Melanoma rnalignum (część I)
- epidemiologia i
etiopatogeneza
Malignant melanoma (part 1) - epidemiology and
etiopathogenesis
Aleksandra Kaszuba, Robert A. Schwartz*, Ewa Trznadel-Budz
ko, Grażyna Dobrska-
Drobnik, Michał Seneczko
z Kliniki Dermatologicznej IMWiF WAM w Lodzi
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba
*z University of Medicine & Dentistry of New Jersey, New Jersey Medical School, New Jersey, USA
Kierownik: Robert A. Schwartz M.D., M.P.H.
Streszczenie
Zapadalność na raki skóry (zarówno czerniaka, jak i nieczemiakowe raki skóry) cały czas zwiększa się w alarmującym
tempie: Śmiertelność zwiększa się również, jednak znacznie wolniej. Rocznie na całym świecie notuje się około 92
000 nowych przypadków czerniaka i 2 700 000 nieczerniakowych raków skory. Czerniak jest potencjalnie śmiertelnym
nowotworem skóry. Jest główną przyczyną zgonów spowodowanych chorobami skóry. Patogeneza czerniaka jest
bardzo złożona i nie do końca całkowicie poznana. Ekspozycja na światło słoneczne, szczególnie przerywana i
powodująca poparzenie, wydaje się być głównym czynnikiem w rozwoju pierwotnego czerniaka skóry. W ostatnich
latach duży nacisk kładzie się na podatność genetyczną w rozwoju czerniaka. Poza tym inne czynniki, takie jak fototyp
skóry, immunosupresja, HPV i retrowirusy, czynniki hormonalne i chemiczne także odgrywają rolę w rozwoju i
progresji czerniaka. Jednak dokładny udział wymienionych czynników w rozwoju pierwotnego czerniaka skóry
wymaga dalszych badan.
Słowa kluczowe: czerniak, epidemiologia, etiopntogencza: czynniki wewnętrzne i środowiskowe i.tlo genetyczne,
fenotyp, czynniki hormonalne, promieniowanie ultrafioletowe, wirusy, zwiÄ…zki chemiczne).
Summary
Incidence of skin cancer (both melanoma and non-melanoma) continues to grow at an alarming ratÄ™. Mortality is also
inere-asir.g, but less rapidly. It is estimated that 92.C00 new cases of melanoma and 2.750.000 cases ot
nonmelanocytic skin cancer cecur worldwide each year. Malignant melanoma (MM) is a potentially fatal skin cancer. It
is the main cause of death from skin cisorders. The pathogenesis of MM is very complex and nut entirely defined.
Exposure to ultraviciet radiation, especially intermit-ten; and causing sunburn appears to be the pnmary causai agent
in the development of cutaneous melanoma. In recent years much emphasis has been given to genetic susceptibility
to melanoma. Besides other agents, including: skin type, immunosuppres-sion, HPV and retroviruses, hormonal
facters and chemicals may also play a role in melanoma development and progression. However the precise
contribution of the above factors to the deve!opment of primary cutaneous melanoma skin cancer requires 'urther
definition.
Kcy words: malignant melanoma, epidemiology, etiopathogenesis: intrinsic and einironmental factors (genetic
background, phenotvpc, hormonal factors, ultraviolet radiation, viruses, chemicals).
Czerniak (Melanoma rnalignum - MM) - jest to naizło-J'iVvszy nowotwór skóry, wywodzący się z melanocytów
zna-:>uon barwnikowych lub skóry nie zmienionej. Powstaje naj-prawdi '.lodobniej w wyniku ich nadmiernej
stymulacji pod opływem działania promieniowania ultrafioletowego i daje wczesne przerzuty zarówno drogą naczyń
chłonnych, jak : krwionośnych.
Częstość zachorowań na raki skóry oraz śmiertelność z ich powodu wzrasta znacznie w ostatnich latach na całym
Å›wie-ue (23). Wczesne wykrywanie tych guzów, w okresie kiedy m°gÄ… być jeszcze caÅ‚kowicie wyleczalne, jest
obowiązkiem Wszystkich lekarzy, przede wszystkim jednak dermatologów 'lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej.
