22
Rola dziedzictwa kulturowego
i jego znaczenie edukacyjne
dla rozwoju turystyki wiejskiej
na przykładzie subregionu limanowskiego
Jacenty Musiał
Wstęp
Turystyka uznawana jest obecnie za jedną z najbardziej rozwijających się dzie-
dzin gospodarki w wielu krajach. Stanowi istotny czynnik rozwoju gospodarczego
regionów czy miejscowości. Jej szczególne znaczenie wynika również z tego, iż
oprócz rynku turystycznego aktywizuje wiele innych sektorów gospodarki (Kor-
nak i Rapacz 2001).
Walory turystyczne powiatu limanowskiego stwarzają ogromne możliwości roz-
woju funkcji turystyki wiejskiej, która ma szansę stać się jedną z dynamicznych
funkcji gospodarczych regionu.
Ważnym warunkiem do tworzenia atrakcyjnego produktu turystycznego i przy-
ciągania turystów do miejscowości czy regionów są inwestycje turystyczne, walory
przyrodnicze, zabytki, dziedzictwo kulturowe czy organizacja folklorystycznych
i regionalnych imprez kulturalnych.
Skuteczna realizacja celów i wytyczonych kierunków działania jest istotnym
zadaniem stawianym władzom samorządowym każdego szczebla.
Bardzo istotnym czynnikiem warunkującym trwały rozwój gospodarczy jest
odpowiednie kształcenie i szkolenie wśród mieszkańców, bowiem osiągnięcie suk-
210 J. Musiał
cesu w każdej dziedzinie wymaga kadry ludzi posiadających odpowiednie kwalifi-
kacje i wykształcenie (Hausner 1997). Odpowiedni poziom świadomości społeczeń-
stwa pozwoli w pełni świadomie wykorzystywać wszystkie walory, jakie decydują
o atrakcyjności ziemi limanowskiej. Dlatego też należy zadbać o doskonalenie sys-
temu kształcenia młodzieży do potrzeb lokalnego rynku. Przygotowanie kadry do
pracy w turystyce i podnoszenie kwalifikacji ludzi już pracujących to bardzo istotny
czynnik w długofalowej polityce władz samorządowych.
Zwracając uwagę na gospodarcze znaczenie turystyki dla danego regionu, na-
leży podkreślić, że ruch turystyczny skupia się w tych miejscowościach, gdzie ist-
nieją określone walory turystyczne (Gołembski 2002). Im bardziej atrakcyjne są
walory turystyczne danego regionu oraz im bogatsza jest ich oferta, tym większe
będzie znaczenie turystyki w ich ekonomice jako ważnego narzędzia rozwoju go-
spodarczego. Turyści przyjeżdżają tam, gdzie stwarza im się odpowiednie warunki.
Turystyka sprzyja zachowaniu i kultywowaniu odrębności kulturowej. To kon-
takt z prawdziwą wsią, która jest wytworem odmiennej kultury.
Nawiązanie przez turystów bezpośredniego kontaktu z kulturą możliwe jest
dzięki zamieszkaniu w gospodarstwie agroturystycznym i styczności z rodziną go-
spodarza oraz uczestniczeniu w wielu przeżyciach promocyjno-kulturalnych ofero-
wanych zarówno przez właścicieli gospodarstw, jak i władze lokalne. Dlatego też
większość tych uroczystości i imprez organizuje się w sezonach turystycznych, tak
aby wzbogacić ofertę turystyczną.
Dziedzictwo kulturowe i jego znaczenie w turystyce
Każde społeczeństwo ma własną kulturę, która przez wyróżniające ją od innych
cechy stanowi o poczuciu tożsamości jej członków.
Zasadniczym warunkiem zachowania własnej kultury każdej zbiorowości jest
przekaz dziedzictwa kulturowego. Proces dziedziczenia opiera się na tradycji, którą
Kazimierz Dobrowolski określa jako wszelką spuściznę, którą ustępujące generacje
przekazują pokoleniom wchodzącym w życie (Dobrowolski 1966). Kultura jest po-
jęciem definiowanym rozmaicie z pozycji różnych nauk i teorii (Perepeczko 1999).
