PAN TADEUSZ:



Spór o zamek - Sêdzia Soplica wraz z maj�ątkiem danym mu przez Targowicê, otrzymuje równie�ż zamek, o który toczy siê spór miêdzy Horeszkami a Soplicami, gdy�ż Hrabia roœci sobie do niego prawo. Kiedy ju�ż znudzony procesem Horeszko chce zaprzesta�Ś sporu, Gerwazy swoim opowiadaniem o dziejach starego zamczyska rozpala go na nowo do walki o niego. Walka zamienia siê w zajazd, gdy�ż namówiony przez niego Hrabia buntuje szlachtê Dobrzynia i wspólnie naje�żdzaj�ą dwór Soplicy. Godzi ich dopiero wróg - batalion rosyjski, przeciwko któremu wszyscy ju�ż zgodnie �ł�ącz�ą siê razem, zarówno Horeszkowie jak Soplicowie, a nawet Dobrzy�ą. Spór o zamek ko�ącz�ą zarêczyny Tadeusza i Zosi.



Mi�łoœ�Ś Tadeusza i Zosi - Tadeusz Soplica, m�łody szlachcic, po powrocie ze szkó�ł w Wilnie do domu swego stryja - Sêdziego Soplicy zobaczy�ł nieznajom�ą piêkn�ą dziewczynê (Zosiê), któr�ą z miejsca pokocha�ł, ale pomyli�ł j�ą z Telimen�ą uwodz�ąc�ą go bez skrupu�łów (by�ła od niego starsza), a Hrabia w tym czasie kokietowa�ł Zosiê. Wkrótce Tadeusz zrozumia�ł, �że dam�ą jego serca jest Zosia; Hrabia zwróci�ł siê wówczas ku Telimenie, lecz flirtu tego nie traktowa�ł powa�żnie, a ona myœla�ła o ma�ł�że�ąstwie i dlatego zdecydowa�ła siê w ko�ącu wyjœ�Ś za Rejenta.

Optymistyczne zako�ączenie utworu: akt rehabilitacji Jacka Soplicy, zarêczyny Tadeusza i Zosi, koniec k�łótni Asesora i Rejenta, - uw�łaszczenie ch�łopów, brak zapowiedzi klêski wyprawy Napoleona na Moskwê, chocia�ż zim�ą 1812 roku runê�ła nadzieja Polaków, zwi�ązana ze sztandarami armii napoleo�ąskiej, tytu�ł ostatniej ksiêgi, "Kochajmy siê"; zako�ączenie utworu pieœni�ą wesela, bo takiej przysz�łoœci poeta pragn�ą�ł; przewidywanie przysz�łej, innej Polski.

M�łodoœ�Ś Jacka Soplicy, póŸniejszy prze�łom moralny, dzia�łalnoœ�Ś �żo�łnierska:

- w m�łodoœci - hulaka, zawadiaka, paliwoda, o porywczym temperamencie, przedsiêbiorczy, odwa�żny, wra�żliwy; wybitna indywidualnoœ�Ś, nieprzeciêtna inteligencja,

- bra�ł udzia�ł w sejmikach; ulubieniec okolicznej szlachty, zapraszany na dwór Stolnika Horeszki; by�ł mu potrzebny, bo rozporz�ądza�ł trzystoma g�łosami okolicznej szlachty,

- zakocha�ł siê z wzajemnoœci�ą w Ewie Horeszkównie, ale jako ubogi szlachcic zosta�ł odtr�ącony przez jej ojca, dumnego magnata, który nie zgodzi�ł siê odda�Ś mu rêki córki; ta wysz�ła za m�ą�ż za bogatego kasztelanica, który za udzia�ł w powstaniu koœciuszkowskim zosta�ł zes�łany na Syberiê; z nim pod�ą�ży�ła na zes�łanie, zostawiwszy w kraju Zosiê i tam zmar�ła m�łodo (biograficzny w�ątek Mickiewicza - mi�łoœ�Ś do Ewy Ankwiczówny),

