PRACA POGL
DOWA ISSN 1643 0956
A
ukasz Święcicki
II Klinika Psychiatryczna Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Strategia postępowania terapeutycznego
w depresji
Therapeutic strategy in depressive disorder
STRESZCZENIE
na po prostu jako  depresja ) jest chorobą przewlekłą
o dużym ryzyku ponownego wystąpienia epizodu
Zaburzenie depresyjne nawracające to przewlekła
choroba o dużym ryzyku ponownego wystąpienia choroby, a dostępne obecnie metody leczenia po-
epizodu choroby. Właściwa długoterminowa tera- zwalają jedynie na objawową terapię nawrotów,
pia depresji wymaga nie tylko odpowiedniego do-
a nie na całkowite wyleczenie choroby. Dlatego też
boru leku, ale także przyjęcia określonej strategii
niezwykle ważne jest przyjęcie właściwej strategii po-
postępowania terapeutycznego; w niniejszym arty-
stępowania długofalowego. Oznacza to uświadomie-
kule przedstawiono jej podstawy.
nie sobie, że prawidłowe leczenie depresji składa się
z kilku faz, których kolejność w żadnym wypadku
słowa kluczowe: depresja nawracająca, leczenie,
nie jest dowolna, a czas trwania  dość jasno okre-
strategia terapeutyczna
ślony [1]. Lekarze praktycy powinni zdawać sobie
sprawę z tego, że wyodrębnienie takich etapów czy
faz leczenia nie jest działaniem o charakterze akade-
ABSTRACT
mickim czy też dydaktycznym, ale wręcz przeciwnie
Major depressive disorder is a chronic syndrome with
 ma głębokie znaczenie praktyczne. Ustalając plan
high risk of relapse. Adequate, long-term treatment
leczenia, trzeba uwzględnić takie czynniki, jak: obraz
needs not only appropriate decisions about medi-
kliniczny depresji, wiek chorego i jego stan somatycz-
cament choice, but also implementation of specific
therapeutic strategy. Principles of therapeutic strat- ny, wcześniejsze doświadczenia związane z farmako-
egy are presented in this paper. terapiÄ… depresji, dotychczasowy przebieg choroby,
współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych
key words: major depressive disorder, treatment,
oraz możliwość (lub konieczność) stosowania profi-
therapeutic strategy
laktyki [2].
Wstęp
Fazy leczenia epizodów depresyjnych
Dużo się pisze i mówi o leczeniu depresji, jed-
Podział leczenia depresji na fazy wprowadził
nak znacznie rzadziej wspomina się o konieczności
w 1991 roku Kupfer [3]. Zestawienie faz leczenia oraz
przyjęcia właściwej strategii terapeutycznej. Tymcza-
czas ich trwania przedstawiono w tabeli 1.