Czerniak jest przyczyną niemal 15'vc zgonów spowodowanych nowotworami złośliwymi skóry (30). Obecnie
notuje sie rocznic na całym świecie 92 000 nowych przypadków czerniaka i 2 750 000 nowych przypadków
niemelanocytowych raków skóry (l). Zapadalność na nowotwory skóry waha się znacznie w różnych krajach, od
niskich wskaz
ników wśród populacji azjatyckiej do bardzo wysokich wśród białych mieszkańców Australii.
Zachorowalność na czerniaka skóry wzrasta stale wśród białej populacji od 3 do 1% rocznie przez, ostatnie 30 lat
(1). Wzrost zachorowali jest najprawdopodobniej wynikiem zwiększonej i wcześniejszej wykrywalności. U ludzi
rasy białej zapadalność na czerniaka wzrasta w sposób dramatyczny w miarę przesuwania się miejsca zamieszkania
w kierunku równika. Dotyczy to zwłaszcza białej populacji skóry (NRS) została udowodniona, to dokładniejszy wplyw
zamieszkującej Australię (głównie stan Qucensland), gdzie notuje promieniowania UV na rozwój pierwotnego czerniaka skóry
się najwyższy wzrost zachorowalności, wynoszący ok, 40 wymaga dalszych badań (31). Promieniowanie ultrafioletowe
przypadków na 100 tys. mieszkańców, oraz USA (przede stanowi 1% promieniowania słonecznego. Składa się z UV
wszystkim Kalifornia, Floryda, Hawaje). W USA przeciętny próżniowego, o długości fali 10-200 nm, nie powodującego
wskaz
nik zachorowalności podwaja! się co 15 lat od 1930 r., po istotnych dla zdrowia efektów, oraz z UVA. UVB i UVC. Naj-
czym od 1980 r. zaczął maleć. W Queensland powszechna oświata bardziej mutagenna frakcja, UVB, jest pochłaniana przez DNA,
zdrowotna i właściwe przygotowanie personelu medycznego powodując dysregulację genów tkankowych, liczne mutacje i
doprowadziły do niemal S0& wyleczalności czerniaka. Wysoki ewentualną transformację nowotworową komórek UV doprowadza
wzrost zachorowań na czerniaka dotyczy też ludności żydowskiej w do tworzenia w obrębie DNA tzw. fotopro-duktów, tj.
Izraelu (około 11%) i ludności białej w Nowej Zelandii (około 7%). cykłobutanowych dimerów pirymidyny, które w warunkach
Wśród ludności afrykańskiej i azjatyckiej natomiast prawidłowych są wycinane, m.in. enzymatycznie przy udziale
zachorowalność zmniejsza się (41). W Europie zapadalność na systemu NER (nucleoiide exccision repair). Brak bądz
defekt
czerniaka skóry zmniejsza się w kierunku południowym, co wynika mechanizmów naprawczych powoduje mutacje w genach
z ciemniejszego koloru skóry mieszkańców basenu Morza regulujących wzrost i różnicowanie komórek, tj. w proonkogenach
Śródziemnego (24). W bajach północnej Europy wzrost (c-myc, c-fos, ras itd.). Udowodniono, ze nadmierna ekspresja genu
zapadalność na czerniaka wynosi około 6%. Wśród populacji o c-myc odgrywa istotną rolę w genezie melanoma oraz w rozwoju
jasnej karnacji krajów uprzemysłowionych liczba melanoma licznych przerzutowych czerniaków (4). Mutacje zachodzą również
maligmim podwaja się co każde 10 do 20 lat. Każdego roku. w w obrębie genów supresorowych. które tracą wówczas właściwości
samej tylko Belgii notuje się około 1000 nowych przypadków hamujące rozwój guza. Najbardziej znane są mutacje onkogenu ras
czerniaka i od 15 do 20 000 nowych zachorowań na raka oraz genu supresorowego p53. umiejscowionego na krótkim ra-
podstawnokomórkowe-go (BCC) i kolczystokomórkowego (SCC) mieniu chromosomu 17, odgrywające rolę w patogenezie nie-
(3). Większą zapadalność na czerniaka ujawniono również wśród czerniakowych raków skóry, rzadziej natomiast wykrywane w
mieszkańców Szwajcarii i austriackiego Tyrolu. Głównymi czerniaku (18). Do tej pory nie zidentyfikowano dokładnie tzw.