- jego osobista nienawiœ�Ś do Stolnika, ura�żona duma; b�ł�ąka siê on czêsto w pobli�żu zamku, nie mog�ąc pogodzi�Ś siê ze strat�ą ukochanej i pewnego razu wiedziony odruchem rozpaczy i zemsty, strzela do niego, niemal przypadkowo, ale celnie; tak wiêc do zbrodni doprowadzi�ła go doznana krzywda i porywczy temperament - to wydarzenie spowodowa�ło prze�łom w jego �życiu,

- okrzyczano go nie tylko zabójc�ą, ale i zdrajc�ą, nies�łusznie wziêto za stronnika Moskali; Soplicowie otrzymali nawet czêœ�Ś skoniiskowanego maj�ątku Horeszki,

- Jacek rozpi�ł siê, prze�żywaj�ąc rozpacz i gorycz, tu�ła�ł siê, o�żeni�ł siê z nie kochan�ą "pierwsz�ą napotkan�ą dziewczyn�ą" ,

która urodzi�ła mu syna (Tadeusza) i zmar�ła,

- jego metamorfoza - przemiana w ksiêdza Robaka; staraj�ąc siê odpokutowa�Ś za zbrodniê, uciek�ł z kraju, wst�ąpi�ł w Rzymie do zakonu, przyjmuj�ąc imiê Robak; pozby�ł siê przywar szlacheckich, sta�ł siê skromny, cichy, pokorny, oiiarny i anonimowy; wst�ąpi�ł do Legionów D�ąbrowskiego, bra�ł udzia�ł w walkach napoleo�ąskich, pod Hohenlinden ( 1800), Jen�ą (1806) i Samosierr�ą (1808), by�ł dwukrotnie ranny, prowadzi�ł dzia�łalnoœ�Ś konspiracyjn�ą, za któr�ą by�ł œcigany przez wszystkich trzech zaborców.

Dzia�łalnoœ�Ś ksiêdza Robaka jako emisariusza:

- wróci�ł na Litwê w habicie, nie rozpoznany, jako emisariusz, z woli Napoleona, aby organizowa�Ś powstanie, którego celem by�ło usuniêcie Moskali z Litwy, by nie stawiali oporu Bonapartemu, gdy ten bêdzie maszerowa�ł na Moskwê - termin wybuchu powstania by�ł wyznaczony na moment wkroczenia wojsk napoleo�ąskich,

- agituje szlachtê do udzia�łu w powstaniu, wêdruj�ąc z nara�żeniem �życia od dworu do dworu, a w karczmach wiejskich - równie�ż i ch�łopów,

- planyjego krzy�żuje Gerwazy, t�łumacz�ąc na opakjego s�łowa (wg którego œmieci to Soplicowie, a nie Moskale) i organizuj�ąc wspólnie z Hrabi�ą zajazd na dwór Sopliców przy pomocy mieszka�ąców zaœcianka Dobrzy�ąskich; w chwili, gdy interweniuj�ą Moskale, natychmiast Horeszkowie, Soplicowie i Dobrzy�ąscy godz�ą siê w obliczu wspólnego wroga i zwracaj�ą siê przeciwko niemu,



- zostaje ranny w czasie walki z Moskalami i na �ło�żu œmierci wyznaje Gerwazemu, �żejest Jackiem Soplic�ą, opowiada mu historiê swojego �życia i uzyskawszy jego przebaczenie, umiera z nadziej�ą w sercu na odzyskanie wolnoœci kraju, gdy�ż zd�ą�ży�ła dotrze�Ś do niego wiadomoœ�Ś o rozpoczêciu wojny Napoleona z Rosj�ą.

Rehabilitacja Jacka Soplicy: wiosn�ą 1812 roku, po wkroczeniu wojsk Napoleona i Legionów D�ąbrowskiego na Litwê; przywrócono do czci imiê Jacka i z rozkazu Napoleona zostaje on wyró�żniony Krzy�żem Legii Honorowej, zawieszonym na jego grobie.

