AKWARIUM NATURALNE
CO TO TAKIEGO?
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu akwarystyka była po prostu akwarystyką. Ustawione w mieszkaniu
solidne akwarium w metalowych ramach było domem dla ryb i roślin postrzeganych jako wspólny i
uzupełniający się komponent.
Wraz z rozwojem techniki przed akwarystami otworzyły się jednak zupełnie nowe
możliwości. Część z nich uznała rośliny za znacznie ciekawsze od ryb  tak narodziła się tzw.
 szkoła holenderska polegająca, w wielkim skrócie, na komponowaniu i tworzeniu kunsztownych
podwodnych ogrodów. I, gdy zdawało się już, że pozostaną one najwyższym stopniem podwodnego
wtajemniczenia, japoński mistrz i wizjoner akwarystyki  Takashi Amano  zaproponował zupełnie
nowe rozwiązanie. Przy pomocy roślin, drewna i kamieni zaczął tworzyć w kruchych ściankach
akwarium podwodne krajobrazy naśladujące do złudzenia otaczający nas świat wzbogacony
tradycyjnymi elementami sztuki kompozycji ogrodowej rodem z Kraju Kwitnącej Wiśni. Szkoła ta
znalazła bardzo szybko licznych entuzjastów. Tak narodziła się akwarystyka naturalna, zwana
często od imienia jej twórcy po prostu  stylem amano .
ESTETYKA PRZEDE WSZYSTKIM
U podstaw akwarystyki naturalnej leży estetyka tworzonej kompozycji. Należy wziąć to pod
uwagę już w momencie wybory miejsca do ustawienia akwarium, mebla na jakim będzie ono
usytuowane oraz wyglądu samego pomieszczenia. Niebagatelne znaczenie ma też sposób
wykonania samego zbiornika. Nie musi być on duży  mistrzowie stylu  amano tworzą podwodne
arcydzieła o pojemności nawet kilku litrów. Największe pole do popisu dają oczywiście zbiorniki
nieco większe np. 100-200 litrowe. Ponieważ w akwarystyce naturalnej raczej nie stosuje się
pokryw akwaria pozostają otwarte. Bardzo ważny jest więc sposób ich wykonania. Użyte do ich
budowy szkło powinno być możliwie przejrzyste. Wspaniale prezentuje się np. Szkło OPTI WHITE
o podwyższonej przejrzystości. Ponieważ jest ono stosunkowo kosztowne można zastąpić je
znacznie tańszym szkłem GUARDIAN charakteryzującym się tylko nieznacznie gorszymi
parametrami (chociaż przy większych akwariach różnica jest widoczna). Ze względu estetycznych
niewskazane jest też stosowanie listew wzmacniających, zamiast tego do budowy akwarium
wystarczy użyć grubszego szkła. Wszystkie krawędzie akwarium powinny być starannie
oszlifowane i wypolerowane. Zaleca się również użycie do klejenia zbiornika przezroczystego,
transparentnego silikonu. Proporcje akwarium zależą oczywiście od koncepcji jego twórcy, ale
wskazane jest aby było ono nieco szersze od standardowych modeli co zapewni możliwość
uzyskania niezbędnej głębi i pozwoli na uzyskanie większej powierzchni dla tworzenia
podwodnych kompozycji.
Problem oświetlenia w akwarium naturalnym rozwiązuje się zwykle stosując podwieszane
świetlówki kompaktowe w mniejszych oraz lampy HQI w większych zbiornikach. Ponieważ wiele
najczęściej uprawianych w nich roślin to gatunki typowo światłolubne oświetlenie musi być silne,
min. 0,6-0,7 W/l. Pozostałe urządzenia techniczne należy umieścić tak, aby w miarę możliwości nie
było ich widać. Filtracja zazwyczaj realizowana jest przez filtry kanistrowe lub przelewowe
podwieszone na tylnej ściance. W przypadku filtrów kanistrowych warto wymienić seryjne wloty i
wyloty na szklane odpowiedniki. W ten sposób znacząco zredukujemy widoczność elementów
technicznych w naszym zbiorniku. Ze względów estetycznych użycie filtrów wewnętrznych nie
wchodzi w grę. Również grzałka powinna być całkowicie zamaskowana wśród dekoracji lub,
jeszcze lepiej, umieszczona np. We filtrze kanistrowym (termofiltr). Ostatnim niezbędnym w
większości akwariów naturalnych urządzeniem jest dozownik dwutlenku węgla, dostosowany
modelem i wielkością do rozmiarów obsługiwanego zbiornika.
