Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
RAPORT KOC
COWY
Z EWALUACJI BIEŻ
CEJ EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU UCHODy
CZEGO,
POLSKA - EDYCJA 2005
EUROREG  Uniwersytet Warszawski
Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych
ul. Krakowskie Przedmieście 30
00-927 Warszawa
(48-22) 826 16 54
(48-22) 826 21 68
www.euroreg.uw.edu.pl
Warszawa, 15 listopada 2006
1
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
SPIS TREŚCI
WNIOSKI I REKOMENDACJE ............................................................................................................. 5
WNIOSKI................................................................................................................................................ 5
REKOMENDACJE....................................................................................................................................... 6
Rekomendacje odnośnie realizacji bieżących projektów................................................................. 6
Rekomendacje odnośnie systemu wdrażania i monitoringu EFU.................................................... 6
Rekomendacje odnośnie metod i narzędzi ewaluacji efektów EFU................................................. 7
WPROWADZENIE ................................................................................................................................. 9
ZAKA
ADANE CELE I EFEKTY EWALUACJI ........................................................................................................ 9
PYTANIA BADAWCZE I METODOLOGIA ........................................................................................................ 10
Opis zastosowanych metod badawczych ...................................................................................... 14
Ograniczenia procesu badawczego ............................................................................................... 14
PODSTAWOWE INFORMACJE O BADANYM PROGRAMIE ................................................................................... 15
Informacje kontekstowe................................................................................................................ 15
Informacje o badanym programie................................................................................................. 17
1 OCENA STANU I STOPNIA REALIZACJI BIEŻ
CYCH PROJEKTÓW ....................................... 20
2 ANALIZA SYSTEMU WDRAŻANIA I MONITORINGU EFU ........................................................ 27
3 OPRACOWANIE METOD I NARZ
DZI EWALUACJI EFEKTÓW EFU........................................ 31
ANEKSY ................................................................................................................................................ 33
2
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
3
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Zespół ewaluacyjny dziękuje pracownikom WWPWP oraz beneficjentom Europejskiego Funduszu
Uchodz
czego za pomoc w zgromadzeniu informacji i wsparcie w kontaktach z instytucjami
odpowiedzialnymi za realizację Programu 2005.
Za wszystkie wnioski i rekomendacje przedstawione w niniejszym raporcie autorzy raportu biorą
całkowitą odpowiedzialność.
4
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
WNIOSKI I REKOMENDACJE
WNIOSKI
Główne osiągnięcia:
- Większość celów i rezultatów projektów została osiągnięta i pozwala przewidywać ich pełne
zrealizowanie do końca czasu realizacji
- projekty koncentrują się na działaniach wzajemnie się dopełniających i istotnych dla sytuacji
uchodz
ców w Polsce
- projekty pozwoliły zrealizować działania, które w innym przypadku nie mogłyby być finansowane z
innych z
ródeł lub też byłyby realizowane z dużym opóz
nieniem lub mniejsze skali
- usprawniono komunikację i zacieśniono współpracę z beneficjentami końcowymi
- wprowadzono w trakcie realizacji system wskaz
ników na potrzeby monitoringu
- pomimo wynikłego z przyczyn zewnętrznych póz
nienia w uruchomieniu programu do chwili badania
osiągnięto większość planowanych celów
- podjęcie działań służących opracowaniu metody ewaluacji dostosowanej do specyfiki Programu.
Główne problemy:
- opóz
nienia w decyzjach o uruchomieniu programów i przekazywaniu środków
- stosunkowo ograniczona liczba wnioskodawców
- problemy z osiągnięciem przez wszystkie projekty wysokiego poziomu wydatkowania środków, co
uniemożliwiało szybkie wystąpienie o środki kolejnych transz
- nie dość pełne dostosowanie struktury oferty działań w projektach do charakterystyki grup
docelowych
- ograniczenia w możliwości oceny jakości projektów na podstawie wynegocjowanych z beneficjentami
końcowymi wskaz
ników
- niedostatecznie rozpowszechniana informacja o zrealizowanych i wdrażanych działaniach EFU w
Polsce.
Inne zagadnienia:
Wiedza o sytuacji uchodz
ców jest w Polsce niewielka i na ogół ogranicza się do informacji
resortowych. Za niedostateczne należy uznać rozpoznanie sytuacji zwłaszcza osób przebywających
poza ośrodkami, problemów, jakie napotykają, warunków bytowych, sytuacji psychologicznej. Dotyczy
to zwłaszcza kwestii uchodz
ców i imigrantów przebywających w szarej strefie, na co zwraca się
uwagę także w ewaluacji wykonania EFU w Polsce zleconej przez Komisję Europejską.1 Istnieje też
potrzeba transferu wiedzy o sposobach i doświadczeniach realizacji działań EFU w innych krajach Unii
Europejskiej (zwłaszcza w zakresie monitoringu rzeczowego i oceny) i wsparcie starań instytucji
zarządzającej o pozyskanie takiej wiedzy.
Pomimo wdrożenia rekomendacji z badania ewaluacyjnego edycji 2004 w zakresie poprawy systemu
monitoringu rzeczowego, nadal nie można uznać, że osiągnięto stan zupełnie satysfakcjonujący.
1
Zob. European Refugee Fund: final evaluation of the first phase (2000-2004) and definition of a
common assessment framework for the second phase (2005-2010), National Report on Poland, 2006
5
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Dalszego dopracowania wymaga struktura wskaz
ników produktu i rezultatu dla poszczególnych typów
projektów jeszcze na etapie programowania.
REKOMENDACJE
Rekomendacje odnośnie realizacji bieżących projektów
Rekomendacje odnośnie realizacji bieżących projektów Szerzej patrz:
1.1 Poprawić przepływ informacji w relacji do i od beneficjentów
Strona 25
Działania: poprawić system informacji
końcowych, a zwłaszcza do i od beneficjentów ostatecznych
1.2 Wspomagać tworzenie sieci
25
Działania: ze względu na specjalizację beneficjentów końcowych i
potencjalne uzupełnianie wspierać tworzenie sieci współpracy bieżącej
między beneficjentami
Usprawnić proces realizacji zamówień publicznych
1.3
25-26
Działania: W niektórych projektach obserwuje się wydłużanie czasu
realizacji wskutek organizowania odrębnych przetargów na stosunkowo
niewielkie kwoty. Zachęcać do lepszego planowania procesu
organizacji przetargów i łączenia ich, gdzie to możliwe
Rekomendacje odnośnie systemu wdrażania i monitoringu EFU
Rekomendacje odnośnie systemu wdrażania i monitoringu EFU Szerzej patrz:
2.1 Uelastycznienie transferu środków
6
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Rekomendacje odnośnie systemu wdrażania i monitoringu EFU Szerzej patrz:
27
Działania: Poważnym problemem realizacyjnym było niezawinione
opóz
nienie uruchomienia programu (podpisania umów, przekazania
środków). W takich sytuacjach należy oczekiwać odpowiedniego
dostosowania w formie uproszczenia zasad transferu (skrócenia czasu;
zmniejszenie wymagań wydatkowania 70% środków jako warunku
wystąpienie o kolejna transzę).
2.2 Fundusz pomostowy utworzenie funduszu pomostowego,
27-28
Działania: Rozważyć
pozwalającego prefinansować uruchamianie projektów
Dopracowanie listy wskaz
ników
2.3
28
Działania: dopracować listę obligatoryjnych wskaz
ników w odniesieniu
do produktów i rezultatów i wprowadzić je od początku (przed
ogłoszeniem konkursów) do procesu planowania i realizacji projektów
kolejnych edycji Programu
Opracować i wdrożyć kampanię informacyjną o działaniach
2.4
programu EFU w Polsce
25, 29-30
Działania: Zarówno promowanie działań EFU, jak też informacje o
ogłaszanych konkursach mają ograniczony zasięg. Skutkuje to między
innymi małą liczbą zgłoszeń wniosków, zatem też ograniczonym
wyborem projektów. Mimo, że EFU na poziomie europejskim nie ma
dopracowanego loga ani materiałów promocyjnych, konieczne jest
usprawnienie systemu informowania o EFU w Polsce.
Rekomendacje odnośnie metod i narzędzi ewaluacji efektów EFU
Rekomendacje odnośnie metod i narzędzi ewaluacji efektów EFU Szerzej patrz:
3.1 Dobór metod i narzędzi powinna bazować na wykorzystaniu
31-32
Działania: Metoda
zróżnicowanych narzędzi, adekwatnych do charakteru przedmiotu i celu
badania. W innym przypadku utrudniona będzie weryfikacja informacji,
ich porównanie i uzyskanie pełnego obrazu badanych zjawisk.
7
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Rekomendacje odnośnie metod i narzędzi ewaluacji efektów EFU Szerzej patrz:
3.2 Jakość zespołu badawczego badań w środowisku beneficjentów
31-32
Działania: Osiągnięcie celu
ostatecznych w wielkim stopniu zależy od kwalifikacji i doświadczenia
zespołu badawczego, zwłaszcza ankieterskiego w zakresie kontaktów
międzykulturowych.
Rozważyć możliwość uzupełnienia narzędzi na potrzeby ocen
3.3
efektów długoterminowych
32
Działania: Badania jakościowe pozwalają uzyskać wgląd w zjawiska
badane i zgłębić jego istotę, zidentyfikować problemy. Potrzeba
uzyskania możliwości porównywania danych w długim okresie nakazuje
rozważyć możliwość uzupełnienia wywiadów kierowanych o krótkie,
lecz bardziej wystandaryzowane narzędzie w postaci ankiety
dotyczącej wybranych, kluczowych kwestii badania. Pozwoliłoby to
porównywać np poziom satysfakcji z działań Programu pomiędzy
edycjami w długim okresie, wzbogacając tym samym bazę informacyjną
dla oceny.
8
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
WPROWADZENIE
Badanie ewaluacyjne zostało zlecone przez Władzę Wdrażającą Program Współpracy Przygranicznej
PHARE a wykonane przez zespół badawczy EUROREG  Uniwersytet Warszawski w składzie dr
Teresa Halik, dr Marek Kozak (kierownik projektu), mgr Karol Olejniczak oraz zespół ankieterski.
ZAKA
ADANE CELE I EFEKTY EWALUACJI
Zlecone badanie w założeniu było ewaluacją bieżącą i miało:
" pomóc w uchwyceniu wstępnych produktów i efektów EFU dając tym samym punkt odniesienia do
przyszłych pogłębionych ewaluacji ex post EFU;
" skorygować system monitoringu i poprawić bieżące pomiary EFU;
" przygotować warsztat narzędziowy dla przyszłych pełnych ewaluacji efektów EFU.
Te trzy szerokie cele zostały przełożone na następujące trzy cele operacyjne, będące podstawą
kontraktu:
Cel 1: Ocena stanu i stopnia realizacji bieżących projektów  w tym analiza wstępnych opinii
interesariuszy o projektach edycji i ich możliwych efektach;
Cel 2: Analiza systemu wdrażania i monitoringu projektów EFU - w tym wdrożenie rekomendacji
ewaluacji ex post EFU edycji 2004;
Cel 3: Opracowanie i pilotaż metod i narzędzi ewaluacji efektów EFU.
Realizacja powyższych celów przyniosła produkt w postaci niniejszego raportu końcowego
zawierającego:
" Ocenę stanu i stopnia realizacji bieżących projektów  w tym zebrane i przeanalizowane wstępne
opinii interesariuszy o projektach edycji i ich możliwych efektach;
" Analizę systemu wdrażania i monitoringu projektów EFU z odniesieniem do rekomendacji
ewaluacji ex post EFU 2004;
" Wypracowany i przetestowany pakiet metod i narzędzi ewaluacji efektów EFU.
Struktura niniejszego raportu dokładnie odzwierciedla 3 operacyjne cele badania.
Raport, przy założeniu, iż zostanie wykorzystany przez zleceniodawcę i adresatów raportu - przyczyni
się do osiągnięcia następujących efektów:
" Prezentując dane na temat wstępnych, bieżących produktów i efektów EFU daje punkt
odniesienia do przyszłych badań, które w sposób pełny i kompleksowy będą mogły przedstawić
efekty długoterminowe i pozytywne zmiany wywołane przez projekty i program EFU
" Przyczynia się do dalszego doskonalenia systemu monitoringu i systemu wskaz
ników EFU 
systemu, bardziej elastycznego, przejrzystego i łatwego w zastosowaniu oraz odzwierciedlającego
specyfikę EFU
9
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
" Jest elementem tworzenia unikalnego, innowacyjnego w skali europejskiej warsztatu
metodologicznego badania efektów EFU a co za tym idzie poprawiania jakości pomocy
świadczonej uchodz
com w kolejnych edycjach Programu.
PYTANIA BADAWCZE I METODOLOGIA
Struktura przeprowadzonego badania, odzwierciedlała wymagania postawione przez zlecającego w
Zakresie Zadań. Do każdego z celów ewaluacji, przyporządkowane były szczegółowe pytania
ewaluacyjne a do nich zaś metody gromadzenia i analizy danych.
Podsumowanie metodologii przedstawiono w tabeli 1.
10
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Tabela 1. Główne kwestie badawcze, pytania i metody
Główne kwestie badawcze Szczegółowe pytania ewaluacyjne Zastosowane metody
Czy projekty są realizowane zgodnie z przyjętymi celami? Analiza dokumentów oraz informacji udzielonych
przez interesariuszy
Czy projekty realizowane są zgodnie z założonymi Analiza dokumentów oraz informacji udzielonych
harmonogramami? przez interesariuszy
Czy istnieje wpływ czynników zewnętrznych na realizację i
przewidywane efekty projektów?