sem zaburzenia depresyjne nawracające (duża de-
presja; w dalszym tekście dla uproszczenia określa-
Faza aktywnego leczenia
Jak wynika z tabeli 1, celem tej fazy jest uzy-
skanie całkowitego lub niemal całkowitego ustąpie-
Adres do korespondencji: dr A
ukasz Święcicki nia objawów klinicznych. Choć w piśmiennictwie
Instytut Psychiatrii i Neurologii
wspomina się na ogół, że czas trwania tej fazy powi-
II Klinika Psychiatryczna
nien wynosić 6 10 tygodni, trzeba jednak zdawać
ul. Sobieskiego 9, 02 957 Warszawa
sobie sprawę z tego, że decydującym kryterium jest
e-mail: [e-mail]
uzyskany efekt, a nie upływ czasu. Oznacza to, że
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006; 4 (6): 171 175
jeśli nie uda się osiągnąć remisji objawowej, lekarz
Copyright © 2006 Via Medica
www.psychiatria.med.pl 171
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4
Tabela 1. Fazy leczenia depresji
W tym okresie zwykle następuje wypis ze szpitala. Pa-
Table1. Phases of depression treatment
cjent równocześnie styka się ze znacznie większymi
wymaganiami otoczenia i zmienia rodzaj opieki (naj-
Faza terapii Czas trwania Cel
częściej także lekarza). W większości przypadków
Faza aktywnego 6 10 tygodni Uzyskanie ustÄ…pienia
odstawianie leku przeciwdepresyjnego lub zdecydo-
leczenia objawów (remisji)
wane zmniejszanie jego dawki właśnie w tym okre-
Faza utrwalania 6 9 miesięcy Uzyskanie ustąpienia
sie jest wyraz
nym błędem. Stosunkowo szybkie od-
poprawy objawów rezydualnych,
powrót do poziomu
stawienie leku przeciwdepresyjnego może być jed-
funkcjonowania sprzed
nak wskazane w przypadku depresji w przebiegu
choroby, zapobieganie
pogorszeniom choroby afektywnej dwubiegunowej. U części osób
Faza zapobiegania 12 36 miesięcy Zapobieganie
z chorobą afektywną dwubiegunową zbyt długie
nawrotom (lub dłużej) nawrotom
podawanie leku przeciwdepresyjnego (zwłaszcza
TLPD) może zwiększać ryzyko zmiany fazy na mania-
kalną. Jednak zalecenia tego nie należy traktować
nie powinien przechodzić do następnej fazy lecze- jak niepodważalnego dogmatu, stosunkowo często
nia tylko dlatego, że  minął już czas . Mogłoby się zdarza się bowiem, zwłaszcza w przebiegu choroby
wydawać, że zastrzeżenie takie jest niepotrzebne, afektywnej dwubiegunowej typu II, że długość i czę-
jednak w praktyce często obserwuje się sytuacje, stość występowania faz depresyjnych znacznie prze-
w których lekarz prowadzący kieruje się głównie tym, ważają nad długością faz hipomaniakalnych, których
iż terapia trwała już długo, i mimo braku wystarcza- nasilenie jest zresztą niewielkie [5]. Doświadczenie
jącego efektu decyduje się na odstawienie leku, wskazuje, że osoby z tej grupy często powinny ra-
a nie na optymalizację kuracji. Jest to niewątpliwie czej długotrwale stosować leki przeciwdepresyjne,
błąd, i to o charakterze strategicznym. Dokładne ponieważ w innym przypadku wyraz
nie wzrasta ry-
zasady doboru leku opisano w wielu różnych algo- zyko licznych nawrotów depresji.
rytmach i zasadach. Wskazówki takie opracowano Trzeba także pamiętać o tym, że większości le-
również w Polsce [4]. Celem niniejszego artykułu nie ków przeciwdepresyjnych nie można odstawiać zbyt
jest powtarzanie szczegółowych informacji, ale szybko. Zwłaszcza odstawianie wenlafaksyny i nie-
uwzględnienie pewnych zasad, o których często się których preparatów z grupy selektywnych inhibito-
zapomina. W przypadku doboru leku w aktywnej rów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, selecti-
fazie leczenia należy pamiętać o tym, że obecnie ve serotonin reuptake inhibitors) może się wiązać
w przypadku leczenia depresji o nasileniu Å‚agodnym z wystÄ…pieniem wyraz
nych objawów abstynencyjnych,
i umiarkowanym w warunkach ambulatoryjnych nie takich jak: mdłości, wymioty, zawroty głowy, lęk, nie-
istnieje żaden preparat o udowodnionej lepszej sku- pokój ruchowy, bóle głowy i ogólne złe samopoczu-
teczności działania. W praktyce najczęściej wybiera cie. Takie działania dość często są mylnie interpreto-
się jeden z leków II generacji ze względu na ich ko- wane zarówno przez lekarzy, jak i pacjentów jako
rzystny profil bezpieczeństwa i tolerancji; brakuje objawy nawrotu depresji, co może być przyczyną nie-
jednak jakichkolwiek racjonalnych względów, dla potrzebnego wydłużania terapii.
których należałoby unikać stosowania leków star- U osób, u których istnieją odpowiednie wska-
szych [trójpierścieniowych leków przeciwdepresyj- zania, należy przed odstawieniem leku przeciwde-
nych (TLPD)] u osób bez przeciwwskazań do stoso- presyjnego rozpocząć postępowanie profilaktyczne
wania tych preparatów.  podawanie jednego z właściwie wybranych leków
normotymicznych [2].
