910 - "Tajemnice Biblii" - Walter-J鰎g Langbein
Wstecz /
Spis Tre艣ci /
Dalej
Cz臋艣膰 pierwsza – Stary Testament
I. Ofiary z ludzi w Starym Testamencie
U progu trzeciego tysi膮clecia najwi臋ksze religie 艣wiata –
chrze艣cija艅stwo, islam i judaizm – cechuje bezwzgl臋dne
jedynob贸stwo. Ich o艣rodkiem jest wi臋c jedyny B贸g
wszechmog膮cy, uznawany i czczony jako Stw贸rca wszystkiego, co
istnieje. Monoteizm jest form膮 religii stosunkowo m艂od膮.
Pisarka Sandra Grabow pisze:
„Od kiedy ludzie 偶yj膮 na naszej planecie, istniej膮 tu
r贸wnie偶 »bogowie«. Niezale偶nie od miejsca i czasu
ludzie – w zale偶no艣ci od stopnia rozwoju przypisuj膮 bogom
wszelkie rzeczy niewyja艣nione. Staro偶ytni Grecy twierdzili na
przyk艂ad, 偶e ziemi臋 stworzyli bogowie, kt贸rzy powstali z
chaosu. Wierzono wtedy r贸wnie偶, 偶e to oni przynie艣li na ziemi臋
ogie艅” [Sandra Grabow, Die Menschen und ihre Götter,
Frankfurt/Oder 1996.].
Z religijnohistorycznego punktu widzenia jedynob贸stwo jest
wi臋c bardzo m艂ode. W judaizmie pojawi艂o si臋 zapewne oko艂o VII wieku
p.n.e., w I wieku n.e. sta艂o si臋 podstaw膮 chrze艣cija艅stwa, a w VII
wieku – islamu.
Religijny kult Biblii – a dotyczy to zar贸wno Starego,
jak i Nowego Testamentu – okre艣la surowy wym贸g
jedynob贸stwa. Ale w Starym Testamencie znajdziemy jeszcze
wyra藕ne wzmianki o wielob贸stwie.
Zdanie Biblii – chyba najlepiej znane tak praktykuj膮cym
chrze艣cijanom, jak i przekonanym ateistom – brzmi: „Na
pocz膮tku stworzy艂 B贸g niebo i ziemi臋”. Ale je艣li zdanie
to – b臋d膮ce pierwszym wersetem pierwszego rozdzia艂u Pierwszej
Ksi臋gi Moj偶eszowej, czyli Ksi臋gi Rodzaju – przet艂umaczymy
wiernie, b臋dzie ono brzmia艂o: „Na pocz膮tku stworzyli bogowie
niebo i ziemi臋”. W tek艣cie oryginalnym bowiem jest mowa o
bogach.
Kap艂ani starali si臋 unormowa膰 偶ycie religijne, pokierowa膰
kszta艂towaniem kultu Boga. Monoteizm mia艂 zast膮pi膰 wielob贸stwo,
trwaj膮ce od wielu tysi臋cy lat. W pierwszym z dziesi臋ciorga przykaza艅
napisano wi臋c: „Nie b臋dziesz mia艂 innych bog贸w obok
mnie” (II Moj偶. 20, 3) [Je艣li nie zaznaczono inaczej, wszystkie
cytaty biblijne wed艂ug: Pismo 艢wi臋te Starego i Nowego Testamentu,
Warszawa 1991.]. Z przykazania tego nie wynika oczywi艣cie w
偶adnym razie, 偶e B贸g jest tylko jeden. Wyra偶a ono raczej
nakaz, aby nie modli膰 si臋 (ju偶) do bog贸w innych, aby nie
oddawa膰 im (ju偶) czci. Nie neguje si臋 wi臋c istnienia obcych bog贸w,
tylko zabrania si臋 wyznawa膰 ich kult. Wolno si臋 by艂o modli膰 tylko do
Jahwe, do Boga Izraela. Oto co czytamy u Izajasza o obcych bogach:
„Oto oni wszyscy s膮 niczym, ich uczynki to marno艣膰, ich ba艂wany
to pusty wiatr” (Iz. 41, 29).
