możliwości ludzkiego rozumu.
Honorowy rycerz, wierny kodeksowi swojego Sam Roland także zginął w końcu bitwy. Śmierć Najpopularniejszy wzór rycerza średniowiecznego, za-
stanu. Odważny, mężny w walce, pobożny, wier- rycerza na wzgórzu opisana jest bardzo dokład- razem bohater najsłynniejszego eposu rycerskiego.
ny królowi Karolowi, wierny w przyjaz
ni, dum- nie, obfituje w symbole, kreowana jest na po- W Przesłaniu Pana Cogito Herbert przywołuje go jako
ny, porywczego usposobienia. dobieństwo śmierci Chrystusa. autorytet przeszłości, obok Gilgamesza i Hektora.
Asceta, bardzo pobożny, pochłonięty jedną ideą, Aleksy umiera, w ręku trzymając list wyjaśnia- Żywot Aleksego jest typowym wzorem życia święte-
obdarzony silną wolą, uparty. jący jego pochodzenie. Śmierci towarzyszą liczne go. W literaturze polskiej Legenda o świętym Aleksym
cuda, oznaki świętości bohatera: dzwony same jest jednym z najdawniejszych zabytków języka. Z ko-
biją itd. Rozchodzi się uzdrawiająca  para itp. lei przykładem krytycznego spojrzenia na czyny świę-
tego jest wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny Opowieść
małżonki świętego Aleksego.
Żądny władzy, ambitny, pozbawiony skrupułów, Makbet ginie w pojedynku z Makdufem. Rzecz Makbetowi przypadła w udziale rola etatowego mordercy
pyszny. o tyle ciekawa, iż zabójca czuł się bezkarny, w literaturze światowej. Wprawdzie dyskutuje się o stop-
przepowiedziano mu bowiem, że nie zabije go niu odpowiedzialności za swoje czyny (czarownice i żona
nikt zrodzony z kobiety. Tymczasem okazało się, mocno na niego wpłynęły), ale raczej nikt go nie uniewin-
że Makduf był dzieckiem z cesarskiego cięcia. nia. Jest poza tym przykładem człowieka pochwyconego
To wystarczyło. w szpony zła  zmienia się pod wpływem zbrodni i dowo-
dzi, iż  zło rodzi zło i wiedzie do klęsk. Polską  spadko-
bierczynią Makbeta jest Balladyna Słowackiego.
Wrażliwy, uczuciowy, niezdecydowany, natura Hamlet ginie w pojedynku z Laertesem, bratem Od imienia Hamleta utworzono pojęcia: hamletyzo-
refleksyjna i filozofująca, osobowość renesan- Ofelii. Jego przeciwnik rani go zatrutą strzałą. wać, hamletyzm. Oznaczają one postawę kogoś nie-
sowa. Nie jest człowiekiem czynu, jest pełen Umierają zresztą wszyscy zamieszani w spra- zdecydowanego na czyn, powstrzymującego się przed
wątpliwości i dylematów moralnych. wę: i Klaudiusz, i matka Hamleta, i Laertes. działaniem, z powodu wątpliwości i rozterek moralnych.
Przed śmiercią Hamlet głosi słynne słowa: Bohater Szekspira bardzo podobał się polskim roman-
 Reszta jest milczeniem , jako sukcesora duń- tykom,  spadkobiercą jego cech jest Kordian Słowac-
skiego tronu wskazuje Fortynbrasa. kiego. Z kolei racje Fortynbrasa próbuje rozszyfrować
Herbert w niezapomnianym wierszu Tren Fortynbrasa.
Idealista, marzyciel, odważny obrońca dobra, Don Kichot wraca do Manczy, i tam, obłożnie Don Kichot uosabia typ szlachetnego marzyciela.
rycerz walczący przeciw złu. Spadkobierca ko- chory, umiera. Odzyskuje przed śmiercią przy- Donkiszoteria oznacza dziś postawę walki o ideały
deksu rycerza średniowiecznego: honor, kult ko- tomność umysłu i wypowiada się z
le o roman- wbrew nadziei zwycięstwa, szaloną walkę, trochę na
biety, misja błędnego rycerza. Według niektórych sach, które czytał. pokaz. Walka z wiatrakami to wojna z siłami nie do
obłąkany, według innych jeden z najszlachet- pokonania. Postać Don Kichota jest bardzo silna w kul-
niejszych ludzi wszech epok. turze  jest symbolem heroicznej walki człowieka ze
złem, nawet gdyby zupełnie nie miała sensu.
35
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Epoka, adres Ważne!
Bohater
iteracki Problem  decyzja  czyn do zapamiętania
Tartuffe
Tartuffe
Tartuffe
Tartuffe Barok (we Francji  odmiana kla- Tartuffe wchodzi w rodzinę Orgona jako wzór pobożności i cnót. Pragnie omamić gospo-
Tartuffe Barok (we Francji  odmiana kla-
Barok (we Francji  odmiana kla-
Barok (we Francji  odmiana kla-
Barok (we Francji  odmiana kla-
syczna) darza i zabrać mu majątek, córkę i żonę.
syczna)
syczna)
syczna)
syczna)
oszust paryski
Molier: komedia pt. Tartuffe, czyli Dzięki sprytnej intrydze inteligentniejszych postaci plan oszusta nie powiedzie się. Nie
Molier
Molier
Molier
Molier
Świętoszek ma tu specjalnych dylematów: podział na dobro i zło, prawdę i fałsz zarysował Molier
bardzo wyraz
nie.
Sarmata Barok Pisząc pamiętniki, właściwie pisał Pasek o sobie, mamy więc autoportret Sarmaty.
Sarmata Barok
Sarmata Barok
Sarmata Barok
Sarmata Barok
Rozpoznajemy w bohaterze człowieka zarozumiałego, nieco ograniczonego, znacznie prze-
Jan Chryzostom Pasek
Jan Chryzostom Pasek
Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki
Jan Chryzostom Pasek
Jan Chryzostom Pasek
ceniającego swoje zalety. W pełni realizuje hasło  szlachcic na zagrodzie równy woje-
wodzie , i w związku z tym, choć reprezentuje najważniejszy stan rzeczpospolitej szla-
checkiej, trudno uznać go za bohatera pozytywnego. Krytykę cech sarmackich zamieszcza
w swoich wierszach Wacław Potocki. Do wad już wymienionych dołącza ospalstwo,
opilstwo i chciwość. Pisarze póz
niejsi: Mickiewicz, Sienkiewicz rehabilitują Sarmatę:
to szlachcic może zbyt dumny, ale waleczny, odważny i ojczyznę kocha ponad wszystko.