Faza utrwalania poprawy
W wielu doświadczeniach klinicznych wykaza- Faza postępowania profilaktycznego
no, że brak pełnej poprawy stanowi istotny czynnik Trzeba bardzo wyraz
nie odróżniać postępo-
pozwalający przewidzieć nawroty depresji [2]. Szcze- wanie profilaktyczne u osób z depresją nawraca-
gólnie wyraz
nie można to zaobserwować w przypad- jącą i zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym.
ku osób leczonych w warunkach szpitalnych. W szcze- Wydaje się to zupełnie oczywiste, jednak w prakty-
gólnej, ochronnej atmosferze oddziału, w sytuacji ce dość często można odnieść wrażenie, że lekarz
gdy pacjent nie ponosi za nic odpowiedzialności, nie prowadzący nie miał pełnej jasności, co właściwie
ma żadnych obowiązków, a nawet w dużej części chciałby osiągnąć u konkretnego pacjenta  zapo-
jest osłaniany przed presją świata zewnętrznego, biegać depresji czy uwzględnić także zaburzenia ma-
często wydaje się, że jest zupełnie zdrową osobą. niakalne.
172 www.psychiatria.med.pl
A
ukasz Święcicki, Strategia postępowania terapeutycznego w depresji
Zaburzenie depresyjne nawracające rozwiązanie. Można na przykład zmienić lek na tań-
Wyniki wielu badań klinicznych wskazują, że szy, zlecić wykonanie badań kontrolnych, aby upew-
długotrwałe podawanie leków przeciwdepresyjnych nić pacjenta, że jego wątroba nie uległa uszkodzeniu
pozwala u większości osób z zaburzeniem depresyj- czy szczegółowo omówić ewentualne życiowe następ-
nym nawracającym istotnie zmniejszyć ryzyko wy- stwa wystąpienia pogorszenia. Oczywiście, ostatecz-
stąpienia nawrotu epizodu choroby [6]. Mniej sku- na decyzja o kontynuowaniu leczenia zawsze należy
teczne są pod tym względem sole litu; niektórzy au- do pacjenta, ale lekarz, który nie podejmie wszel-
torzy wątpią w ich skuteczność w tej grupie cho- kich możliwych wysiłków, musi mieć świadomość
rych, uważając, że jeśli stwierdza się taką skutecz- swojej współodpowiedzialności za ewentualne wy-
ność, to można powątpiewać w trafność ustalone- stąpienie nawrotu.
go rozpoznania [2]. Zasady leczenia zaburzeń afek- Brakuje wiarygodnych danych potwierdzają-
tywnych z reguły określają precyzyjnie sytuacje [4], cych, że skuteczność profilaktyczna jakiegoś konkret-
w jakich jest wskazane długotrwałe stosowanie le- nego preparatu była większa niż efektywność innych
ków przeciwdepresyjnych (np. u wszystkich osób, leków przeciwdepresyjnych [2], dlatego na ogół sto-
które przebyły w swoim życiu 3 epizody depresji lub suje się po prostu ten lek, który przyniósł efekt tera-
jedynie 2, ale w ciągu ostatnich 5 lat), stąd też usta- peutyczny podczas ostatniego epizodu, choć jeśli
lenie, że zachodzi taka potrzeba, nie stanowi istot- sytuacja kliniczna tego wymaga, preparat ten moż-
nego problemu dla świadomego lekarza. Znacznie na zamienić na inny z tej samej lub z innej grupy.