Przechodzenie na monoteizm dokonywa艂o si臋 w kulcie biblijnym
stopniowo. Prorocy uwa偶ali si臋 za g艂osicieli jedynob贸stwa i
ostrzegali dobitnie przed powrotem do politeizmu. Kiedy oko艂o 940
roku p.n.e. Ahab, syn Omriego i kr贸l panuj膮cy „nad
Izraelem w Samarii”, poj膮艂 za 偶on臋 ksi臋偶niczk臋 fenick膮,
wzniesiono tam 艣wi膮tyni臋 boga Baala. Oko艂o 722 roku p.n.e.
jedynob贸stwo zapanowa艂o dopiero w jednej cz臋艣ci Izraela.
Il. 1. Pierwsi ludzie wyznawali wielob贸stwo. Ewa, w膮偶 i
Adam na ilustracji z dwunastowiecznego hiszpa艅skiego manuskryptu
Nie mia艂o to znaczenia tylko religijnego, nios艂o te偶 ze sob膮
koniec sk艂adania bogom krwawych ofiar z ludzi, co by艂o dot膮d istotnym
sk艂adnikiem kultu. Przez tysi膮clecia ludzie byli wystawieni na
kaprysy przyrody pozornie nieprzyjaznej i – jak im si臋 zdawa艂o
– zagra偶aj膮cej ich 偶yciu. Obawiano si臋 te偶 dzikich zwierz膮t.
Gdy budowali sobie domy, gdy uprawiali rol臋, zawsze podstawy ich bytu
mog艂y zosta膰 zniszczone, cho膰by za spraw膮 kl臋sk 偶ywio艂owych. Ludzie
my艣leli, 偶e za si艂ami przyrody kryje si臋 dzia艂anie bog贸w –
pr贸bowano wi臋c usposabia膰 do siebie te pot臋偶ne istoty
przychylnie, sk艂adaj膮c im ofiary.
Przez tysi膮clecia wszystkie ludy sk艂ada艂y bogom ofiary z napoj贸w,
ro艣lin, zwierz膮t i ludzi. Uwa偶ano, 偶e w ten spos贸b b臋dzie
mo偶na si臋 uchroni膰 przed przeciwno艣ciami natury i sk艂oni膰 bog贸w,
aby dali ludziom odpowiedni膮 ilo艣膰 jedzenia, obfite 偶niwa i obdarzyli
powodzeniem w 艂owach.
Il. 2. Wyobra偶enie Boga jedynego jako Stw贸rcy
wszystkiego jest stosunkowo niedawne. Religijny obraz z Francji,
wczesny XV wiek
Sk艂adanie w ofierze ludzi, czyli ich obrz臋dowe zabijanie, kt贸remu
nierzadko towarzyszy艂y ponure rytua艂y, by艂o uwa偶ane za szczeg贸lnie
skuteczn膮 metod臋 zdobywania przychylno艣ci bog贸w. Religioznawcy
s膮 zgodni co do tego, 偶e ofiary z ludzi by艂y rozpowszechnione w wielu
regionach kuli ziemskiej – od Chin przez Afryk臋 i Ameryk臋 po
Europ臋. Tak偶e krwawe walki gladiator贸w w staro偶ytnym Rzymie
trzeba uwa偶a膰 za pami膮tk臋 kultowych masakr. Dow贸dcy rzymskich
oddzia艂贸w nierzadko sami sk艂adali si臋 w ofierze – w
nadziei, 偶e bogowie zagwarantuj膮 ich wojskom zwyci臋stwo. U Etrusk贸w
staczano rytualne pojedynki – zabitym zak艂adano na twarz mask臋
Boga 艢mierci. W dawnym Meksyku ofiar臋 z serc sk艂adali bogom Aztecy, a
na cze艣膰 wszechmog膮cych zam臋czano ludzi na 艣mier膰. Do rytua艂u
nale偶a艂o na przyk艂ad obdzieranie ofiar 偶ywcem ze sk贸ry.