PODA
OŻE I DEKORACJE
W charakterze podłoża w akwarium naturalnym można wykorzystać w zasadzie dowolny
rodzaj pisku czy żwiru, jednak od lat lansowane są specjalistyczne podłoża oferowane przez firmę
Takashiego Amano  ADA. Ich właściwości, kolorystyka oraz skład sprawiają, że twórcy
podwodnych kompozycji wykorzystują je bardzo chętnie, mimo stosunkowo wysokich cen.
Mistrzowie stylu  amano rzadko stosują jednolite podłoże na całej powierzchni akwarium.
Zazwyczaj na poszczególnych fragmentach dna układane są jego rozmaite rodzaje w zależności od
potrzeb planowanego gatunku roślin oraz od kolorystyki, np. bardzo często w przedniej części
akwarium tworzona bywa piaszczysta, pozbawiona roślin plaża, zaś dopiero za nią rozpoczyna się
podwodna dżungla.
W celu prawidłowego rozmieszczenia poszczególnych rodzajów podłoża najlepiej
namalować nietoksycznym markerem na dnie zbiornika planowane granice pomiędzy strefami.
Następnie należy odgrodzić je dość wysokimi paskami kartonu lub grubego papieru tak, aby
podczas wysypywania różne podłoża nie pomieszały się ze sobą. Trzeba zdecydowanie unikać przy
tym tworzenia linii prostych  im granice będą bardzie pofalowane tym ostateczny efekt stanie się
ciekawszy i naturalniejszy. Oczywiście dla poszczególnych roślin można jednocześnie zastosować
specjalistyczne podkłady mineralne lub nawozy w kulkach, tabletkach czy pałeczkach umieszczane
bezpośrednio w podłożu.
Jako dekoracje w akwarium naturalnym stosuje się przede wszystkim korzenie i kawałki
drewna oraz kamienie i kawałki skał. Najczęściej wykorzystywane są gatunki drewna egzotycznego
tworzącego niezwykła, fantazyjne kształty. Oczywiście, przed umieszczeniem ich w zbiorniku
obowiązują takie same wymogi jak w przypadku  normalnego akwarium  drewno powinno być
zdrowe, pozbawione pleśni, oraz w razie konieczności wymoczone w wodzie lub nawet
wygotowane w solance (to ostatnie dotyczy zwłaszcza drewna krajowego). Jeśli chodzi o kamienie
to największym zainteresowaniem cieszą się gatunki o charakterystycznym, żyłkowanym wzorze
oraz atrakcyjnym, kontrastowym ubarwieniu. Ze względów oczywistych nie nadają się skały
wapienne, w tym marmury, jak również kamienie zawierające w swym składzie mikę, piryt lub
widoczne konrekcje metali. Lepiej unikać również skał o ostrych, kaleczących krawędziach, które
mogłyby póz
niej ranić wpuszczone do akwarium ryby.
ROŚLINY  ISTOTA AKWARIUM
Rośliny stanowią istotę idei akwarium naturalnego, jednak, w przeciwieństwie do typowych
zbiorników holenderskich ich hodowla nie jest tutaj celem samym w sobie. Podobnie jak podłoże,
elementy dekoracyjne czy ryby stanowią one jedynie narzędzie, budulec umożliwiający osiągnięcie
zamierzonego celu. Oczywiście jednak, będzie to możliwe dopiero wtedy, gdy zostaną spełnione
ich wymagania życiowe. W akwariach naturalnych można zastosować w zasadzie dowolnie
wybrane gatunki roślin, ale mistrzowie tego kierunku wykazują w tej dziedzinie wyraz
ne
preferencje. W zależności od stylu kompozycji najczęściej stosowane są następujące gatunki roślin
(w kolejności alfabetycznej): Anubias barteri var. nana, Blyxa japonica, Bolbitis heudelotii,
Cladophora aegagrophila, Cryptocoryne parva, Cryptocoryne wendtii, Didiplis diandra,
Echinodorus tenellus, Elatine triandra, Eleocharis acicularis, Eleocharis exigua, Eleocharis
parvula, Eleocharis pusilla, Fontinalis antipyretica, Glossostigma elatinoides, Hemianthus
callitrichoides  Cuba , Hottonia inflata, Hydrocotyle verticillata, Hygrophila polysperma, Isoetes
japonica, Lilaeopsis brasiliensis, Lilaeopsis novaezelandiae, Lindernia rotundifolia, Ludwigia sp.,
Mictanthemum micranthemoides, Microsorium sp., Miriophyllum mattogrossense, Ricca fluitans,
Rotala indica, Rotala macrandra, Rotala nanjean, Rotala rotundifolia, Vallisneria nana,
Vesicularia dubyana.