trudniej jest w praktyce utrzymać wieloletnią tera-
pię. Paradoksalnie, najczęściej do przerwania lecze-
nia profilaktycznego dążą pacjenci, u których jest ono Zaburzenie afektywne dwubiegunowe
najskuteczniejsze. Bardzo trudno wytłumaczyć oso- Leczenie zaburzeń afektywnych dwubieguno-
bie, która od ponad roku czy też od kilku lat nie od- wych nie jest tematem niniejszego artykułu, pewne
czuwa żadnych lub niemal żadnych dolegliwości, że zagadnienia zostaną jednak poruszone ze względu
powinna nadal systematycznie przyjmować lek prze- na częste wątpliwości diagnostyczne. Znaczenie le-
ciwdepresyjny. Wątpliwości jest bardzo wiele  po- czenia profilaktycznego jest jeszcze większe w przy-
cząwszy od obiekcji natury finansowej (część nowych padku zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.
leków to preparaty stosunkowo drogie), poprzez Wczesne wdrożenie takiego postępowania może
zdrowotne (wiele osób sądzi, że systematyczne przyj- uchronić pacjentów przed możliwym bardzo nieko-
mowanie leków jest bardzo szkodliwe, zwłaszcza  na rzystnym przebiegiem choroby i ogromnymi kom-
wątrobę , co na ogół jest nieprawdą), aż do typowo plikacjami życiowymi. Celem profilaktyki nie jest jed-
psychologicznych ( nie będę się czuł w pełni zdro- nak wyłącznie zapobieganie depresji (jak to się czę-
wy, dopóki nie odstawię leków ). W tej sytuacji część sto wydaje pacjentom, a niekiedy, niestety, nawet
pacjentów po prostu przestaje przyjmować lek bez lekarzom), ale również, czasem nawet przede wszyst-
porozumienia z lekarzem, który oczywiście nic na to kim, zapobieganie epizodom manii. Zgodnie z do-
nie może poradzić. Jednak bardzo często zdarza się, stępnymi danymi [4] potwierdzoną skuteczność
że chorzy, zwłaszcza ci, których więz
terapeutyczna w profilaktyce zaburzeń afektywnych dwubieguno-
z lekarzem była dobra, proszą o poradę i ustalają wych (w różnym zakresie) wykazują sole litu, pochod-
odstawienie leku. Na podstawie wieloletnich kontak- ne kwasu walproinowego, lamotrygina i karbama-
tów z osobami, u których przerwanie leczenia profi- zepina. Nie do końca ustalono pod tym względem
laktycznego przyniosło jak najgorsze skutki, można pozycję atypowych leków przeciwpsychotycznych.
stwierdzić, że lekarze prowadzący zbyt łatwo podej- Leki profilaktyczne są skuteczne u 50 70% chorych
mują decyzje pod naciskiem pacjentów. Można zro- i w tej grupie można się spodziewać znacznie łagod-
zumieć osobę, która nie ma specjalnej ochoty konty- niejszego przebiegu choroby lub nawet całkowitego
nuować leczenia; znacznie trudniej pojąć, dlaczego ustąpienia objawów. Doświadczenie kliniczne wska-
możliwymi konsekwencjami takiej decyzji niezbyt zuje jednak, że odstawienie leku profilaktycznego
przejmuje się lekarz. W przypadku jeśli wskazania w ogromnej większości wypadków powoduje nawrót
do rozpoczęcia leczenia profilaktycznego ustalono objawów choroby, a ponowne zastosowanie tego
zgodnie ze wspomnianymi zasadami, lekarz powinien samego leku często nie daje już równie dobrego skut-
stanowczo odradzać przerwanie terapii, ponieważ ku. Niestety, utrzymanie terapii profilaktycznej bywa
ryzyko związane z tą decyzją znacznie przewyższa znacznie trudniejsze u osób z zaburzeniem afektyw-
oczekiwane korzyści. Należy dokładnie ustalić, jaka nym dwubiegunowym niż u chorych z depresją na-
jest motywacja chorego, i zaproponować jakieś wracającą. Bardzo wielu pacjentów nie postrzega
www.psychiatria.med.pl 173
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4
epizodów manii lub hipomanii jako okresów choro- lamotryginą jest zwykle bardzo dobrze tolerowane,
