GEOLOGIA  KOLOKWIUM Z WYKA
ADÓW: 9. Końcowe procesy powstawania skał osadowych:
1. Rozkład temperatury w Ziemi: Nagromadzone osady są pierwotnie luz
ne, miękkie i b. porowate (glina, muł w
Energia geotermiczna jest z
ródłem procesów kształtujących wnętrze Ziemi korycie rzeki, piaski plażowe). Osady starsze często ulegają procesowi diagenezy,
(magmatyzm, aktywność tektoniczna, metamorfizm). który jest jednocześnie końcowym etapem powstawania skał osadowych. Są nim
Głównym z
ródłem ciepła jest rozpad pierwiastków promieniotwórczych. Z działania czynników fizycznych (nacisk) i chemicznych (powstanie nowych
gorącego wnętrza Ziemi ciepło przenika w postaci tzw. strumienia cieplnego do związków). Proces ten dotyczy wszystkich skał osadowych, lecz jego efekty są
chłodnej powierzchni skorupy i zostaje wypromieniowane w kosmos. Przy samej najbardziej widoczne w osadach starszych, nagromadzonych w dużych zbiornikach
powierzchni do głębokości ok. 1,5m występuje strefa dobowych wahań sedymentacyjnych. Nacisk wywołany młodszym, nadległym materiałem oraz
temperatury, zależna od klimatu i pór roku (energia słoneczna). Niżej do głębokości ciężarem wody powoduje zbliżenie się ziaren do siebie, czyli kompakcję, która
ok 5-8m możemy wyróżnić strefę sezonowych wahań temperatury. Idąc niżej prowadzi do zmniejszenia porowatości osadów. Proces ten może również
mamy strefę rocznych wahań temperatury, a na głębokości 20-30m występuje spowodować utworzenie się litej skały z minerałów o bardzo małych rozmiarach,
strefa neutralna ze średnia temperatura stałą, równą średniej rocznej temp. które mają siłę kohezji (spójności)  powstają skały ilaste. Równocześnie w zbiorniku
powietrza dla danego obszaru. Głębiej dochodzi do stopniowego wzrostu sedymentacyjnym tworzą się nowe minerały, których drobne kryształki, opadając
temperatury wg stopnia geotermicznego: g=15+48m (związek ten, na dno, tworzą muły. Po pewnym czasie taki muł ulega odwodnieniu i stwardnieniu,
charakteryzujący wzrost temp. wraz z głębokością nie ma charakteru liniowego i czyli lityfikacji  powstają osady wapieni, dolomitów i innych skał chemicznych.
zależy m.in. od rodzaju skał i ich przewodności cieplnej. Temperatura wnętrza Ziemi Czasami muł (najczęściej wapienny) bądz
substancje mineralne w postaci koloidów
wzrasta wraz ze stopniem geotermicznym tylko do pewnej głębokości, a mogą stanowić wypełnienie porów w osadach okruchowych, które po
mianowicie do ok. 100km, a dalej wzrasta znacznie wolniej. odwodnieniu twardnieją i pełnią rolę spoiwa tychże skał.
Na głębokości 100km temp. wynosi 1500oC, na głębokości 600km  1800oC, a w
jÄ…drze - ok. 5000-6000oC.
10. Formy występowania skał osadowych:
Cechą większości skał osadowych jest występowanie w formie ławic (warstw)
2. Charakterystyka procesów magmowych: ograniczonych od spodu płaszczyzną spągu i od góry płaszczyzną stropu. A
awica
Magmatyzm  ogół procesów endogenicznych (odbywających się we wnętrzu może rozciągać się na dużych przestrzeniach (tysiące km2). Czasem zmniejsza się jej
Ziemi) prowadzących do krystalizacji magmy a w konsekwencji do powstania skał miąższość (grubość), aż do całkowitego zaniku i wtedy skała przybiera formę
magmowych. Dzielimy się on na: soczewek. Istnieją również skały osadowe, które powstają z nieorganicznych części
- plutonizm  powstanie skał magmowych w głębszych partiach skorupy ziemskiej organizmów żywych i niektóre z nich, np. rafa koralowa, nie są warstwowe. Na
jako skały głębinowe (lakkolit, lappolit, sil, Dayka), lądzie i w małych zbiornikach akumulacyjnych (rzeka, jezioro) powstają osady o
- wulkanizm  powstanie skał magmowych na powierzchni lub tuż pod małej miąższości i małym zasięgu. Inaczej jest w morzach i oceanach.
powierzchnią Ziemi jako skały wylewne (wulkany),
11. Podział skał osadowych okruchowych ze względu na strukturę:
3. Struktura skał magmowych: Skały okruchowe obejmują skały, w których w przewadze (>50%) występują okruchy
a)skały wylewne: i ziarna minerałów (produkty wietrzenia fizycznego i erozji).