Czy w dotychczasowej realizacji projektów napotkano na Analiza dokumentów oraz informacji udzielonych
jakieś problemy, jeśli tak to jakie i z czego wynikały? przez interesariuszy
Cel 1: Ocena stanu i stopnia
Czy projekty uchwyciły potrzeby beneficjentów ostatecznych Analiza wywiadów, dokumentów oraz informacji
realizacji bieżących projektów  w
(w jakim stopniu działania przyczyniają się do rozwiązania udzielonych przez interesariuszy w czasie wywiadów
tym analiza wstępnych opinii
lub minimalizowania problemów beneficjentów
interesariuszy o projektach edycji
ostatecznych)?
i ich możliwych efektach
Analiza dokumentów, wywiady pogłębione, wizyty
Jakie są pierwsze produkty i efekty realizowanych
terenowe
projektów?
Czy w obecnej edycji zwiększyło się doświadczenie Wywiady pogłębione
projektodawców w odniesieniu do wykorzystania środków
EFU?
Jakie rekomendacje wynikają dla realizowania tego typu Wnioski ze zgromadzonych informacji, panel
projektów w przyszłości? ekspertów
11
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Główne kwestie badawcze Szczegółowe pytania ewaluacyjne Zastosowane metody
Czy poszczególne instytucje zaangażowane we wdrażanie Analiza systemu zarządzania (model logiczny
Programu prawidłowo wypełniają przypisane im role? procesu wdrażania)
Czy system zarządzania jest efektywny (czy procedury nie Analiza bieżącego systemu monitoringu (wg
są zbyt czasochłonne)? metodologii MEANS - Evalsed)
Co można poprawić w bieżącym systemie zarządzania Wywiady z przedstawicielami Instytucji
projektami, aby podnieść efektywność Programu? Zarządzającej i zarządzającymi projektami
Czy system monitoringu i jego elementy są efektywne? Wywiady z przedstawicielami beneficjentów
Cel 2: Analiza systemu wdrażania i
końcowych
Jak sprawdza się obecny system wskaz
ników?
monitoringu projektów EFU
Analiza wniosków i doświadczeń europejskich
Co można w nim poprawić by przyczyniał się tak do
(Programy EFU w wybranych krajach UE15):
bieżącego monitoringu jak i dawał podstawę do póz
niejszej
ewaluacji długookresowych efektów? - analiza raportów ewaluacyjnych
Które z rekomendacji Ewaluacji ex post EFU 2004 dotyczące - konsultacja z Instytucjami Zarządzającymi
kwestii zarządzania wdrożono w obecnej edycji, a których
Przegląd doświadczeń organizacji
nie, i dlaczego? (Follow up rekomendacji)
międzynarodowych w monitorowaniu i mierzeniu
efektów pomocy skierowanej do uchodz
ców
Jakie wnioski można wyciągnąć z pilotażowego badania?
Cel 3: Opracowanie i pilotaż metod Analiza dokumentów i i informacji udzielonych przez
i narzędzi ewaluacji efektów EFU. interesariuszy
Jak badać uchodz
ców, interakcje między nimi?
Wnioski z przeprowadzonych wywiadów
kierowanych, analiza informacji uzyskanych od
ankieterów nt przebiegu wywiadów
12
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Główne kwestie badawcze Szczegółowe pytania ewaluacyjne Zastosowane metody
Jak badać efekty długoterminowe projektów? Jakie techniki
Analiza efektywności zastosowanych metod i
zastosować?
narzędzi oraz problemów napotkanych w trakcie
badania.
Analiza wniosków i doświadczeń płynących z
ewaluacji wcześniejszej edycji programu oraz innych
doświadczeń w krajach Unii Europejskiej (w miarę
dostępności danych).
13
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Opis zastosowanych metod badawczych
Dla osiągnięcia celów badania posłużono się zróżnicowanym zestawem narzędzi:
1. wywiady kierowane z beneficjentami ostatecznymi
Zrealizowano 44 wywiady z uchodz
cami zarówno przebywającymi w ośrodkach URiC, jak i poza nimi.
Celem wywiadów było zbadanie okoliczności i motywów przybycia, opinii o warunkach pobytu w
ośrodkach i pomocy programu, jak też planów dalszego ułożenia życia.
2. wywiady kierowane (pogłębione) z przedstawicielami beneficjentów końcowych
Wywiady zrealizowano z 10 przedstawicielami beneficjentów końcowych ( w tym również ulokowanych
w strukturach MSWiA. Celem było uzyskanie dodatkowej informacji na temat osiągania celów
projektów, trudności i osiągnięć w jego realizacji i innych informacji istotnych dla ewaluacji projektów.
3. wywiady kierowane (pogłębione) z przedstawicielami instytucji w strukturze MSWiA
Wywiady kierowane przeprowadzono z trzema osobami pełniącymi odpowiedzialne funkcje w procesie
programowania, nadzoru nad realizacją i realizacji Programu. Przeprowadzone rozmowy pozwoliły
określić kontekst krajowy i międzynarodowy Programu, lepiej zidentyfikować istotne czynniki
zewnętrzne, jak też ocenić relacje pomiędzy tymi instytucjami wchodzącymi w skład struktury MSWiA.
Rozmowy te służyły także weryfikacji informacji gromadzonych w procesie badawczym i wyjaśnianiu
nasuwających się wątpliwości lub niejasności.
4. przegląd dokumentów Programu i innych z
ródeł istotnych dla realizowanego badania
Przeglądowi poddano główne dokumenty oficjalne regulujące funkcjonowanie EFU w Polsce,
informacje oficjalne na temat jego celów i realizacji, dane o sytuacji uchodz
ców w Polsce oraz 
niestety, nieliczne  badania i opracowania tematu po akcesji. Istotnym z
ródłem informacji był także
raport ewaluacyjny z poprzedniej edycji. Zgromadzone dane pozwoliły określić kontekst realizacyjny a
także uzyskać punkty odniesienia dla prowadzonych analiz i ocen. Informacje poprzedniego raportu
ewaluacyjnego były niezbędne dla oceny wdrożenia sformułowanych w nim rekomendacji.
Wykorzystano także informacje i opracowania przygotowane na zlecenie Komisji Europejskiej
dotyczące funkcjonowania EFU w niektórych krajach europejskich.
Bliższe informacje na temat przebiegu badania oraz listę wykorzystanych z
ródeł informacji zawiera
aneks.
Ograniczenia procesu badawczego
Do głównych ograniczeń procesu badawczego należy wyznaczenie daty przygotowania wstępnej
wersji raportu do dnia 8 listopada 2006, co oznaczało konieczność prowadzenia badania przed
zakończeniem realizacji finansowanych projektów, reprezentujących różny poziom zaawansowania.
Do zasadniczych trudności związanych z procesem badawczym należy także zaliczyć płynność grupy
uznanej na potrzeby ewaluacji za grupę docelową, jej mobilność w niektórych segmentach, co
powodowało, że dotarcie do wszystkich beneficjentów programu, zwłaszcza tych poza ośrodkami, nie
było możliwe. Poza tym, grupa beneficjentów ostatecznych, z którymi prowadzono wywiady miała
dość szczególny charakter. W przeważającej większości byli to obywatele Federacji Rosyjskiej  z
Czeczenii, którzy wprawdzie na ogół znali język rosyjski w stopniu wystarczającym, by prowadzić
rozmowę, jednak często zwracali uwagę, że nie jest to ich język rodzimy, dając do zrozumienia, że to
język ich wrogów. W tej sytuacji prowadzenie wywiadów wymagało szczególnej uwagi i delikatności ze
strony prowadzących. Innym ważnym czynnikiem był ramadan, który spowodował decyzję o
rozpoczęciu wywiadów dopiero po jego zakończeniu, co zwiększyło obciążenie zespołu pracą w
okresie końcowym.
14
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Poczyniono wszystko, by przeprowadzić wywiady z przedstawicielami różnych środowisk, co w sumie
pozwoliło zgromadzić informacje dobrze ilustrujące opinie badanych, choć rygorystycznie ujmując
kwestie metodologiczne z natury rzeczy nie mogła to być grupa w pełni reprezentatywna. Biorąc
wszakże pod uwagę charakter próby oraz płynące stąd możliwości dotarcia do wszystkich
beneficjentów, zgromadzone w toku badania informacje pozwalają stwierdzić, że uzyskany opis stanu
pozwala na wnioskowanie.
W mniejszym niż oczekiwano stopniu udało się dotrzeć do informacji o charakterze technicznym,
dotyczących wskaz
ników stosowanych w innych krajach członkowskich dla pomiaru realizacji
projektów. Zgromadzone informacje w tym względzie pozwalają jednak na stwierdzenie, że problemy
związane z wdrożeniem wskaz
ników nie odbiegają znacząco od spotykanych w innych państwach.
PODSTAWOWE INFORMACJE O BADANYM PROGRAMIE
Informacje kontekstowe
Problem uchodz
ców w ostatnich latach nabiera w Polsce na znaczeniu. Nie wracając do czasów
wcześniejszych, trzeba zauważyć, że tylko w latach 2001-2005 liczba osób ubiegających się o status
uchodz
cy wzrosła z poziomu 4529 do 6860 (tabela 2).
Tabela 2. Liczba osób, które otrzymały status uchodz
cy w latach 2001-2005 na tle decyzji Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji lub Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców.
Rok/decyzje pozytywne umorzenie negatywne zgoda na pobyt Razem
tolerowany
2001 284 1830 2864 - 4529
2002 253 493 4718 - 5170
2003 219 4366 3163 24 6909
2004 305 2763 2002 826 4484
2005 312 4413 2284 1832 6860
y
ródło: Urząd do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, Polska. Dane liczbowe dotyczące postępowań
prowadzonych wobec cudzoziemców w latach 2003-2005, tabela 40 i wykres 18 oraz Polska. Dane
liczbowe dotyczące postępowań prowadzonych wobec cudzoziemców w latach 2001-2003, tabele 47
i 50.
W 2004 roku wśród wszystkich 8079 wnioskodawców najliczniej reprezentowani byli
obywatele Rosji (7183 osób), Pakistanu (210), Indii (151), Ukrainy (72) i Afganistanu (57).
W roku 2004 nastąpił wzrost liczby osób występujących o status uchodz
cy, przy czym przyrost
ten był najwyższy w przypadku obywateli Rosji (o 29,1% wobec roku 2003) i Pakistanu (o 36,4 % w
analogicznym okresie).
W odniesieniu do roku 2005, odpowiednie dane są następujące: wśród ogółu 6860
wnioskujących o status uchodz
cy największą grupę stanowili obywatele Rosji (6248), Ukrainy (84),
15
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Pakistanu (69), Indii (36) i Afganistanu (6). W porównaniu z rokiem poprzednim jedynie wśród
wnioskodawców z Ukrainy zarejestrowano wzrost o 16,7%, w pozostałych przypadkach obserwowano
znaczące spadki.2
Pośród obywateli rosyjskich ubiegających się o status uchodz
cy od początku obecnego
stulecia przeszło 60% stanowią cudzoziemcy deklarujący narodowość czeczeńską.3
Najczęstszą podstawą do nadania statusu uchodz
ców w świetle informacji Urzędu jest
uzasadniona obawa przed prześladowaniem z powodu przekonań politycznych, przynależności do
określonej grupy społecznej lub narodowości. Inne obawy, związane z prześladowaniem z powodu
rasy lub religii, są stosunkowo rzadko podawane.
Liczba osób, którym przyznano status uchodz
cy w XXI wieku waha się od 219 do 312 rocznie
(tabela 2). Pośród nich  przykładowo w 2005 roku - najwięcej jest osób pochodzących z Rosji (285),
Wraz ze wzrostem liczby wniosków, rośnie liczba decyzji negatywnych, gdy wnioskodawcy nie
spełniają kryteriów ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 13.06.2003 (Dz.U. z 2003 roku, nr 128, poz. 1176). Za oczywiście bezzasadne
uznawano najczęściej wnioski motywowane wyłącznie przyczynami o charakterze ekonomicznym
(dotyczy głównie osób z byłego ZSRR i niektórych państw azjatyckich). Za bezzasadne uznawane są
też wnioski osób, których miejsca pobytu nie daje się z ich winy ustalić.4
W roku 2004 liczba osób, którym odmówiono statusu uchodz
cy wyniosła 2002, a w 2005 roku
 2284. Pośród nich w 2005 roku najwięcej było obywateli Rosji (1862), Pakistanu (61), Ukrainy (52),
Gruzji (46) i Białorusi (31).
O ile do roku 2002 wydawano decyzje negatywne oznaczające de facto brak zgody na dalszy
pobyt w Polsce, poczynając od roku 2003 Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców może też 
w razie odmowy przyznania statusu uchodz
cy  rozważyć możliwość udzielenia zgody na pobyt
tolerowany w Polsce. W ciągu zaledwie trzech lat liczba osób, którym udzielono zgody na pobyt
tolerowany wzrosła z 24 do 1832, czyli przeszło siedemdziesięciokrotnie. W zdecydowanej większości
przypadków byli to obywatele rosyjscy.
W przypadku osób, które zamierzają się ubiegać o status uchodz
cy w innym państwie
europejskim, rozpatrywane są ich wnioski o umorzenie postępowania. Liczba takich przypadków jest
zmienna, ale od roku 2000 widoczny jest jej wzrost do poziomu 4413.