Warto wspomnieć określenia dwóch socjologów z okresu międzywojennego. Florian
Znaniecki określał kulturę jako ład aksjo-normatywny, a Stefan Czarnowski  jako
ogół wytworów działalności ludzkiej, wartości i uznawanych sposobów postępowa-
nia.
Z pewnością inaczej kulturę będą definiować etnografowie, etnolodzy, antro-
polodzy. Niektórzy ujmują kulturę jako zbiór elementów, inni jako ograniczoną
całość, powiązaną wzajemnymi systemami.
Obecnie człowiek żyjący w określonej cywilizacji bardzo często odrywa się od
własnego środowiska naturalnego i kulturalnego. Tempo życia, ciągły pośpiech są
przyczyną tego, że człowiek zatraca swoją tożsamość, czuje się wyeliminowany
i bezradny. Dlatego też bardzo istotną sprawą jest edukacja społeczeństwa, szcze-
gólnie dzieci i młodzieży, której podstawowym celem będzie rozwój świadomości
własnych korzeni kulturowych i poczucia tożsamości kulturowej. Bardzo często po-
czucie tożsamości kulturowej jest w dużym stopniu podświadome, manifestując się
22. Rola dziedzictwa kulturowego i jego znaczenie edykacyjne... 211
określonym zachowaniem. Jeżeli przedmiotem rozważań ma być dziedzictwo kul-
turowe i jego wpływ na rozwój turystyki wiejskiej, to w zasięgu zainteresowania
pozostaje ta część kultury ludowej, a przede wszystkim sztuki ludowej, która była
tworzona na wsi.
Dlatego warto zatrzymać się nad elementami dziedzictwa i nad funkcją kultury
ludowej. Na kulturę ludową składa się muzyka, pieśni, tańce, gwara, styl budow-
nictwa, zdobnictwo, stroje oraz wszelkie rzemiosło wykonywane z drewna, z gliny,
ze skóry itp. Społeczności lokalne charakteryzują się również rozmaitymi cechami
kulturowymi, jednak tylko te z nich, które są specyficzne tylko dla jednej grupy, na-
zywamy wyróżnikami. Dotyczą one przede wszystkim takich obszarów dziedzictwa
kulturowego, jak: gwara, język, obrzędy i zwyczaje związane z kolejnymi porami
roku, z uroczystościami religijnymi, z rytmem pracy i życia.
Pod wpływem najstarszych tradycji, przede wszystkim chrześcijańskich,
ukształtował się odrębny, niepowtarzalny polski rok obrzędowy.
Świadectwem dziedzictwa kulturowego jest też związek emocjonalny mieszkań-
ców z zamieszkanym terytorium wyrażony przez pojęcia ojcowizny, a ostatnio ma-
łej ojczyzny.
Rozpatrując zagadnienie dotyczące dziedzictwa kulturowego i jego znaczenie
edukacyjne, należy zwrócić uwagę na stopień przynależności członków do ich wła-
snej zbiorowości, poczucia ich własnej tożsamości kulturowej (Kotowicz-Borowy
2006). Dziedzictwo kulturowe staje się wartościowym produktem rynkowym, rów-
nież przedmiotem wymiany i współpracy. Ma ogromne znaczenie w kontekście
rozwoju turystyki wiejskiej. Jest magnesem i główną siłą przyciągającą turystów.
Zarys charakterystyki regionu w aspekcie dziedzictwa
kulturowego
Ziemia Limanowska położona jest w środkowej części województwa małopol-
skiego, granicząc z powiatami: myślenickim, bocheńskim, brzeskim, nowosądec-
kim i nowotarskim. Obejmuje tereny Beskidu Wyspowego i północną część pasma
Gorców. Ziemia ta urzeka swym krajobrazem, malowniczością gór i dolin, a czy-
ste, nieskażone powietrze, woda z
ródlana i mineralna są nieocenionymi skarbami
(Mordarski 2005). Kazimierz Dobrowolski w pracy Zderzenie kultur pisze:  Ziemia
Limanowska leży na pograniczu dwóch grup folklorystycznych Górali i Lachów,
a ścisła granica między tymi grupami folklorystycznymi jest trudna do ustalenia.