- skrytokrystaliczna  kryształów bardzo małych rozmiarów Skały osadowe okruchowe dzielimy ze względu na wielkość okruchów i ziaren
- afanitowa  kryształy widoczne tylko pod mikroskopem (strukturę) na:
- hipokrystaliczna (półkrystaliczna)  obok kryształów występuje szkliwo - grubookruchowe  psefity (wielkość składników >2mm)
- porfirowa  obecność większych prakryształów na tle ciasta skalnego - średniookruchowe  psamity (2-0,05mm)
b) skały głębinowe: - drobnookruchowe  pelity (0,05-0,002mm)
- jawnokrystaliczna Skały okruchowe mogą być niezdiagenezowane (luz
ne) i zdiagenezowane
- grubokrystaliczne  minerały > 5mm (zlepione spoiwem)
- średniokrystaliczna  minerały 2-5mm
- drobnokrystaliczna  minerały < 2mm
12. Charakterystyka osadów rzecznych:
- porfirowata  pomieszane minerały większe z mniejszymi
Inaczej osady fluwialne, bÄ…dz
aluwia - osady transportowane i deponowane przez
rzeki i potoki. Aluwia tworzą także stożki napływowe. Materiał tu zaliczany jest
4 i 5. Czynniki i skutki wietrzenia fizycznego:
bardzo różnorodny i obejmuje zarówno osady drobnoziarniste (frakcja ilasta jak i
a) zmiana temperatury pylasta) jak i gruboziarniste (piaski i żwiry). Rzeka transportuje i osadza żwiry, piaski
oraz muły i iły w zależności od siły transportowej. W górnym biegu aluwiami są
- nagrzanie skały powoduje zwiększenie objętości składników skały, oziębienie zaś -
osady bardziej gruboziarniste, np. żwiry i głazy, czasem o ogromnych rozmiarach. W
kurczenie się kryształów
środkowym biegu na zakolach osadzają się frakcje drobniejsze, np. piaski i muły, co
- dobowe zmiany temp. prowokują naprężenia i mikroruchy w skale, co prowadzi
często prowadzi do powstawania meandrów. Przy ujściu siła transportowa jest
do spękań i izolowanych ziaren.
znikoma, więc zazwyczaj osadza się materiał najdrobniejszy,
b) działanie organizmów żywych
co przy sprzyjającym ukształtowaniu terenu prowadzi do powstania delty. W
- korzenie roślin wciskając się w pęknięcia skalne, rosnąc powodują ich poszerzanie rzekach krótkich, górskich, wpadających do jeziora lub morza frakcja osadu może
być dość znaczna nawet przy ujściu.
c) działanie fizyczne wody
- woda opadowa czy skroplona mogą wypełniać szczeliny skalne, a po
zamarznięciu dodatkowo rozsadzać skałę
13. Czynniki erozji morskiej (jeziornej):
Wszystkie te czynniki prowadzą do rozpadu blokowego i ziarnistego skał.
Erozję morską wywołują dwa główne czynniki: falowanie i pływy (przypływy i
odpływy), zaś w mniejszym stopniu prądy przybrzeżne. Rozmiar erozji zależy tu od siły
fali, wielkości pływów, prędkości prądów morskich i konfiguracji wybrzeża. W
6. Opisać typowy profil strefy wietrzenia skał:
morzach zamkniętych większy wpływ na erozję ma falowanie, a w otwartych
Idąc od góry:
akwenach rośnie rola pływów. Erozja brzegu morskiego wynika z hydraulicznego
glina lub glina z gruzem
działania wody i abrazji, które są następstwem uderzania fal o brzeg. Stale
gruz skalny z glinÄ…
atakowany przez wodÄ™ wysoki brzeg morski ulega podcinaniu u podstawy
gruz skalny
i osuwaniu; w ten sposób tworzy się klif, który się nieustannie cofa.
skała macierzysta
14. Skutki erozji deszczowej i charakterystyka deluwiów:
7. Wymień procesy prowadzące do powstania skał osadowych:
Erozja deszczowa (inaczej ablacja) to spłukiwanie luz
nej, wierzchniej warstwy terenu
a) wietrzenie fizyczne i chemiczne  rozpad skał i minerałów pod wpływem
(zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe. Proces niszczącego
fizycznego działania temp. i jej zmian, wody, lodu, roślin oraz rozkład z udziałem
oddziaływania wody deszczowej na skały lite jest niewielkie, ale współdziałając z
gazów atmosferycznych, wody i wielu związków chemicznych w niej wietrzeniem chemicznym może spowodować powstanie na powierzchni skał bruzd,
rowków, rynien i zagłębień. Gdy skała jest luz
na (np. piasek) spływająca woda
rozpuszczonych.
może szybko żłobić w niej początkowo drobne jary, które z czasem mogą przejść w
b) erozja  usuwanie zwietrzeliny i innych utworów skalnych przez deszcz, wiatr,
głębokie parowy. Ablacja prowadzi do wyjałowienia (uczynienia nieurodzajnym)
lodowiec, wody płynące oraz wody jezior, mórz i oceanów.
gleby, jest główny z
ródłem rumowiska (luz
ny materiał skalny) unoszonego przy
c) transport  przenoszenie materiału np. za pomocą lodu, wiatru, czy deszczu. Na
stanach powodziowych. Produkty wymycia osadzone w pobliskich zagłębieniach
wszystko to niemniej jednak znaczący wpływ ma ukształtowanie terenu i szata
nazywamy deluwiami  przeważnie osady drobnoziarniste, warstwowe zawierające
roślinna. Transport umożliwia przenoszenie, ale także dalszą obróbkę produktów
domieszki części organicznych (głównie roślinnych).
wietrzenia.
d) sedymentacja  osadzanie się materiału zwietrzelinowego (okruchy skalne,
ziarna, cząstki mineralne) w zbiorniku wodnym poprzez wcześniejszy transport.
e) akumulacja  nagromadzenie się materiału&
15. Rodzaje erozji rzecznej:
f) denudacja  zespół czynników prowadzących do zrównania terenu przez
Erozja rzeczna  niszczenie koryt rzek i potoków przez płynącą wodę. Postęp erozji
transport materiału skalnego w dół.
zależy od odporności podłoża koryta i prędkości wody.
g) diageneza  proces tworzenia skały litej ze skał luz
nych, polegajÄ…cy na Å‚Ä…czeniu
W górnym biegu rzeki występują:
spoiwem ziaren skalnych.