Robinson Crusoe Oświecenie Rozbitek na bezludnej wyspie. Crusoe przeszedł swoistą szkołę przetrwania, która trwała
Robinson Crusoe Oświecenie
Robinson Crusoe Oświecenie
Robinson Crusoe Oświecenie
Robinson Crusoe Oświecenie
dwadzieścia osiem lat. Nie oszalał z samotności, wykorzystał swoją pomysłowość
Daniel Defoe
Daniel Defoe: powieść pt. Przypadki
podróżnik osiemnasto- Daniel Defoe
Daniel Defoe
Daniel Defoe
i pracowitość, by przeżyć i uczynić swoje bytowanie na wyspie sensownym. Nawet
wieczny. Jego prototyp Robinsona Crusoe
wzbogacił się na tej przygodzie i po powrocie do cywilizacji ożenił. Zapewne jednak,
to marynarz Alexander
mimo optymizmu autora powieści co do tego, powrót do normalności musiał być dla
Selkirk, pozostawiony za
Robinsona dużo trudniejszy niż przetrwanie na bezludnej wyspie.
karę przez kapitana statku
na bezludnej wyspie
Guliwer Oświecenie Guliwer wyruszył w podróż realną, ale przebył fantastyczną. Gdyby powieść powstała
Guliwer Oświecenie
Guliwer Oświecenie
Guliwer Oświecenie
Guliwer Oświecenie
dziś, zaliczono by ją do gatunku fantastyki. Krainy liliputów, olbrzymów czy szlachetnych
chirurg, lekarz okrętowy, Jonathan Swift
Jonathan Swift
Jonathan Swift: powieść satyrycz-
Jonathan Swift
Jonathan Swift
koni  to przecież obrazy baśniowe. Nie dajmy się zwieść: fantazja służy tu temu, by
podróżnik no-fantastyczna Podróże Guliwera
skrytykować najróżniejsze ludzkie wady.
Mikołaj Doświadczyński Oświecenie Doświadczyński to taki polski Kandyd, też wyrusza w podróż, bawi w Paryżu, ale nie był
Mikołaj Doświadczyński Oświecenie
Mikołaj Doświadczyński Oświecenie
Mikołaj Doświadczyński Oświecenie
Mikołaj Doświadczyński Oświecenie
wygnany jak Francuz. Mikołaj poznaje świat: hazard, rozpustę, siłę pieniądza. Trafia też
Ignacy Krasicki
osiemnastowieczny Ignacy Krasicki
Ignacy Krasicki: pierwsza polska po-
Ignacy Krasicki
Ignacy Krasicki
do utopijnej krainy Nipu, gdzie zachwyca się prawością życia, uczciwością, spokojem
młodzieniec wieść nowożytna Mikołaja Doświad-
i szczęściem ludzi.
czyńskiego przypadki
Konrad Wallenrod Romantyzm Wallenrod, właściwie Alf, decyduje się poświęcić swój honor, szczęście rodzinne i życie
Konrad Wallenrod Romantyzm
Konrad Wallenrod Romantyzm
Konrad Wallenrod Romantyzm
Konrad Wallenrod Romantyzm
dla dobra Litwy. Jest właściwie szpiegiem, bo wkrada się w szeregi Krzyżaków, zostaje
Adam Mickiewicz
rycerz średniowieczny Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz: powieść poetyc-
Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz
Wielkim Mistrzem i prowadzi zakon do zguby. Jest postacią tragiczną: tragizm polega tu
ka Konrad Wallenrod
na konieczności wyboru pomiędzy powinnością wobec ojczyzny a szczęściem rodzin-
nym, a co gorsze, pomiędzy nieetycznym sposobem walki a honorem rycerza. Kłamstwo,
podstęp, zdrada  Konrad Wallenrod poświęcił więcej niż życie.
36
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Jaki był? Finał biografii Ważne! Rola w literaturze
Cechy charakteru
Fałszywy, obłudny, chciwy, pazerny, Finał   świętoszek zostaje aresztowany. Ze Świętoszek uosabia  przede wszystkim  manipulanta ideami
do tego oszust; obleśny erotoman. sceny sprowadza go urzędnik  wysłannik spra- religii. Najgorsze z jego cech to fałsz i dwulicowość, nawet
Spryciarz, umiejący wykorzystać wiedliwego króla, co jest ukłonem Moliera w stro- chciwość i nielojalność idą za nimi. Molier stworzył całą para-
ludzką głupotę. Sam głupi nie był, ale nę Ludwika XIV. Czy Tartuffe zamilknie? Nieste- dę postaci uosabiających ludzkie wady, są wśród nich: skąpiec,
cyniczny i pozbawiony skrupułów. ty, na przestrzeni dziejów pojawi się jeszcze donżuan, mizantrop, świętoszek. I ten smutny pochód obrazują
W dodatku pulchny i rumiany. niejeden świętoszek. popularne, klasyczne komedie!
Typ Sarmaty jest ważny i charakterystyczny dla polskiej litera-
Dumny, kłótliwy, samowolny, pyszny, Jan Chryzostom Pasek zmarł w roku 1701. Stało
tury, jest bowiem wytworem naszej kultury doby staropolskiej.
nietolerancyjny, pobożny, patriota, wa- się to po wyroku skazującym go na banicję,
Żywot Sarmaty nie kończy się przecież z barokiem, pozytyw-
leczny, tradycjonalista, przedkłada wła- którego nie wypełnił. Pamiętniki kończą się też
sny naród i pochodzenie nad inne. w roku 1688. Typ Sarmaty przewija się w litera- nych Sarmatów kreuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu, portretu-
jąc ich w dobie napoleońskiej. Mistrzowskie portrety tychże
turze i kulturze jeszcze długo  przyjmuje różne
kształtuje Fredro w swoich komediach, a Sienkiewicz w Trylogii
oblicza.
(tu jednak akcja rozgrywa się w XVII wieku). Jaki w końcu był
ten Sarmata? Zadufany pijak czy waleczny patriota? Prawdopo-
dobnie byli ludzie i tacy, i tacy, były zajazdy i brzydkie sprawki,
a były i akty patriotycznych czynów. Sarmatą był Pasek i Za-
głoba, ale i Rejtan, i Skrzetuski.