Region limanowski jest bardzo interesujący ze względu na zróżnicowaną strukturę
etnograficzną i na różnorodność kultur, które się zetknęły ze sobą i które po-
przez antagonizmy postaw ludzkich, odmienne formy gospodarowania, rolnictwo,
pasterstwo, odmienność ubiorów, mowy, muzyki, taniec, śpiew ścierały się ze sobą,
uzupełniały się, przenikały wzajemnie lub istniały wiele lat równolegle (Reinfuss
1946). I tak: od wschodu zaznaczył się wpływ Lachów, od północy Krakowiaków,
a od południa  kultury góralsko-pasterskiej.
Ziemia limanowska leży więc na pograniczu dwóch dużych grup folklorystycz-
nych (Pokropek 1978). Choć ścisła granica między tymi grupami jest trudna do
wyznaczenia, wiele bowiem przysiółków czy osiedli wykazuje charakter przejściowy.
212 J. Musiał
Przyjmuje się, że geograficznie linie tę wyznaczają, idąc od zachodu wyniosłości
Śnieżnicy, Ćwilina, A
opienia, Mogielicy, Cichonia, Ostrej i Modyni. Na południe
od tak przeprowadzonej linii mieszkają Górale, zaś ku północy Lachy.
Folklor góralski, pomimo znacznego zróżnicowania i podziału na wiele grup,
wytworzył wiele wspólnych cech, wyraz
nie wyróżniających go od innych regionów,
przede wszystkim odmienny ubiór, budownictwo oraz inny typ gospodarki, w któ-
rym dawniej dominował koszarowy wypas owiec. Na co dzień nosiło się kierpce
 archaiczne obuwie wykonane z jednego kawałka skóry, wyprawionej najczęściej
domowym sposobem. W stroju męskim charakterystyczny element stanowiły su-
kienne spodnie, o obcisłym kroju, zdobione bogatymi haftami. Szczególnie waż-
nym elementem zdobniczym były tutaj parzenice  sercowate wyszycia w górnej
części nogawic, będące szczególnym znakiem przynależności do określonej miejsco-
wości  bądz
też grupy regionalnej. Na białą koszulę nakładano kamizelki, również
zdobione bogatymi haftami, bądz
też krótkie kożuszki bez rękawów, zwane ser-
dakami (Wielek 1988). Okryciem wierzchnim była biała lub brązowa sukmana,
zwana w zależności od regionów hazuką lub gurmaną. Zimą ubierano grube, ba-
ranie kożuchy. Na głowie czarny kapelusz z półokrągłą główką, zdobioną rzędem
białych muszelek.
Ubiór kobiet jest starszą formą stroju małopolskiego. W święta charaktery-
styczna była wzorzysta (dla panien) lub czarna (dla kobiet starszych) spódnica, na-
kryta białym, haftowanym fartuchem. Na białą, również haftowaną koszulę panny
nakładały pluszowe, wyszywane gorsety, a mężatki zaś wełniane kaftany. Na ra-
miona zakładano duże, wełniane chusty, złożone na  krzyż . Zimą kobiety ubierały
krótkie, zdobione haftami i aplikacjami kożuszki. Na nogach, podobnie jak i u męż-
czyzn, kierpce ze skóry. O ile strój, gwara, taniec, obrzędowość po dziś dzień kulty-
wowana jest zarówno od święta, jak i na co dzień, to w budownictwie nie zachowało
się tyle charakterystycznych elementów. W dawnym, tradycyjnym budownictwie
Górali charakterystyczne było używanie drewna jako wyłącznego elementu budow-
lanego oraz krycie dachów drewnianymi, łupanymi ze świerka gontami.
