Model transteoretyczny J. C. Czabały
wykład 5 i 6
Model procesu terapii Czabały
1. Etap początkowy  działające czynniki:
Relacja terapeutyczna
Odreagowanie emocjonalne
Zmniejszenie poziomu napięcia
1.a Relacja terapeutyczna
Poczucie zagrożenia i  sprawdzanie terapeuty zależne od
struktury osobowości, zaburzeń psychicznych
Empatia  przyjęcie przez T perspektywy P w
doświadczanych problemach i jego uwarunkowaniach, choć
problemy są związane z intrapsychicznymi modelami
(schematami, strukturami); nie jest równoznaczna ze
zgadzaniem się z P, co do uwarunkowań
Wzbudzanie zaufania - uwzględnianie niekorzystnych
doświadczeń, uwzględnienie nadanej przez P ważności
symptomów (unieważnianie symptomów), uznanie obaw P
związanych z włączeniem się w proces terapii
cd. 1a
Wzbudzanie nadziei  udzielanie informacji o
leczeniu i jego efektach, także dzięki
przedstawieniu planu terapii, settingu
Podjęcie przez P odpowiedzialności za
utrzymanie procesu terapii i jego efektów,
wzbudzanie motywacji do pracy nad zmianą
1b. Odreagowanie emocjonalne
Czynnik leczący pojawiający się na różnych etapach
terapii, silnie doświadczany na początku, gdy ujawnia
swoje problemy
Napięcia emocjonalne (nie zawsze rozpoznane
emocje) są silnie związane z subiektywną interpretacją
P na temat przyczyn symptomów
Negatywne emocje są związane także z koniecznością
uczestniczenia w terapii, korzystania z pomocy,
etykiety
Trzy rodzaje uczuć na początku terapii:
Krzywda, żal, agresja wobec otoczenia  za to, że
doprowadzili do takiego stanu
Lęk i zagrożenie  z powodu niezdolności do
wpływania na własne życie i przewidywanie
możliwości utraty ważnych osób, dóbr
Poczucie bezradności i winy oraz związane z tym
myśli samobójcze i agresja
cd. 1b. Zadanie terapeuty
Okazywanie zainteresowania/uważność
Zachęcanie do eksploracji doświadczenia
informacji o doświadczeniach
przyzwalanie na otwartość,
ujawnianie emocji  wstydu, złości, smutku...
1c. Zmniejszanie poziomu napięcia
Połączone z odreagowaniem i rozpoznaniem  ulga
Uczenie prostych zachowań zaradczych i zachęcanie do
zaprzestania stosowania dotychczasowych nieskutecznych
sposobów np. w wypadku bezsenności, bólu w klatce
piersiowej czy panicznego lęku
Odkrywanie z P mechanizmów błędnego koła, które
wzmacniają silne emocje i objawy, zwrotnie nasilające
emocje
2. Etap wglądu
Analiza doświadczeń życiowych pacjenta
prowadzących do odreagowania uczuć związanych
z urazem
Przekształcanie dotychczasowych schematów
poznawczych na temat siebie i innych
Doświadczanie nowych sposobów relacji z innymi
osobami (terapeutą, członkami rodziny, czy grupy
terapeutycznej)
2a. Analiza doświadczeń
Historia życia i aktualne doświadczenia
Szkoły  różnią się technikami przywoływania historii i
doświadczeń np. psychoanaliza  wolne skojarzenia, analiza
snów; poznawczo-behawioralna  analiza przekonań i
zniekształceń w przetwarzaniu informacji; humanistyczna 
dialog, odtwarzanie niedokończonych sytuacji
Odróżnienie aktualnych od przeszłych doświadczeń
Uwolnienie od przymusu ulegania wpływom stłumionych
uczuć
Uwalnianie się od wpływu nieświadomych
uczuć
Doświadczenia korekcyjne w relacji z terapeutą (np.
poziom otwartości?)