Na początku 2006 roku URiC dysponował 17 ośrodkami pobytu dla cudzoziemców. Liczbę dostępnych
w nich miejsc uważa się za niedostateczną.5
Krótki czas, jaki upłynął od akcesji i uruchomienia działań EFU w Polsce pozwala na razie przedstawić
wstępne dane o jego działaniach programowych. Trudno też wskazać trendy długoterminowe,
albowiem  jak wykazują doświadczenia światowe - napływ uchodz
ców pozostaje poza kontrolą władz
kraju przyjmującego, zatem wydarzenia w innych częściach globu mają dominujący wpływ na
strukturę i kierunki napływu uchodz
ców. Zgodnie z informacjami uzyskanymi w MSWiA problem ten
jest uwzględniany w resorcie, dążącym do zapewnienia w długim okresie elastyczności we wdrażaniu
EFU Polska i innych relewantnych działań6.
2
Polska. Dane liczbowe..., op. cit., URiC, tab.49
3
Zdaniem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w rozumieniu Konwencji Genewskiej, generalnie
wszyscy oni spełniają warunki, by nadany im został status uchodz
cy.
4
Informacja o stosowaniu w 2004 roku ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium RP w zakresie realizacji zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z
Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodz
ców oraz Protokołu Nowojorskiego, URiC.
5
Tamże.
6
Informacje z wywiadów w MSWiA.
16
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Informacje o badanym programie
Funkcjonowanie EFU na lata 2005-2010 jest regulowane Decyzją Rady z dnia 2 grudnia 2004
ustanawiającą Europejski Fundusz na rzecz Uchodz
ców na okres 2005-2010 (2004/904/WE). Decyzja
przyznaje w tym okresie na działania Funduszu kwotę 114 mln EUR. Z tej kwoty 93% przeznaczonych
jest na finansowanie działań w krajach członkowskich, a do 7% na ponadnarodowe tzw. Działania
Wspólnotowe (Community Actions). Działania w państwach członkowskich podzielone są na dwa
etapy: 2005-2007 i 2008-2010.
W Polsce instytucją zarządzającą EFU 2005 jest Departament Unii Europejskiej i Współpracy
Międzynarodowej MSWiA. Wykonanie programów EFU w lutym 2004 powierzono Władzy Wdrażającej
Program Współpracy Przygranicznej (MSWiA).
Cele i struktura EFU-Polska
Europejski Fundusz Uchodz
czy finansuje projekty z zakresu wsparcia dla instytucji zajmujących się
przebywającymi w Polsce uchodz
cami z państw trzecich oraz  za ich pośrednictwem  projekty
służące bezpośrednio tymże uchodz
com. Program jest realizowany w Polsce od 2004 roku, a zatem
od dnia akcesji. Jego realizacja dokonuje się w formie rocznych edycji.
Działania EFU obejmują trzy grupy docelowe:
1. obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, których status został określony przez
Konwencję Genewską z dnia 28 lipca 1951 roku;
2. obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, objęci jedna z form ochrony uzupełniającej w
rozumieniu Dyrektywy Rady 2004/83/WE;
3. obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, którzy złożyli wniosek o objęcie ich jedną z
form ochrony, o których mowa w pkt. 1 i 2. (art. 3 Decyzji).
Program jest podzielony na 3 Działania zgodne z postanowieniami art. 4 Decyzji:7
Działanie 1  Przyjmowanie
Działanie 2 - Integracja
Działanie 3  Repatriacja.
Powyższy podział nie ma jednak charakteru w pełni rozłącznego. Na przykład w odróżnieniu od
poprzednich edycji, w edycji 2005 możliwe jest, by projekt wpisywał się w dwa lub trzy działania
jednocześnie.
Edycja 2004 była pierwszą realizowaną w Polsce i stała się swoistym poligonem doświadczalnym.
Działania programu EFU u progu uruchomienia pierwszego programu zmieniały ulokowanie
instytucjonalne: początkowo w Urzędzie Repatriacji i Cudzoziemców, następnie w Urzędzie Komitetu
Integracji Europejskiej, by w lutym 2004 znalez
ć miejsce we Władzy Wdrażającej Program
Współpracy Przygranicznej (w strukturze MSWiA).
Edycja roku 2004 dysponowała budżetem o wartości 440490 EUR i realizowała 6 projektów, w tym
cztery przygotowane przez organizacje pozarządowe. Bliższe informacje na temat realizacji programu
oraz jego ocenę zawiera Raport z ewaluacji ex post Europejskiego Funduszu Uchodz
czego w Polsce
 edycja 2004 (WWPWP, Warszawa 2005).
W edycji 2005 zaplanowano nakłady w wysokości 1099396,17 EUR, a do realizacji zakwalifikowano 8
projektów o planowanych nakładach na nie nakładach ze środków EFU 800400 EUR (spośród nieco
ponad 10 złożonych wniosków). W każdej z edycji przewidziano środki na pomoc techniczną w
realizacji programu (w 2005 w wysokości do 53,5 tys. EUR).
7
Raport z ewaluacji ex post Europejskiego Funduszu Uchodz
czego w Polsce  edycja 2004,
WWPWP, Warszawa 2005, s.17
17
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Wszystkie projekty edycji 2005 są projektami rocznymi. W chwili przeprowadzania badania
ewaluacyjnego zaawansowanie realizacji projektów było zróżnicowane. Obecna edycja (2005) z
przyczyn niezależnych od zarządzających programem rozpoczęła się pewnym opóz
nieniem. Listę
projektów tej edycji zawiera tabela 2.
Tab. 2. Projekty przyjęte do realizacji w edycji 2005r.
projekt wnioskodawca działanie wartość ogółem, w wkład EFU, w
EUR EUR
1 Socjalna, prawna i Caritas, Arch. Integracja, 66180,00 49635,00
psychologiczna pomoc Warszawskiej Przyjmowanie
osobom posiadającym
status uchodz
cy i
zgodę na pobyt
tolerowany
2 Poprawa warunków Urząd ds Repatriacji Integracja 298381,85 223786,39
bytowych w ośrodkach i Cudzoziemców
dla cudzoziemców
ubiegających się o
nadanie statusu
uchodz
cy lub azyl oraz
wsparcie socjalne
podopiecznych
ośrodków w celu
ułatwienia integracji ze
społecznością lokalną
3 Budowa Stowarzyszenie Przyjmowanie 98514,90 72989,69
zintegrowanego Praw Człowieka im.
systemu pomocy Haliny Nieć
prawnej dla
cudzoziemców
poszukujących ochrony
prawnej ze
szczególnym
uwzględnieniem
potrzeb grup specjalnej
troski
4 Integracja Wojewoda Integracja 227000,00 147000,00
cudzoziemców objętych Mazowiecki
ochroną
międzynarodową.
Rozwój systemu
wsparcia
instytucjonalnego na
Mazowszu.
5 Prawnicy na rzecz 6 instytucji Integracja, 115500,83 86625,62
uchodz
ców partnerskich, w tym Przyjmowanie
Uniwersytet
Jagielloński
6 Refugee.pl Polska Akcja Integracja 92963,21 69722,40
Humanitarna
7 Dobrowolne powroty Międzynarodowa Dobrowolne 134136,00 100602,00
i reintegracja osób, Organizacja ds powroty
18
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
które nie uzyskały Migracji
statusu uchodz
cy w
Polsce, ze
szczególnym
uwzględnieniem grup
wymagających
specjalnego
traktowania
8 Stworzenie aplikacji Urząd ds Repatriacji Integracja, 66719,38 50039,54
informatycznej i Cudzoziemców Przyjmowanie
 Uchodz
ca
monitorującej
zagadnienia związane
ze sfera socjalną
pobytu cudzoziemców
na terytorium RP
RAZEM 1099396,17 800400,64
Struktura beneficjentów końcowych pozwala stwierdzić, że ogólnie dzielą się oni na dwie odmienne
kategorie:
- beneficjentów reprezentujących administrację publiczną (Urząd ds Repatriacji i Cudzoziemców,
Wojewoda Mazowiecki) oraz
- organizacji pozarządowych.
W większości przypadków obserwuje się wysoki, bliski maksymalnemu dopuszczalnemu, udział
środków EFU w finansowaniu projektów, co zdaje się mieć różnorodne przyczyny. Po stronie
beneficjentów wnioskowanie możliwie wysokiego dofinansowania bierze się  zwłaszcza w
odniesieniu do organizacji pozarządowych  z trudności w pozyskaniu wymaganego wkładu własnego.
I to niewątpliwie przyczyna główna. Jednakże wskutek ograniczonej akcji informacyjnej napłynęło tak
mało wniosków, że nie wystąpił w ogóle problem niedoboru pieniędzy dla wszystkich spełniających
wymogi projektów. Gdyby wszakże bardziej  nagłośniono ogłoszenie konkursu, można by się
spodziewać większej ilości wniosków, co w efekcie mogłoby doprowadzić do wpłynięcia większej ilości
wniosków
Główne wyzwania stojące przed EFU-Polska
Doświadczenia w realizacji działań pomocy uchodz
com są dotąd ograniczone, co wynika z krótkiego
okresu działania programu i jego specyfiki. Problem uchodz
stwa w Polsce jest stosunkowo nowy, ale
wykazuje rosnącą dynamikę. Należy się spodziewać, że wraz z upływem czasu liczba uchodz
ców
przebywających tymczasowo w Polsce bądz
traktujących nasz kraj jako miejsce docelowe będzie
stopniowo rosła, a zatem także skala zadań stojących przed polską administracją i organizacjami
podejmującymi aktywność w tej sferze będzie rosnąca.
Dodatkowo poprzednia ewaluacja zidentyfikowała problem w uchwyceniu i regularnym pomiarze
efektów Programu. Wynika to z tematyki Programu, jego rocznego cyklu, a przede wszystkim specyfiki
beneficjentów ostatecznych (ich odmienności kulturowej, bagażu psychicznego, czasowości ich
pobytu w Polsce).
Istnieje zatem potrzeba nie tylko skutecznego i efektywnego wdrażania projektów, ale też weryfikacji
metod i narzędzi monitoringu, badania i oceny tych bardzo skomplikowanych i trudnych w analizie
projektów.
19
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
1 OCENA STANU I STOPNIA REALIZACJI BIEŻ
CYCH PROJEKTÓW
Obecna edycja programu EFU obejmuje 8 projektów, z czego w chwili badania cele swoje realizowało
sześć. Pozostałe dwa to: projekt w trakcie prac przygotowawczych oraz projekt, którego realizację
zakończono.
Program stworzenia aplikacji informatycznej  Uchodz
ca monitorującej zagadnienia związane ze sferą
socjalną pobytu cudzoziemca na terytorium RP, którego wnioskodawcą był Urząd ds. Repatriacji i
Cudzoziemców jest na etapie przygotowania do wdrożenia, ale w chwili badania jeszcze nie był
programem działającym.
Program socjalnej, prawnej i psychologicznej pomocy osobom, posiadającym status uchodz
cy lub
zgodę na pobyt tolerowany, którego wnioskodawcą był Caritas Archidiecezji Warszawskiej został
zakończony w sierpniu 2006 r.
Zgodnie z regułami przyjętymi na potrzeby badanej edycji zezwolono, by projekty obejmowały więcej
niż jeden typ dopuszczalnego działania. jak wynika z danych tabeli 1, w efekcie realizowane projekty
w trzech przypadkach dotyczyły wyłącznie działania  integracja , w trzech działań  integracja i
 przyjmowanie , w jednym   dobrowolnych powrotów , w jednym -  przyjmowania . Ze względu na
dominującą nierozłączność działań w projektach i integralny charakter projektów, oceny nie będą
prowadzone według indywidualnych działań.
Ocenę realizacji bieżącej przedstawiono według przyjętych pytań ewaluacyjnych.
Realizacja harmonogramu. Zgodnie z przedstawioną przez instytucje wnioskujące dokumentacją,
informacjami udzielonymi przez interesariuszy oraz obserwacjami poczynionymi przez zespół
badawczy, programy realizowane są zgodnie z przyjętymi celami. Instytucje realizujące programy
dokładają starań, by prowadzone były zgodnie z przedstawionym we wniosku harmonogramem, co
jednak nie zawsze jest możliwe. Ze względu na opóz
nienia w dostępie środków finansowych w
początkowym okresie nastąpiło odstąpienie od harmonogramu, następnie nadrabiane.
Rola czynników zewnętrznych. Generalnie należy uznać, że istnieją istotne czynniki zewnętrzne
wpływające na realizację projektów, głównie w postaci ich opóz
nionego rozpoczęcia związanego z
przewlekłością podejmowania decyzji o zatwierdzeniu i uruchomieniu środków. Miało to istotny skutek
zaburzający działanie programu, wymagający dużego wysiłku w odrobieniu opóz
nień i dostosowaniu
aktywności do zmienionych warunków. Czynnikiem utrudniającym sprawne i szybkie działanie okazały
się też procedury wynikające z prawa o zamówieniach publicznych. czynnik ten nie we wszystkich
projektach odegrał równie wielką rolę (zależnie od doświadczenia). W pewnym sensie czynnikiem
zewnętrznym jest też charakterystyka grupy docelowej; mobilnej, trudnej do kontaktu poza ośrodkami
(dotyczy zwłaszcza rosnącej grupy osób korzystających z pobytu tolerowanego.
Problemy napotkane w trakcie realizacji.