Odważny, wytrwały, pracowity, upar- Z Robinsonem Cruzoe rozstajemy się, gdy jako  Selfmademan  samodzielny, zaradny człowiek, który podpo-
ty, zaradny, zdyscyplinowany, obda- siedemdziesięciodwuletni staruszek decyduje rządkowuje sobie otoczenie i potrafi przetrwać czas próby. Takie
rzony silną wolą, pobożny, cierpliwy, się osiąść w Anglii i zażywać spokojnej staro- dowartościowanie człowieka plus sensacyjne przygody zadecy-
przedsiębiorczy. ści. Czas wypełniają mu wspomnienia  bo- dowały o popularności bohatera wśród współczesnych i potom-
wiem po powrocie z bezludnej wyspy i ustatko- nych. Robinsonadą nazwano samotną egzystencję  nawet w tłu-
waniu się wcale nie przestał pływać i odwiedził mie wielkiego miasta.
kilkakrotnie swoją przymusową samotnię.
Odważny, ciekawy świata, tolerancyj- Guliwer osiada w swoim kraju i z niechęcią pa- Wymowa powieści Swifta jest gorzka i pesymistyczna, bohater
ny. Surowy krytyk człowieka i cywili- trzy na ludzi  uosobienia niedoskonałości. Co rozczarowany ludz
mi i światem. Póz
niejsze, liczne adaptacje
zacji, wielbiciel przygody i podróży. ciekawsze, sam autor (Swift był także podróżni- utworu poprzestają na wątku przygodowym, czyniąc go atrakcyj-
kiem), gdy osiadł w swojej siedzibie, miał po- nym dla młodego odbiorcy.
noć w pogardzie ludzi i wolał przebywać w to-
warzystwie koni, co poczytywano za obłęd.
Początkowo lekkomyślny, rozrzutny, Powraca do ojczyzny, żeni się z Julianną, dawną Mikołaj Doświadczyński należy do bohaterów dojrzewających,
nieodpowiedzialny, podatny na poku- miłością i próbuje wieść żywot uczuciowego zie- jego podróż to poznanie świata i dochodzenie do prawd o rze-
sy świata. W trakcie wielu podróży mianina. czywistości. Dzieje bohatera są przy okazji pretekstem do poka-
zmienia się i staje człowiekiem roz- zania świata, jego fałszu, zła, bezwzględności. Dzięki powieści
tropnym, mądrym, filozofującym, do- poznajemy ówczesną edukację, sąsiedztwo, pokusy Paryża,
brym gospodarzem. a także nieistniejący wzorzec idealny: Nipu. Oglądamy to ocza-
mi bohatera. Podobnie będzie w bardzo nowatorskiej, dwudzie-
stowiecznej powieści Witolda Gombrowicza Ferdydurke.
Szlachetny, uczciwy, honorowy, od- Komturowie domyślili się wreszcie zdrady i po- Pozycja Wallenroda w polskiej literaturze jest niezwykła. Wła-
ważny, zdolny do wielkiego poświę- stanowili zgładzić Wallenroda, nie zdążyli: bo- ściwie wykracza poza literaturę, odgrywa ważną rolę w kultu-
rze, zależy od historii. Bohater Mickiewicza reprezentuje spi-
cenia, patriota, waleczny. hater popełnił samobójstwo, zażywszy truciznę.
skowców, którzy nie mogli podjąć walki otwartej, decydowali
W chwili śmierci mówi:  Oto są grzechy moje-
się więc na konspirację. Losy Wallenroda były dla nich wzor-
go żywota .
cem, usprawiedliwieniem, natchnieniem.  Słowo stało się Cia-
łem, a Wallenrod Belwederem  powiedział Ludwik Nabielak
po wybuchu powstania listopadowego.
37
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Ważne!
Bohater Epoka, adres iteracki
Problem  decyzja  czyn do zapamiętania
Gustaw-Konrad Romantyzm Dzieje Konrada-Gustawa są dość zawiłe. Niektóre punkty życiorysu pozostały niewyja-
Gustaw-Konrad Romantyzm
Gustaw-Konrad Romantyzm
Gustaw-Konrad Romantyzm
Gustaw-Konrad Romantyzm
śnione, i tak ma być, to bohater romantyczny, najważniejsze w jego życiu są przemiany:
Adam Mickiewicz
młody poeta romantyczny Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz: Dziady
Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz
najpierw jest nieszczęśliwie zakochanym młodzieńcem, potem przeistacza się w patrio-
tę walczącego o wolność ojczyzny. Walczy samotnie. Żąda od Boga  rządu dusz w naj-
słynniejszym literackim buncie Wielkiej Improwizacji. Uważa, że uprawnia go do tego
talent poetycki. Bóg pozostawia go bez odpowiedzi, a odkryje tajemnice przyszłości
przed skromnym księdzem Piotrem.
Kordian Romantyzm Kocha Laurę, ta nie traktuje go poważnie. Kordian zatem strzela do siebie, lecz potem
Kordian Romantyzm
Kordian Romantyzm
Kordian Romantyzm
Kordian Romantyzm
Juliusz Słowacki
romantyczny poeta Juliusz Słowacki
Juliusz Słowacki: dramat roman- widzimy go w podróży. Jego wyprawa jest obrazem dojrzewania, sprawdzania pewnych
Juliusz Słowacki
Juliusz Słowacki
prawd o świecie, z niekorzyścią dla świata. Punkt kulminacyjny: monolog na szczycie
tyczny Kordian
Mont Blanc (nieco na wzór Hamleta). Póz
niej widzimy Kordiana wśród spiskowców,
walczącego o wolność Polski. Postanawia zabić cara, ale psychicznie nie wytrzymuje
 mdleje w progu komnaty carskiej. Czeka go więzienie, wyrok śmierci.
Hrabia Henryk Romantyzm Hrabia Henryk popełnił życiowy błąd: dał się zwieść poezji. Dla niej pogardził zwykłym
Hrabia Henryk Romantyzm
Hrabia Henryk Romantyzm
Hrabia Henryk Romantyzm
Hrabia Henryk Romantyzm
ludzkim szczęściem i żoną, ruszył w opętańczy lot za Dziewicą, która zresztą zamieniła
Zygmunt Krasiński
romantyczny arystokrata Zygmunt Krasiński
Zygmunt Krasiński: dramat roman-
Zygmunt Krasiński
Zygmunt Krasiński
się w straszydło. Za ten błąd zapłaci całym życiem, będzie poetą przeklętym. Żona
tyczny Nie-Boska komedia
umrze w szpitalu dla błąkanych, syn Orcio, też poeta, będzie słaby i niewidomy.
Podczas rewolucji Hrabia dowodzi arystokratami przeciw rewolucjonistom. Nie zgodzi
się na żadne układy, arystokraci przegrają.