by, a nawet wręcz przeciwnie  uważają je za okre- a pacjenci rzadko zgłaszają objawy niepożądane, któ-
sy  pełnego zdrowia . Chorzy należący do tej grupy re zmuszałyby ich do odstawienia leku. W przypad-
bywają przekonani, że lekarz rozmyślnie chce ich ku tego leku podstawowym problemem występują-
utrzymać w stanie  permanentnej depresji , na przy- cym w Polsce jest wysoka cena preparatu, który nie
kład po to, żeby rodzina mogła ich łatwiej kontrolo- jest refundowany dla osób z chorobą afektywną dwu-
wać. Nie zawsze jest to zresztą odczucie niesłuszne. biegunową (jedynie z padaczką lekooporną). Pew-
Rodziny osób z zaburzeniem afektywnym dwubie- nym rozwiązaniem może być poszukiwanie tańsze-
gunowym, narażone na bardzo traumatyczne prze- go preparatu generycznego lamotryginy (w tej chwili
życia związane z epizodami maniakalnymi, bywają na rynku jest kilka takich leków). Niezależnie od wy-
przewrażliwione pod tym względem i niekiedy ko- boru metody leczenia należy pamiętać, że prowa-
munikują się z pacjentem w taki sposób, że może on dzenie terapii profilaktycznej w zaburzeniu afektyw-
rzeczywiście ulec przekonaniu, że celem postępowa- nym dwubiegunowym jest regułą, a odstąpienie od
nia profilaktycznego jest utrzymywanie stanu depre- niej  jedynie wyjÄ…tkiem. Niestety, w praktyce naj-
sji. Jeśli taki problem występuje, bardzo ważnym za- częściej proporcje są dokładnie odwrotne.
daniem lekarza prowadzÄ…cego jest jego jak najszyb-
sza identyfikacja i przeprowadzenie rozmowy wyja-
śniającej  najlepiej także z udziałem głównego Postępowanie w przypadku braku
opiekuna chorego. Podczas rozmowy lekarz musi efektu przeciwdepresyjnego
starać się przekonać zarówno pacjenta, jak i jego Jedne z najczęstszych błędów strategicznych
rodzinę, że celem profilaktyki jest w tym samym stop- związanych z leczeniem depresji dotyczą sytuacji,
niu zapobieganie manii i depresji oraz że nie można w której prowadzona terapia lekiem przeciwdepre-
skutecznie zapobiegać depresji, nie zapobiegając jed- syjnym nie przynosi efektu. Pacjent naciska wówczas
nocześnie manii. Często przekonującą metaforą jest zwykle na zmianę stosowanego leku, a lekarze zbyt
porównanie do huśtawki wychylającej się w obie stro- często ulegają tej sugestii. Tymczasem poprawna se-
ny, której, podobnie jak choroby, nie da się zatrzy- kwencja postępowania wygląda zupełnie inaczej.
mać tylko po jednej stronie; to oznacza, że pacjent Przed podjęciem decyzji o zmianie leku należy pod-
nie powinien się spodziewać, iż lekarz umożliwi mu jąć kilka innych kroków.
stałe pozostawanie w stanie hipomanii, gdyż takie- Przede wszystkim należy zoptymalizować sto-
go efektu po prostu nie można uzyskać. Doświad- sowaną terapię. Może to oznaczać wiele różnych
czenie wskazuje, że jeśli lekarzowi nie uda się prze- działań: zwiększenie dawki leku do maksymalnej war-
konać pacjenta do słuszności takiej wizji  koniecz- tości, dobrze tolerowanej przez chorego, wydłuże-
ności zapobiegania obu fazom choroby  to nie uda nie kuracji do 6, a czasem nawet do 8 tygodni, upew-
się długotrwale utrzymać leczenia profilaktycznego. nienie się, że pacjent rzeczywiście przyjmuje lek
Innym problemem utrudniającym kontynuację w zalecony sposób. Jeśli optymalnie prowadzone le-
leczenia profilaktycznego są działania niepożądane. czenie nie daje wystarczających efektów przeciwde-
W przypadku soli litu objawem najmniej akcepto- presyjnych, kolejnym krokiem powinna być ponow-
wanym przez chorych jest zwiększenie masy ciała. na analiza rozpoznania. Duża część przypadków tzw.