Na opisanym tutaj terenie folklor góralski reprezentują Zagórzanie (okolice
Niedz
wiedzia, Poręby Wielkiej, Mszany Dolnej i Kasiny Wielkiej) oraz tzw. Biali
Górale (rejon Kamienicy, Szczawy i Zalesia).
Natomiast Lachy to grupa pograniczna między Góralami od południa, a Kra-
kowiakami od północy. Na terenie zamieszkiwanym dzisiaj przez Lachów jeszcze
w pierwszej połowie XIX wieku kwitły w całej okazałości formy gospodarki i kul-
tury Górali, zmieniające się jednak bardzo szybko pod wpływem oddziaływań,
idących od północy  głównie z żyz
niejszych i lepiej zagospodarowanych okolic
Krakowa. Stąd też w folklorze lachowskim dostrzec można relikty kultury góral-
skiej, pomieszane z elementami bogatego folkloru krakowskiego.
W odświętnym stroju Lachów charakterystyczne były buty z cholewami. La-
chy nie nosili (z wyjątkiem okolic Dobrej) kierpców. Sukienne, granatowo-siwe
spodnie zdobiły na bocznych szwach kolorowe lampasy, w tych samych kolorach
były haftowane kaftany, ubierane na białe koszule. Charakterystycznym okryciem
wierzchnim była też lniana górnica  rodzaj płaszcza z kolorowymi (niebieskimi,
czerwonymi lub zielonymi) wyłogami. Okryciem na dni zimniejsze były sukienne,
białe lub brązowe sukmany, zwane guniami lub gurmanami, a na głowie kapelusz.
22. Rola dziedzictwa kulturowego i jego znaczenie edykacyjne... 213
Zimą noszono baranie kożuchy i baranie czapki. Głowy mężatek zdobiły białe ha-
ftowane chusty, związane w czepiec.
W budownictwie przeważały dawniej dachy kryte słomą, gonty pojawiały się
tylko czasem jako zwieńczenie dachu.
W okolicach Limanowej występują trzy grupy lachowskie: Szczyrzycanie
(Szczyrzyc, Jodłownik, Skrzydlna, Wilkowisko, Rybie), Lachy Limanowskie (Do-
bra, Tymbark, Limanowa, Pisarzowa, Męcina, Laskowa), sięga tu również swymi
zachodnimi obniżeniami region Lachów Sądeckich (Pszczyna, Stronie, A
ukowica,
Jadamwola).
Kultura ludowa subregionu limanowskiego jest bardzo żywa dziś. Nadal kulty-
wuje się wiele zwyczajów i obrzędów ludowych, m.in. urządzane są tutaj trady-
cyjne wesela, śmiguśne dziady, sobótki, andrzejki itd. (Szymanderka 2003). Tak
jak dawniej w okresie Nowego Roku chodzą po domach zespoły kolędnicze. Święci
się pokarmy wielkanocne, którym towarzyszy konkurs palm wielkanocnych, orga-
nizowany praktycznie we wszystkich parafiach powiatu limanowskiego.
W powiecie limanowskim bardzo aktywnie działa 14 zespołów regionalnych:
" Zespół Limanowianie z Limanowej
" Zespół Spod Kicek z Limanowej
" Zespół Pisarzowianie z Pisarzowej
" Zespół Dziecięcy  Mali Męcinianie z Męciny
" Zespół Regionalny  Rodzina Wróblów z A
ososiny Górnej
" Zespół Regionalny Laskowiacy z Laskowej
" Zespół Przyszowiacy z Przyszowej
" Zespół Szczyrzycanie ze Szczyrzyca
" Zespół Regionalny Kasinianie-Zagórzanie z Kasiny Wielkiej
" Rodzinna Kapela  Kaczory z Poręby Wielkiej
" Dziecięcy Zespół  Słopniczanie ze Słopnic
" Zespół Gorce z Kamienicy
" Zespół Turbaczyki z Poręby Wielkiej,
które zajmują czołowe miejsca na wojewódzkich oraz ogólnopolskich festiwalach
folklorystycznych. W swym dorobku wiele zespołów posiada Złote i Srebrne Ciu-
pagi zdobyte na Międzynarodowym Festiwalu Ziem Górskich w Zakopanem. O ich
renomie świadczy fakt, że działają od 30, 40 lat, rozsławiając piękno Ziemi Li-
manowskiej. Są to zespoły wierne w zwyczajach, obrzędach, strojach, tańcach,
śpiewie, muzyce i gwarze; bogate w ciągle żywy folklor Lachów i Górali.