„W miar臋 pojawiania si臋 religii wy偶szych i wzrostu
wra偶liwo艣ci etycznej zast臋powano ludzi innymi rodzajami ofiar”
[Lexikon Alter Kulturen, Mannheim 1993.]. Ale ofiary z ludzi w
dawnym Izraelu by艂y zapewne przez d艂ugi czas na porz膮dku dziennym, bo
w Starym Testamencie mo偶emy znale藕膰 opisy tego krwawego kultu.
Zanim Jefta wyruszy艂 na wojn臋 z Amonitami, z艂o偶y艂 艣lubowanie.
Kiedy wojn臋 wygra, z艂o偶y Panu w podzi臋ce na ofiar臋 ca艂opaln膮 to, co
wyjdzie mu na spotkanie z jego domu. Jako pierwsza wysz艂a jego c贸rka
– jedynaczka. Krzycz膮c z b贸lu rozdar艂 szaty, ale 艣lubu
dotrzyma膰 musia艂. Rozumia艂a to r贸wnie偶 c贸rka. M艂oda
kobieta – Biblia nie wymienia jej imienia – poprosi艂a
tylko o dwa miesi膮ce zw艂oki, kt贸re sp臋dzi艂a z „towarzyszkami”
w g贸rach, gdzie op艂akiwa艂a swoje „dziewictwo”.
Potem wr贸ci艂a pos艂usznie do domu i ojciec z艂o偶y艂 j膮 w ofierze.
Od tej pory wesz艂o w zwyczaj, 偶e „rokrocznie schodz膮 si臋
dziewcz臋ta izraelskie, aby przez cztery dni w roku nuci膰 pie艣ni ku
czci c贸rki Jefty” (S臋dz. 11, 1-40).
Kolejn膮 tak膮 ofiar臋 opisano w Drugiej Ksi臋dze Kr贸lewskiej.
Mesza, kr贸l Moabu, nie chc膮c ponie艣膰 sromotnej kl臋ski w wojnie
z Izraelitami, zaofiarowa艂 bogu swojego ludu, straszliwemu Kemoszowi,
na ofiar臋 swojego jedynego syna: „Wtedy [Mesza] wzi膮艂 swego
syna pierworodnego, kt贸ry mia艂 obj膮膰 po nim panowanie, i
z艂o偶y艂 go na ca艂opalenie na murze” (2 Kr贸l. 3, 27).
艢kutek nie kaza艂 na siebie d艂ugo czeka膰. Kemoszowi uda艂o si臋
przep臋dzi膰 Izraelit贸w: „powsta艂o wielkie wzburzenie
przeciw Izraelitom, tak i偶 musieli od niego odst膮pi膰 i powr贸ci膰
do swej ziemi” (2 Kr贸l. 3, 27).
Tak偶e dzi臋ki z艂o偶eniu ofiary z cz艂owieka Jozuemu uda艂o si臋 pora偶k臋
zagra偶aj膮c膮 jego ludowi zamieni膰 na wspania艂e zwyci臋stwo nad m臋偶ami z
Aj. Kiedy wojna z ludem Aj by艂a ju偶 prawie przegrana, Achan, kt贸ry
zabra艂 rzeczy ob艂o偶one kl膮tw膮, zosta艂 wraz z rodzin膮 ukamienowany i
pogrzebany. Pan przyj膮艂 ofiar臋, kr贸l Aj za艣 zosta艂 zwyci臋偶ony
i powieszony. Wszystko to opisano w Ksi臋dze Jozuego (7, 1-8, 29).