Zasadnicze problemy napotkane w trakcie ewaluacji programu dotyczą czynników, na które
interesariusze nie mają, w ogóle bądz
bezpośrednio, wpływu. Wśród czynników tych wymieniane są
najczęściej: opóz
nienia w podpisaniu umowy, czego konsekwencją jest póz
niejszy napływ środków
finansowych; kłopoty z otrzymaniem kolejnych transz środków finansowych oraz, co po części stanowi
przyczynę (chociaż nie w każdym przypadku) tego ostatniego, przedłużające się procedury
przetargów. Opinie prezentowane przez zarządzających projektami w zakresie opóz
nień płatności
znajdują potwierdzenie także w sprawozdaniach z realizacji projektów, są także potwierdzane przez
przedstawicieli MSWiA (w tym Władzy Wdrażającej Program Współpracy Przygranicznej). Zasadniczy
problem dostrzegany przez wszystkich zainteresowanych to opóz
nienie w udostępnieniu środków na
potrzeby realizacji programu oraz wymogi prawne (np. prawo o zamówieniach publicznych),
ograniczające elastyczność i szybkość działania. Należy zauważyć, że pośród beneficjentów
20
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
końcowych większość to organizacje pozarządowe, dla których perspektywa prefinansowania projektu
ze środków własnych jest ze względu na brak takowych dla większości nierealna. Wymogi
finansowania w ramach EFU (zezwalające na przekazanie kolejnej transzy środków dopiero po
wykorzystaniu w 70% transzy poprzedzającej, stosowane w odniesieniu do całego programu, nie zaś
poszczególnych projektów powodują, że najbardziej zaawansowane w realizacji projekty nie mogą
liczyć na kolejne środki, dopóki pozostałe projekty nie wykażą odpowiednio dużego zaangażowania w
wydatkowanie środków, by łącznie przekroczyć próg 70%. Bywają naturalnie także inne sytuacje i
czynniki, które mają wpływ na przebieg realizacji programów (np. nietrafiona decyzja co do osoby
wykonującej obowiązki psychologa w programie realizowanym przez Caritas  zresztą szybko i bez
straty dla beneficjentów ostatecznych skorygowana) jednak wydają się one w tym kontekście niezbyt
znaczące.
Ważnym problemem pozostaje dotarcie do beneficjentów ostatecznych tak w sferze  fizycznego
kontaktu ( przede wszystkim z tymi, którzy przebywają poza ośrodkami dla uchodz
ców) jak i w sferze
ich potrzeb. Wiele jednak wskazuje, że w tym zakresie sytuacja ulega poprawie  poprawia się stan
informacji o przysługujących im świadczeniach, ale także zwiększa się świadomość samych
uchodz
ców (szczególnie tych, którzy rzeczywiście wiążą swój scenariusz życia z Polską) odnośnie
realnych potrzeb związanych z funkcjonowaniem w nowym środowisku kraju przyjmującego i
przysługujących im praw oraz miejsc i instytucji, do których mogą się zwrócić by je zaspokoić.
Identyfikacja potrzeb beneficjentów ostatecznych.
Analizowane projekty uchwyciły potrzeby beneficjentów ostatecznych, świadcząc im pomoc zgodną z
potrzebami. Działania pozwalają minimalizować problemy, do pewnego stopnia nawet je eliminować,
aczkolwiek ocena stopnia osiągnięć zależy zarówno od charakteru podejmowanych przedsięwzięć, jak
też zapotrzebowań zgłaszanych przez beneficjentów ostatecznych. Oczekiwania tych ostatnich,
ważne dla oceny projektów, nie zawsze są zbieżne z możliwościami i zakresem działań zarówno
państwa w ogóle, jak i projektów EFU w szczególności. Zdarza się zatem, że niektórzy uchodz
cy
oczekują więcej, niż mogą dostać w świetle prawa i zasobów finansowych, lub też oczekując bardziej
elastycznego i indywidualnego podejścia, oczekują go także w sferach, gdzie o czasie decydują
przepisy prawa o zamówieniach publicznych.
Z przeprowadzonych z beneficjentami ostatecznymi wywiadów (zdecydowana większość to obywatele
Federacji Rosyjskiej z dominującą grupą migrantów z Czeczenii) wynika, że przedstawiane przez nich
potrzeby są generalnie zbieżne z oferowanymi im w ramach realizowanych projektów. Pozostaje
jednak kwestia hierarchii ważności tych potrzeb, która jest zróżnicowana w zależności od grupy
uchodz
ców.
Można wyróżnić dwie podstawowe grupy:
1. Pozostający w ośrodkach
2. Pozostający poza ośrodkami
W obrębie tych dwóch grup należałoby wyróżnić dodatkowo pewne znaczące podgrupy:
ad.1  ci, którzy otrzymali status uchodz
cy ale nadal ( z różnych powodów ) tam przebywają;
- ci, którzy są objęci procedurą  oczekują na status uchodz
cy bądz
pobyt tolerowany
- ci, którzy otrzymali pobyt tolerowany, ale powrócili do procedury odwołując się w celu
uzyskania statusu uchodz
cy
ad.2 - ci, którzy podjęli decyzję o pozostaniu w Polsce (na stałe lub przez dłuższy czas)
- ci, którzy nie podjęli decyzji o pozostaniu w Polsce  wahają się czy nie powrócić do kraju.
Pozostający w ośrodkach bardzo wyraz
nie swoje potrzeby koncentrują na warunkach bytowych.
Dla nich najważniejsza jest pomoc w postaci zakwaterowania i wyżywienia, otrzymywanie środków
finansowych na  dodatkowe potrzeby, ubranie.
Ci, którzy otrzymali status uchodz
cy oczekują także opieki lekarskiej, nauki języka polskiego,
możliwości podjęcia przez dzieci nauki w szkole, możliwości korzystania przez ich dzieci z
21
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
przedszkola, mieszkania poza ośrodkiem  niektórzy także możliwości uzyskania pracy lub szkolenia
zawodowego.
Oczekujący na status uchodz
cy poza zapewnieniem warunków bytowych i dodatkowych środków
finansowych podkreślają ważność pomocy prawnej;
ci, którzy powrócili do procedury uchodz
czej koncentrują swe potrzeby na pomocy prawnej ( także
przy ubieganiu się o wyjazd z Polski do innych krajów w celu połączenia z rodziną) i uzyskaniu
środków finansowych niezbędnych do życia poza ośrodkiem, przede wszystkim na mieszkanie.( patrz
raport z wywiadów z uchodz
cami w ośrodku w Lininie, Dębaku i w Warszawie-Siekierkach)
Pozostający poza ośrodkami także koncentrują swe potrzeby na warunkach bytowych, ale o nieco
innym charakterze, ukierunkowanych na otrzymanie mieszkania i pracy (chociaż często odmawiają
podjęcia proponowanej pracy) oraz objęcie opieką lekarską.
Dla tych, którzy deklarują decyzję o pozostaniu w Polsce co najmniej  na dłużej niemal równie ważna
jest pomoc prawna i opieka psychologiczna (pomoc w adaptacji do życia w nowych warunkach i
nowym środowisku, odsunięcie traumatycznych przeżyć z czasów przed i w czasie trwania migracji).
Podkreślają ponadto konieczność nauki języka polskiego, podjęcia nauki w szkole przez dzieci,
umiejętność zaistnienia i funkcjonowania w społeczeństwie polskim jako jego członkowie   nie
terroryści (patrz raport z wywiadów z uchodz
cami w Fundacji Linguae Mundi).
Ci z kolei, którzy ostatecznej decyzji o pozostaniu w Polsce nie podjęli bądz
myślą o zmianie planów 
zastanawiają się nad powrotem, priorytetowo traktują pomoc prawną i kontakty z instytucjami, które
pomogą im w realizacji takiej decyzji ( dysponują informacją, że IOM realizuje projekt dobrowolnych
powrotów i możliwości uzyskania funduszy pomocowych w wys.250 euro per capita po powrocie do
miejsca zamieszkania).
Z analizy danych przedstawionych przez instytucje realizujące projekty wynika, że dokładają starań by
rozpoznać i zapewnić co najmniej większość z deklarowanych w wypowiedziach beneficjentów
ostatecznych potrzeb. Jak jednak wynika z wypowiedzi uchodz
ców w ośrodkach, oczekiwania ich są
znacznie większe, a pomoc nie zawsze trafiona (o czym dalej). Jednak, co przyznają sami
zainteresowani, to, co otrzymują i tak bardzo pomaga im w zaadaptowaniu się do nowej sytuacji
życiowej i pomniejszeniu problemów osobistych związanych z przeszłością ( pomoc socjalna, prawna,
psychologiczna, nauka języka).
Pierwsze produkty i efekty projektów.
Dane o realizacji programu pozwalają na dobra ocenę wdrożenia i jego efektów, zwłaszcza wziąwszy
pod uwagę znaczne opóz
nienie w uruchomieniu głównych działań programu, zależnych od
dostępności środków finansowych. Informacje przedstawione w tabeli 3 dają ogólny obraz stanu
zaawansowania prac w okresie realizacji badania ewaluacyjnego.
Tab. 3. Stan zaawansowania realizacji projektów
Wnioskodawca Nazwa wskaz
nika Wartość Wartość w Uwagi
zakłada raporcie
na tymczasowym
1. Caritas Liczba beneficjentów 300 551 projekt został zakończony w
Archidiecezji. sierpniu 2006 r.
Liczba udzielonych 27 20
Warszawskie
porad zawodowych
j
Liczba porad 450 413
prawnych i
administracyjnych
22
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
2. Urząd Liczba osób 4.000 2.861 Dane z końca paz
dziernika
ds.Repatriacj korzystających w wykazują 4000, w tym 3.500
i ramach projektu z z ośrodków.
Cudzoziemc pomocy w formie
Z informacji uzyskanych na
ów odzieży i obuwia
koniec paz
dziernika można
Potencjalna liczba 3.000 0 zakładać, że do czasu
osób korzystających z zakończenia projektu
obiekty będą oddane do
sal dydaktycznych
użytku, o ile w porę
Liczba placów zabaw 2 0
zakończone zostaną
dla dzieci w ośrodkach
procedury przetargowe.
dla uchodz
ców
Istnieje wątpliwość, czy z sal
skorzysta w terminie aż
3000 osób.
3. Stowarzysze Liczba osób 820 535 Z informacji uzyskanych od
nie Praw korzystających z Prezes Stow. Praw
Człowieka pomocy prawnej Człowieka im. H. Nieć
im.Haliny 13.10.2006, program
Liczba udzielonych 1.200 1.724
Nieć przebiega bez zakłóceń.
porad prawnych
Ewentualne opóz
nienia
powodowane są
opóz
nieniami płatności
Liczba potencjalnych 2.000 3.216
Funduszu. Z drugiej strony
beneficjentów
informacje na temat dużej
objętych informacją
ilości udzielonych porad i
beneficjentów nie są w pełni
spójne z zawartymi w
raporcie kwartalnym.
4. Wojewoda Liczba szkoleń/kursów 15 12 Z informacji uzyskanych w
Mazowiecki dla beneficjentów Urzędzie w połowie
ostatecznych paz
dziernika 2006 można
wnioskować, że wskaz
niki
Liczba osób 255 198
uzyskają zakładaną wartość.
uczestniczących w
W formularzu wskaz
ników
szkoleniach/kursach
nie wyodrębniono
beneficjenci ostateczni
wskażnika dot. nauki języka
polskiego prowadzonej
Liczba szkoleń dla 5 1
przez Linguae Mundi 
pracowników
zawiera się on we
Liczba 100 19
wskaz
niku: liczba szkoleń i
uczestniczących w
kursów dla beneficjentów
szkoleniach
ostatecznych. Uwzględniono
/pracownicy
także wskaz
nik jakościowy 
stopień satysfakcji z jakości
kursów językowych z
elementami wiedzy o Polsce
i orientacji zawodowej,
jednak ma być on podany
dopiero w raporcie
końcowym..
5. Sześć Liczba beneficjentów 1.400 1.673 Realizatorzy projektu
23
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
instytucji Liczba osób 1.290 1.673 prowadzą ścisłą współpracę
partnerskich, korzystających z z wszystkimi sześcioma
w tym pomocy prawnej partnerami w ramach
Uniwersytet projektu. Do chwili badania
Liczba szkoleń 2 0
Jagielloński nie przeprowadzono
szkoleń.
Liczba osób 40 0
przeszkolonych
Liczba potencjalnych 0 1.600  1.800
odbiorców informacji o
projekcie
6. Polska Akcja Liczba beneficjentów 3.500 3.520 Poza wskaz
nikami
Humanitarna ilościowymi zastosowano
Liczba osób 40 ( w 45
wskaz
niki jakościowe.
uczestniczących w tym 6 wolontariuszy
Stopień satysfakcji
szkoleniach dla beneficj
odbiorców  czytelników z
wolontariuszy entów
jakości drukowanej gazety
zaangażowanych w ostatecz
przedstawiony został w
realizcję projektu nych)
formie opisu sytuacji -
beneficjent nie dokonał
Stopień zadowolenia 8
jeszcze pomiaru wskaz
nika,
ze szkoleń (badany w
nie zastosował zalecanego
ankietach od 1 do 10)
wskaz
nika pomiaru
Ilość instytucji i osób 100/mie 187
satysfakcji w skali 1-5.
prywatnych siąc
zarejestrowanych jako
odbiorcy biuletynów
Stopień satysfakcji
odbiorców 
czytelników z jakości
drukowanej gazety
(badania na próbie
odbiorców)
7. Międzynarod Liczba osób, które 100 98 Z informacji otrzymanych w
owa wyjechały końcu paz
dziernika br.