Ważnym elementem jest tak usytuowanie roślin aby współgrały ze sobą tworząc jedną
całość. Warto zrobić wstępny szkic, który pozwoli nam oczami wyobraz
ni ujrzeć nasze dzieło. Na
pierwszy plan tzw. trawnik warto zastosować drobne rośliny lub małe trawki, które zasłonią dno 
polecane tutaj rośliny to m.in. Echinodorus tenellus, Glossostigma elantinoides, Lilaeopsis novae-
zelandiae, Eleocharis parvula, Elatine triandra, Hemianthus callitrichiodes  Cuba . Drugi plan
powinny stanowić rośliny średniej wielkości takie jak: Eleocharis acicularis, Hemianthus
micranthemoides, Didiplis diandra. Z trzeciego planu w niektórych aranżacjach możemy
zrezygnować. Jeżeli jednak zdecydujemy się obsadzić tylną szybę to tutaj polecane są takie gatunki
jak: Vallisneria nana, Eleocharis vivipara oraz inne wyższe rośliny.
W zależności od zastosowanych elementów dekoracyjnych, grup roślin oraz przyjętego sposobu ich
wykorzystania w akwarystyce naturalnej wyróżnia się trzy podstawowe style. Są to ryuboku,
mizube oraz iwagumi.
RYUBOKU  DREWNIANA KOMPOZYCJA
Pierwotne idee akwarium naturalnego najpełniej odzwierciedla chyba styl ryuboku. Opiera
się on na wykorzystaniu w zbiorniku, jako głównego elementu dekoracyjnego drewna i korzeni. Ich
kompozycja nie może być jednak dziełem przypadku. Wznoszące sie ku górze i splatające ze sobą
korzenie powinny przypominać konary drzew w sędziwej, prastarej puszczy. Mistrzowie tego stylu
spędzają długie godziny w lasach kontemplując i fotografując naturalne formacje roślinne, które
póz
niej stają się inspiracją dla ich podwodnych arcydzieł.
Kiedy wizja naszego ryuboku już się wykrystalizuje powinniśmy przystąpić do wyszukania
odpowiednich korzeni (bywa, że natchnienie przychodzi również i na tym etapie po wynalezieniu
jakiegoś wyjątkowo ciekawego, niezwykłego kawałka drewna). Szukanie materiałów potrzebnych
do naszego aranżu może dać nam wiele satysfakcji jak również zaprowadzić w dziewicze miejsca.
Do stworzenia całej kompozycji powinniśmy użyć drewna jednego gatunku, o podobnych
kształtach i barwie. Zdobycie odpowiednich materiałów to dopiero połowa sukcesu. Teraz stoją
przed nami nieograniczone możliwości. Po ułożeniu podłoża przed zalaniem akwarium wodą
należy przystąpić do układania poszczególnych kawałków drewna. Jest to najtrudniejszy moment,
bowiem od powodzenia tego etapu zależy ostateczny sukces kompozycji. Przed umieszczeniem w
akwarium korzeni można zamocować na nich wątrobowce, mchy i inne epifity ((Microsorium,
Bolbitis, ew. Anubias). Aby nie wyschły w trakcie wielogodzinnego nieraz modelowania
ostatecznego kształtu drewnianej kompozycji należy je regularnie spryskiwać wodą za pomocą
zwykłego opryskiwacza do kwiatów doniczkowych. Układając drewno trzeba pamiętać, aby jego
poszczególne fragmenty nie wystawały ponad wodę. Nie poleca się jednak ich przycinania, bowiem
w miejscach cięcia z reguły wyglądają one sztucznie obniżając walory naszej kompozycji.
Po stworzeniu drewnianej aranżacji przystępujemy do obsadzenia akwarium. Warto zalać
podłoże wodą aby ułatwić sobie sadzenie roślin. Możliwości jest tutaj wiele, oprócz wspomnianych
mchów i epifitów mających przypominać porastające drzewa porosty z reguły stosuje się rośliny
 trawnikowe do obsadzenia przedniego planu (Glossostigma, Hemianthus, Eleocharis,
Ricca,Cladospora) zaś gatunki wyższe do stworzenia tła podkreślającego barwę i piękno korzeni.