Jacek Soplica jako nowy typ bohatera romantycznego:

jego cechy jako bohatera romantycznego:

- wybitna indywidualnoœ�Ś, niezwyk�ła inteligencja, wra�żliwy, - prze�żywa jedyn�ą w �życiu nieszczêœliw�ą mi�łoœ�Ś do Ewy Horeszkówny, przekreœlon�ą przez ojca panny, nie zrealizowan�ą ma�ł�że�ąstwem z powodu ró�żnic spo�łecznych,

- prze�żywa wewnêtrzne konflikty - wyrzuty obci�ą�żonego sumienia po spe�łnieniu zbrodni ("Imiê zdrajcy przylgnê�ło do mnie jako d�żuma"), póŸniej niepewnoœ�Ś skutecznoœci swych dzia�ła�ą i poœwiêcenia,

- zbuntowany przeciwko œwiatu, z�łu, krzywdzie, niesprawiedliwoœci, niewoli narodowej i przes�ądom stanowym nie pozwalaj�ącym po�ł�ączy�Ś siê ludziom, którzy siê kochaj�ą,

- patriota, poœwiêcaj�ący siê dla ojczyzny; s�łu�żb�ą dla niej chce zmaza�Ś swoj�ą winê z lat m�łodoœci,

- dokonuje siê w nim przemiana wewnêtrzna (po zabiciu Stolnika), zmienia imiê; posta�Ś dynamiczna,

- tajemniczy, dzia�ła w ukryciu, samotny jako cz�łowiek (Jacek zrezygowa�ł z �życia osobistego i rodziny, wstêpuj�ąc do zakonu),

- ale ju�ż nie samotny bojownik, jak Konrad Wallenrod czy Konrad z III cz. "Dziadów", bo nie dzia�ła samotnie, nie bierze ju�ż na siebie ca�łkowitego obowi�ązku, nie maju�ż z�łudze�ą, �że sam mo�że dokona�Ś czegoœ wielkiego, lecz dzia�łacz polityczny i organizator walki o wolnoœ�Ś; dzia�ła wœród spo�łecze�ąstwa, agituje szlachtê i ch�łopów do wspólnej walki o wolnoœ�Ś; zwi�ązany œciœle z otoczeniem, wierzy w sens wspólnego dzia�łania - nowy typ bohatera romantycznego (w epoce napoleo�ąskiej nie znano jeszcze tego typu dzia�łalnoœci politycznej, ale w czasie pisania "Pana Tadeusza" Mickiewicz sam podró�żowa�ł konspiracyjnie po Wielkopolsce pod przybranym nazwiskiem; spiskowcy polscy po klêsce powstania listopadowego zrozumieli swój wielki b�ł�ąd, polegaj�ący na tym, �że walczyli samotnie i nie szukali poparcia wœród szerokich rzesz spo�łecze�ąstwa), nie wywy�ższa siê ponad thmy; jest cichy, skromny, pokorny, os�łania twarz kapturem, skromnoœ�Ś i pokora oraz hulaszcza m�łodoœ�Ś i zbrodniajako prywatna zemsta - to jego cechy nietypowe, nieromantyczne, jego przemiana z hulaki i zabijaki w cichego i ofiarnego bojownika o niepodleg�łoœ�Ś ojczyzny jest symbolem porozbiorowego odrodzenia ca�łego narodu polskiego, przyk�ładem przysz�łej postawy obywatelskiej.

Stali mieszka�ący Soplicowa i przyjezdni:

- Sêdzia Soplica (gospodarz dworu),

- Ksi�ądz Robak (Jacek Soplica, brat Sêdziego), Tadeusz (bratanek Sêdziego, tytu�łowy pan Tadeusz),

- Protazy (s�ługa Sopliców), Telimena (krewna Horeszków), Hrabia (potomek Horeszków), Zosia (wnuczka Stolnika Horeszki), Gerwazy (s�ługa Horeszków).