Jacek Soplica Romantyzm Jacek Soplica to typ bohatera romantycznego, lecz odmieniony, bardziej ludzki, pozbawiony
Jacek Soplica Romantyzm
Jacek Soplica Romantyzm
Jacek Soplica Romantyzm
Jacek Soplica Romantyzm
mistycyzmu. Nieszczęśliwa miłość prowadzi do zabójstwa, w dodatku obarczonego zdradą.
Adam Mickiewicz
szlachcic polski z począt- Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz, epos Pan Tadeusz
Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz
Soplica żeni się z ubogą szlachcianką, ma z nią syna  Tadeusza, oddaje się hulankom
ku wieku XIX
i pijaństwu, to jednak nie pozwala mu zapomnieć o miłości i zranionej dumie. Po zabiciu
Horeszki wyjeżdża z kraju. Powraca odmieniony, w stroju zakonnika, w tajemnicy przed oto-
czeniem przygotowuje powstanie na Litwie. Ma ono wspomóc przemarsz Napoleona.
Balladyna Romantyzm Balladyna zabiła siostrę, by wyeliminować ją z konkurencji do tronu i małżeństwa z księ-
Balladyna Romantyzm
Balladyna Romantyzm
Balladyna Romantyzm
Balladyna Romantyzm
ciem Kirkorem. Zabija następnych przeciwników stojących jej na drodze do samodziel-
Juliusz Słowacki
piękna, wiejska dziew- Juliusz Słowacki
Juliusz Słowacki: tragedia Ballady-
Juliusz Słowacki
Juliusz Słowacki
nych rządów, wypiera się własnej matki. Ponieważ Kirkor ginie, rządzi samotnie i niepo-
czyna na
dzielnie. Jako królowa wydaje wyroki na zbrodniarzy i wyrodne dzieci. Jej samej dosięga
sprawiedliwość  odgórna .
Stanisław Wokulski Pozytywizm Wokulski potrafił zrobić karierę: zdobyć pozycję i majątek, wejść do wyższych stref,
Stanisław Wokulski Pozytywizm
Stanisław Wokulski Pozytywizm
Stanisław Wokulski Pozytywizm
Stanisław Wokulski Pozytywizm
mimo że pochodził ze zubożałej szlachty. Motorem tych działań była miłość do Izabeli
Bolesław Prus
warszawski kupiec koń- Bolesław Prus
Bolesław Prus: powieść realistycz-
Bolesław Prus
Bolesław Prus
A
ęckiej. Wbrew opinii społecznej dążył do ślubu z nią, byli nawet zaręczeni. Wcześniej
ca wieku XIX na Lalka
był uczestnikiem powstania, również pilnym studentem, jest zatem w jego biografii
i wątek patriotyczny, i naukowy. Ma rozległe kontakty, przerasta jako człowiek arystokra-
tyczne środowisko Warszawy, lecz jako kupiec postrzegany jest jako gorszy gatunek
człowieka.
38
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Jaki był?
Finał biografii Ważne! Rola w literaturze
Cechy charakteru
Wrażliwy, wyobcowany, impulsywny, Dalsze losy Konrada-Gustawa nie są wyjaśnio- Konrad-Gustaw jest podręcznikowym przykładem bohatera roman-
zbuntowany, dumny, samotny, prze- ne, jego biografia pozostaje otwarta. Ostatni raz tycznego. Niewyjaśniona przyszłość postaci nie jest jedyną niewia-
konany o własnej wyjątkowości, nie- widzimy go, jak podąża wraz z licznymi zesłań- domą. Niejasny jest moment przeistoczenia  Gustaw strzela do
szczęśliwy, utalentowany, odważny, cami na katorgę. siebie, lecz żyje dalej. Czy  umarł dla świata , czy przeżył postrzał,
patriota. czy też żyje jako upiór? W każdym razie jest to młody człowiek, który
pogrąża się w miłości, po odrzuceniu przez ukochaną próbuje się
zabić, potem obiera inny cel w życiu, walczy; sposoby jego działania
mogą być dyskusyjne, rezultatów zaś nie znamy.
Wrażliwy, egzaltowany, utalentowany, Czy wyrok zostanie wykonany? W ostatniej sce- Kordian spełnia wymogi stawiane bohaterowi romantycznemu,
samotny, nieszczęśliwy w miłości, od- nie Kordian stoi przed plutonem egzekucyjnym, dołącza do schematu motyw podróży, dojrzewania do decyzji
ważny, niezdecydowany ( hamletyzu- oficer już podniósł rękę, by dać rozkaz, a na plac o walce. Ale dla Polaków pozostał, mimo wielkiej szlachetno-
jący ), miotany wątpliwościami na- wpada adiutant z ułaskawieniem. Czy zdąży? Tu, ści, uosobieniem słabości, rozdarcia wewnętrznego, braku mocy
tury moralnej. niestety, dramat się urywa. Ponieważ Słowacki charakteryzującym polskich bohaterów. Pisać wiersze  tak,
zamierzał pisać ciąg dalszy, można mieć na- dużo gadać  drugie tak, ale zabić cara? Morderstwo, królobój-
dzieję, że adiutant zdążył. stwo. Na to Kordiana nie stać. Za to potrafi zadziwić skokiem
konno nad piramidą bagnetów. Oto polski typ bohatera.
Dumny, szlachetny, honorowy, zaśle- Popełnia samobójstwo: rzuca się w przepaść Hrabia Henryk jest nietypowym bohaterem romantycznym. Po-
piony poezją, odważny, waleczny, sa- z murów warowni. Orcio już nie żyje, armia wro- siada w biografii wątek rodzinny (żona, syn), a sprawę ojczyzny
motny w walce. ga wkracza do Okopów Świętej Trójcy. zastępuje wierność swojej klasie społecznej. Znamy też kres
jego życia. Ale jest poetą, przemiana zaznacza się zmianą imie-
nia (Mąż  Hrabia Henryk), popełnia czyn nieetyczny w imię
poezji. Jest spadkobiercą szlachetnych cech rycerskich, chwi-
lami przypomina Rolanda. Jest też, w przeciwieństwie do syna,
literackim przykładem poety przeklętego (Orcio jest  błogosła-
wiony ). Obaj nie mają racji bytu w ludzkim świecie.