- erozja wgłębna - polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie
go przez niesione przez rzekę materiał skalny; powstają charakterystyczne doliny V-
8. Rodzaje spoiwa w skałach okruchowych:
kształtne o wąskim dnie i pochyłych zboczach.
- krzemionkowe  nadaje twardość skale, brak reakcji z HCl (z chalcedonu lub
- erozja wsteczna - cofanie siÄ™ z
ródeł rzeki w kierunku działu wodnego (może
opału)
doprowadzić do przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż); zachodzi
- węglanowe  reaguje z HCl (z kalcytu i/lub dolomitu)
tam, gdzie tworzÄ… siÄ™ katarakty czy wodospady.
- ilaste  słabe mechanicznie, barwa szara, jasna (z minerałów ilastych)
W środkowym biegu rzeki:
- żelaziste  czerwona i brunatna barwa (z tlenków i wodorotlenków żelaza)
- erozja boczna - podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym
- margliste  burzące z HCl i pozostawiające osad, barwa szara, jasna (z węglanu
nurtem rzecznym; rzeka meandruje, czyli tworzy zakola i zakręty. Z doliny rzecznej V-
wapnia i min. Ilastych)
kształtnej powstaje U-kształtna.
24. Charakterystyka spękań (szczelin) w skałach:
Powstaje starorzecze - jezioro przyrzeczne  jezioro leżące na dnie doliny rzecznej,
Występujące w skałach szczeliny dzielimy na trzy rodzaje związane z procesem
będące fragmentem jej byłego koryta i odcięte wałem przykorytowym od
geologicznym:
obecnego nurtu. Ma ona zwykle sierpowaty kształt.
a) szczeliny wietrzeniowe  powstają w wyniku fizycznego wietrzenia skał.
- erozja denna - żłobienie dna rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią
Występują w powierzchniowej strefie do głębokości nie przekraczającej
materiał; może powodować powstawanie poprzecznych do koryta rzeki wypłyceń
kilkudziesięciu metrów. Są przeważnie chaotycznie rozmieszczone. Mogą być
lub progów wodnych.
wypełnione drobnym materiałem zwietrzelinowym.
W dolnym biegu rzeki zwykle nad erozją przeważa akumulacja osadów niesionych b) szczeliny tektoniczne  powstają w wyniku dyslokacji tektonicznych. Można je
spotkać na znacznej głębokości przy czym im większa głębokość, tym są bardziej
przez rzekÄ™.
zwarte.
c) szczeliny syngenetyczne  powstają w wyniku wew. naprężeń występujących w
16. Od czego zależy przebieg dennej erozji rzecznej:
niektórych skałach w trakcie ich powstawania, np. przy krzepnięciu magmy lub
Erozja denna zależy od spadku rzeki, który jest uwarunkowany ukształtowaniem
odwadnianiu osadu.
terenu, ilości materiału niesionego przez nurt rzeki, budowy geologicznej podłoża i
25. Zręby i rowy tektoniczne:
podstawy erozyjnej.
Zrąb tektoniczny (horst)  struktura tektoniczna ograniczona przynajmniej z dwóch
stron uskokami i wypiętrzona wzdłuż nich względem otoczenia.
17. Cechy osadów lodowcowych:
Przykładem wielkoskalowego zrębu są Sudety, Góry Smocze, góry Ural.
Osady lodowcowe E. Runie dzieli pod względem genetycznym w następujący
Rów tektoniczny (graben)  rodzaj obniżenia geologicznego, obejmujący wąski i
sposób:
podłużny fragment skorupy ziemskiej, który zapadł się wzdłuż równoległych do
1) Osady typowo lodowcowe (glacjalne)
siebie uskoków normalnych.
2) Osady wodno lodowcowe (fluwioglacjalne)
Przykładami są: rów mariański  najgłębszy na świecie, rów krzeszowicki.
a) osady rzeczno lodowcowe (fluwioglacjalne)
b) osady jeziorno lodowcowe (limnoglacjalne)
26. Ogólne zasady podziału gruntów budowlanych:
Osady określone powyżej jako  typowe lodowcowe zostały osadzone przez
Grunt budowlany  wszystkie utwory geologiczne, tworzące podłoże budowlane.
wytopienie się bezpośrednio z lodu lodowcowego. Osady wodno lodowcowe
Podstawą podziału gruntów budowlanych jest ich pochodzenie:
osadzone zostały dzięki wodom z topniejącego lodowca (osady rzeczno
- rodzime  utwory, które powstały w środowisku naturalnym w wyniku procesów
lodowcowe) albo osadzone w jeziorach pod czołem lodowca (osady jeziorno
geologicznych. Te z kolei dzielimy na: skaliste i nieskaliste  (mineralne i organiczne)
lodowcowe).