Podzia�ł spo�łecze�ąstwa szlacheckiego w utworze:

Rozwarstwienie szlachty spowodowane ró�żnicami maj�ątkowymi:

- magnateria, arystokracja - Stolnik Horeszko, Hrabia,

- œrednio zamo�żna szlachta ziemia�ąska - Sêdzia Soplica, Podkomorzy,

- zubo�ża�ła drobna szlachta:

- rezydenci, szlachta urzêdnicza i s�łu�żba dworska - Wojski, Asesor i Rejent, Gerwazy i Protazy,

- szlachta zaœciankowa - Dobrzy�ąscy na czele z Ma�Śkiem Dobrzy�ąskim.



Wzajemny stosunek poszczególnych warstw szlacheckich do siebie:

- niew�łaœciwy stosunek magnaterii do ubo�ższej szlachty, ob�łudna polityka Stolnika wobec Jacka Soplicy,

- poczucie równoœci szlachty zaœciankowej (dumnej ze swego herbu) wobec ca�łego stanu szlacheckiego,

- pogardliwe wynoszenie siê najubo�ższego szlachcica ponad ch�łopa.

Magnat Stolnik Horeszko: butny, dumny, pyszny, egoista, zadufany w sobie, rezyduje w okaza�łym zamku, otoczony liczn�ą s�łu�żb�ą, ma cechy hrabiego Ankwicza, który niechêtnym okiem patrzy�ł na Mickiewicza staraj�ącego siê o rêkê jego córki Ewy, sprawca tragedii Jacka Soplicy, umia�ł go wykorzysta�Ś; okrutny wobec niego, ale patriota, zajmuje siê polityk�ą, zwolennik Konstytucji 3 Maja, wróg zaborcy.

Hrabia: arystokrata, daleki krewny Horeszków, romantyk, marzyciel, dziwak, romantyczny i "modny kawaler" lekkoduch, kszta�łci�ł siê za granic�ą, zna siê na malarstwie, rysuje, zwolennik cudzoziemszczyzny, chwali to, co obce, a nawet cudzoziemsk�ą przyrodê (np. lazurowy b�łêkit w�łoskiego nieba), ulega francuszczyŸnie, a kiedy ta dociera do szlacheckich dworków, jego cudzoziemska ambicja ka�że mu naœladowa�Ś obyczaje i modê angielsk�ą, obudzi�ła siê w nim polskoœ�Ś pod wp�ływem smutnych wydarze�ą politycznych, chce ojczyŸnie s�łu�ży�Ś, nawet w�łasnym kosztem wystawi�ł pu�łk na us�ługi kraju.

Sêdzia Soplica: szlachcic ziemianin, piastuje godnoœ�Ś sêdziego z urzêdu, w m�łodoœci s�łu�ży�ł na dworze wojewody, ojca Podkomorzego, obj�ą�ł maj�ątek po Jacku, dany mu przez Targowicê, kawaler, poœwiêci�ł siê gospodarstwu i wychowywaniu Tadeusza i Zosi, ludzki, grzeczny, sprawiedliwy, porywczy, œwietny, wzorowy gospodarz; troszczy siê o gospodarstwo, pilnuje �ładu i porz�ądku, bywa przy pojeniu byd�ła, sam przegl�ąda rachunki, k�ładzie siê ostatni spa�Ś, kocha Polskê i jej dawne obyczaje, nie interesuje siê polityk�ą, . jego pieniacka zajad�łoœ�Ś w sporze o zamek; procesuje siê d�ługo, cho�Ś wie, �że jego przeciwnik ma do zamku wiêksze prawo, ludzki stosunek do ch�łopów; dobry, sprawiedliwy i �łagodny dla poddanych, nie przeci�ą�ża ich prac�ą, reguluj�ąc dzie�ą pracy wschodami i zachodami s�ło�ąca, zabrania, aby ch�łopi k�łaniali mu siê do ziemi, nie pozwala polowa�Ś na ch�łopskich gruntach, goœci ch�łopów na dziedzi�ącu w czasie uczty na zamku, godzi siê na ich uw�łaszczenie w swoich dobrach, . posta�Ś wyidealizowana.