przyczynami są zależne od wysokości większe narażenie na krytycznego molekularnego celu dla promieniowania ul-
promieniowanie ultrafioletowe oraz uprawianie sportów trafioletowego indukującego rozwój czerniaka. Nieprawidłową
wysokogórskich (np. wspinaczki) przez mieszkańców tych okolic ekspresję genu p53 stwierdza się w około 20-40% przypadków
(24). Największą jednak zachorowalność na czerniaka wśród pierwotnych czerniaków (37). Udowodniono, że za czerniakiem
mieszkańców Europy stwierdza się w Norwegii (7). W Polsce w wykazującym nieprawidłową ekspresję genu p53 mogą świadczyć
1996 roku czerniaka rozpoznano u 1425 osób, w tym u 820 kobiet i następujące cechy: niemożność opalania się, nieczerniakowy rak
605 mężczyzn. W latach 1963-1996 obserwo wano stały wzrost skóry w wywiadzie, umiejscowienie czerniaka na głowie, szyi lub
współczynnika umieralności z powodu czerniaka skóry w Polsce kończynach dolnych. Takie czynniki, jak duża ilość znamion
(40). W 1996 roku zgłoszono Sil zgonów, w tym 402 barwnikowych oraz skłonność do tworzenia się piegów są silniej
mężczyzn i 409 kobiet (40). Liczba zachorowań powiększa się w związane z czerniakami nie wykazującymi mutacji genu p53.
naszym kraju o 9-10% rocznie i jest to najwyższy wskaz
nik wśród Podsumowując, czynniki determinujące nieprawidłową ekspresję
rejestrowanych nowotworów złośliwych (2). Zarówno w Europie, genu p53 lub jej brak w czerniakach są niezależne i wzajemnie się
jak i Ameryce Północnej wzrost zachorowań jest w dużym stopniu uzupełniają. Czerniaki ze zmutowaną formą genu p53 występują u
związany z narastającą od końca II wojny światowej tendencją do osób wykazujących nadwrażliwość na światło słoneczne oraz długo
podróżowania i intensywnego opalania się (3). Wysokie zagrożenie przebywających na słońcu. U osób z czerniakami bez mutacji genu
czerniakiem obserwuje się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn (40). p53 stwierdza się swoiste markery fenotypowe warunkujące
Śmiertelność natomiast jest wyższa wśród mężczyzn. Wynika to z proliferację melanocytów (37). Postuluje to za istnieniem co
mniej korzystnej lokalizacji guzów, powodującej ich póz
niejszą najmniej dwóch niezależnych dróg w patogenezie czerniaka. Z
wykrywalność oraz predyspozycji do rozwoju bardziej jednej suony dużą rolę odgrywa indukcja środowiskowa i
agresywnych form. Częstszemu występowaniu czerniaków zwiększona ekspresja genu p53, z drugiej strony natomiast
sprzyjają również starzenie się społeczeństw i zmiany niestabilność komórek barwnikowych (37). Green udowodnił, że
zwyrodnieniowe wieku starczego (40). Chociaż śmiertelność istnieje zależna od lokalizacji wrażliwość melanocytów na
spowodowana czerniakiem znacząco wzrosła w latach 1940-1990. transformację (3S). Melanocyty o mniejszej stabilności, znajdujące
to wskaz
nik wzrostu śmiertelności pozostaje niższy od wskaz
nika się głównie na tułowiu, a w szczególności w znamionach
zapadalności na ten nowotwór (21). Jest to wynikiem lepszej barwnikowych, szybko ulegają mutacji po okresowym
diagnostyki, wcześniejszego leczenia oraz prowadzenia na szeroką intensywnym napromieniowaniu. Natomiast w miejscach
skalę publicznych kampanii edukacyjnych (21). stabilnych melanocytów, np. na twarzy, czerniak związany jest z
przewlekłą dawką promieniowania UVB.