- antropogeniczne  utwory, które powstały w wyniku działalności inżynierskiej i
Osady lodowcowe:
gospodarczej człowieka.
- gliny zwałowe budują one wały moren czołowych środkowej i północnej Polski
Ze względu na zastosowanie w budownictwie dzielimy je na: nasypy budowlane 
oraz moreny denne i ablacyjne. Glinom towarzyszą osady fluwioglacjalne. Składają
powstałe w wyniku kontrolowanego procesu technologicznego i nasypy
się na nie piaski sandrowe, które wytworzyły rozległe pola wydmowe oraz piaski i
niebudowlane  powstałe w wyniku niekontrolowanego procesu
żwiry, budujące kemy i ozy.
technologicznego. Bardziej szczegółowo grunty budowlane dzielimy ze względu na
- gliny bazalne czyli słabo wysortowane osady skalne, zbudowane z mieszaniny
parametru uziarnienia, które związane są z zawartością określonych frakcji.
licznych okruchów skalnych. Powstają na skutek wytopienia się oraz osadzania
materiałów skalnych pod lodowcem.
- gliny ablacyjne znajdujÄ… siÄ™ wewnÄ…trz albo na samej powierzchni lÄ…dolodu.
27. Podać ogólną charakterystykę soliflukcji:
18. Czynniki i skutki metamorfizmu:
Soliflukcja (spływ powierzchniowy) - jeden z procesów morfologicznych
Metamorfizm to zespół procesów prowadzących do zmiany budowy wewnętrznej
modelujÄ…cych stoki w obszarach o klimacie zimnym, w warunkach peryglacjalnych
skał, zachodzących w warunkach podwyższonej temperatury lub/i wysokiego
(obszary polarne, wysokie góry). Zjawisko to polega na powolnym (do kilku cm na
ciśnienia. Wpływ na jego przebieg mogą mieć również inne czynniki, jak np.:
rok) pełzaniu wierzchniej warstwy gruntu na zboczach, które są stale bądz
czasowo
magma oraz roztwory i gazy pomagmowe, a także czas. Zjawiska te przebiegają w
przemarznięte. Stąd zachodzi ono na granicy: warstwa rozmrożona-zamarznięte
głębi skorupy ziemskiej, obejmując zarówno skały osadowe jak i magmowe oraz
podłoże. Rozmarznięta powierzchniowa warstwa zwietrzeliny, silnie nasączona
wcześniej powstałe skały metamorficzne. Powodują one zmianę pierwotnych
wodą "ślizga się" po nadal zamarzniętej głębszej warstwie. Zachodzi najczęściej na
struktur i tekstur skał, a także prowadzą do zmian ich składu mineralnego, niekiedy
utworach glebowych o dużej zawartości części ilastych i pyłowych, na stokach o
również chemicznego. Produktem tych przeobrażeń są skały metamorficzne.
wystawie północnej i spadkach powyżej 30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji
są jęzory soliflukcyjne.
19. Uskoki: rodzaj deformacji, ważniejsze elementy:
Uskok  struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i
przemieszczenia ich wzdłuż powstałej powierzchni (lub wąskiej strefy zniszczenia),
28. Co oznacza, że grunt jest gliniasty (np. żwir/piasek gliniasty):
zwanej powierzchnią uskoku lub ślizgiem. W uskoku wyróżnia się również dwa
Grunty gliniaste w stanie suchym sÄ… twarde, ale po nasÄ…czeniu wodÄ…
skrzydła: wiszące (podniesione) i zrzucone (obniżone). Mierzona w pionie odległość
przypominają plastelinę. Oprócz tego, grunty te są barierą dla swobodnego
między skrzydłami tej samej warstwy jest jego wysokością (amplitudą). Odległość
przepływu wody. Mogą przysporzyć wielu kłopotów budowlanych.
pozioma wyznacza rozstęp warstwy. W zależności od ułożenia skrzydeł i powierzchni
uskokowej wyróżnia się uskoki normalne oraz wsteczne. Uskokom mogą towarzyszyć
inne struktury tektoniczne (przyuskokowe podgięcia warstw, fałdy, fleksury). 29. Podać charakterystykę gruntów spoistych:
Związane są z nimi powstawanie zrębów (skrzydło wiszące obustronnie jest Grunty spoiste zawierają >2% frakcji iłowej. Grunty spoiste w stanie wilgotnym
ograniczone skrzydłami zrzuconymi) i zapadlisk (np. rowów tektonicznych  skrzydło wykazują cechy materiału plastycznego, natomiast w stanie suchym zachowują
zrzucone obustronnie kontaktuje ze skrzydłami wiszącymi). postać bryłek oraz większych grudek, nie rozpadające się przy słabym nacisku (w
palcach). Ich wytrzymałość na ściskanie jest niewielka i w znacznym stopniu
20. Płaszczowiny: rodzaj deformacji: uzależniona od nasycenia wodą. Grunty spoiste w zależności od zawartości frakcji
Płaszczowina  zespół fałdów dużych rozmiarów, obalonych i nasuniętych na inne piaskowej dzielimy na trzy grupy: grunty piaszczyste, grunty pylaste i grunty
utwory. Podczas kilkumetrowych przesunięć płaszczyzny, ta ulega z reguły pośrednie. Grunty te makroskopowo określamy na podstawie próby
skomplikowanym deformacjom fałdowym w postaci drugorzędnych fałdów, wałeczkowania, rozcierania gruntu w wodzie oraz rozmakania.
powierzchni ścięć, rozerwania i wyciśnięcia części fałdu.