Wojski: daleki krewny Sêdziego, rezydent, pe�łni�ący funkcjê marsza�łka dworu, pomaga w gospodarstwie, urodzony myœliwy, organizator polowa�ą, ws�ławiony sw�ą s�łynn�ą gr�ą na rogu po zako�ączeniu polowania.



Podkomorzy: zwolennik tradycjonalizmu, przeciwnik cudzoziemszczyzny, . przyby�ł do Soplicowa, aby roztrzygn�ą�Ś spór o zamek, Maciej Dobrzy�ąski: sta�ł na czele zaœcianka, cieszy�ł siê powa�żaniem zubo�ża�łej szlachty, pe�łen spokoju i powagi, szlachetny, odwa�żny, m�ądry �życiowo (udziela�ł zawsze dobrych i m�ądrych rad), patriota, uczestnik konfederacji barskiej i powstania koœciuszkowskiego; nie znosi�ł zaborców tak bardzo, �że po rozbiorach Polski stara�ł siê nie wychodzi�Ś z domu, aby nie spotka�Ś Moskala na drodze, bo rozbi�łby mu g�łowê, odmówi�ł przyjêcia nagrody (folwark i tysi�ąc z�łotych w z�łocie rocznie) od Pocieja za uratowanie mu �życia w powstaniu koœciuszkowskim, przeciwnik francuszczyzny; zwolennik swojskoœci, tradycjonalista.

zalety szlachty: patriotyzm (interesowanie siê wieœciami o Napoleonie), - walecznoœ�Ś, solidaryzowanie siê w obliczu zagro�żenia bytu narodowego (przekszta�łcenie siê zajazdu w bitwê z Moskalami), goœcinnoœ�Ś, szczeroœ�Ś, przywi�ązanie do tradycji, umiejêtnoœ�Ś wybaczania (umieraj�ący Stolnik przebacza Jackowi),

ujemne rysy szlachty: duma, pycha, warcholstwo, k�łótliwoœ�Ś, pieniactwo (spór o zamek, spór Asesora i Rejenta, spór Domejki z Dowejk�ą), - sk�łonnoœ�Ś do awantur i burd, niski poziom umys�łowy (wrzawy w karczmie i w zaœcianku), - nieumiejêtnoœ�Ś organizowania siê, anarchia, �łamanie prawa (zajazdjako sposób dochodzenia swoich praw, nie zawsze s�łusznych, traktowanie zamku przez Protazego, jako w�łasnoœci Sopliców przed wyrokiem s�ądu), przedk�ładanie prywaty nad interes publiczny (Jacek strzela do Stolnika, gdy ten broni siê przed Moskalami, Gerwazy niszczy plan Robaka), uczuciowy stosunek poety do szlachty; jest osobiœcie z ni�ą zwi�ązany, pochodzi ze szlachty zaœciankowej, patrzy na miniony œwiat szlachecki z dobrotliwym uœmiechem, potrafi opromieni�Ś urokiem swojej poezji nawet jej k�łótnie i procesy, idealizuje rzeczywistoœ�Ś szlacheck�ą, tak dok�ładnie szlachty nikt nie ukaza�ł w literaturze polskiej.