Czerniak wywodzi się z melanocytów ulegających złośliwej
UVB stymuluje onkogenną transformację naskórkowych
transformacji. Złożony mechanizm tego procesu pozostaje nadal
melanocytów oraz jest immunosupresorem (33). Światło słoneczne
nie wyjaśniony. Chociaż rola promieniowania ultrafioletowego
działa supresyjnie na odpowiedz
immunologicznÄ… ustroju. Jednak
(UV) w patogenezie nieczerniakowych raków
mechanizm nie jest całkowicie jasny. Opisano
rolę cytokin wydzielanych przez napromieniowane komórki rolę w rozwoju czerniaka (16, 19). Istnieje również zwiększone,
naskórka. Ostatecznie cytokiny te wpływają niekorzystnie na choć w mniejszym stopniu niż w przypadku NRS, zawodowe
funkcję komórek prezentujących antygen. Jedną z konsekwencji ryzyko rozwoju MM u osób z dużym narażeniem na
narażenia na promieniowanie UV jest zaburzenie wytwarzania promieniowanie UV z racji wykonywanej pracy, jak np.
IL-2 przez komórki dendrytyczne węzłów chłonnych, co marynarze, rolnicy (12, 39).
powoduje nieprawidłową funkcję układu immunologicznego (33). Ostatnio coraz większą uwagę zwraca się na udział pro-
Stopień pigmentacji skóry zależy od typu melaniny i decyduje o mieniowania UVA w kancerogenezie skórnej. Chociaż UVA (320-
,,odpowiedzi" skóry na działanie promieniowania ultrafioletowego, 400 nm) jest znacznie mniej mutagenne niż promieniowanie UVB
a w konsekwencji o ryzyku rozwoju raków skóry. W ciągu (290-320 nm), ma ono ponad dwudziestokrotnie większą energię
ustatnich lat zidentyfikowano kilka genów związanych z promieniowania (13) i przenika głębiej. W znacznym stopniu
melanogenezą (27), między innymi gen MCIR odpowiedzialny za współuczestniczy więc w potęgowaniu kancerogennego działania
produkcję barwnika skóry - melaniny. Istniejące dwa warianty tego promieniowania UVB. W przeciwieństwie do UVB, UVA jest
genu: eu- i feomelaninowy determinują podatnos'ć skóry na tylko w niewielkim stopniu absorbowane przez DNA. W ten
szkodliwe działanie ultrafioletu. Brązowo-czarny barwnik - sposób absorpcja tego promieniowania przez inne cząsteczki
eumelanina - zmniejsza wrażliwość skóry na ekspozycję (endogenne substancje uczulające na światło) wydaje się mieć
słoneczną. Występuje u osób o ciemnej karnacji, ciemnych większe znaczenie. Tworzone pod wpływem działania UVA
włosach i oczach. Zmniejsza ryzyko uszkodzeń skóry pod reaktywne rodniki tlenowe uszkadzają DNA, błony komórkowe
wpływem UV. Żółto-czerwonobrązowa feomeianina, oraz inne struktury. Fotochemiczne różnice między UVA i UVB
charakterystyczna dla osób rudych z jasną skórą, ma znacznie znajdują swoje odbicie w odmiennej odpowiedzi komórek i innym
słabsze działanie zabezpieczające przed UV Promienie przenikając mechanizmie kancerogenezy (13).