21. Elementy ułożenia warstw:
Warstwa  bryła skalna ograniczona dwiema, w przybliżeniu równoległymi,
powierzchniami: górną zwaną stropem i dolną  spągiem.
30. Opisać zjawisko osiadania zapadowego i podać, w jakich gruntach najczęściej
a) bieg warstwy (rozciągłość)  krawędz
przecięcia powierzchni stropowej lub
występuje:
spÄ…gowej z pÅ‚aszczyznÄ… poziomÄ…. Azymut biegu warstwy ² (kierunek jej biegu)
Osiadanie zapadowe  zjawisko pionowego obniżania się mas powierzchniowych.
określa się jako kąt poziomy zawarty między kierunkiem północy geograficznej a
Spowodowane jest nasyceniem gruntów wodą, które w konsekwencji tracą swoją
linią biegu, z przedziału wartości w zakresie 0o-180o.
stabilność, gdyż zmniejsza się ich spójność i tarcie wewnętrzne. Najbardziej podatne
b) upad warstwy  kąt dwuścienny ą zawarty między powierzchnią stropu lub spągu
na osiadanie zapadowe sÄ… lessy. Z tego powodu lessy nie stanowiÄ… dobrego
a płaszczyzną poziomą (0o-900)
podłoża budowlanego. Jeśli jest konieczność posadowienia budowli na terenach
c) kierunek zapadnia warstwy  kierunek rzutu pionowego na płaszczyznę poziomą
lessowych, wymagane jest zabezpieczenie podłoża przed wpływami wód
linii największego spadku stropu lub spągu.
gruntowych, opadowych i przemarzaniem.
Określany jest przez podanie azymutu ł (0o-360o) lub kierunku w odniesieniu do stron
świata.
31. Wymień geologiczno-inżynierskie zjawiska wywołane obecnością wody w
22. Co to jest wychodnia warstwy:
podłożu budowlanym:
Wychodnia warstwy  miejsce w terenie, w którym dana warstwa skalna, jak również
Wody występujące w gruncie, w zależności od swojego charakteru, wywierają duży
inne ciało, wychodzi na powierzchnię ziemi.
i różnorodny wpływ na właściwości gruntu, obniżając przede wszystkim jego
własności wytrzymałościowe. Są to:
23. Fałdy: rodzaj deformacji, ważniejsze elementy:
a) zjawiska krasowe
Fałd  to ciągła deformacja tektoniczna polegająca na wygięciu plastycznym
b) sufozja
warstw skalnych bez przerwania ich ciągłości, powstała na skutek fałdowania.
c) kolmatacja
Prosty, normalny, symetryczny fałd należy do rzadkości. Fałd składa się z
d) upłynnianie gruntu
następujących części:
e) kurzawki
- części wypukłej (antykliny, siodła) i części wklęsłej (synkliny, łęku)
f) przemarzanie gruntu, wysadziny, przełomy
- skrzydła fałdu będącym częścią pośrednia pomiędzy antykliną a synkliną
- promienia  odległość pomiędzy antykliną a najbliższą synkliną mierzona w
poziomie
32. Charakterystyka krasowatości:
- amplituda  odległość pomiędzy antykliną a synkliną mierzona w pionie
Krasowatością nazywa się występowanie w skale próżni powstałych w wyniku
Antyklina posiada w swoim jÄ…drze utwory starsze, natomiast synklina posiada w
rozpuszczania skały przez krążące w niej wody. Skałami szczególnie podatnymi na
swoim jądrze utwory młodsze.
rozpuszczanie są wapienie, dolomity, gipsy, sól kamienna, a także skały okruchowe
Ze względu na kształt fałdu, wyróżniamy:
o spoiwie węglanowym. Wody opadowe, wciskając się w skały porowate,
- f. normalny
rozpuszczają je zarówno na powierzchni,
- f. obalony
jak i poniżej. Rozróżnia się zatem formy krasowe powierzchniowe i podziemne.
- f. leżący
Szczególne znaczenie ma kras w skałach wapiennych. Zawarty w wodzie kwas
- f. pochylony
węglowy lub wolny dwutlenek węgla doprowadza do przemiany słabo
rozpuszczalnego w wodzie węglanu wapnia w łatwo rozpuszczalny kwaśny węglan W części wewnętrznej błonki woda ta przyjmuje właściwości wody higroskopijnej, a
wapnia wg reakcji: CaCO +H 0+CO óð Ca(HCO ) . Podziemne formy krasowe w części zew. Wody wolnej.