Ukazanie codziennego �życia obyczajowego szlachty z ca�łym bogactwem szczególów: charakterystyczne sceny z zamku Horeszków: huczne uczty, "czarna polewka", jako sposób odmówienia konkurentowi rêki panny, obrazy z �życia na dworze Sêdziego w Soplicowie, jego obyczaje i zwyczaje, obraz niemal sielankowy: sprawy gospodarstwa, prace rolne, karmienie drobiu, opis posi�łków bêd�ących najwa�żniejszymi wydarzeniami spo�łecznymi tamtych lat: œniadania, obiady, wieczerze, uczty staropolskie, zwyczaje towarzyskie, porz�ądek sadzania goœci za sto�łem na wyznaczonych miejscach wed�ług wieku i urzêdu, przechadzki, œcis�łe przestrzeganie kolejnoœci osób, - zabawy, zaloty, zarêczyny, dobór par do poloneza, narady, spotkania towarzyskie, grzybobranie, polowanie (gotowanie bigosu), k�łótnie myœliwskie, sejmiki, procesy s�ądowe, obrazy z �życia szlachty zaœciankowej: jej praca na roli niczym ch�łopów (ró�żni�ła siê od ch�łopów tylko tym, �że nie odrabia�ła pa�ąszczyzny i posiada�ła herb, z którego by�ła bardzo dumna), zajazd, jako sposób wyjaœniania nieporozumie�ą s�ąsiedzkich, wrzawy w zaœcianku, nadawanie imion i przydomków w zaœcianku, poeta podkreœla przywi�ązanie szlachty do tradycji, starych obyczajów i narodowego stroju, idealizowanie przesz�łoœci szlacheckiej; �życie toczy siê w harmonii z rytmem natury.

Odchodzenie w przesz�łoœ�Ś spolecze�ąstwa szlacheckiego i jego obyczajów:



- funkcja epitetu "ostatni" w utworze; u�żywanie okreœlenia "ostatni" (np. ostatni zajazd na Litwie, ostatni Horeszko, ostatni woŸny trybuna�łu, ostatni, co tak poloneza wodzi) dowodem œwiadomoœci poety, �że szlachta schodzi ju�ż z areny dziejowej,

- odchodzi w przesz�łoœ�Ś dawna sarmacka Polska i jej szlacheckie spo�łecze�ąstwo, a rodzi siê nowe, postêpowe pokolenie, którego przedstawicielami s�ą Robak i Tadeusz, z nowoczeœnie rozumianym patriotyzmem i nowoczesnymi ideami wolnoœci i równoœci, ucieleœnionymi w uw�łaszczeniu ch�łopów.

Patriotyzm w "Panu Tadeuszu"

- umieszczenie akcji utworu w okresie przygotowa�ą Napoleona do wojny z Moskw�ą oraz przemarszu jego wojsk przez Litwê, kiedy Polacy mieli nadziejê na odzyskanie niepodleg�łoœci i �ł�ączyli j�ą ze sztandarami Napoleona,

- ukazanie patriotyzmu szlachty,

- ukazanie patriotyzmu ksiêdza Robaka, obraz walki narodowowyzwole�ączej,

- opisy piêknych obyczajów staropolskich,

- umi�łowanie przyrody ojczystej.

Opisy przyrody i ich funkcja w utworze: bogactwo i ró�żnorodnoœ�Ś oraz wiernoœ�Ś i piêkno opisów ojczystej przyrody; opisy wschodu, zachodu s�ło�ąca, chmur, burzy - stanowi�ą arcydzie�ło poezji polskiej, przyroda t�łem wydarze�ą; nastrój panuj�ący w przyrodzie wywiera wp�ływ na nastrój ludzi, ukazanie jej barw, kszta�łtów i ruchu oraz g�łosów, szmerów i zapachów, personifikacja przyrody; przypisaniejej cech ludzkich sprawiaj�ących wra�żenie, �że ona �żyje (marchew ma warkocze, bób - oczy, kapusta - sêdziwe �łysiny), ukazanie przez poetê barw takimi, jakie one s�ą w danym oœwietleniu i tak, by wywo�ływa�ły wra�żenie prawdziwoœci w umyœle czytelnika (bociany z bia�łymi, a nie czarnymi skrzyd�łami), ukazanie wspó�łzale�żnoœci przyrody i losów ludzkich; przyroda pomaga ludziom (burza po bitwie z Moskalami, zalewaj�ąc drogi i zrywaj�ąc mosty, uniemo�żliwia szybkie rozejœcie siê po okolicy wieœci o wydarzeniach).