Zapalczywy, dumny, odważny, po- Jacek Soplica umiera od rany (osłonił Hrabie- Bardzo ważny bohater w polskiej literaturze. Istotna jest głównie
rywczy, honorowy, hardy i samowol- go), w chwili gdy nadchodzą wojska Napole- przemiana z egoisty, birbanta w obrońcę ojczyzny, wzór patrio-
ny. W młodości szalony  z wiekiem ona. Przed śmiercią wyznaje prawdę o sobie, ty. Pojawia się tu problem odpuszczenia win w zamian za zasłu-
doznaje przemiany duchowej. Jako w obecności swojego wielkiego wroga Gerwa- gi, jakie oddaje krajowi. Podobnie jest w przypadku Kmicica
Ksiądz Robak: skromny, mądry, od- zego. Po śmierci zostaje zrehabilitowany.  bohatera Sienkiewiczowskiego.
dany ojczyz
nie.
Ambitna, żądna władzy, pozbawiona Balladyna ginie rażona piorunem w chwili gdy Balladyna jest w polskiej literaturze czarną postacią, przykła-
skrupułów, zdolna do zbrodni i oszu- wydaje kolejny wyrok na siebie, choć sprawca dem zbrodniarki, zabiła siostrę i ponosi odpowiedzialność za
stwa, zdecydowana, uparta, bezkom- niby jest nieznany. śmierć matki, opanowanej obsesją władzy. Nosi na czole kaino-
promisowa. we znamię  ślad zbrodni dokonanej na Alinie. Podobna jest do
Szekspirowskiego Makbeta.
Uparty, pracowity, dumy, energiczny, Dalsze losy Wokulskiego pozostają tajemnicą. Wokulski jest polskim przykładem bohatera realistycznego. Mocny
szlachetny, uczciwy, inteligentny, zde- Czy popełnił samobójstwo, czy zaszył się w pra- człowiek, uparcie dążący do sukcesu, stoi na granicy dwóch
cydowany, wytrwały, wierny w przy- cowni Geista, czy wyruszył w podróż? Po prostu światów: zubożałej szlachty i arystokracji, jest człowiekiem czy-
jaz
ni i miłości. znika po doznanej klęsce, rozsadzając przedtem nu. Ale jest też spadkobiercą bohatera romantycznego, choć
pamiątkowy głaz w Zasławiu. koleje losu są tu nieco odwrócone (najpierw walczy  potem
spotyka miłość swego życia). Jego biografia pozostaje otwarta.
Jest też bohater Prusa główną postacią największego i najpo-
ważniejszego romansu w literaturze polskiej. Niektórzy chcą go
uważać za ofiarę romantyzmu  miłości, starych, skostniałych
norm społecznych. Może jednak stał się ofiarą głupiej kobiety?
39
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Ważne!
Bohater Epoka, adres literacki
Problem  decyzja  czyn do zapamiętania
Andrzej Kmicic Pozytywizm Kmicic pokochał Oleńkę przeznaczoną mu testamentem na żonę. Ale nie umiał odmówić
Andrzej Kmicic Pozytywizm
Andrzej Kmicic Pozytywizm
Andrzej Kmicic Pozytywizm
Andrzej Kmicic Pozytywizm
sobie młodzieńczych wyskoków: ucztował z kompanami, spalił Wołmontowicze, pomor-
Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz: powieść histo-
Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz
dował ludzi. Ale to właściwie wybaczyłaby mu panna, najgorsze, że stał po stronie
ryczna Potop (II część Trylogii)
zdrajcy Radziwiłła, podczas gdy patriotyczna szlachta ruszyła do walki ze Szwedami.
Kmicic jednakże dotrzymał przysięgi złożonej wcześniej magnatowi, a gdy się opamię-
tał, stanął po stronie patriotów. Pod przebraniem Babinicza przyniósł ojczyz
nie i królowi
liczne zasługi, zrehabilitował się i ożenił z Oleńką.
Justyna Orzelska Pozytywizm Główna i najważniejsza decyzja Justyny to ta, że wychodzi za mąż za Janka Bohatyrowi-
Justyna Orzelska Pozytywizm
Justyna Orzelska Pozytywizm
Justyna Orzelska Pozytywizm
Justyna Orzelska Pozytywizm
cza  schłopiałego szlachcica. Wybiera życie proste, pełne pracy, ale szczęśliwe,
Eliza Orzeszkowa
szlachcianka polska Eliza Orzeszkowa
Eliza Orzeszkowa: powieść reali-
Eliza Orzeszkowa
Eliza Orzeszkowa
zgodne z naturą. Odrzuca możliwość romansu z romantycznym Zygmuntem. Odrzuca
styczna Nad Niemnem
bardzo intratną propozycję małżeństwa z hrabią Różycem. Nie martwi się także opinią
świata, gdyż wie, jakie wartości są dla niej ważne, bez trudu podejmuje decyzję.
Jagna Młoda Polska Winą Jagny było to, że zupełnie nie potrafiła panować nad własną seksualnością.
Jagna Młoda Polska
Jagna Młoda Polska
Jagna Młoda Polska
Jagna Młoda Polska
Reymont porównuje ją do ziemi, zawsze gotowej do przyjęcia siewu, do rodzenia. W koń-
Władysław Stanisław Reymont
wieśniaczka z Lipiec Władysław Stanisław Reymont
Władysław Stanisław Reymont:
Władysław Stanisław Reymont
Władysław Stanisław Reymont
cu musiała ponieść tego konsekwencje. Lipieckie kobiety wywiozły ją na gnoju poza
powieść (chłopska epopeja) Chłopi
wieś.
Aniela Dulska Młoda Polska Dulska potępia prostytutkę, choć bierze od niej pieniądze za lokal. Nie daruje nieszczę-
Aniela Dulska Młoda Polska
Aniela Dulska Młoda Polska
Aniela Dulska Młoda Polska
Aniela Dulska Młoda Polska
śliwej lokatorce próby samobójstwa, bo to skandal. Kiedy jej syn romansuje ze służącą,
Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska: dramat natura-
Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska
przymyka na to oko, by trzymał się domu. Ale gdy służąca zachodzi w ciążę, nie pozwala
listyczny Moralność pani Dulskiej
na ślub, opłaca dziewczynę, by wyniosła się z domu.
Tomasz Judym Młoda Polska Judym pochodził z nizin społecznych. Gdy udało mu się wykształcić i wejść w kręgi
Tomasz Judym Młoda Polska
Tomasz Judym Młoda Polska
Tomasz Judym Młoda Polska
Tomasz Judym Młoda Polska
inteligenckie, nie mógł pogodzić się ze złem świata. Uważał, że powinien spłacić swój
Stefan Żeromski powieść Ludzie
Stefan Żeromski
Stefan Żeromski:
Stefan Żeromski
Stefan Żeromski
dług wobec społeczeństwa, poświęcić swoje życie i wykorzystać wiedzę lekarską, le-
bezdomni
cząc biednych. Najważniejsza decyzja w jego życiu to wybór samotnej walki i odtrące-
nie kochającej go Joasi. Judym nie chciał założyć rodziny, nie wierzył, że będąc mężem
i ojcem, będzie mógł pełnić swoją misję.