Wybór gatunków tych ostatnich jest bardzo szeroki i zależy w zasadzie od indywidualnego gustu i
wizji artystycznej twórcy oraz, rzecz jasna, od charakteru kompozycji. Odpowiednio urządzone
akwarium wzbudzi podziw znajomych jak również odtworzy szczątek naturalnego środowiska.
MIZUBE  PODWODNY  FREESTYLING
W tworzeniu klasycznego ryuboku obowiązuje dość ścisły kanon. Podwodni akwaryści
którzy nie lubią tego typu ograniczeń powinni wybrać styl mizube, który można określić mianem
pewnego rodzaju  stylu wolnego . Dopuszcza on różne odstępstwa od reguły, np. Zakłada
wystawanie poszczególnych elementów dekoracyjnych, a nawet roślin nad powierzchnię wody oraz
pozwala połączyć zbiornik z roślinnością doniczkową (np. posadzić na wystających z wody
korzeniach bluszcz  Hedera sp. lub scindapsusa  Scindapsus auratus) i doskonale wkomponować
go w wystrój pomieszczenia. Styl ten daje więc miłośnikowi najszersze pole do popisu i najwięcej
możliwych narzędzi i rozwiązań do wykorzystania. W zbiorniku mizube umieścić można
praktycznie dowolne rośliny i elementy dekoracyjne. Pozornie styl ten wydaje się więc
najłatwiejszy, jednak właśnie owo bogactwo możliwości sprawia, że osiągnięcie zapierającego dech
w piersiach efektu bywa tu najtrudniejsze i wymaga długich lat praktyki oraz artystycznej
wirtuozerii. W stylu mizube utrzymanych jest np. wiele kompozycji tworzonych przez samego
mistrza Takashi Amano, które można obejrzeć w Nature Aquarium Gallery w Niigacie. Styl ten jest
aktualnie chyba najsłabiej rozwinięty w Polsce. Miejmy nadzieję, że wraz z rozwojem akwarystyki
znajdzie on szersze grono zwolenników, gdyż jest to piękna sztuka tworzenia podwodnych
krajobrazów.
IWAGUMI  KAMIENNY OGRÓD
Zupełnie odrębnym stylem urządzania akwarium naturalnego jest iwagumi opierający się na
sztuce wykorzystania kamieni do tworzenia niezwykłych, podwodnych kamiennych ogrodów. Nie
chodzi tutaj jednak tylko o ułożenie na dnie kamieni w charakterze elementów dekoracyjnych jak w
tradycyjnym zbiorniku. Głazy, odpowiednio dobrane, skomponowane i wyeksponowane mają być
główną atrakcją zbiornika osadzoną, niczym brylant w złocie, w żywej oprawie roślinnej. Sztuka ta,
sama w sobie, jest bardzo stara i wywodzi się ze średniowiecznej tradycji komponowania skalnych
ogrodów. Warto pamiętać też, żeby liczba kamieni była nieparzysta.
Prawidłowo urządzone akwarium w stylu iwagumi powinno zawierać kamienie jednego
gatunku i rodzaju. A
ączenie ze sobą różnych skał bywa ryzykowne i najczęściej nie przynosi
dobrych efektów. Dobierając poszczególne głazy należy z wielką starannością ocenić ich kształt,
walory dekoracyjne i deseń. W klasycznym iwagumi stosuje się dwa sposoby układania kamieni.
Pierwszy, zwany  triadą kamienną polega w uproszczeniu na układaniu poziomych, trójkątnych
kompozycji z trzech oddzielnych fragmentów skał. Drugi  tzw.  buddyjska triada kamienna -
opiera się na modelowaniu podobnych trójkątów, ale pionowych z dwoma głazami w podstawie i
leżącym na nich trzecim głazem. W założeniu typowo ogrodowym ich kształt powinien przywodzić
na myśl posąg siedzącego Buddy. W akwarium istnieje możliwość drobnych odstępstw od tych
zasad, ale, zwłaszcza w przypadku głównych, największych kompozycji, powinniśmy się ich
trzymać. W zbiorniku można umieścić dowolną ilość  triad w zależności od jego pojemności,
wielkości oraz gatunku użytych kamieni. Głazy układa się  na sucho , tj. Przed posadzeniem roślin
i zalaniem akwarium. Podczas ich rozlokowywania nie warto się śpieszyć  iwagumi to
zdecydowanie najtrudniejsza odmiana stylu naturalnego i dla uzyskania odpowiedniego efektu
trzeba niejednokrotnie poświęcić mnóstwo czasu i przetestować dziesiątki, a nawet setki rozwiązań.