Organizacja wynika, że liczba
Liczba osób, które 100 98
ds. Migracji beneficjentów będzie
zgłosiły
prawdopodobnie wyższa,
zainteresowanie
ponieważ w projekcie
pomocą w kraju
zakładano powroty
pochodzenia
samolotem, tymczasem
24
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Liczba beneficjentów, 35 większość podróży
którzy otrzymali powrotnych (zgodnie z
pomoc reintegracyjną życzeniem beneficjentów)
w kraju odbyła się pociągiem, co
przyniosło znaczne
oszczędności.
Przy przyznawaniu pomocy
reintegracyjnej zwraca się
szczególną uwagę na
specyfikę indywidualnej
sytuacji zgłaszającego.
Zdecydowana większość to
osoby, które nie otrzymały
statusu uchodz
cy
8. Urząd ds Projekt wedle zapewnień
Repatriacji i przygotowany, ale jeszcze
Cudzoziemc nie wdrożony.
ów
y
ródło: na podstawie raportów kwartalnych projektów, wrzesień 2006.
Jak widać z przedstawionych powyżej danych stopień zaawansowania poszczególnych projektów jest
różny. Nie ustosunkowując się do projektu 1, który został już zakończony i 8, który uchodzi za
przygotowany, ale jeszcze nie wdrożony, najbardziej zaawansowane są projekty 5, 6 i 7.
Problematycznie przedstawia się stan realizacji projektu 2  być może z racji jego specyfiki. Zakup
sprzętów do sal lekcyjnych i wyposażenie placu zabaw wymagają zorganizowania przetargów (co
kilkakrotnie podkreślano w czasie wywiadu z 21 paz
dziernika br. w Dębaku), a wobec nie rozpoczęcia
procedur do czasu wizyty w ośrodku może to wpłynąć negatywnie na czas wykonania zadań.
W ogólnej tendencji wskaz
niki bieżącej realizacji projektów raczej przekraczają wartości zakładane,
przede wszystkim odnośnie ilości beneficjentów ostatecznych. Optymistyczne wyniki dotyczą wszakże
głównie wskaz
ników niełatwych do zobiektywizowania. Wydaje się, że najbardziej problematyczną jest
kwestia szkoleń i liczby ich uczestników, co najwyraz
niej pokazują dane wskaz
nikowe w projekcie 4.
Warto zaznaczyć, że pewne dane zamieszczone w Raportach Kwartalnych, na podstawie których
przedstawiono powyższe zestawienie, mogły ulec dezaktualizacji, co w niektórych przypadkach
sygnalizowano w uwagach.
Interesującym jest stosowanie w projektach wskaz
nika jakościowego obrazującego satysfakcję
odbiorców. Niewątpliwą trudność stanowi możliwość jego dopasowania do indywidualnego charakteru
działań oraz zobiektywizowania, na co w wywiadach beneficjenci kilkakrotnie zwracali uwagę.
Niemniej wypracowanie takiego wskaz
nika (a raczej zestawu wskaz
ników dostosowanych do
zróżnicowanych projektów i działań) należy uznać za pożądane, a pierwsze doświadczenia za
instruktywne.
Reasumując, można powiedzieć, że  pomimo początkowych problemów startowych - w zasadzie
zdecydowana większość realizowanych nadal programów bieżącej edycji EFU przebiega w okresie
badania zgodnie z założeniami. Wszyscy przedstawiciele instytucji realizujących programy twierdzą,
że ukończone zostaną do końca grudnia 2006 r. Na uwagę i dalszy bliski ogląd zasługuje jednak
sytuacja projektu nr 8 dotyczącego aplikacji systemu monitorującego  Uchodz
ca , który ze względu na
swą specyfikę może ulec ocenie dopiero w chwili skutecznego oddania do użytku. W tym przypadku
stan zaawansowania  ze względu na brak ekspertyzy technicznej - określono na podstawie
oświadczeń wnioskodawcy. Dlatego powinien być poddany ścisłemu monitorowaniu. Podobnie na
szczególną uwagę zasługują projekty nr 3 i 6 w tabeli, które nadal mają szanse na osiągnięcie
wszystkich celów, jednak nie można mieć co do tego zupełnej pewności.
25
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Doświadczenie wnioskodawców
Wnioskodawcy badanej edycji dysponują doświadczeniem dostatecznie dużym, by realizować z
powodzeniem zaakceptowane projekty. Dotyczy to zwłaszcza tych, którzy projekty takie lub podobne
realizowali w edycji 2004, a takich jest większość wśród beneficjentów końcowych. W porównaniu z
poprzednią edycją obserwuje się poprawę komunikacji z instytucją zarządzającą, większą
elastyczność w systemie, dzięki czemu udało się nadrobić opóz
nienie z pierwszego okresu wdrażania.
Dla większości instytucji doświadczenia wyniesione z edycji EFU 2005 stanowią ważny element
planowanych działań na przyszłość, zarówno w zakresie kierunków, w jakich środki powinny być
przekazywane, jak i sposobów ich wykorzystania (projekt Caritas Archidiecezji Warszawskiej na 2006
uwzględnia pomoc w zakresie poszukiwań miejsc pracy dla uchodz
ców  spotkania z potencjalnymi
pracodawcami). Podkreślić należy świadomość instytucji realizujących projekty zapewniające
uchodz
com pomoc prawną, że jest ona możliwa niemal wyłącznie dzięki środkom finansowym z EFU.
Wykorzystując bieżące doświadczenia, ważnym wydaje się także wzięcie pod uwagę
sygnalizowanego przez niemal wszystkie instytucje realizujące projekty faktu, że termin podpisania
umów oraz czas wpływu kolejnych transz środków finansowych z EFU mają znaczący wpływ na
zgodną z harmonogramem realizację zadeklarowanych w projektach celów.
Rekomendacje dla przyszłych programów
Zasadnicze rekomendacje w zakresie realizacji dotyczą poprawienia systemu informacji i komunikacji,
zarówno w odniesieniu do beneficjentów końcowych, jak i beneficjentów ostatecznych. Dotyczy to
zatem z jednej strony szerszego informowania szerszej społeczności o istnieniu i realizacji programu
EFU, ze szczególnym uwzględnieniem potencjalnych beneficjentów (dotychczasowe ogłoszenia
konkursów miały ograniczony zasięg), jak i beneficjentów, którym należy przybliżyć cele i warunki,
jakie należy spełnić, by móc korzystać z Funduszu. W niektórych przypadkach oczekiwania
beneficjentów mijają się z możliwościami Programu, a uchodz
cy przypisują mu zadania, jakich on nie
pełni. Dla wielu program jest trudno identyfikowalny i odróżnialny od innych działań administracji
państwowej.
Doświadczenia zgromadzone w trakcie badania sugerują też, by wspierać tworzenie sieci pomiędzy
beneficjentami końcowymi, zachęcać do wymiany doświadczeń, nawiązywania współpracy także na
potrzeby innych projektów i wzbogacenia oferty poprzez korzystanie z usług innych instytucji. W ten
sposób można osiągnąć nie tylko lepsza jakość, ale też poszerzyć w kraju ofertę działań na rzecz
uchodz
ców. Podobnie z korzyścią byłoby włączenie władz lokalnych w działania skierowane do
uchodz
ców.
Ze względu na potrzebę lepszego radzenia sobie z sytuacją spiętrzeń działań w związku z
opóz
nieniami przepływów finansowych, należy zachęcać do redukowania liczby przetargów, by
zminimalizować czas i wysiłek potrzebny na przygotowanie i przeprowadzenie procedur
przetargowych. Pozwoli to uelastycznić funkcjonowanie projektów i lepiej zaspokajać oczekiwania
beneficjentów ostatecznych, często uskarżających się na długi proces realizacji zapowiadanych
zadań. Nie od rzeczy byłyby też szkolenia z zakresu zarządzania kryzysowego.
26
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
2 ANALIZA SYSTEMU WDRAŻANIA I MONITORINGU EFU
Wypełnianie ról przez instytucje zarządzające
Role w istniejącym systemie instytucjonalnym (podział kompetencji) są podzielone w sposób
odpowiadający potrzebom realizacji programu i nie budzący kontrowersji pomiędzy zainteresowanymi
instytucjami.
Efektywność systemu
Efektywność systemu badano zarówno zapoznając się z jego funkcjonowaniem poprzez analizę
dokumentacji sprawozdawczej, jak i wywiady z beneficjentami i zarządzającymi.
Z analizy wywiadów przeprowadzonych z beneficjentami ostatecznymi przebywającymi w ośrodkach
wynika, że oczekują oni sprawniejszych, bardziej efektywnych, bardziej  trafnych działań ze strony
instytucji realizujących projekty pomocowe. Jako przykłady braku efektywności działań najczęściej
wymieniano trudności w skontaktowaniu się z lekarzem, opieszałość w organizacji świetlicy i
przedszkola dla dzieci, brak zaopatrzenia w odzież zimową, brak informacji o możliwościach
uzyskania pomocy prawnej  m.in dla wyjaśnienia procedury uchodz
czej.
Wywiady z uchodz
cami spoza ośrodków nie potwierdzają tych mankamentów w działaniach,
natomiast zwraca się w nich przede wszystkim uwagę na brak pomocy w uzyskaniu mieszkania,
doraz
nej pomocy finansowej oraz zbyt krótki czas nauki języka polskiego.
Z kolei przedstawiciele instytucji realizujących projekty zwracają uwagę na fakt, że pewne działania
eksponowane przez uchodz
ców nie mieszczą się w kategorii ich projektów (np. zapewnianie mieszkań
opuszczającym ośrodki), zatem nie mogą stanowić o ocenie sposobu zarządzania środkami
przeznaczonymi na ich realizację. Poza tym, uchodz
cy przebywający w ośrodkach nie podejmują z
własnej inicjatywy działań w kierunku sygnalizowania potrzeb bądz
odmawiają partycypacji w
przygotowanych dla nich działaniach pomocowych (np. uczestnictwo w zajęciach z języka polskiego).
Nie kwestionują jednak, że przy realizacji projektów napotykają szereg trudności. Jest to przede
wszystkim sposób i czas napływania środków finansowych z EFU oraz przedłużające się procedury
przetargowe. Zwracano także uwagę na wymóg wkładu własnego i konieczności wyłożenia
odpowiednich kwot na realizację projektu w początkowej fazie jego realizacji, z czym część instytucji
ma poważne kłopoty (znalezienie z
ródła finansowania)
Odnosząc się zatem do bieżącego systemu zarządzania projektami, który przekłada się na
efektywność realizacji projektów można stwierdzić, że potencjalne bariery w ulepszeniu efektywności
wdrażanych projektów wynikają z faktu iż z jednej strony mamy do czynienia ze znacznym, chociaż
prawdopodobnie uzasadnionym czynnikami zewnętrznymi (m.in. procedury unijne) sformalizowaniem
w sferze zarządzania środkami finansowymi, a z drugiej brakiem pełnej wiedzy odnośnie potrzeb
beneficjentów ostatecznych w zależności od ich planów na przyszłość. Wiedza ta dałaby możliwość
podjęcia decyzji odnośnie hierarchizacji planowanych zadań i w przypadkach uzasadnionych
przesuwania środków (np. w ośrodkach przekazać więcej środków na pomoc lekarską i opiekę nad
dziećmi, natomiast poza ośrodkami przedłużyć czas nauki języka polskiego.
Możliwości usprawnień systemu zarządzania
Na poziomie systemu zarządzania nie stwierdzono  z wyłączeniem niezależnych od instytucji
zarządzającej opóz
nień w dostępie środków programu i wypłaty kolejnych transz  istotnych
problemów po stronie instytucji zarządzającej, wymagających natychmiastowej interwencji. Idzie
raczej o doskonalenie systemu, niż jego zmianę. Pomimo odnotowanej poprawy w komunikacji z
beneficjentami końcowymi, należy więcej wysiłku wkładać w dalszą poprawę obustronnej komunikacji
27
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
bieżącej, a zwłaszcza usprawnić system komunikacji w relacji do beneficjentów ostatecznych,
mających naturalnie większe trudności w komunikowaniu się w obcym sobie, odmiennym także pod
względem kulturowym, środowisku. Dotyczy to także programu, nie przez wszystkich beneficjentów w
pełni rozumianego (cele, środki etc).
Istnieje jednak potrzeba uodpornienia programu i wnioskodawców na  jak pokazuje doświadczenie
tej edycji - możliwe znaczące opóz
nienie w podpisaniu umów i przekazaniu środków, a zatem w
uruchomieniu rzeczywistych działań programu. Dotyczy to zwłaszcza organizacji pozarządowych o
słabszej kondycji finansowej, dla których istotnym problemem jest ewentualne prefinansowanie
działań ze środków własnych. W pierwszej kolejności należy jednak wzmocnić lobbying zmierzający
ku uelastycznieniu procedur obowiązujących w EFU, zwłaszcza, gdy mamy do czynienia z sytuacją
kryzysową, a elementy takiej sytuacji niewątpliwie wystąpiły w początkowym okresie wskutek
opóz
nień decyzyjnych na szczeblu europejskim. Warto tez zbadać możliwości utworzenia funduszu
pomostowego, pozwalającego zawczasu finansować przynajmniej kluczowe działania
przygotowawcze projektów.
Należy też doskonalić zdolność wnioskodawców do kształtowania takiej struktury działań, która
najpełniej dostosowana jest do zróżnicowanych oczekiwań i potrzeb różnych grup docelowych pośród
uchodz
ców.
Rekomendować należy też większe włączenie władz lokalnych w projekty dla uchodz
ców, choćby
poprzez wymianę informacji i koordynację działań, co może w dłuższym okresie przynieść efekt
synergii także w odniesieniu do elementów zarządzania.