Ważnym elementem zachowania dziedzictwa kulturowego swych praojców są
koła gospodyń wiejskich. Na terenie powiatu limanowskiego działa ich aż 54. Kuch-
nia, podobnie jak inne dziedziny twórczości ludu, wypływają z wielopokoleniowych
doświadczeń, a sztuka kulinarna jest tak samo ważna jak rzemiosło, obrzędowość,
taniec czy śpiew. Przeglądy Dorobku Kulinarnego i Kulturalnego Kół Gospodyń
Wiejskich, które organizowane są co roku przez gminy i powiat, szczególnie w se-
zonie turystycznym stanowią ważny element promujący małe ojczyzny. Zwyczaje
żywieniowe są nierozerwalnie związane z całokształtem kultury obecnej w danej
społeczności.
214 J. Musiał
Na Ziemi Limanowskiej działa około 60 indywidualnych artystów  malarzy,
rzez
biarzy, gawędziarzy, kowali, hafciarek, śpiewaków oraz reprezentujących inne,
zanikające zawody, takie jak: cieśla, bednarz czy szewc.
Powiat limanowski przeznacza znaczne środki na kulturę i promocję, organizu-
jąc wspólnie z innymi samorządami dziesiątki imprez o charakterze regionalnym,
powiatowym czy gminnym. W ciągu roku organizowane są następujące imprezy
kulturalno-folklorystyczne:
" Limanowska Słaza organizowana od 30 lat, połączona z seminarium folklo-
rystycznym
" Przegląd gminnych i powiatowych grup kolędniczych
" Konkurs palm wielkanocnych
" Dni Gorczańskie w Kamienicy
" Przeglądy dorobku twórczości kulinarnej i kulturalnej kół gospodyń wiejskich
" Prezentacje dorobku twórczości miast i gmin powiatu limanowskiego
" Ogólnopolski Festiwal Piosenki Turystycznej połączony z piknikami agrotu-
rystycznymi
" Święto Chleba, Ziemniaka
" Konkurs Skubania Pierza
" Otwarcie sezonu turystycznego na Górze Paproć z licznymi konkursami i im-
prezami folklorystycznymi.
Kalendarz organizowanych imprez jest bardzo bogaty. Biorą w nich udział ty-
siące mieszkańców i turystów.
Powiat limanowski w 2006 roku, doceniając rangę dziedzictwa kulturowego oraz
jego funkcji w kontekście rozwoju, powołał Wydział Promocji i Kultury, który zaj-
mować ma się również udziałem powiatu w międzynarodowych i krajowych tar-
gach turystycznych. Ma za zadanie prowadzić również powiatową informację tu-
rystyczną oraz koordynować wszelkie przedsięwzięcia promocyjno-kulturalne, przy
ścisłej współpracy ze wszystkimi samorządami terytorialnymi w powiecie limanow-
skim. W swych zadaniach zobowiązany jest prowadzić monitoring atrakcji tury-
stycznych, lansować regionalne produkty turystyczne oraz prowadzić szkolenia dla
mieszkańców powiatu, dotyczące szeroko pojętego rozwoju poprzez wsparcie tury-
styki wiejskiej. Temu celowi służy m.in. organizowany konkurs na  Najatrakcyj-
niejszy obiekt turystyczny w powiecie limanowskim w kategorii  Agroturystyka
i  Turystyka wiejska (Promocja przedsiębiorczości... 2005). Powiat limanowski
brał udział również w konkursie  Czym chata bogata , z którego skorzystały setki
mieszkańców, szkoląc się i podnosząc kwalifikacje. Nie można zapomnieć również
o licznych zabytkach architektonicznych, dworkach i parkach podworskich, starej,
drewnianej zabudowie wielu wsi, licznych, przydrożnych kapliczkach i cmentarzach
wojennych.