głębiej powodują tworzenie się karci-nogennych wolnych Coraz więcej dowodów przemawia również za udziałem w
rodników tlenowych oraz tlenowych oraz tlenu singletowego (20), etiopatogenezie czerniaka niesłonecznych z
ródeł promieniowania
które zwiększają ryzyko uszkodzenia skóry. Stosunek eumelaniny UV. Wzrost popularności urządzeń emitujących UVA i częstsza
do feomelaniny jest kontrolowany przez hormon MSH ekspozycja na sztuczne z
ródła promieniowania zarówno
(melanocyte sumulating hormonu), działający poprzez MCIR. U kosmetyczne (solana), jak i lecznicze (leczenie z użyciem
osób z feomelaninowym wariantem genu MCIR obserwuje się psorałenów i promieniowania UVA) zwiększają zachorowalność
czterokrotnie większe ryzyko rozwoju czerniaka. MCIR jest na melanoma malignum (1,4. 25). Poza tym ozonowa warstwa
głównym czynnikiem warunkującym wrażliwos'ć skóry na stratosfery chroniąca powierzchnię ziemi przed działaniem
promieniowanie UV oraz genetycznym czynnikiem ryzyka promieniowania słonecznego o wyższej energii kwantowej jest
rozwoju czerniakowwch i nieczerniakowych raków skóry (26. 27). stopniowo niszczona w wyniku działalności przemysłowej
Obecnie wykryto gen CDK4, który również odgrywa role w (zanieczyszczenie powietrza głównie aerozolami). Powoduje to
rozwoju czerniaka. Białko cykliczne D łączy się z CDK4 tworząc zwiększenie narażenia na promieniowanie (6) oraz zwiększoną
kompleks przyspieszający przejs'cie komórek przez fazę Gl cvklu zapadalność zarówno na nieczernia-kowe raki skóry, jak i na
komórkowego. W prawidłowych warunkach podczas tej fazy czerniaka (17). Przy dotychczasowej wiedzy na temat spektrum
odbywa siÄ™ reperacja DNA uszkodzonego pronueniowaniem promieni ultrafioletowych docierajÄ…cych do powierzchni ziemi
ultrafioletowym, jonizującym czy cytostatykami, za co odpowiada można ocenić, że utrata 1% warstwy ozonowej stratosfery
białko pi6 hamujące aktywność kompleksu CDK4-cv-khna. Gen powoduje wzrost zachorowań na NRS o 2,0% i na czerniaka o
CDK4 pozwala natomiast przejs'ć komórkom fazę Gl i 0.6% (34). Poza tym wychwytywane do tej pory przez warstwę
proliferować, potencjalnie, w niekontrolowany sposób (38). UVB ozonową UVC (do 290 nm) dociera do powierzchni ziemi
może uszkadzać komórki również w innvm mechanizmie. Obniża działając najprawdopodobniej synergistycznie z UVA i UVB w
bowiem w mekinocytach poziom białka pRb (retinoblastoma procesach kancerogenezy.
protein). Ma ono istotne znaczenie w przejściu z fazy Gl do fazy Promieniowanie ultrafioletowe jest więc niewątpliwie naj-
S cyklu komórkowego i jego utrata związana jest z kancerogenezą ważniejszym środowiskowym czynnikiem w etiopatogenezie
(33). czerniaka. Poza ekspozycją na światło ultrafioletowe, wiele innych
isadmienia ekspozycja na promieniowanie UV w dzieciństwie wewnętrznych czynników zwiększa ryzyko wystąpienia czerniaka.
została uznana za jeden z głównych zewnętrznych czyn % mków Należą do nich: wiek i stan immunologiczny ustroju, fototyp
odpowiedzialnych za rozwój raków skóry w wieku star_szym. skóry, zdolność do opalania się i podatność na oparzenie,
Podczas gdy zachorowanie na raka kolczystokomór-'nv'ego jest obecność oraz liczba łagodnych i atypowych znamion
ściśle związane z kumulującą się podczas całego -." cia dawką melanocytowych, a takie piegów, występowanie rodzinne lub
promieniowania ultrafioletowego, ryzyku roz-°JU raka wczeÅ›niejsze wystÄ™powanie u danej osoby raka skóry (12. 21).
podstawnokomórkowego i czerniaka wzrasta pod-2as przerywanych Najbardziej narażone na rozwój czerniaka są osoby o jasnej
(tzw. rekreacyjnych) aie intensywnych Vozycji, często karnacji, włosach blond lub rudych, jasnych oczach, trudno
odpowiedzialnych za poparzenie słonecz-^' 35, 36). Narażenie na opalające się i łatwo ulegające poparzeniu na słońcu. Są to osoby z
UV w dzieciństwie, głównie przed " r 7-. oraz liczba i stopień I i 2 typem skóry wg Fitzpatncka. U osób o skórze brązowej
poparzeń słonecznych, szczegółach z tworzeniem się pęcherzy (2 (Hindusi) lub czarnej (Murzyni) czerniak występuje stosunkowo
1), odgrywają znaczącą rzadziej niz u osób rasy bia-
lej. Poza tym występuje on u tych osób głównie na stopach i pokwitania, ciąży i połogu oraz przyjmowania hormonalnych
środków antykoncepcyjnych. Część autorów nie potwierdza
dłoniach, a więc w miejscach, gdzie jest najmniej barwnika,
co przemawia za protekcyjnÄ… rolÄ… melaniny w rozwoju czer- tych obserwacji (5, 22).