Cezary Baryka Dwudziestolecie międzywojenne Dzieje Cezarego to poszukiwanie swojego miejsca na ziemi. Poszukiwanie słusznych
Cezary Baryka Dwudziestolecie międzywojenne
Cezary Baryka Dwudziestolecie międzywojenne
Cezary Baryka Dwudziestolecie międzywojenne
Cezary Baryka Dwudziestolecie międzywojenne
ideałów i wartości, a nawet swojej narodowości. W różnych etapach życia ma okazję
Stefan Żeromski
młodzieniec początku Stefan Żeromski
Stefan Żeromski: powieść Przed-
Stefan Żeromski
Stefan Żeromski
spotkać się z różnymi poglądami, ojciec proponuje mu idealizm szklanych domów, Gajo-
wieku XX wiośnie
wiec ideologię  trzech połówek , Lulek komunizm. Napotkane kobiety  miłość, zawsze
skazaną na klęskę.
Józio Dwudziestolecie międzywojenne Józio przemierza różne przestrzenie, by znalez
ć coś prawdziwego. W szkole, w rodzinie
Józio Dwudziestolecie międzywojenne
Józio Dwudziestolecie międzywojenne
Józio Dwudziestolecie międzywojenne
Józio Dwudziestolecie międzywojenne
mieszczańskiej, na wsi, w szlacheckim dworku znajduje same schematy i szablony,
Witold Gombrowicz
trzydziestoletni uczeń Witold Gombrowicz
Witold Gombrowicz: powieść awan-
Witold Gombrowicz
Witold Gombrowicz
powielone zachowania. Sam realizuje formę, wdając się w romans z Zosią. Tak być
gardowa Ferdydurke
powinno według ogólnie znanego schematu, gdyby próbował z nim walczyć, realizował-
by schemat buntu przeciw schematowi. Też stary.
40
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Jaki był? Finał biografii Ważne!
Cechy charakteru Rola w literaturze
Zapalczywy, dumny, hardy, porywczy, Osiadł Kmicic z Oleńką w Wodoktach, by wieść Historia Kmicica podobna jest do losów Jacka Soplicy, tak jak on
szalony, nieprzewidywalny, odważny, ziemiańskie życie szlachcica. Gdy nieszczęście ma za sobą etap szalonej, hulaszczej młodości, podobnie prze-
uparty. Po przemianie: bohaterski, pa- dosięgło Wołodyjowskiego, pan Andrzej wspie- mienia się w patriotę i zostaje zrehabilitowany. Ale miłość Kmi-
triota, skromny, szlachetny. Świetny ra go duchowo. Nadciągają też historyczne bu- cica znajduje szczęśliwy finał i staje się on jednym z polskich
szermierz i dobry żołnierz. rze, które wyciągają wojowników z domu. bohaterów  płaszcza i szpady , rezolutnym szlachcicem, patriotą,
przyjacielem Wołodyjowskiego i Zagłoby. Zdobywa się też na
czyn porwania księcia Radziwiłła, książę jednak mu ucieknie.
Mimo wszystko wykazał jednak więcej zdecydowania niż Kordian.
Odważna, dumna, uparta, szlachetna, Finał to ślub Justyny i Janka, a tym samym Justyna ma pewne cechy bohatera realistycznego  to jedyna
zdecydowana, ładna, surowa, wierna koniec waśni pomiędzy Bohatyrowiczami a Kor- polska kobieca postać tego typu. Stojąc pomiędzy dwoma war-
swoim zasadom, pracowita. czyńskimi. Wszystko wskazuje na to, że młodzi stwami społecznymi, potrafi dokonać wyboru. Potrafi dążyć do
będą żyli długo, szczęśliwie i pracowicie. celu, ma własne zdanie, nie ulega wpływom, osiąga sukces.
Szkoda, że jej związek z Jankiem i decyzja życia w Bohatyrowi-
czach jest nieco sztuczna i dostosowana do pochwały pracy
i natury  naczelnej tezy Orzeszkowej.
Piękna, pełna erotyzmu, bezwolna, Koniec Jagny to wygnanie i poniżenie, łaskawy Jest to postać kontrowersyjna, wśród interpretatorów wzbudza
spokojna, pozbawiona własnego zda- kąt u brata, daleko od domu. różne opinie: czy dla potrzeb naturalizmu ukształtował ją autor
nia, ulegająca instynktom, uczucio- jako uosobienie instynktu seksualnego? Może była chorą nimfo-
wa, kochliwa. manką? A może wiejską Emmą Bovary, zupełnie nieprzystającą
do swojego świata? Każdy z romansów był dla niej nową miło-
ścią. Trudno jednak ją usprawiedliwiać i uznać za wzór cnót.
Skąpa, fałszywa, chciwa, chytra, nie- Pozostawiamy panią Dulską w dobrym zdrowiu, Dulska to przykład kołtuńskiego mieszczaństwa, w najsmacz-
chlujna, energiczna, zdecydowana, za- zadowolona, że skandal dało się zatuszować i że niejszym wydaniu. Najgorsza jest jej dwulicowość, ideały: pra-
rozumiała, pozbawiona skrupułów, ab- będzie mogła kontynuować swoje  przyzwoite nie brudów we własnych ścianach czy utrzymywanie pozorów
solutnie niemoralna. Według opinii wła- życie. porządnej rodziny. Należy do negatywnych postaci polskiej lite-
snej: wzór moralności i przyzwoitości. ratury.
Ambitny, uczciwy, wierny swoim za- Judym pozostaje sam, będzie lekarzem górni- Bohater idealista, najważniejszy w polskiej literaturze. Hero-
sadom i etyce lekarskiej, szlachetny, ków w Zagłębiu. W ostatniej scenie patrzy na iczny, rozdarty wewnętrznie, zdecydowany poświęcić się swo-
wrażliwy, zdecydowany, uparty, ob- rozdartą sosnę, która obrazuje stan jego duszy. jej misji. W tej kwestii jest też spadkobiercą romantyków, choć
darzony silną wolą, odważny. Przyszłość Judyma jest nieznana. przecież poświęca się najbardziej pozytywistycznej idei: pracy
u podstaw.