R贸wnie偶 Agag, kr贸l Amalekit贸w, sko艅czy艂
z艂o偶ony w ofierze. Z wdzi臋czno艣ci za zwyci臋stwo odniesione nad
wrogiem „por膮ba艂 Samuel Agaga w kawa艂ki przed Panem w Gilgal”
(I Sam. 15, 33).
Okrutnych mord贸w rytualnych nie mo偶na zby膰 m贸wi膮c,
偶e to tylko „bajeczki mro偶膮ce krew w 偶y艂ach”. Wykopaliska
archeologiczne potwierdzi艂y to, o czym pisze Biblia. W Gezerze, w
naj艣wi臋tszej cz臋艣ci 艣wi膮tyni, odkryto 艣miertelne szcz膮tki dwojga
sze艣cioletnich dzieci, kt贸re zosta艂y z艂o偶one w ofierze
ca艂opalnej, i dwie roz艂upane czaszki os贸b doros艂ych. W Meggido
dziewczynk臋 maj膮c膮 oko艂o pi臋tnastu lat zamordowano i pogrzebano w
murach fundamentowych pot臋偶nej budowli.
Nie ma w膮tpliwo艣ci: w dawnym Izraelu ofiary sk艂adane z ludzi by艂y
na porz膮dku dziennym. Mia艂y one dopom贸c w wygrywaniu bitew
albo mia艂y zmniejsza膰 skutki pora偶ek. Ale mia艂y si臋 te偶 przyczynia膰
do tego, 偶e B贸g otacza艂 opiek膮 na przyk艂ad budowany dom.
Abraham i koniec sk艂adania ofiar z ludzi
Abraham, jak napisano w Biblii (I Moj偶. 17, 5), pierwotnie nazywa艂
si臋 Abram. Imi臋 zmieni艂 mu sam B贸g: „Nie b臋dziesz ju偶
odt膮d nazywa艂 si臋 Abram, lecz imi臋 twoje b臋dzie Abraham, gdy偶
ustanowi艂em ci臋 ojcem mn贸stwa narod贸w” (I Moj偶.
17, 5). Istotnie – imi臋 tego patriarchy znaczy „ojciec
narod贸w”.
Biblia przedstawia drzewo genealogiczne Abrahama: jest on
potomkiem Noego w dziesi膮tym pokoleniu, pierwszym cz艂owiekiem, z
kt贸rym B贸g znowu zacz膮艂 rozmawia膰. Autorzy Biblii
uwa偶aj膮 go za osob臋 tak wa偶n膮, 偶e nawet Mateusz kronik臋 genealogiczn膮
Jezusa wywodzi przez kr贸la Dawida a偶 od Abrahama. Gdyby艣my
chronologi臋 Biblii przyj臋li dos艂ownie, to patriarcha 贸w
urodzi艂 si臋 352 lata po potopie, czyli w 2018 roku p.n.e. Ale
biblistyka do dzi艣 nie potrafi ustali膰 dok艂adnej daty tego zdarzenia.
Przedstawiono trzy r贸偶ne teorie: wed艂ug jednej Abraham 偶y艂 w
kr贸lestwie Sumer贸w, czyli mniej wi臋cej w drugim
tysi膮cleciu p.n.e., wedle drugiej w kr贸lestwie Mitanni, czyli
mi臋dzy XVI a XIV wiekiem p.n.e., wedle trzeciej za艣 w kr贸lestwie
Ebla, kt贸rego rozkwit przypada na trzecie tysi膮clecie p.n.e.
Podobnie jak znacz膮ce jest imi臋 Abrahama, tak samo imi臋 Izaak co艣
znaczy – „艣mieje si臋”. Kiedy Abraham dowiedzia艂 si臋
od Pana, 偶e s臋dziwa 偶ona Sara uczyni go ojcem, roze艣mia艂 si臋
serdecznie: „Czy偶 stuletniemu mo偶e si臋 urodzi膰 dziecko? I czy偶
Sara, dziewi臋膰dziesi臋cioletnia, mo偶e rodzi膰?” (I Moj偶. 17, 17).