niaków. W patogenezie czerniaka sugeruje się rolę licznych zwją7,,
Za rolą czynników genetycznych w powstawaniu czernia- ków chemicznych, za czym przemawia częste występowanie
ka świadczą: rodzinne występowanie (około 10%), pojawia- tego guza u ludzi z obszarów wysoko uprzemysłowionych.
nie siÄ™ nowotworu u monozygotycznych bliz
niąt oraz stwier- Udowodniono, że chlorek winylu stanowi istotny czynnik
ryzyka rozwoju melanoma małignum.
dzane aberracje chromosomalne (5). Coraz większy nacisk
kladzie się na genetyczną podatność na rozwój czerniaka. Pomimo wielu dobrze udokumentowanych badań etiopa-
Wykazano, że osoby z czerniakiem w porównaniu z grupą togeneza MM nie została dotychczas w pełni wyjaśniona.
kontrolną wykazują zwiększoną wrażliwość mutagenną (na
czynniki powodujące mutację) (11). Wrodzona podatnos'ć na
rozwój nowotworu może również wynikać z uwarunkowanej
Piśmiennictwo
konstytucjonalnie upośledzonej zdolności naprawczej po-
promiennych uszkodzeń DNA (29). U osób z genetycznie
1. Armstrong B.K., KrickerA.: Skincancer. Dermatol. Clin. 1995, 13(3),
583-594.
uwarunkowanym defektem endonukleazy (dziedziczenie au-
2. Ashfag A., Marghoob MD.: Ryzyko związane z zespołem znamion
tosomalne recesywne) w przebiegu xerodcnn pigmentosum ob-
atypowych. Medycyna po Dyplomie 2o00, 9, 4, 96-106.
serwuje się 1000-krotnie częstsze występowanie czerniaka niż
3. Autier P.: Skin cancers and environmental factors. Rev. Med. Brux.
w populacji osób zdrowych (10).
1998, 19(4), A346-350.
Czerniak jest nowotworem immunogennym. ÅšwiadczÄ… za 4. Autier P., Dore J.F.. Lejeune F, Koelmel K.F. i wsp.: Cutaneous
malignant melanoma and exposure lo sunlamps or sunueds: an
tym powstające przeciwciała skierowane przeciwko glikopro-
EORTC muliicenter case-con;rol study in Belgium, France and
teinowym antygenom na powierzchni komórek nowotworo-
Germany. EORTC Melanoma Cooperative Group. Int. J. Cancer. 1994,
wych, mające zdolność reagowania z własnym guzem lub
58(6), 809-813.
krzyżowo z czerniakami innych osób. Poza tym stwierdza się 5. Balch CM. i wsp.: Cutaneous Melanoma. J.B. Lippincott Company,
Philadelphia 1992.
obecność limfocytów T, swoiście reagujących z komórkami
6. Beissert S., Granstein R.D.: UV-induced cutaneous photobiology. Crit.
nowotworowymi in vitro oraz limfocyty cytotoksyczme
Rev. Biochem. Mol. Biol. 1996, 31(5-6), 381-404.
nieswoiste. Immunogenny charakter melanoma małignum
7. Bentham G., Aase A.: Incidence of malignant melanoma of the skin in
potwierdza zdolność całkowitej samoistnej regresji. Istnieją
Norway, 1955-1989: associations with solar ultraviolet radiation,
mcome and holidays abroad. Int. J. Epidemiol. 1996,25(6), 1132-1138.
przypadki, w których pomimo stwierdzanych przerzutów w
8. Catiaruzza M.S.: The relationship bstween melanoma and
węzłach chłonnych lub narządach wewnętrznych nie udało się
continucus or intermirtent exposu'a to UV radiation. Arch. Dermatol.
wykryć pierwotnego ogniska czerniaka. O znaczeniu me-
2O00. 135, 773-774.