3 2 2 3 2
grożą zawałami, a powierzchniowe mogą powodować dużą zmienność własności c) woda wolna  zw. też grawitacyjną, woda, która w ośrodku skalnym ma
fizyko-mechanicznych. właściwości wody zwykłej czyli: jest rozpuszczalnikiem, przekazuje ciśnienie hydrost.,
przemieszcza się pod wpływem grawitacji.
d) woda kapilarna  woda, która wypełnia pory i szczeliny skalne do pewnej
33. Przemarzanie gruntów  wyjaśnij zjawisko:
wysokości ponad poziom wody wolnej lub utrzymuje się tam zawieszona powyżej
Przemarzanie gruntów  zmiany strukturalne i tekstualne szkieletu gruntowego
strefy wody wolnej (wznios kapilarny).
wywołane zamarzaniem i odmarzaniem w przypowierzchniowej strefie,
powodujące odkształcenia gruntów, które mogą być szkodliwe dla fundamentów i
wznoszonych na nich konstrukcji budowlanych. Fundamenty zatem powinny być 41. Swobodne zwierciadło wody podziemnej  warunki występowania:
posadowione poniżej strefy przemarzania, która w naszej strefie klimatycznej wynosi Swobodne zwierciadło wody podziemnej  zwierciadło pozostające pod ciśnieniem
od 0,8 do 1,4m. Zmiany struktury gruntów ujawniają się zmianą własności atmosferycznym, co oznacza, że nad zwierciadłem wody w tej samej warstwie
wytrzymałościowych. przepuszczalnej występuje przestrzeń bez wody umożliwiająca jego podnoszenie
siÄ™.
34. Podać przyczyny powstawania osuwisk:
Osuwisko  nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i 42. Charakterystyka wód gruntowych (warunki występowania, zasilania):
mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka Wody o następujących cechach hydrogeologicznych:
(podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). - warstwa wodonośna (ośrodek skalny zdolny do gromadzenia i przewodzenia
Przyczyny: wody) znajduje się bezpośrednio pod powierzchnią terenu
a) nawodnienie gruntów na zboczu spowodowane: opadami atmosferycznymi, - zwierciadło wody jest swobodne, pod którym występuje strefa aeracji,
topnieniem śniegu, podpiętrzaniem wód podziemnych, sztucznym nawodnieniem umożliwiająca infiltrację opadów atmosferycznych do warstwy wodonośnej
terenu. - przy każdym stanie zwierciadła woda nie kontaktuje się ze strefą glebową
b) sufozja i upłynięcie utworów przepuszczalnych Występują najczęściej w sypkich utworach tarasów rzecznych, stożków
c) podcięcia stoku w wyniku procesów erozyjnych, w trakcie robót budowlanych napływowych czy w piaskach wydmowych. Zasilane są głownie przez infiltrację
czy przy eksploatacji skał opadów atmosferycznych i napływ wód podziemnych z terenów sąsiednich.
d) obciążenia statyczne: posadowienie budynków, wykonanie nasypów Podlegają, do pewnej głębokości, sezonowym
e) obciążenia dynamiczne(drgania): trzęsienia Ziemi, ruch pojazdów i urządzeń i rocznym zmianom temperatury powietrza. Skład chemiczny i stan sanitarny wód
mechanicznych gruntowych są bardzo zróżnicowane.
35. Podać ogólną charakterystykę zsuwów: 43. Charakterystyka wód zaskórnych (warunki występowania, zasilania):
Zsuw  zsuwanie się, osuwanie, ześlizg mas skalnych wzdłuż określonej powierzchni Wody zaskórne są wodami umiejscowionymi tuż pod powierzchnią terenu.
(pow. ścięcia). Zsuw następuje niespodziewanie bądz
może być poprzedzony Zwierciadło tych wód jest swobodne i występuje przeważnie w obrębie strefy
rysami, pęknięciami i szczelinami. glebowej, na głębokości nie przekraczającej kilkudziesięciu cm, a niekiedy pokrywa
Podział zsuwów ze wzgl. na kształt powierzchni ześlizgu i rodzaj mas skalnych: się z powierzchnią terenu. Przyczyną powstania wód zaskórnych jest płytkie podłoże
a) zsuwy płaszczyznowe  następuje wzdłuż powierzchni uwarstwienia, wzdłuż warstwy wodonośnej i niewielka miąższość sprawiająca, że strefa nasycenia
granicy zwietrzelina-skała macierzysta, oraz wzdłuż szczelin, bez obrotu. gromadząca wody z opadów atmosferycznych i z napływów z sąsiednich terenów
b) zsuwu rotacyjne  następują po powierzchni zbliżonej do powierzchni walcowej; dochodzi do powierzchni terenu. Wody te są podatne na:
masy skalne przesuwają się ruchem postępowo-rotacyjnym (ruch z obrotem - zanieczyszczenia pochodzące z opadów atmosferycznych i powierzchni terenu
wstecz). Ten rodzaj zsuwu bardzo często sięga w głąb masywu skalnego, obejmując - zanieczyszczenia drobnoustrojami i substancjami strefy glebowej
skały występujące poniżej podnóża zbocza. - dobowe wahania temperatury i parowanie
Podział zsuwów ze wzgl. na budowę geologiczną zbocza, na którym następuje
ruch:
44. Charakterystyka wód wgłębnych (warunki występowania, zasilania):
a) konsekwentne  zsuwy płaszczyznowe, gdy przemieszczanie następuje na
Wody wgłębne to wody występujące w warstwach wodonośnych, odizolowanych
granicy warstw, spękań, uskoku.
od powierzchni terenu utworami nieprzepuszczalnymi. Ze względu na izolację od
b) insekwentne  zsuwy rotacyjne, gdy przemieszczenie następuje po powierzchni
warunków zewnętrznych nie podlegają wahaniom temperatury lub zaznaczają się
ścięcia poprzecznej do powierzchni strukturalnej.
tylko zmiany sezonowe (dla płycej występujących). Charakteryzują się napiętym
c) asekwentne  zsuwy rotacyjne, które powstają w jednorodnych utworach.
zwierciadłem, dostosowanym do kształtu nadległych warstw nieprzepuszczalnych.