Może się ono wiązać zarówno ze zwiększeniem ape- depresji lekoopornej to w rzeczywistości depresje z
le
tytu, jak i z pogorszeniem funkcji tarczycy, a także lub niedokładnie rozpoznane. Stosunkowo najczę-
z większym gromadzeniem wody w organizmie. Ob- ściej nie uwzględnia się współwystępujących (lub
jawowi temu często można zapobiegać, ale bywa wręcz maskujących objawy depresji) zaburzeń oso-
on także przyczyną przerwania terapii. W przypad- bowości i/lub czynników psychogennych podtrzymu-
ku pochodnych kwasu walproinowego objawem jących depresję. Często także zapomina się o ustale-
najczęściej zgłaszanym przez pacjentów, jako naj- niu, czy pacjent nie nadużywa substancji psychoak-
trudniejszym do zaakceptowania, jest wypadanie tywnych. Zwłaszcza nadużywanie alkoholu lub uza-
włosów. Przy wystąpieniu tego objawu na ogół jedy- leżnienie alkoholowe stwierdza się często w grupie
nym skutecznym przeciwdziałaniem jest odstawienie osób z depresją; łączenie alkoholu z lekami przeciw-
leku. Osoby leczone karbamazepiną stosunkowo depresyjnymi, oprócz ryzyka wystąpienia groz
nych
najczęściej skarżą się na nadmierną senność i zawroty interakcji, znacznie zmniejsza skuteczność terapeu-
głowy. Na ogół skutecznym sposobem przeciwdzia- tyczną leków. Dopiero po przeprowadzeniu 2 nie-
łania jest zmniejszenie dawki leku (przynajmniej okre- zbędnych działań (często są to raczej grupy działań)
sowe) i bardzo powolne jej zwiększanie. Leczenie  optymalizacji leczenia i weryfikacji rozpoznania
174 www.psychiatria.med.pl
A
ukasz Święcicki, Strategia postępowania terapeutycznego w depresji
 należy rozważyć zmianę leku. Decydując się na Podsumowanie
zmianę leku, trzeba się kierować określonymi racjo- Prawidłowo prowadzona terapia przeciwdepre-
nalnymi przesłankami. Bardzo często zdarza się, że syjna wymaga nie tylko odpowiednich posunięć tak-
duży wpływ na wybór leku mają aktywne działania tycznych  wyboru i zastosowania właściwej metody
marketingowe firm farmaceutycznych; tego typu leczenia  ale także właściwych kroków strategicz-
przesłanki nie można uznać za racjonalną (przynaj- nych, czyli spojrzenia na cały proces terapeutyczny
mniej nie jest ona w pełni racjonalna). Tymczasem z odpowiedniego dystansu, pozwalającego lekarzo-
zawsze należy się zastanowić nad dotychczasowym wi uświadomić sobie, w jakim punkcie terapii znaj-
przebiegiem leczenia, starając się wyciągnąć jak naj- duje się pacjent, a także jakie powinny być następne
więcej wniosków zarówno z sukcesów, jak i z pora- kroki i cząstkowe cele do osiągnięcia. Mimo znacz-
żek terapii. Powtórzenie leczenia, które w przeszłości nego postępu w zakresie leczenia zaburzeń afektyw-
okazało się skuteczne, rokuje bowiem znacznie le- nych, depresja nadal jest chorobą przewlekłą i inwa-
piej niż powielanie leczenia, które zawiodło. W pew- lidyzującą, dlatego nie można zaniedbać żadnych
nym stopniu należy tu uwzględnić całe grupy leków; kroków, które mogłyby zmierzać do zmiany tej nie-
na przykład zła tolerancja (i związane z nią przerwa- korzystnej sytuacji.