Młody, zbuntowany, poszukujący praw- Pozostawiamy Barykę, gdy bierze udział w de- Jest to kolejny bohater dojrzewający. Tak się składa, że nie
dziwych wartości i prawdy o świecie. monstracji robotników. Idzie z nimi, ale oddziel- tylko on dorasta i kształtuje swój charakter, ale dojrzewa też
Uparty, opętany ideą rewolucji, nie- nie, odizolowany, sam. Czy oznacza to wybór młoda ojczyzna, która właśnie odzyskała niepodległość. Wszyst-
ufny wobec ideałów ojca, niestały teorii Lulka, czy samotność i bunt? ko zaczyna się od nowa, trzeba kształtować przyszłość . Obser-
w uczuciach, niezdecydowany w po- wujemy wielkie przedwiośnie  i w naturze, i w sytuacji kraju,
Autor nie daje odpowiedzi.
glądach. i w życiu młodego Cezarego Baryki. Jaka będzie wiosna?
Niedojrzały, poszukujący prawdy, cze- Żegnamy Józia, gdy całuje się z Zosią porwaną Józio jako bohater nowatorskiej powieści w typie nouveau ro-
goś, co nie byłoby pustą formą.  Upu- z dworku Hurleckich. man jest osobnikiem dojrzewającym, oglądającym świat, po-
piony , wtłoczony pomiędzy uczniów. szukującym wartości. Stary pomysł, tyle że rozgrywający się
Maksymalna Forma: pocałunek jest właściwie
w awangardowym nagromadzeniu absurdów, groteski, przery-
złożeniem Form na swoich  gębach . Ciąg dal-
sowań. Józio jest trochę everymenem, w swojej podróży repre-
szy niewiadomy.
zentuje ogólnoludzkie poszukiwania.
41
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Postacie literackie  synteza
Bohater Epoka, adres literacki Ważne!
Problem  decyzja  czyn do zapamiętania
Barbara Niechcic Dwudziestolecie międzywojenne Właściwie dzieje Barbary i Bogumiła są losami szczęśliwej rodziny. Barbara prowadzi
Barbara Niechcic Dwudziestolecie międzywojenne
Barbara Niechcic Dwudziestolecie międzywojenne
Barbara Niechcic Dwudziestolecie międzywojenne
Barbara Niechcic Dwudziestolecie międzywojenne
dom, jest matką, żoną, przejmuje się sprawami rodziny i innych ludzi.
Maria Dąbrowska
szlachcianka końca wie- Maria Dąbrowska
Maria Dąbrowska: powieść (saga
Maria Dąbrowska
Maria Dąbrowska
ku XIX rodzinna) Noce i dnie Jedno wydarzenie zaciążyło na jej psychice i nie pozwoliło cieszyć się zwykłym szczę-
ściem: romantyczny gest, gdy hrabia Toliboski rycersko wszedł w wodę po pas, narwał
nenufrów i wręczył je pannie Barbarze. Nie mogła o tym zapomnieć i pogodzić się
z prozaicznym życiem u boku prozaicznego Bogumiła.
Dwudziestolecie międzywojenne Ziembiewicza dopadają grzechy młodości i własnej słabości. W gruncie rzeczy jest
Dwudziestolecie międzywojenne
Dwudziestolecie międzywojenne
Dwudziestolecie międzywojenne
Dwudziestolecie międzywojenne
Zenon Ziembiewicz
Zenon Ziembiewicz
Zenon Ziembiewicz
Zenon Ziembiewicz
Zenon Ziembiewicz
marnym człowiekiem, całkowicie daje urobić się rzeczywistości, ulega własnym słabo-
Zofia Nałkowska
Zofia Nałkowska
Zofia Nałkowska: powieść Granica
Zofia Nałkowska
Zofia Nałkowska
ściom, dlatego krzywdzi i Justynę, i Elżbietę. Znajduje ideologię i usprawiedliwienie dla
niedobrych, niesprawiedliwych decyzji.
Literatura współczesna
Literatura współczesna
Literatura współczesna
Bohater Kartoteki Literatura współczesna Życie tego bohatera to rozsypana kartoteka. Właściwie nic nie robi: leży w łóżku ustawio-
Bohater Kartoteki
Bohater Kartoteki Literatura współczesna
Bohater Kartoteki
Bohater Kartoteki
nym pośrodku sceny, przychodzą doń różni ludzie, odchodzą. Nie wiadomo, czy jest
Tadeusz Różewicz: dramat Kartoteka
Tadeusz Różewicz
Tadeusz Różewicz
Tadeusz Różewicz
Tadeusz Różewicz
dzieckiem, czy dyrektorem. Prowadzi rozmowy na temat wojny, polskiej historii, proble-
mów ogólnoludzkich. Chór Starców namawia Bohatera do działania, ale bezskutecznie.
Vorarbeiter Tadek Literatura współczesna Tadek, przed wojną student, poeta, w warunkach obozowych przeżywa przemianę. Jego
Vorarbeiter Tadek Literatura współczesna
Vorarbeiter Tadek Literatura współczesna
Vorarbeiter Tadek Literatura współczesna
Vorarbeiter Tadek Literatura współczesna
jedynym celem jest przetrwać, stworzyć sobie ku temu jak najlepsze i jak najbezpiecz-
Tadeusz Borowski
więzień Oświęcimia Tadeusz Borowski: Opowiadania
Tadeusz Borowski
Tadeusz Borowski
Tadeusz Borowski
niejsze warunki. Także kosztem innych. Aby nie oszaleć i móc żyć, staje się cyniczny
(Pożegnanie z Marią)
i zobojętniały na ludzkie cierpienie i śmierć. Zbrodnia staje się codziennością, zdobycie
jedzenia i leków, uniknięcie zagrożenia sensem życia. Czytelnicy przyzwyczajeni do
podziału świata na szlachetne ofiary i zbrodniczych katów są zszokowani. Tadek  ofiara
 czasem sam zachowuje się jak kat. W ten sposób Borowski ukazał potworność obozów,
ich niszczącą siłę zamieniającą ludzi w potwory.
Artur Literatura współczesna Artur jest bohaterem sztuki groteskowej, pełnej absurdów i odwróceń. Dlatego pewne
Artur Literatura współczesna
Artur Literatura współczesna
Artur Literatura współczesna
Artur Literatura współczesna
kwestie są dziwne. Na przykład zbuntowany syn walczy o tradycję, poszanowanie konwe-
Sławomir Mrożek
młodzieniec lat sześć- Sławomir Mrożek
Sławomir Mrożek: dramat Tango
Sławomir Mrożek
Sławomir Mrożek
nansów, odpowiednie zachowanie, a rodzice zachowują się jak zbuntowane dzieci
dziesiątych
 odrzucają wszelkie normy. Artur chce tradycyjnego ślubu z Alą i doprowadzi do niego.