Efektywność systemu monitoringu
System monitoringu został w pewnym stopniu zmodyfikowany w porównaniu z edycją 2004, zwłaszcza
w zakresie wskaz
ników, które jednak nadal są głównie wskaz
nikami produktu, rzadziej rezultatu, co
ogranicza wiedzę o efektach projektów i nie ułatwia oceny.
System monitoringu obejmujący zarówno beneficjentów ostatecznych, jak i przedstawicieli instytucji
realizujących projekty, pozwolił wychwycić te czynniki, które, jak się wydaje, warto wykorzystać w
przyszłości dla poprawy efektywności systemu zarządzania projektami.
Pewnym zaburzeniem w funkcjonowaniu systemu monitoringu było opóz
nienie rozpoczęcia działań,
co następnie skutkowało ich spiętrzeniem dla odrobienia zaległości i przywrócenia terminowości. W
efekcie system monitoringu skonstruowany na potrzeby programu przebiegającego zgodnie z
wcześniej zaplanowanym terminarzem nie mógł gwarantować, że np. transfer pieniędzy nastąpi
równie dynamicznie, jak opóz
nione uruchomienie projektów. Reguły transferu (w przypadku programu
opartego o budżet roczny nadmiernie skomplikowany system decyzji o wypłacie zaliczek) nie są
dostosowane do programów planowanych w perspektywie rocznej i sytuacji spiętrzeń. W tym zatem
zakresie problem ograniczonej użyteczności monitoringu miał przyczyny zewnętrzne.
System wskaz
ników
System wskaz
ników został wprowadzony na podstawie doświadczeń edycji 2004 i rekomendacji
zawartych w ewaluacji końcowej, dostępnych w chwili, gdy projekt edycji 2005 został już przyjęty do
realizacji, zatem, gdy zastosowanie tych rekomendacji jeszcze na etapie ogłoszenia warunków
konkursu nie było już możliwe. Jedna z głównych rekomendacji dotyczyła potrzeby wdrożenia
wskaz
ników dla poszczególnych projektów. Zespół zarządzający w ścisłej współpracy z beneficjentami
końcowymi doprowadził do wyrażenia zgody przez beneficjentów końcowych na ujęcie w raportach
monitoringowych zestawu wskaz
ników, dobranych indywidualnie do każdego z projektów. Dzięki temu
możliwa stała się ocena postępu także rzeczowego, nie tylko finansowego. Należy podkreślić, że
problem wskaz
ników jest znany także z doświadczeń innych państw, gdzie ich dopracowanie i
wdrożenie do praktyki EFU jest procesem długotrwałym i trudnym i dotąd bynajmniej nie zakończonym
(np. Irlandia). W kolejnych edycjach większy nacisk powinno się także położyć na zwiększenie roli
wskaz
ników rezultatu. Nie bez znaczenia w tej kwestii jest fakt, że wytyczne w sprawie EFU nie
wspominają wskaz
ników rezultatu.
28
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Możliwości usprawnień systemu monitoringu
Zasadniczo należy kontynuować kierunki usprawnień wskazane w ewaluacji ex post edycji 2004 i
zmierzające ku zbudowaniu pełnego, wyważonego systemu monitoringu opartego na wysokiej jakości
systemie wskaz
ników, bazie danych i sprawnym systemie raportowania.8 System wskaz
ników należy
dopracować korzystając z doświadczeń edycji 2004 i 2005. Podstawowe zalecenie dotyczy
wprowadzenia wskaz
ników od początku kolejnej edycji, tak, by każdy projekt przez cały okres
realizacji mógł być regularnie obserwowany na poziomie rzeczowym w sposób zarówno ilościowy, jak
i jakościowy.
Celowe jest pełniejsze dostosowanie wskaz
ników do charakteru projektów, by uniknąć przypadku
zgłaszanego przez jednego z beneficjentów końcowych, gdzie wskaz
nik wykraczał poza charakter
celów projektu. Na uwagę zasługuje też potrzeba dalszego dopracowania i doboru wskaz
ników oraz
umiejętności wnioskodawców w zakresie ich wyznaczania jako ważnego instrumentu procesów
planowania, monitoringu i oceny postępów.
Doświadczenia innych krajów realizujących programy EFU dowodzą, że w większości przypadków
zaczynano realizować programy bądz
nie dysponując wskaz
nikami pomiaru (produktu, rezultatu),
bądz
też posługując się jedynie wskaz
nikami finansowymi. Dopiero praktyka realizacyjna wymusiła w
poszczególnych państwach wprowadzenie i rozbudowę systemu wskaz
ników. Warto zauważyć, że,
niestety, EFU nie wypracował dotąd wspólnego zasobu wskaz
ników i metodologii monitoringu
dostosowanego do specyfiki programów, co skazało instytucje zarządzające na indywidualne
rozwiązywanie problemu. Wnioski takie wynikają z ewaluacji EFU przeprowadzonej we wszystkich
krajach członkowskich za okres 2000-2004 (oczywiście wnioski dotyczą tylko tych, które realizowały w
tym okresie programy EFU).9 Niewątpliwie zasadne jest stwierdzenie, że dotąd nie ukształtowała się
jednolita praktyka. Z jednej strony jest to pewne utrudnienie, z drugiej jednak szansa stworzenia
własnego, systemowego podejścia, zalecanego w poprzednim badaniu ewaluacyjnym. Niniejsze
badanie również rekomenduje taką ścieżkę postępowania, o ile nie zostanie w dającym się
przewidzieć czasie wypracowana kompleksowa wersja wskaz
ników dla całego EFU.
Wdrożenie rekomendacji ewaluacji poprzedniej
Generalnie rzecz biorąc instytucja zarządzająca podjęła działania zmierzające do wdrożenia
rekomendacji zawartych w badaniu ewaluacyjnym poprzedniej edycji. Postęp w realizacji
sformułowanych podówczas siedmiu zaleceń ma charakter zróżnicowany.
1. w ograniczonym stopniu udało się zrealizować zalecenie uwzględnienia
doświadczeń europejskich. Przyczyną było zarówno zaangażowanie
ograniczonego liczbowo personelu w przygotowanie i realizację edycji
2005, jak tez ograniczoność dostępnych informacji. Osiągnięcie tego celu
wymagałoby rekomendowanych już wcześniej wizyt studialnych.
2. w trakcie realizacji projektów opracowano i wprowadzono do praktyki
indywidualnie opracowane i uzgodnione z beneficjentami wskaz
niki dla
każdego projektu, co znacznie podniosło możliwości monitoringu
postępów. Wskaz
niki te nie tworzą jednak całościowego zestawu
odpowiadającego potrzebom programów EFU.
8
Raport z ewaluacji ex post Europejskiego Funduszu Uchodz
czego w Polsce  edycja 2004,
WWPWP, Warszawa 2005
9
Zob. European Refugee Fund: final evaluation of the first phase (2000-2004) and definition of a
common assessment framework for the second phase (2005-2010). Uzyskane przez zespół badawczy
informacje potwierdzają wstępne ustalenia ewaluacji ex post edycji 2004 w Polsce (Raport z ewaluacji
ex post Europejskiego Funduszu Uchodz
czego w Polsce...., op. cit.)
29
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
3. struktura bazy danych jest w trakcie powstawania wraz z samą bazą.
Podjęto próbę uruchomienia bazy pomimo braku opracowanej docelowej
struktury przyjmując elastyczność bazy pozwalającą na jej dostosowania
do nowych informacji. Lepszym rozwiązaniem byłoby systemowe
dopracowanie obu elementów.
4. Poprawiono przejrzystość formularzy raportów okresowych, nie
wprowadzając jednak w pełni wszystkich rekomendowanych rozwiązań.
5. w zakresie zbierania danych (rekomendacje 2.5 i 2.6) wprowadzono
elementy zalecanych zmian
6. określenie osób odpowiedzialnych za zarządzanie bazą danych 
zalecenie możliwe do wdrożenia z chwilą uruchomienia bazy.
Podkreślić należy, że stan częściowego wdrożenia zaleceń poprzedniego badania ewaluacyjnego
trzeba uznać za normalny w związku ze stosunkowo krótkim czasem, jaki upłynął od sformułowania
rekomendacji do rozpoczęcia obecnego badania ewaluacyjnego. Tym bardziej, że rekomendacje
ustanowiły wysoki poziom, którego osiągnięcie wymaga poważnych i intensywnych prac.
W tym miejscu należy podkreślić sygnalizowaną potrzebę szerszego informowania programie EFU,
kolejnych konkursach, przebiegu realizacji i efektach. Niewątpliwie ułatwi to napływ większej ilości
projektów, co powinno się przełożyć także na podniesienie jakości. Istnieje także problem
rozpoznawalności programu przez beneficjentów ostatecznych, którzy nie zawsze rozumieją, kto, w
jaki sposób i w jakim celu prowadzi działania, z jakich korzystają. Pewnym problemem jest tu brak
ogólnych ram promocji EFU na szczeblu europejskim, ale dalsza zwłoka w informowaniu i promocji
EFU jest niekorzystna.
30
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
3 OPRACOWANIE METOD I NARZ
DZI EWALUACJI EFEKTÓW EFU
Wnioski z badania pilotażowego
W badaniu potwierdziły się założenia badania dotyczące dostępności beneficjentów ostatecznych,
zwłaszcza tych poza ośrodkami. Generalnie społeczność uchodz
ców jest zróżnicowana w zakresie
deklarowanych potrzeb i mobilna, co poważnie utrudnia śledzenie ich losów w średnim i długim
okresie i wpływa na dobór narzędzi badawczych. Potwierdziły się także założenia dotyczące
wrażliwości uchodz
ców w sytuacji badania (wywiadu). Wielki wkład poświęcony przygotowaniu
zespołu ankieterskiego do rozmów poskutkowały uniknięciem sytuacji kryzysowych w kontakcie. Jest
to istotna wskazówka na przyszłość. Zastosowane narzędzia potwierdziły swa przydatność i
użyteczność. Decyzja o wyborze raczej wywiadu kierowanego niż ankiety jako głównego narzędzia
okazała się generalnie słuszna, aczkolwiek dla analiz procesu w długim okresie korzystne może się
okazać zastosowanie w ograniczonym zakresie informacyjnym także ankiety jako instrumentu bardziej
wystandaryzowanego, zatem ułatwiającego porównania zmian w czasie. Doświadczenia
zrealizowanego badania nakazują jednak dużą ostrożność i ograniczenie zakresu informacyjnego
ankiety do niewielu, bardzo przemyślanych wskaz
ników. Prowadzenie periodycznego, regularnego
badania należy uznać za konieczne dla korygowania i uelastyczniania programu, adekwatnie do jego
celów i charakterystyki uchodz
ców. Zalecać też należy unikanie metod badawczych typu badania
fokusowego w odniesieniu do zróżnicowanych, potencjalnie nie rozumiejących się wzajemnie, o
odmiennych doświadczeniach życiowych grupach uchodz
ców. W równym stopniu może to być
problem tego typu badania w jednej grupie narodowościowej, ale niekoniecznie o tym samym
doświadczeniu ostatnich lat. Z tego względu należy rekomendować indywidualne podejście do
respondentów.
31
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Badanie uchodz
ców: metoda
Zastosowana metoda w pełni potwierdziła swą użyteczność, gwarantując ogląd zjawiska z różnych
punktów widzenia i z uwzględnieniem zróżnicowanych z
ródeł informacji. Metoda ta stawia przed
badaczami wysokie wymagania w zakresie kompetencji w kontaktach międzykulturowych, kultury
osobistej i elastyczności w dostosowaniu się do okoliczności wywiadu. Beneficjenci ostateczni w wielu
przypadkach charakteryzowali się wysoką wrażliwością, a nawet nieufnością wobec badania, co
wymagało odpowiednich postaw i zachowań ze strony prowadzących wywiady.
Do rozważenia pozostaje kwestia zaproponowana w trakcie badania, by korzystać w przyszłych
badaniach z pomocy uchodz
ców biegle (dobrze) władających językiem polskim jako tłumaczy.
Stosowalność tego rozwiązania, wprawdzie korzystnie dająca szansę pracy i dowartościowania tym
osobom, wymaga jednak przetestowania pod kątem wpływu na przebieg badania i akceptowalność
dla respondentów.
Zasadniczo gros informacji, jakie można pozyskać w ograniczonym czasie wyznaczonym na badanie
ma charakter fotografii stanu realizacji programu i jego efektów tu i teraz. Problemem pozostaje
sposób gromadzenia danych, który pomógłby zapewnić także dane pozwalające na obserwację i
ocenę zmian zjawiska w czasie. Wydaje się, że w przypadku ewaluacji Programu krokiem w tę stronę
byłoby zastosowanie narzędzia standaryzowanego jako uzupełnienia wywiadu. Punktem odniesienia
winny być także inne badania prowadzone w środowisku uchodz
ców oraz informacje resortowe.
Wydaje się, że z punktu widzenia potrzeb rozpoznania sytuacji (motywy, cele i plany życiowe,
problemy) w środowisku uchodz
ców w Polsce i dostosowania działań EFU do diagnozy, celowe
byłoby regularne badanie socjologiczne jako narzędzie uzupełniające wobec ewaluacji.