nie kuracji, a więc jej nieskuteczność) jednego leku
typu TLPD bardzo często może wskazywać na nie-
prawidłową tolerancję innych preparatów z tej gru-
PIÅšMIENNICTWO
py, choć jednocześnie słaba skuteczność wybrane-
1. Mann J.J. The medical management of depression. N. Engl.
go preparatu z grupy SSRI wcale nie musi oznaczać
J. Med. 2005; 353: 1819 1834.
małej efektywności innych leków tego typu. Lekarz
2. Pużyński S. Choroby afektywne nawracające. W: Bilikiewicz A.,
powinien mieć świadomość mechanizmów działa-
Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psychiatria. Urban
nia zarówno preparatów, które w przeszłości okaza- i Partner, Wrocław 2002: 408 415.
3. Kupfer D.J. Long-term treatment of depression. J. Clin.
ły się skuteczne, jak i tych, które zawiodły. Zwykle
Psychiatry 1991; 52 (supl. 5): 28 34.
nie warto forsować kolejnych terapii lekami o po-
4. Pużyński S., Kalinowski A., Koszewska I., Pragłowska E.,
dobnym mechanizmie działania, jeśli nie wykorzy-
Święcicki A
. Zasady leczenia nawracających zaburzeń afektyw-
stano przedtem preparatów o odmiennych mecha-
nych. Farmakoter. Psych. Neurol. 2004; 1: 5 46.
nizmach. Kolejnym krokiem w przypadku nieskutecz-
5. Judd L.L., Akiskal H.S. Depressive episodes and symptoms do-
ności zmiany leków powinno być zastosowanie jed-
minate the longitudinal course of bipolar disorder. Curr. Psy-
nej z metod wzmagania działania przeciwdepresyj- chiatry Rep. 2003; 5: 417 418.
6. Patten S.B. Modelling major depression epidemiology and as-
nego. Choć opisano wiele z nich, jednak w przypad-
sessing the impact of antidepressants on population health.
ku większości dowody skuteczności są słabe. Najle-
Int. Rev. Psychiatry 2005; 17: 205 211.
piej udokumentowano skuteczność dołączenia wę-
7. Pużyński S. Depresja lekooporna. Terapia 2005; 11: 27
glanu litu i trójjodotyroniny [7]. Słabsze są dowody
 33.
dotyczące dołączenia pindololu [8, 9] w stosowanej
8. Święcicki A
. Znaczenie pindololu w leczeniu skojarzonym
dotychczas kuracji lekiem przeciwdepresyjnym. Nie-
depresji, przegląd piśmiennictwa. Farmakoter. Psych. Neurol.
jednoznaczne są także wyniki badań, w których oce- 2000; 1: 49 57.
9. Segrave R., Nathan P.J. Pindolol augmentation of selective
niano skuteczność łączenia buspironu i leków prze-
serotonin inhibitors: accounting for the variability of results
ciwdepresyjnych z grupy SSRI [10]. Najogólniej moż-
of placebo-controlled double-blind studies in patients with
na powiedzieć, że zmiana określonego leku przeciw-
major depression. Human Psychopharmacol. 2005; 20: 163
depresyjnego na inny preparat jest procedurÄ… bardziej
 174.
obiecujÄ…cÄ… z punktu widzenia efektu przeciwdepre-
10. Onder E., Tural U. Faster response in depressive patients tre-
syjnego niż stosowanie metod wzmagających działa-
ated with fluoxetine alone than in combination with buspiro-
ne. J. Affect. Disorder 2003; 76: 223 227.
nie stosowanego już leku.
www.psychiatria.med.pl 175
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4
176 www.psychiatria.med.pl