R贸wnie偶 Sar臋 rozbawi艂a informacja o bliskich rzekomo
narodzinach potomka. Gdy us艂ysza艂a, 偶e b臋dzie mia艂a dziecko,
„roze艣mia艂a si臋 Sara sama do siebie, m贸wi膮c: Teraz, gdy
si臋 zestarza艂am, mam tej rozkoszy za偶ywa膰! I pan m贸j jest
stary! Na to rzek艂 Pan do Abrahama: Dlaczego to roze艣mia艂a si臋 Sara,
m贸wi膮c: Czy偶bym naprawd臋 mog艂a jeszcze rodzi膰, gdy si臋
zestarza艂am?” (I Moj偶. 18, 12-13).
Ale cud si臋 zdarzy艂: Abraham zosta艂 ojcem, jego 偶ona Sara, z
biologicznego punktu widzenia od dawna po klimakterium, obdarzy艂a go
synem Izaakiem. Jak cudowne s膮 narodziny owego dzieci臋cia o radosnym
imieniu, tak niepoj臋te jest 偶膮danie Pana, aby Abraham z艂o偶y艂 syna w
ofierze: „i rzek艂 [B贸g]: We藕 syna swego, jedynaka swego,
Izaaka, kt贸rego mi艂ujesz, i udaj si臋 do kraju Moria, i z艂贸偶
go tam w ofierze ca艂opalnej na jednej z g贸r, o kt贸rej
ci powiem” (I Moj偶. 22, 2).
Pos艂uszny Abraham wsta艂 o 艣wicie, nar膮ba艂 drew, objuczy艂 nimi
os艂a, a potem wraz z synem i dwoma s艂ugami wyruszy艂 w drog臋.
Trzeciego dnia dotar艂 do miejsca, o kt贸rym powiedzia艂 mu B贸g.
Zostawi艂 s艂ugi z os艂em, a z Izaakiem wspi膮艂 si臋 na g贸r臋. Tam
zbudowa艂 kamienny o艂tarz i u艂o偶y艂 stos, ale gdy wzi膮艂 n贸偶 do
r臋ki i zamierza艂 ofiarowa膰 syna, anio艂 zawo艂a艂 na艅 z nieba i przerwa艂
rytua艂. Zamiast syna B贸g pozwoli艂 Izaakowi z艂o偶y膰 w ofierze
barana.
T臋 barbarzy艅sk膮 scen臋 wykuto w 艣wi膮tyni na 艢wi臋tej Skale w
Jerozolimie. Czy przedstawione tam zdarzenie kiedykolwiek zasz艂o?
Bibli艣ci twierdz膮, 偶e opowie艣膰 o sk艂adaniu ofiary jest znacznie
starsza od Biblii. Mo偶na przypuszcza膰, 偶e to pradawna sumeryjska
legenda, w艂膮czona do Starego Testamentu.
W swojej pracy [Franz Buggle, Denn sie wissen nicht, was sie
glauben, Reinbek 1992.] prof. dr Franz Buggle z uniwersytetu we
Fryburgu Bryzgowijskim napisa艂, i偶 scena ofiarowania dowodzi, jak
okrutny by艂 B贸g Starego Testamentu. B贸g, kt贸ry w
dow贸d absolutnego pos艂usze艅stwa 偶膮da od swojego s艂ugi
rytualnego mordu na jedynaku. Wydaje si臋 jednak, 偶e profesor,
kieruj膮cy Katedr膮 Psychologii Klinicznej i Rozwojowej, nie ocenia
w艂a艣ciwie najistotniejszych tre艣ci tekstu.