Badanie efektów długoterminowych
Zgodnie z powyższymi uwagami, badanie efektów długoterminowych jest poważnym problemem. W
niektórych zakresach jest to w pełni możliwe poprzez analizę częstotliwości przypadków, gdy osoby
zaopatrzone przez program w pełną pomoc prawną powracają po dłuższym czasie z tym samym
problemem do rozwiązania. Byłoby to jednak najzupełniej fałszywe w odniesieniu do świadczeń o
charakterze pomocy socjalnej i materialnej. Rekomendowanym wyjściem jest zatem regularność
badania zapewniającego porównywalność standardowych zmiennych gromadzonych metodą
ilościową. Ograniczona zakresem ankieta jako uzupełnienie wywiadów mogłaby istotnie wzbogacić
bazę wnioskową o zmianach w czasie i dynamice zjawisk.
Stosunkowo łatwiej jest badać zmiany w zakresie poprawy zarządzania i postępów w funkcjonowaniu
instytucji zajmujących się świadczeniem pomocy na rzecz uchodz
ców: badanie wyposażenia
placówek, sprawności w przeprowadzaniu rutynowych działań w ramach projektów, efektywności i
skuteczności w np. nauczaniu języka polskiego. Te ostatnie przykładowe miary mogą wszakże
ilustrować progres tylko w odniesieniu do pewnych, stosunkowo niewielkich grup uchodz
ców.
32
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
ANEKSY
ANEKS I. DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW
A. DYSPOZYCJE DO WYWIADU Z UCHODy
CAMI W OŚRODKACH URiC (Dębak, Linin,
Siekierki)
Przybycie do Polski
- czy przybył sam czy z rodziną
- czy krajem docelowym była Polska (ew. dlaczego tak/nie)
- jaki ma status - czy ma status uchodz
cy czy pobyt tolerowany(ew. jak długo czekał/czeka)
- jaki status wolałby
- dlaczego
Pobyt w ośrodku
- czy to jego pierwszy ośrodek do którego trafił (ew. w jakich był, jak długo)
- jak długo jest w ośrodku
- co jest mu zapewnione w ośrodku
- z czego jest zadowolony
- z czego nie jest zadowolony /co utrudnia mu życie w ośrodku
- czego ośrodek nie daje/daje w stopniu niewystarczającym, a jest mu to potrzebne
- czy wie co ośrodek powinien mu zapewnić( ew. skąd ma tę wiedzę, czy chciałby wiedzieć)
- co jego zdaniem uchodz
ca taki jak on powinni otrzymywać w tego typu placówce
(typ idealny pobytu uchodz
cy w ośrodku)
Poza ośrodkiem  scenariusz na życie w Polsce
- czy wie co mu przysługuje jako uchodz
cy/z pobytem tolerowanym (ew. skąd, od kogo)
- co chciałby robić po wyjściu z ośrodka
- co będzie mu najbardziej potrzebne/jaka pomoc będzie mu najbardziej potrzebna
- czy wie do kogo/gdzie może się zwrócić o pomoc ( ew. skąd/od kogo wie)
- czy zwróci się o pomoc do swoich rodaków, którzy są w Polsce dłużej
- jak powinna wyglądać życie takiego uchodz
cy jak on w Polsce ( rodzaj typu idealnego)
33
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
- czy mógłby/chciałby coś zaoferować krajowi pobytu (co potrafi najlepiej czym może sie
pochwalić)
- czy wie , że jest jako uchodz
ca objęty programem pomocowym ( ew. skąd wie/od kogo)
- czy słyszał o programie EFU (ew.czy wie czego ten program dotyczy/skąd wie)
B. DYSPOZYCJE DO WYWIADU Z UCHODy
CAMI SPOZA OŚRODKÓW URIC
Ponieważ dotarcie do uchodz
ców poza ośrodkami okazało się bardzo trudne, a czas na
przeprowadzenie badania był dość krótki, przeprowadzono je w Fundacji Linguae Mundi w grupach
kursantów uczących się języka polskiego.
Przygotowane wcześniej dyspozycje okazały się mało efektywne (pokazały to pierwsze dwa wywiady
pilotażowe). Przyjęto więc zasadę pozwalania uchodz
com na luz
ne wypowiedzi z  dopytywaniem
przez prowadzącego wywiad.
Podstawowe pytania, które miały kierować rozmową to:
- jak Panu/Pani jest w Polsce
- czy zamierza Pan/Pani zostać w Posce
- czy wie jakie są organizacje pomocowe  czy wie co to jest program EFU
C. DYSPOZYCJE DO WYWIADU Z PRACOWNIKAMI MSWiA
1. Ogólna ocena doświadczeń z funkcjonowania EFU w Polsce
2. Czy istnieje potrzeba zmian, dostosowań w działaniu EFU (cele, metody, narzędzia, regulacje)?
3.Co sprawia główne trudności w realizacji EFU? Na czym one polegają w odniesieniu do:
- bieżące zarządzanie
- monitoring
- wskaz
niki.
4. Jakie zmiany można wprowadzić w zakresie zarządzania i monitoringu projektów i programu EFU?
5. Jakie czynniki niezależne od zarządzających maja wpływ na realizację programu?
6. Jak się układają relacje z beneficjentami końcowymi? Jakie są główne problemy i możliwości
poprawy?
7. Jak się układają relacje pomiędzy instytucjami wewnątrz struktury MSWiA? Czy klarowny jest
podział kompetencji w odniesieniu do programu EFU?
8. Inne uwagi dotyczące realizacji programu EFU, także w odniesieniu do przyszłości
34
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
ANEKS II. BADANIA UCHODy
CÓW - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
Z racji wielu ważnych przyczyn, takich jak ograniczenia czasowe realizacji projektu oraz problemy
związane ze specyfiką badanej grupy  kultura, język oraz szczególna sytuacja długoletnich, niekiedy,
doświadczeń wojennych w kraju pochodzenia, w badaniu zastosowano metodę jakościową 
przeprowadzenie wywiadów według scenariusza. W toku badania dostosowano narzędzia.
Badaniem objęte zostały 2 grupy uchodz
ców liczących łącznie 44 osoby:
1. tych, którzy przebywają w ośrodkach dla cudzoziemców URIC
2. tych, którzy opuścili ośrodki
Ad. 1. Badania prowadzone były w 3 ośrodkach URIC  w Dębaku, Lininie i na Siekierkach. Odbyły się
one w drugiej połowie paz
dziernika i na początku listopada br. Czas badania został podyktowany
sytuacją kulturową respondentów. Z badań pilotażowych i wcześniej zebranych informacji wynikało, że
potencjalną grupą, do której odniesie się badanie będą cudzoziemcy z regionu Kaukazu przede
wszystkim narodowości czeczeńskiej  muzułmanie. Zdecydowano się zatem prowadzić badania po
ramadanie, tj. po 20 paz
dziernika.
Również w czasie badań pilotażowych okazało się, że i tak dość prosty, wcześniejszy scenariusz
wywiadu musiał zostać sprowadzony do  dyspozycji do wywiadu swobodnego (patrz aneks I)
Grupa objęła 33 cudzoziemców  14 kobiet i 19 mężczyzn. Z perspektywy etniczności, najliczniejszą
grupą byli Czeczeni  16 osób ( 7 kobiet i 9 mężczyzn.), a następnie: Białorusini  6 osób (3 kobiety i
3 mężczyzn); Kazachowie  2 mężczyzn; obywatele Kamerunu  2 mężczyzn; obywatele Ugandy  2
mężczyzn; 1 obywatel Indii, 1 obywatelka Burundi, 1 obywatelka Ugandy i 1 obywatelka Serbii, 1
kobieta z Inguszetii.
Przebieg badania był zróżnicowany. W ośrodku w Dębaku i Lininie, gdzie przebywali Czeczeni
badania przebiegały ze znacznie większymi trudnościami.
Podstawowym problemem w przeprowadzaniu badania okazał się problem językowy. Wprawdzie
większość badanych znała język rosyjski w stopniu umożliwiającym porozumienie, jednak w bardziej
lub mniej bezpośredni sposób zwracali uwagę na fakt, że nie jest to ich język rodzimy.
Trudno również było zachować  dyscyplinę wypowiedzi, ponieważ respondenci starali się zwrócić
uwagę badaczy na tragedie związane z sytuacją wojny na Kaukazie stanowiących przyczynę ich
decyzji o migracji.
Kolejną barierą była nieufność wobec badaczy i w konsekwencji otrzymywano czasem odpowiedzi
lakoniczne, ostrożne. Bardzo pomocne w przełamaniu barier nieufności były tłumaczenia badaczy, że
rozumieją, iż język rosyjski nie jest językiem rodzimym respondentów, że zapewniają całkowitą
anonimowość wypowiadającym się uchodz
com oraz przedstawienie siebie w roli ludzi, którzy nie są
reprezentantami instytucji zajmujących się problemami migracji, lecz instytucji zajmujących się
działaniami pomocowymi na rzecz uchodz
ców.
Badania prowadzili młodzi, ale doświadczeni w badaniach nad migrantami absolwenci socjologii i
ISNS. Pomimo ich starań wywiady z uchodz
cami z ośrodka w Debaku i Lininie są bardziej suche,
chociaż nie pozbawione ładunku potrzebnych na użytek badania informacji.
Znacznie więcej informacji i znacznie swobodniejszą atmosferę badania prezentują wywiady
przeprowadzone w ośrodku na Siekierkach. Wprawdzie grupa objęta badaniem była silnie
zróżnicowana etnicznie i kulturowo, jednak, jak twierdzą badacze, łatwiej z nią było nawiązać kontakt,
a w konsekwencji wywiady są pełniejsze, swobodniejsze, zawierające więcej  bezpośrednich
informacji.
35
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Ad.2 Z racji dużych trudności z dotarciem do uchodz
ców, którzy opuścili ośrodki, zdecydowano się
przeprowadzić wywiady w Fundacji Linguae Mundi, która prowadzi naukę języka polskiego dla
uchodz
ców objętych programem.
Grupa respondentów objęła 11osób.- 9 mężczyzn  6 z Czeczenii, 2 z Azerbejdżanu, 1 z Afganistanu;
oraz 2 kobiety - 1 z Białorusi i 1 z Czeczenii. Większość przebywa w Polsce po uzyskaniu statusu
uchodz
cy  9 osób, jedna uzyskała pobyt tolerowany, a jedna ma pobyt stały.
Podobnie jak w przypadku grupy 1, po badaniach pilotażowych okazało się, że przygotowany
scenariusz wywiadu musi ulec radykalnej zmianie. Po zasięgnięciu opinii innych badaczy zajmujących
się problemami migracji i uchodz
stwa (m.in z prof. E. Nowicką i kolegami z Ośrodka Badań nad
Migracjami, którzy zechcieli podzielić się swą wiedzą i doświadczeniem) wywiady prowadzono zadając
otwierające pytanie:  jak Pani/Panu jest w Polsce  zwiększając respondentom swobodę wypowiedzi i
korygując bieg rozmowy, kiedy zbyt daleko odbiegali od tematyki związanej ze swoim
funkcjonowaniem w Polsce.
Wydaje się, że wywiady przeprowadzone w Fundacji Linguae Mundi dają dość pełny obraz oczekiwań
i sposobu funkcjonowania uchodz
cy w Polsce.
Podsumowując, pomimo trudności z dotarciem do niektórych grup beneficjentów ostatecznych, z
przełamaniem częstej nieufności wobec badania, z językiem wywiadu, badanie zostało
przeprowadzone z powodzeniem i przyniosło liczne wnioski o charakterze poznawczym oraz
metodologicznym i praktycznym, mogące służyć za podstawę prac nad przyszłymi ewaluacjami
programów, czy też - szerzej  badaniami w środowisku uchodz
ców.
ANEKS III. PROJEKTY: KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA W ŚWIETLE DOKUMENTÓW I
ZEBRANYCH DANYCH (postępy, problemy)
1. Program socjalnej, prawnej i psychologicznej pomocy osobom posiadającym status uchodz
cy lub
zgodę na pobyt tolerowany, którego wnioskodawcą był Caritas Archidiecezji Warszawskiej został
zakończony w sierpniu 2006 r.
Projekt zakładał objęcie pomocą 300 beneficjentów ostatecznych. W trakcie realizacji projektu liczba
beneficjentów ostatecznych zwiększyła się i osiągnęła liczbę 551 osób. Główne obszary pomocowe to:
- pomoc materialna, w ramach której wydawano paczki żywnościowe i artykuły higieniczne,
obuwie (zwrot do 80 zł na osobę), refundowano recepty na leki i okulary korekcyjne,
zakupiono wyprawki szkolne dla dzieci uczęszczających do szkół
- pomoc socjalna, w ramach której prowadzono działalność mającą na celu zmotywowanie do
podjęcia pracy ( porady zawodowe ) oraz nabycie umiejętności poruszania się po instytucjach
użyteczności publicznej, ośrodkach zdrowia, szkołach, urzędach pracy, OPS-ach i WCPR-ach
- pomoc psychologiczna, w ramach której udzielano konsultacji psychologicznych/
psychoterapeutycznych osobom dorosłym, przygotowano świetlicę terapeutyczną, objęto
opieką psychologiczną dzieci
- pomoc prawną, w ramach której prowadzono akcję informacyjną z zakresu ustawy o
cudzoziemcach, prawa rodzinnego, podejmowania pracy, prowadzenia działalności
gospodarczej, prawa do ubiegania się o pomoc socjalną, udzielano pomocy w przygotowaniu
pism i wniosków do sądów, pomagano w kontaktach z placówkami dyplomatycznymi w Polsce
i poza Polską, przy tłumaczeniu dokumentów na j. polski itp.
36
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
W trakcie trwania projektu każdego miesiąca udzielanych było nie mniej niż 50 porad prawnych
osobom zgłaszającym się bezpośrednio do biura.