Z sanktuariów o charakterze regionalnym największe znaczenie ma Opactwo
Cystersów w Szczyrzycu oraz Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Limano-
wej. Dużą wartość historyczną przedstawia  Orkanówka w Porębie Wielkiej oraz
dwory w Laskowej i Świdniku.
22. Rola dziedzictwa kulturowego i jego znaczenie edykacyjne... 215
Przywiązanie do tradycji, silne poczucie własnej tożsamości Lachów i Górali
stało się impulsem do stworzenia opartej na tradycji tego regionu oferty eduka-
cyjnej, przeznaczonej w dużej mierze dla najmłodszych mieszkańców Ziemi Li-
manowskiej. W wielu szkołach prowadzone są zespoły regionalne, które pielęgnują
starodawną gwarę, muzykę, śpiew i taniec. Zespoły te biorą udział w licznych prze-
glądach, konkursach oraz lokalnych uroczystościach. Wiele szkół aktywnie wpro-
wadziło program  Dziedzictwo kulturowe w regionie . Treści regionalne włączono
nie tylko do obowiązkowych przedmiotów nauki szkolnej, lecz także do pracy na
zajęciach pozaszkolnych oraz do aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym re-
gionu. Zgodnie z założeniami głównym celem edukacji regionalnej jest: kształ-
towanie poczucia własnej tożsamości nie jako podstawy separacji, ale ludzkich
kultur i ich rozumienie (Dziedzictwo kulturowe... 1995). Nauczyciele mają moż-
liwość oddziaływania wychowawczego na swoich uczniów poprzez przekazywanie
takich wartości, jak: piękno, miłość do małych ojczyzn, szacunek do pracy, troska
o dobro wspólne, regionalizm i rozwój. Głównym celem realizowanego przez wiele
szkół programu  Bliskie ojczyzny Małopolska jest również wydobycie i przekaza-
nie istotnych wartości intelektualnych, moralno-społecznych, religijnych etc., które
należy wykorzystać jako podstawę kształtowania przez młodego człowieka własnej
hierarchii wartości (Bliższe Ojczyzny... 2007/2008).
Znajomość własnej kultury pozwala Lachom i Góralom coraz lepiej rozwijać
lokalny rynek zasobów kultury przeznaczony głównie dla turystów.
Turyści odwiedzający powiat limanowski, uczestnicząc w licznych imprezach
folklorystycznych oraz atrakcjach oferowanych w gospodarstwach agroturystycz-
nych, mogą zapoznać się z bogatym dziedzictwem kulturowym oraz wspaniałą
kuchnią regionalną, nabyć pamiątki regionalne czy skorzystać z proponowanych
form aktywnego wypoczynku.
Zasoby dziedzictwa kulturowego Ziemi Limanowskiej dowodzą ogromnych moż-
liwości rozwoju turystyki wiejskiej na tym obszarze. Ziemia Limanowska ma bar-
dzo bogate dziedzictwo kulinarne, które należy uznać za bardzo ważny element
w tworzeniu produktu turystycznego. Jednym z elementów oferty turystycznej dla
wczasowiczów jest żywienie w gospodarstwach agroturystycznych. Potrawy regio-
nalne są dodatkową atrakcją, mimo że, podobnie jak inne dziedziny życia, ulegają
wpływom mody.
Władze samorządowe lokalne i powiatowe mają świadomość, że jednym z naj-
silniejszych bodz
ców w turystyce jest poznanie dziedzictwa kulturowego regionu,
dlatego też przykładają dużą wagę do troski o to dziedzictwo. W tym celu powołano
m.in. w szkołach ponadgimnazjalnych 4 kierunki hotelarstwa. Ponadto przeznacza
się duże środki na prowadzenie zespołów regionalnych, kół gospodyń wiejskich,
otaczając mecenatem indywidualnych artystów oraz oferując bardzo bogaty wa-
chlarz imprez kulturalnych. Górale i Lachy ze swoją odrębnością kulturową, hi-
storią, gwarą, tańcami, autentyzmem, serdecznością i gościnnością są doskonałym
magnesem przyciągającym turystów.