W strefach wychodni lub kontaktu z wodami innych horyzontów zwierciadło jest
36. Podać ogólną charakterystykę obrywów skalnych: swobodne. Różnica poziomów najniżej i najwyżej położonych punktów zwierciadła
Obryw skalny  oderwanie się wielkich ma skalnych. Powstaje on wówczas, gdy umożliwia powstawanie efektu artezyjskiego (jeżeli zwierciadło piezometryczne
stromości zboczy towarzyszy duży kąt upadu warstw lub oddzielność ciosowa w układa się powyżej powierzchni terenu) i subartezyjskiego (jeżeli zwierciadło układa
kierunku doliny bÄ…dz
podnóża klifu. Może również zachodzić i przy korzystnej się poniżej powierzchni terenu) w rozległych synklinach (Niecka Mazowiecka,
budowie geologicznej, gdy zbocze zostało podcięte rzekę czy kipiel morską bądz
Niecka A
ódzka, Basen Londynu, Basen Dakoty, Wielki Basen Artezyjski). Wody
działalność człowieka. Powstaje w wysokich górach, lub na wysokich i stromych wgłębne, podobnie jak wody zaskórne i gruntowe są odnawialne i zasilane
zboczach. Obrywy tworzą się w bardzo krótkim czasie, zaledwie w ciągu kilku minut. głównie wodami opadowymi. W tym przypadku jednak zasilanie odbywa się bądz

SÄ… procesami groz
nymi dla człowieka, gdyż do końca nieprzewidywalnymi. przez bezpośrednią infiltrację tych wód,
bÄ…dz
za pośrednictwem innych warstw wodonośnych.
45. Napięte zwierciadło wód podziemnych:
Jeżeli w warstwie wodonośnej, całkowicie nawodnionej i przykrytej nadkładem
nieprzepuszczalnym, znajduje się woda pod pewnym ciśnieniem > od ciśnienia
atmosferycznego, wówczas na granicy warstwy wodonośnej i nadkładu występuje
37. Podać ogólną charakterystykę spełzywań:
napięte zwierciadło wody podziemnej.
Spełzywanie jest procesem powierzchniowym, zachodzącym na wielkich
przestrzeniach stokowych; jest to powolny stały ruch, któremu ulegają zwietrzeliny
lub utwory luz
ne leżące na zboczach nawet o małych nachyleniach (od 3o). Jego
46. Strefy hydrogeologiczne w podłożu skalnym:
nasilenie związane jest z okresami opadów i roztopów, ale też może odbywać się
a) strefa aeracji  zw. strefą napowietrzenia; strefa pomiędzy powierzchnią terenu a
bez udziału wody. Zależy w dużej mierze od rodzaju podłoża. I tak less jest odporny
zwierciadłem wód podziemnych. Wolne przestrzenie pomiędzy skałami są
na spełzywanie, natomiast iły, gliny i drobnoziarniste piaski o dobrze zaokrąglonych
częściowo wypełnione wodą lub powietrzem. Woda w postaci ciekłej może
ziarnach łatwo mu ulegają. Pełznące zbocze łatwo poznać po pomarszczonej,
występować jako woda związana (higroskopijna, błonkowata lub kapilarna) lub
pofalowanej powierzchni i wygiętych u podstaw drzewach.
jako woda wolna. Woda w strefie aeracji może także występować w postaci pary
wodnej. Wody w tej strefie pozostają w ścisłym kontakcie z powietrzem i nie tworzą
ciągłego horyzontu.
38. Ważniejsze sposoby zabezpieczania terenów osuwiskowych:
b) strefa saturacji  zw. strefą nasycenia lub nawodnienia; warstwa skalna, w której
a) badanie i obserwacja osuwisk: geodezyjne pomiary przemieszczeń za pomocą
wolne przestrzenie (szczeliny, pory) są całkowicie wypełnione wodą. Od strefy
reperów, pomiary inklinometryczne, monitoryczne.
aeracji oddzielona jest zwierciadłem wód podziemnych. Wody w strefie saturacji
b) zabezpieczenia zboczy: wzmacnianie gruntów, budowle oporowe, kotwienie
dzielimy na gruntowe, wgłębne i głębinowe.
zbocza osuwisk.
47. Istota i warunki występowania zwierciadła piezometrycznego:
39. Pochodzenie wód podziemnych:
Jeżeli do warstwy wodonośnej z napiętego zwierciadła wody zostanie
y
ródłem wód podziemnych jest infiltracja, kondensacja i niektóre procesy
doprowadzony otwór wiertniczy (studnia) wówczas napłynie do niego woda, a jej
geologiczne związane z powstaniem skał i struktur budowy geologicznej.
poziom ustabilizuje się na pewnej wysokości ponad stropem warstwy wodonośnej.