Uświadomienie sobie konsekwencji nie ujawnionych
uczuć (konsekwencje braku rozpoznania i tłumienia)
 zjawisko powtarzania
Uwalnianie od siebie i uwalnianie od otoczenia
Powtarzanie korektywnych doświadczeń
emocjonalnych poza relacją z T
2.b Przekształcanie schematów
poznawczych
Teza - przeżycia emocjonalne są ściśle związane
ze schematami poznawczymi i dlatego zmiana tych
ostatnich spowoduje zmiany na poziomie emocji
Uaktywnienie procesu uzyskiwania wglądu 
zmiana w ocenie dotychczasowych doświadczeń,
zmiana oceny siebie, zmiana oceny otoczenia
Uniwersalne techniki analizy schematów:
Pytania pobudzające
Klaryfikowanie wypowiedzi P
Konfrontacje
Sugestie i kontrsugestie
Uwalnianie się od siebie i otoczenia
Metafora  utartych kolein i poszukiwanie nowych
dróg (sposobów)
Uwalnianie się od siebie i otoczenia - namysł
Namysł nad problemem  pozwala zrozumieć
własne reakcje na wydarzenia życiowe
Wyodrębnić wydarzenia i doświadczenia, które
szczególnie wpłynęły na schematy poznawcze,
poglądy, postawy
Uświadomienie różnych aspektów siebie
Pozwala zrozumieć związki pomiędzy aktualnymi
reakcjami a przeszłymi doświadczeniami
2.c Doświadczanie nowych sposobów relacji
Sposoby wchodzenia w relację dla zaspokojenia
potrzeb lub obniżenia poziomu negatywnych emocji
Możliwość spojrzenia na zachowania i potrzeby innych
w odmienny sposób (zrozumienie jako warunek
konieczny dla pojawienia się innych niż dotychczas
emocji)
Sztywność i plastyczność - odróżnienia adekwatnych od
nieadekwatnych (nieefektywnych)
Pozycja terapeuty - poszerzanie świadomości
DYREKTYWNOŚĆ
utrzymywanie uwagi P na określonych tematach,
opór i mechanizmy obronne
Hipotezy i interpretacje związane z powtarzającymi
się zachowaniami
Wytrzymywanie nacisków P ukierunkowanych na
uzyskiwanie wsparcia, a nie hipotez interpretacyjnych
Potwierdzanie odpowiedzialności P za terapię i jej
efekty
3. Etap przygotowania do zmiany
zachowania
Przygotowanie do zmiany odbywa się na
podstawie wglądu i jego konsekwencji dla
świadomości uwarunkowań problemów
Przystępując do zmiany P ma większą
świadomość:
Negatywnych emocji związanych z przeszłymi
doświadczeniami życiowymi
Rozpoznaje emocje  negatywne i pozytywne -
pojawiające się podczas omawianych na sesji treści
oraz w relacji terapeutycznej
Rozpoznaje jakie jego własne cechy i sposoby
reagowania są z
ródłem problemów w życiu i nadal
utrudniają mu funkcjonowanie
Zdolność do adekwatnego przewidywania i oceny
Zmiana zachowania obejmuje:
Poszukiwanie nowych, alternatywnych wzorców
zachowania
Wypróbowywanie - eksperymentowanie z nowymi
zachowaniami i sposobami myślenia, ocena ich
użyteczności i odpowiednie ich modyfikowanie, aby
spełniały pokładane nadzieje
Uczenie się nowych umiejętności
Wypróbowywanie nowych zachowań
Treningi wyobrażeniowe (wykorzystywanie
technik NLP)
Odgrywanie przyszłych sytuacji w czasie sesji 
eksperymenty behawioralne polegające na
odgrywaniu ról
Realizowanie niektórych możliwych zachowań w
życiu realnym, poza gabinetem
Standardowa pula umiejętności
Treningi komunikowania się  informowania o
własnych potrzebach, uczuciach, wyrażanie opinii,
przekonań
Trening asertywności  umiejętności nabywania
niezależności, odrębności i nie ulegania naciskom
zewnętrznym, niezgodnym z własnymi potrzebami
Treningi właściwej kontyngencji wzmocnień 
uczenie się stosowania kar i nagród wobec siebie i
innych
4. Etap utrwalania zmiany:
Tworzenie planów na przyszłość  reflektowanie
nad ważnymi kwestiami w życiu
Uczenie się przewidywania trudności w ich
realizowaniu i przewidywania sposobów
radzenia sobie z nimi
Planowanie terapii podtrzymującej (6 do 12 m-cy
spotkań z terapeutą, raz na miesiąc dla
podtrzymania zmian)
Relacja terapeutyczna
1. Ulega dynamicznym zmianom podczas przebiegu terapii
2. T jest najbardziej motywujący i podtrzymujący nadzieję na
początku terapii.
3. Zrównoważony w udzielaniu wsparcia i konfrontacji w
okresie uzyskiwania wglądu i przygotowania zmiany
4. Przygotowujący do zakończenia terapii poprzez analizę
wspólnych doświadczeń i osiągniętej zmiany
Terapia bez oczekiwanych efektów
Terapia może nie przynieść oczekiwanych efektów,
a nawet zaszkodzić pacjentowi (względność oceny
szkody)
Negatywne emocje po stronie pacjenta i terapeuty
Jeśli to możliwe powinna zakończyć się rozmową
podsumowującą i wspierająca pacjenta w
poszukiwaniu bardziej adekwatnej pomocy