216 J. Musiał
Podsumowanie
Zasoby dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego subregionu limanowskiego
dowodzą ogromnych możliwości turystyki wiejskiej na tym obszarze. To właśnie
wartości tradycyjnej kultury należy zaliczyć do najcenniejszych zalet turystycz-
nych regionu.
Turystyka wiejska sprzyja zachowaniu i kultywowaniu odrębności kulturowej.
W krajach Unii Europejskiej rozwój turystyki kulturowej traktowany jest prioryte-
towo, jako czynnik stymulujący wzrost znaczenia funkcji turystycznej. W ostatnich
latach w powiecie limanowskim obserwuje się wzmożony ruch gości zagranicznych
oraz ogromne zainteresowanie poznawaniem dziedzictwa kulturowego, które jest
wielkim atutem rozpatrywanym w aspekcie turystyki wiejskiej.
Literatura
Bliższe Ojczyzny Małopolska. Projekt promocji edukacji regionalnej, 5 edycja 2007/2008.
Dobrowolski K., Studia nad życiem społecznym i kulturą, Ossolineum, Wrocław 1966.
Dobrowolski K., Zderzenie kultur, Lud 34, Kraków-Poznań 1952.
Dziedzictwo kulturowe w regionie. Założenia programu MEN, Warszawa 1995.
Gołembski G., Metody stymulacji rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym, Wyd. AE
w Poznaniu, Poznań 2002.
Hausner J., Kierunki rozwoju produktu turystycznego gminy Limanowa. Małopolska
Szkoła Administracji Publicznej AE w Krakowie, Kraków-Limanowa 1997.
Kornak A.S., Rapacz A., Zarządzanie turystyką i jej podmiotami w miejscowości i re-
gionie. Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2001.
Kotowicz-Borowy I., Edukacyjne i turystyczne znaczenie regionalnych zasobów dziedzic-
twa kulturowego [w] Z.J. Przychodzeń (red.), Problemy rozwoju turystyki na Wi-
leńszczyz
nie, Mazowszu, Podlasiu, Wołyniu i Podolu, t. 8, Wyd. WSTiJ i Wyd.
SGGW, Warszawa 2006.
Mordarski L., Muzyka Ziemi Limanowskiej, Dziedzictwo Kulturowe 9, Warszawa 2005.
Perepeczko B., Losy kultury ludowej a turystyka wiejska. 7 Ogólnopolskie Sympozjum
Agroturystyczne, Supraśl 13-16 września 1999.
Pokropek M., Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce, Warszawa 1978.
Promocja przedsiębiorczości Powiatu Limanowskiego, Starostwo Powiatowe, Limanowa
2005.
Reinfuss R., Pogranicze krakowskie-góralskie w świetle dawnych i najnowszych badań,
Lud 36, Lublin 1946.
Szymanderka H., Polskie tradycje świąteczne. Świat książki, Warszawa 2003.
Wielek I., Atlas polskich strojów ludowych, PWN, Warszawa 1988.
22. Rola dziedzictwa kulturowego i jego znaczenie edykacyjne... 217
Streszczenie
Turystyka sprzyja zachowaniu i kultywowaniu odrębności kulturowej. Autor definiuje
pojęcie dziedzictwa kulturowego, wskazuje na rolę tradycji i jej znaczenie edukacyjne dla
rozwoju turystyki wiejskiej w powiecie limanowskim.
Znajomość własnej kultury pozwala Lachom i Góralom coraz lepiej rozwijać lokalny
rynek zasobów kultury, przeznaczonej w dużej mierze dla turystów.
Dziedzictwo kulturowe, w tym kulinarne, staje się wartościowym produktem rynko-
wym w turystyce wiejskiej.