chanizmów immunologicznych w patogenezie MM świadczy
9. Chana J.S.. Wilson G.D.. Cree I.A., Alexander R.A. i wsp.: c-myc,
też nawet 5-krotny wzrost zachorowań w przebiegu immuno- p53. and Bcl-2 expression tend clinical outeome in uveal melanoma
Br. J. Ophihalmol. 1999, 83(1), 110-114.
supresji. Czerniaki występują znacznie częściej u osób po prze-
8. Cleaver J.E.: Common pathways for ultraviolet skin carcinogenesis in
szczepach narządów- poddawanych immunosupresji (głównie
the repair and replication defective groups of xeroderma pigmentosum.
po przeszczepach nerek) oraz u chorych na AIDS (32). Poza
J. Dermatol. Sci. 2000, 23(1), 1-11.
tym wysiew znamion barwnikowych, często atypowych, mo- 9. Cloos J., Willems E.M., van Warmerdam J.M., Braakhuis B.J. i wsp.:
Mutagen sensitivity in common cutaneous malignant melanoma and
gący poprzedzać rozwój czerniaka może być związany z im-
dysplastic naevus syndrome. Melanoma Res. 1999, 9(3), 292-296.
munosupresją lub miejscowym urazem skóry (28).
10. Cummings S.R., Tripp M.K., Hermann N.B.: Approaches to the
Poza wymienionymi czynnikami rozpatruje się również
prevention and control of skin cancer. Cancer Metastasis Rev. 1997.
16(3-4), 309-327.
udział wirusów w rozwoju czerniaka (14). Związek ryzyka
13. de Gruijl F.R.: Photocarcinogenesis: UVA vs UVB. Methods
rozwoju czerniaka z zakażeniem retrowirusami oraz wirusa-
Enzymol. 2000, 319, 354-366.
mi HPV {Humań papilloma virus) nadal nie jest jasny. Wirus
11. Dooley T.P.: Recent advances in cutaneous melanoma oncogenesis
HPV jest obecny w około 58% przypadków czerniaka w III i
research. Oncol. Res. 1991, 6(1), 1-9.
12. Dreau D., Culberson C, Wyatt S., Holder W.D. Jr.: Human papilloma
IV stopniu zaawansowania i koreluje z ich szybkÄ… progresjÄ…
virus in melanoma biopsy specimens and its relation to melanoma
(15). HPV może służyć jako kofaktor w rozwoju czerniaka i
progression. Ann Surg. 2000, 231(5), 664-671.
może modulować bardziej złośliwy i agresywny fenotyp w
13. Elwood J.M. i wsp.: Cutaneous melanoma in relation to intermittent and
komórkach czerniaka zawierających wirus HPV (15). Częstsze
constant sun exposure - the Western Canada melanoma study. Int. J.
występowanie czerniaka u kobiet z dysplazją szyjki macicy Cancer. 1S85, 35, 427-431.
14. Gloster H.M. Jr., Brodland D.G.: The epidemiologyof skincancer.
może sugerować związek HPV z czerniakiem. Także wspó-
Dermatol. Surg. 1996, 22(3), 217-226.
łdziałanie UV i HPV odgrywa istotną rolę w powstawaniu
15. Harris CC: p53: at the crossroads of molecular carcinogenesis and
raków skóry. Ostatnio wykazano tez obecność retrowirusa
molecular epidemiology. J. Investig. Dermatol, Symp. Proc. 1996, 1(2).
RHV (Rescued human virus) w komórkach czerniaka oraz neu- 115-118.
16. Katsambas A., Nicolaidon E.: Cutaneous malignant melanoma and sun
tralizujących przeciwciał przeciwko antygenom RHV w su-
exposure. Recent developments in epidemiology. Arch. Dermatol.
rowicy chorych na czerniaka (5), co potwierdzałoby udział
1996, 132, 444- 450.
czynników biologicznych w rozwoju tego guza.
17. Kvam E., Tyrrell R.M.: Induction of oxidative DNA base damage in
Istnieją liczne kontrowersje co do wpływu hormonów na human skin cells by UV and near visible radiation. Carcinogenesis
1997, 18(12). 2379-2384.
rozwój melanoma. Czerniaki mogą uaktywniać się w
18. MacKie R.M.: Incidence. risk factors and prevention of melanoma.
okresie