W czasie trwania projektu, pracownik odpowiedzialny za udzielanie pomocy prawnej wziął udział w 3
międzynarodowych konferencjach dotyczących pomocy prawnej cudzoziemcom.
Poza działalnością pomocową, Caritas Archidiecezji Warszawskiej była współorganizatorem
obchodów Międzynarodowego Dnia Uchodz
cy oraz uczestniczyła czynnie w obchodach Dnia
Migranta.
Problemem dla realizatorów projektu, pozostają kontakty z uchodz
cami. Jest to grupa bardzo mobilna,
z którą kontakty są czasami utrudnione jednak istnieje stały krąg zainteresowanych pomocą przede
wszystkim materialną ale również poradami psychologa
2. Kolejny projekt w realizacji to projekt, którego wnioskodawcą jest Urząd do Spraw Repatriacji i
Cudzoziemców. Dotyczy on poprawy warunków pobytowych w ośrodkach dla cudzoziemców
ubiegających się o status uchodz
cy lub azyl oraz wsparcie socjalne podopiecznych ośrodków w celu
ułatwienia integracji ze społecznością lokalną. Objęci nim są przebywający w ośrodkach URiC-u (
Linin, Dębak, Siekierki, Radom).
Ze świadczeń pomocowych korzysta ca 4000 beneficjentów, z których ca 3.500 przebywa w
ośrodkach  zdecydowaną większość stanowią obywatele Federacji Rosyjskiej. Do końca września br.
zapewniono wszystkim odzież i obuwie na zimę (talony do wskazanych placówek handlowych). Poza
tym:
- zakupiono sprzęt radiowo-telewizyjny
- zakupiono wyposażenie do sal dydaktycznych  tablice, stoliki, krzesła itp
- oraz pomoce dydaktyczne i sprzęt komputerowy
- zapewniono wyposażenia kompleksu przedszkolnego ( w Lininie )- zaku
- piono meble, leżaczki, zabawki, wyposażono łazienki.
- prowadzone są przygotowania do utworzenia sali przedszkolnej w Dębaku.
- utworzono place zabaw w Lininie i Dębaku.
Wykonawcom trudność sprawia przeprowadzanie procedur przetargowych na zakup sprzętu i
wyposażenia przeznaczonego dla beneficjentów. Zwracają też uwagę na problemy z uzyskaniem
kolejnej transzy środków finansowych.
3. Projektem, którego zakończenie planowane jest na koniec listopada to projekt, którego
wnioskodawcą jest Stowarzyszenie Praw Człowieka im. Haliny Nieć. Dotyczy on budowy
zintegrowanego systemu pomocy prawnej dla cudzoziemców poszukujących ochrony, z
wyeksponowaniem potrzeb grup szczególnej troski. Praktycznym wymiarem realizacji projektu jest
udzielanie pomocy prawnej uchodz
com głównie z krajów Azji i Afryki (wśród beneficjentów znalazł się
także obywatel Ekwadoru). Nie stwierdzono większych problemów w realizacji projektu, aczkolwiek
wyraz
nie zaznaczył się tu problem z finansowaniem działań w sytuacji opóz
nień transz.
4. Zorientowanym na szeroką pomoc w zakresie integracji cudzoziemców objętych ochroną
międzynarodową ze środowiskiem kraju przyjmującego jest projekt realizowany przez Wojewodę
Mazowieckiego. W ramach działań na rzecz rozwoju systemu wsparcia instytucjonalnego realizatorzy
projektu prowadzą ścisła współpracę z Centrum Nauczania Języka Polskiego dla Obcokrajowców (jest
partnerem w realizacji projektu) oraz WCPR. Do podstawowych zadań, jakie realizuje należy:
- realizacja indywidualnych programów integracyjnych
- organizacja szkoleń dla pracowników socjalnych
- organizacja szkoleń dla beneficjentów ostatecznych
- prowadzenie nauki języka polskiego.
37
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Problemy z realizacją projektu są, zdaniem przedstawicieli instytucji, efektem opóz
nienia w podpisaniu
umowy grantowej. Realizatorzy projektu napotykają również kłopoty w relacjach z beneficjentami
ostatecznymi, którzy nie zawsze rozumieją cel i chcą partycypować w działaniach na rzecz pomocy w
integracji ze środowiskiem polskim. Przykładem jest uczestnictwo w szkoleniach, których program
zorientowano na naukę  poruszania się w rzeczywistości przepisów prawnych i zachowań wobec
instytucji państwowych, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach codziennych itp. Podobnie wygląda
sytuacja nauki języka polskiego prowadzonej przez Linguae Mundi. Wprawdzie uchodz
cy przywiązują,
przynajmniej werbalnie, dużą wagę do nauki j. polskiego jednak bywa, że na lekcje przychodzi kilka
osób.
Zgodnie z danymi z formularza wskaz
ników liczba beneficjentów projektu osiągnęła w paz
dzierniku
poziom 418 osób.
5. Projektem dotyczącym pomocy prawnej uchodz
com jest realizowany przez grupę sześciu
partnerów program  Prawnicy na rzecz uchodz
ców . W ramach projektu świadczona jest uchodz
com
bezpłatna obsługa i pomoc prawna taka jak
- występowanie o status uchodz
cy;
- przygotowywanie wniosków odwoławczych od decyzji;
- przygotowywanie skarg do WSA;
- reprezentowanie wobec WSA
- występowanie w roli pełnomocnika ;
- pomoc w sytuacjach życiowych  porady przy podpisywaniu umów (np. przy wynajęciu
mieszkania)
- pomoc znajdującym się w aresztach itp.
Poza tym w ramach projektu realizowana jest szeroka akcja informacyjna o możliwościach uzyskania
pomocy prawnej. Liczba uchodz
ców, do których informacje takie docierają sięgała 1600  1800 osób
w paz
dzierniku br.
Utrudnieniem w realizacji programu, poza kwestiami natury finansowej wynikającymi z procedur
finansowania, jest bardzo niska świadomość prawna odbiorców usług oraz brak zaufania do instytucji
świadczącej pomoc, którą często postrzegają jako komórkę MSWiA.
6. Jak pokazują dane z formularza wskaz
ników skuteczny w integracji uchodz
ców ze środowiskiem
polskim jest projekt realizowany przez Polską Akcję Humanitarną. W ramach EFU prowadzone są
szkolenia wolontariuszy oraz uchodz
ców z ukierunkowaniem na działalność w zakresie mediów i
technik medialnych. Efektem stało się utworzenie portalu internetowego i redakcja gazety w wersji
elektronicznej i drukowanej Refugee pl. Organizowany jest też festiwal  przegląd filmów fabularnych
o tematyce uchodz
czej.
Realizatorzy projektu są zdania, że takie formy i działania integracyjne są skuteczne, dodatkowym
plusem jest fakt, że przyciągają coraz więcej tych uchodz
ców, którzy zdecydowali się na pozostanie w
Polsce, i którym zależy na umiejętności bezkonfliktowego funkcjonowania w społeczeństwie.
Jako jedyną barierę w realizacji programu wskazują nieregularny przepływ środków finansowych. Nie
widzą natomiast problemów, które stwarzają sami beneficjenci.
7. Kolejnym projektem realizowanym ze środków EFU jest organizowanie przez Międzynarodową
Organizację ds. Migracji (IOM) dobrowolnych powrotów i reintegracja osób, które nie uzyskały statusu
uchodz
cy w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem grup wymagających specjalnego traktowania.
W roku 2004, w założeniu, programem było objętych 80 osób; w projekcie edycji 2005 przewidywano
100 osób i na dzień 30 września 2006 cel został zrealizowany. Ponieważ powstały oszczędności
(przewidywano powroty samolotami, tymczasem nastąpiły one pociągami), IOM w chwili badania
zamierzał wystąpić o powiększenie ilości zorganizowanych powrotów. Wprawdzie projekt
przeznaczony jest dla tych, którzy nie otrzymali statusu uchodz
cy w Polsce, jednak korzystają z niego
także ci, którzy, z różnych przyczyn, zmienili swoje decyzje. Powracający mogą także występować o
fundusz reintegracyjny (250 EUR na osobę). Pierwszeństwo przy staraniu się o powrót mają osoby w
38
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
szczególnej sytuacji  kobiety w ciąży, osoby niepełnosprawne, matki z małymi dziećmi itp. Główni
beneficjenci programu to Czeczeni.
Projekt zdaniem przedstawicieli IOM jest realizowany bez większych trudności. Jedyny postrzegany
problem to opóz
nienie w podpisaniu umowy grantowej. Eksponuje się dobrą współpracę ze strażą
graniczną, URiC oraz agendami IOM na terytorium Federacji Rosyjskiej.
8. Projektem, który wprawdzie został przygotowany, ale nie został do chwili badania wdrożony do
użytku, jest projekt stworzenia aplikacji informatycznej  Uchodz
ca monitorującej zagadnienia
związane ze sferą socjalną pobytu cudzoziemców na terytorium RP. Przyczyny, dla których nie wszedł
w proces realizacji, jak wynika z informacji uzyskanych od przedstawicieli URiC związane są z kwestią
finansowania. Brak ekspertyzy technicznej utrudnia ocenę szans realizacji projektu o czasie.
ANEKS IV. y
RÓDA
A INFORMACJI
Evaluation of European Refugee Fund Programme and Projects in Finland 2000-2001, JAI/37/02/EN,
http://ec.europa.eu/justice_home/funding/refugee/doc/finland_evaluation_en.pdf
European Refugee Fund: final evaluation of the first phase (2000-2004) and definition of a common
assessment framework for the second phase (2005-2010), National Report on Czech Republic, March
2006,
http://ec.europa.eu/justice_home/funding/refugee/doc/evaluation_2006/dg_eval_Czech_Republic_030
6_en.pdf
European Refugee Fund: final evaluation of the first phase (2000-2004) and definition of a common
assessment framework for the second phase (2005-2010), National Report on Ireland, 2006,
http://ec.europa.eu/justice_home/funding/refugee/doc/evaluation_2006/dg_eval_Ireland_0306_en.pdf
European Refugee Fund: final evaluation of the first phase (2000-2004) and definition of a common
assessment framework for the second phase (2005-2010), National Report on Poland, 2006
http://ec.europa.eu/justice_home/funding/refugee/doc/evaluation_2006/dg_eval_Poland_0306_en.pdf
Evaluating socio-economic programmes, MEANS Collection, European Commission, Luxembourg
1999
Grzymała Moszczyńska H., Nowicka E., Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w
obozach dla uchodz
ców oraz otaczających je społecznościach lokalnych, Wyd. NOMOS, Kraków 1998
Iglicka K., Trendy w migracjach do Polski po 1989 r. w świetle rozszerzenia Unii Europejskiej w:
Polska droga do Schengen, opinie ekspertów, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2001
Informacja o stosowaniu w 2004 roku ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium RP w zakresie realizacji zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z
Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodz
ców oraz Protokołu Nowojorskiego,
http://www.uric.gov.pl/auths/136/files/42552951dd40b_Sprawozdanie%202004.pdf
A
odziński S., Problemy i oczekiwania osób oczekujących na nadanie statusu uchodz
cy w Polsce w
wybranych ośrodkach recepcyjnych. Wstępne wyniki badań, Uniwersytet Warszawski, 2006, masz.
pow.
Materiały przygotowawcze do szkoleń pracowników socjalnych, Mazowiecki Urząd Wojewódzki 2006.
39
Ewaluacja bieżąca EFU-Polska 2005
Materiały przygotowawcze do szkoleń dla uchodz
ców, Mazowiecki Urząd Wojewódzki 2006.
Polska. Dane liczbowe dotyczące postępowań prowadzonych wobec cudzoziemców w latach 2003-
2005, URiC 2006
Polska. Dane liczbowe dotyczące postępowań prowadzonych wobec cudzoziemców w latach 2001-
2003, URiC 2004
Raport z ewaluacji ex post Europejskiego Funduszu Uchodz
czego w Polsce  edycja 2004, WWPWP,
Warszawa 2005
Raporty kwartalne ze stanu realizacji projektów
Raport końcowy projektu Caritas Archidiecezji. Warszawskiej
Stosunki między wspólnotami i międzyetniczne w Europie. Raport końcowy programu Rady Europy
dot. stosunków między wspólnotami, Rada Europy 2003
ANEKS V. LISTA OSÓB, Z KTÓRYMI PRZEPROWADZONO WYWIADY
Urszula Biegańska, Kierownik Biura ds. Uchodz
ców Caritas Archidiecezji Warszawskiej
Adam Brańko, Koordynator Kursów J. Polskiego dla Uchodz
ców
Małgorzata Gebert, Polska Akcja Humanitarna
Renata Kurdek, Kierownik Ośrodka URIC w Lininie
Małgorzata Kutyła, Dyrektor Dep. Unii Europejskiej i Współpracy Międzynarodowej, MSWiA
Halina Lipke, Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego
Anna Maciejko, Koordynator ds. Szkoleń Wydz. Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzedu
Wojewódzkiego
Anna Rostocka, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji
Irena Rzeplińska, Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Konstanty Szewczenko, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji
Anna Wąsowicz, Władza Wdrażająca Program Współpracy Przygranicznej
Katarzyna Zdybska, Prezes Stowarzyszenia Praw Człowieka im H. Nieć
Bartosz Ziółkowski, Władza Wdrażająca Program Współpracy Przygranicznej
Zespół badawczy pragnie wyrazić podziękowanie za pomoc i współpracę.
40