Ale narzeczona zdradza go z Edkiem, co załamuje bohatera.
Bohater Literatura współczesna Zupełnie bezbarwny twórca współczesny zostaje obdarzony heroiczną misją: wysłannicy
Bohater Literatura współczesna
Bohater Literatura współczesna
Bohater Literatura współczesna
Bohater Literatura współczesna
opozycji nakazują mu dokonać samospalenia na znak protestu przeciw ustrojowi. Rzecz
Tadeusz Konwicki
pisarz współczesny (lata Tadeusz Konwicki
Tadeusz Konwicki: powieść Mała
Tadeusz Konwicki
Tadeusz Konwicki
dzieje się w socjalistycznej Warszawie, w latach siedemdziesiątych. Bohater spędza
siedemdziesiąte) apokalipsa
ostatni dzień swojego życia, wędrując po Warszawie  analizując swoje życie, zatrzymu-
jąc się na przystankach o metaforycznej wymowie. Przemierza świat tuż przed apoka-
lipsą, świat pełen absurdów, z których nie wszystkie są owocem fantazji, np. długaśne
kolejki, pochody, transparenty, wizyty zaprzyjaz
nionych dygnitarzy  należały do socja-
listycznej rzeczywistości.
42
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Jaki był? Finał biografii Ważne!
Cechy charakteru Rola w literaturze
Wrażliwa, impulsywna, emocjonalna, Kiedy wybucha I wojna światowa, Bogumił nie Czy to jest polska pani Bovary? Jeśli tak, to tylko w sferze
egzaltowana, romantyczna, nerwowa, żyje, Barbara jest już starą kobietą. Tak jak wszy- duchowej, nie uczyniła bowiem nic, co można by nazwać zdra-
nadpobudliwa, wiecznie niezdecydo- scy ucieknie z ostrzeliwanego Kalińca, kierując dą, malwersacją, nieuczciwością czy niemoralnością. Barbara
wana, pracowita, uczciwa. się do majątku córki. bywa irytująca, jest histeryczką, ale sama sobie trochę wma-
wia niechęć do zwykłego życia. W końcu docenia Bogumiła,
niestety, po jego śmierci.
Wykształcony, ambitny, za młodu ide- Justyna Bogutówna z zemsty oblewa Ziembie- Ziembiewicz jest polską wersją karierowicza. Dąży do zdobycia
alista, póz
niej porzuca swoje ideały wicza kwasem. Po powrocie ze szpitala, oszpe- stanowiska, pieniędzy, wygodnego życia, odrzucając zasady
i poddaje się rzeczywistości. Staje cony, ociemniały, popełnia samobójstwo, strze- moralne. Pewne złe skłonności dziedziczy po ojcu, na przykład
się dwulicowy, cyniczny, wyracho- lając sobie w gardło. pociąg do romansów. Jego cynizm jest tym gorszy, że Ziembie-
wany. wicz nie jest nieświadomy swoich poczynań, odzywa się w nim
sumienie, bohater zdaje sobie sprawę, że dzieje się coś złego.
Przeciętny, dręczony koszmarami Bohater jest everymenem. Jako człowiek każdy nie ma własnej
Nic się nie dzieje. Bohater pozostaje w swoim
wojny, bierny, bez cech indywidual- łóżku, w swojej bierności. twarzy, imienia, zajęcia, charakteru. Reprezentuje społeczeń-
nych, o wielu imionach. stwo dotknięte wojną, pozbawione woli działania, zrezygnowa-
ne. Jest też antybohaterem  postać charakterystyczna dla te-
atru absurdu. Nie działa, nie ma biografii, nie tworzy fabuły.
Leży i rozmawia.
Cyniczny, operatywny, zaradny, spryt- Tadek przetrwał obóz. Kiedy wyszedł, nie odczuł Vorarbeiter Tadek i Tadeusz Borowski to nie są te same osoby.
ny, o skurczonej wrażliwości moralnej. ulgi, znalazł się w świecie, w którym także rzą- Mimo tego samego imienia, mimo analogii biografii. Tadek to
dzi prawo siły, przemoc, zło. kreacja bohatera, powstała w wyniku doświadczeń i obserwacji
Borowskiego. Zbieżność (celowa, prowokująca) powodowała,
że książka Borowskiego była skandalem, szokowała odbiorców.
Również dlatego, że została napisana zachodnią techniką beha-
wiorystyczną  bohatera poznajemy i oceniamy tylko przez jego
zachowania. Nie ma analizy psychiki ani próby rekonstrukcji
procesu myślowego, są tylko obserwacje zewnętrzne.
Tradycjonalista, idealista, człowiek Artur przegrywa, zabije go Edek  reprezentant Artur jest spadkobiercą bohatera romantycznego. Próbuje napra-
uporządkowany, pragnący harmonii tępej siły. To on zostanie na placu boju, tańcząc wić świat, walczy o ideę, jest nieszczęśliwym, zdradzonym ko-
i ładu, zbuntowany przeciw awangar- tandetne, ale triumfalne tango. chankiem, zupełnie niezrozumianym przez świat.
dowym rodzicom. Szlachetny, odważ-
Jest też reprezentantem przegranych idealistów, dawnych war-
ny, uparty, samotny, wierny swoim
tości, stoi w opozycji do współczesnego świata, totalitaryzmu
zasadom.
(lata 60.), zakażonego kulturą masową (to nie minęło).
Przeciętny wygląd (twarz myli się Ostatni raz widzimy bohatera, gdy wkracza na Bohater Małej apokalipsy jest everymenem. Dlatego ma postać
wciąż z kimś innym), przeciętny wiek, schody przed Pałacem Kultury z kanistrem peł- przeciętnego inteligenta i żadnego rysu indywidualnego. Ale jest
przeciętny talent, niewiadome imię. nym benzyny, by dokonać samospelnia. Czy do- też spadkobiercą bohatera romantycznego: misja, heroizm, sa-
Niemoc twórcza, obojętność wobec kona? Tego nie wiemy i nigdy się nie dowiemy. motność, fakt, że jest pisarzem  i finał przypominający Kordia-
absurdów świata, bezradny, słaby, na. Jak to wyjaśnić? Czy tym, że w świecie skarlałych wartości,
bierny. małej, niezbyt spektakularnej apokalipsy, powszechnego zaniku
idei  bohater romantyczny zamienia się w przeciętnego every-
mana?
43