Mo偶na dyskutowa膰, czy opis dotycz膮cy Abrahama i Izaaka przedstawia
zdarzenie historyczne, czy nie; czy jest to staro偶ydowski „orygina艂”,
czy te偶 „plagiat” tekstu sumeryjskiego. Nie ulega jednak
w膮tpliwo艣ci, dlaczego tak okrutny epizod w艂膮czono do Biblii: 艣wiadczy
on o niezwykle istotnej zmianie w podej艣ciu do kultu w Starym
Testamencie. W dawnym Izraelu czas贸w wielob贸stwa krwawe
ofiary z ludzi by艂y na porz膮dku dziennym. Panowa艂o w贸wczas
przekonanie, 偶e wszechmog膮cych mo偶na – i trzeba –
usposabia膰 do siebie przychylnie w艂a艣nie w ten spos贸b. Ten
ponury proceder wyszed艂 ze zwyczaju dopiero po przej艣ciu na
monoteizm, kiedy wprowadzono ofiary ze zwierz膮t. Kult sk艂adania ofiar
z ludzi przeszed艂 do historii.
Kain, Abel i ofiary ze zwierz膮t
Politeizm zosta艂 zast膮piony przez monoteizm. Cze艣膰 wolno by艂o
oddawa膰 tylko Jahwe – jako Bogu jedynemu. Teraz Wszechmog膮cy,
odrzuciwszy zwyczaj sk艂adania ofiar z ludzi, przyjmowa艂 tylko ofiary
ze zwierz膮t. T臋 zmian臋 wyja艣niono w innym miejscu Biblii, nale偶膮cym
do najbardziej znanych fragment贸w Starego Testamentu.
Il. 3. Kain zabija Abla, przedstawienie wczesno艣redniowieczne.
Epizod z Biblii symbolizuje odwr贸t od kultowego sk艂adania
ofiar z ludzi
Jaki艣 czas po stworzeniu pierwszych ludzi Ewa da艂a 偶ycie dw贸m
ch艂opcom – najpierw Kainowi, potem Ablowi. „Po pewnym
czasie Kain z艂o偶y艂 Panu ofiar臋 z p艂od贸w rolnych; Abel tak偶e
z艂o偶y艂 ofiar臋 z pierworodnych trzody swojej i z t艂uszczu ich”
(I Moj偶. 4, 3-4). B贸g przyj膮艂 ofiar臋 Abla ze zwierz膮t! –
na ofiar臋 natomiast Kaina nie zwr贸ci艂 uwagi. Wiemy, co by艂o
dalej. Kaina oburzy艂o odrzucenie jego ofiary, zabi艂 wi臋c Abla. Za
morderstwo wraz z potomstwem zosta艂 przekl臋ty.
Specjalista w dziedzinie Starego Testamentu, prof. dr Fohrer,
powiedzia艂 mi kiedy艣: „W czasach wielob贸stwa zabicie
brata w ofierze bogom by艂oby odp艂acone szczodrymi darami. Kiedy
zapanowa艂 Jahwe i nasta艂 monoteizm, krwawy kult zosta艂 zakazany.
Nale偶a艂o u艣wiadomi膰 wiernym, 偶e ich jedyny B贸g zdecydowanie
odrzuca ten zwyczaj”.
Dok艂adnej daty przej艣cia z wielob贸stwa na jedynob贸stwo
nie da si臋 oczywi艣cie ustali膰. Wedle wszelkiego prawdopodobie艅stwa
obie formy religii by艂y w dawnym Izraelu r贸wnouprawnione przez
wiele wiek贸w, z biegiem czasu jednak zwyci臋偶y艂 monoteizm.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
t informatyk12[01] 02 101r11 012570 01introligators4[02] z2 01 nBiuletyn 01 12 2014beetelvoiceXL?? 01012007 01 Web Building the Aptana Free Developer Environment for Ajax9 01 07 drzewa binarne01 In der Vergangenheit ein geteiltes Land LehrerkommentarL Sprague De Camp Novaria 01 The Fallible Fiendwi臋cej podobnych podstron