Infiltracja - grawitacyjne przemieszczanie wód powierzchniowych oraz opadowych
Jest to tzw. wysokość piezometryczna, określająca wartość ciśnienia
w głąb skorupy ziemskiej. Wody podziemne pochodzące z tego z
ródła nazywamy
piezometrycznego (ciśnienia, jakie wywiera woda na spąg warstwy nadkładu) w
wodami infiltracyjnymi. Ilość wód infiltrujących do podłoża skalnego zależy od
miejscu otworu. Powierzchnia wyznaczająca poziom wysokości piezometrycznych
czynników klimatycznych i własności infiltrujących terenu. Infiltracja może być też
w poszczególnych punktach warstwy wodonośnej nazywa się zwierciadłem
wywołana sztucznie, np. w celu nawadniania terenów upraw rolnych.
piezometrycznym. Jest to zwierciadło pozorne, a jego kształt zależy m.in. od stanu
Kondensacja  proces przejścia pary wodnej zawartej w powietrzu i znajdująca się
kinematycznego wody. Nachylone jest w kierunku przepływu, a miarą nachylenia
w próżniach skalnych w wody kondensacyjne. Nie odgrywają one znaczącej roli w
jest jego spadek określony stosunkiem różnicy wysokości dwóch punktów
kształtowaniu zasobów wód podziemnych. Mają one jednak pewne znaczenie w
zwierciadła, położonych na linii przepływu, do odległości między tymi punktami.
zasilaniu gleby w wilgoć w ciepłych okresach bezopadowych.
48. Sposób graficznego przedstawiania zwierciadła wód podziemnych:
40. Postaci wody występującej w ośrodku skalnym w stanie ciekłym:
Zwierciadło wód podziemnych przedstawia się na mapach:
a) woda higroskopijna  woda zaadsorbowana przez składniki skały bezpośrednio z
a) hydroizobatami linie łączące punkty zwierciadła wody, położone na
pary wodnej zawartej w powietrzu . Tworzy ona na czÄ…stce skalnej warstewkÄ™ o
jednakowej głębokości od powierzchni terenu.
grubości setnych lub tysięcznych części milimetra. Nabiera fizycznych cech cząstki
b) hydroizohipsami  linie łączące punkty zwierciadła wody, leżące na ten samej
skalnej, nie jest rozpuszczalnikiem, nie przemieszcza się pod wpływem sił grawitacji,
wysokości względem przyjętego poziomu odniesienia, z reguły morza.
nie przekazuje ciśnienia hydrostatycznego.
Mapy sporządza się podstawie parametrów położenia zwierciadła wody
b) woda błonkowata  woda adsorbowana w fazie ciekłej przez cząstki skały.
(wysokości lub głębokości) w szeregu punktów obserwacyjnych: otworów
Tworzy ona na cząstce skalnej błonkę o grubości do dziesiątych części mikrometra.
wiertniczych, studni, wykopów.
49. Metody badań geologicznych podłoża gruntowego:
Badania gruntów dzielą się na:
a) terenowe (polowe),
b) laboratoryjne.
Polowe obejmujÄ…:
a) Wstępne rozpoznanie terenu na podstawie map geologicznych,
danych hydrobiologicznych, dokumentacji archiwalnych,
b) Oględziny terenu, oceny stanu istniejących obiektów (sąsiadów),
c) Badania wstępne (doły próbne).
Metody badań gruntów budowlanych:
a) Wyrobiska badawcze (szybiki, sztolnie, wykopy, rowy i szurfy, otwory
wiertnicze)
b) Wiercenia rozpoznawcze
c) Sondowanie:
·ð Sondy statyczne (wciskane),
·ð Sondy dynamiczne (wbijane),
·ð Sondy obrotowe (skrÄ™cane).
Prędkość zagłębienia się sondy na jednostkę czasu świadczy o
spoistości gruntu.
Wymiary sond, ich ciężar i kształt jest znormalizowany. Uzyskane
wyniki konfrontujemy z danymi w tabelach i w oparciu o to
określamy stopień spoistości i inne cechy techniczne gruntów.
Badania makroskopowe:
Próbki są pobrane z dołów badawczych lub otworów wiertniczych. Celem tych
badań jest wstępne określenie rodzaju, stanu wilgotności i spoistości gruntów.
Rodzaj gruntów określa się jako spoisty, jeśli po wyschnięciu próbki gruntu tworzy on
zwarte grudki, a jako niespoiste  po wyschnięciu stanowi on niezwiązane z sobą
cząsteczki rozpadające się pod wpływem lekkiego nacisku palcem. Stopień
spoistości możemy określić na podstawie tzw. próby wałeczkowania. Uformowana
grudka gruntu w postaci kulki o średnicy 7-10mm, wałeczkujemy nasadą kciuka na
wyprostowanej dłoni, aż do otrzymania wałeczka o średnicy 3mm.
Na podstawie ilości prób wałeczkowania, rodzaju uszkodzeń oraz wyglądu tego
wałeczka możemy określić stopień spoistości gruntu (mało, średnio, zwięzło i bardzo
spoisty).
Innymi metodami badania spoistości gruntu są: próby rozcierania i próby
rozmakania.
50. Ogólny rys budowy geologicznej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskie: (& )
51. Ogólny rys budowy geologicznej Niżu Podlaskiego: (& )
52. Ogólny rys budowy geologicznej Karpat fliszowych: (& )
53. Ogólny rys budowy geologicznej Zapadliska Przedkarpackiego: (& )