Kiedy nasze głazy zostaną już rozmieszczone możemy przystąpić do obsadzania zbiornika.
Pamiętając, że jego główną ozdobą mają być kamienie, należy tak dobrać rośliny, aby tylko
podkreślały ich wygląd, a nie przytłaczały swoimi barwami czy kształtami. Najczęściej
wykorzystuje się jedynie niskie rośliny tworzące zwarte  trawniki , takie jak Glossostigma,
Hemianthus, Eleocharis, Ricca, Cladophora. Roślin rosnących wysoko raczej się nie stosuje, a jeśli
już, to co najwyżej do sporządzenia zwartego, zielonego tła w tylnej części zbiornika, na którym
nasze głazy będą prezentować się jeszcze lepiej kontrastując swymi barwami z ich soczystą
zielenią.
ZWIERZ
TA  KROPKA NAD  I
Gdy nasz zbiornik już  dojrzeje , a więc po co najmniej 2 tygodniach od jego założenia
możemy wprowadzić do niego ryby i inne zwierzęta. Dobierając ich gatunki, należy pamiętać, że
powinny one być jedynie dodatkiem, uzupełnieniem i ornamentem podkreślającym piękno
krajobrazu akwarium, nie zaś głównym jego komponentem. Zdecydowanie najczęściej używane są
do tego celu rozmaite gatunki drobnych kąsaczy, począwszy od hokejówek, poprzez neony,
bystrzyki, tetry. Do najpopularniejszych należą m.in. neon niebieski, tetra niebieska, tetra Kerra,
błyszczyk brylantowy, zwinnik Rodwaya, zwinnik Blehera. Niektórzy akwaryści z powodzeniem
stosują też drobne gatunki żyworódek ostatnio furorę robi w tej dziedzinie gupik Endlera.
Znakomicie prezentują się również nieduże gatunki tęczanek, takie jak Iriatherina werneri,
Telmatherina ladigesi czy różne gatunki z rodzaju Pseudomugil. Co niektórzy aquadesignerzy
wyszukują coraz to rzadsze gatunki ryb niespotykane u innych (jedną z ostatnich nowinek jest np.
Microrasbora sp.  Galaxy ) chcąc w ten sposób wyróżnić się z tłumu innych akwarystów.
Najlepszym rozwiązaniem jest umieszczenie w akwarium jednego gatunku ryb. Jeśli zdecydujemy
się na dwa, należy dobrać je tak, by zajmowały w zbiorniku inne poziomy i pływały w oddzielnych,
łatwych do wyodrębnienia ławicach. Zdarza się również, że miłośnicy dużych ryb zasiedlają
akwarium urządzone w stylu naturalnym dużym stadem brzanek Denisona albo niewielkimi
grupami paletek lub żaglowców wysokich (Pterophyllum altum). Oczywiście, w takim przypadku
zbiornik musi być odpowiednio rozległy i wysoki.
Wymienione wyżej gatunki stanowią pewien kanon, co nie oznacza jednak, że do zbiornika
w stylu  amano nie nadają się inne ryby. W zasadzie dozwolone są wszelkie kombinacje, pod
warunkiem jednak, że harmonizują one z wnętrzem akwarium, no i oczywiście, nie zagrażają
umieszczonym w nim roślinom. Zdecydowanie  odpada' więc np. większość zbrojników
(uszkadzają rośliny i elementy drewniane), sumiki (w tym nawet większe kiryski) (niszczą
delikatne rośliny i przekopują podłoże), większe pielęgnice, itd.
Poza rybami niemal nieodzownym komponentem akwarium naturalnego są miniaturowe
gatunki krewetek. Te niezwykle popularne ostatnio maleńkie stawonogi stanowią naturalną  służbę
sanitarną idealnie wręcz oczyszczając najdrobniejsze nawet zakamarki zbiornika z glonów oraz
resztek organicznych. Najczęściej wybieranym przez mistrzów stylu naturalnego gatunkiem jest
Caridina japonica. Krewetka ta, obok wszystkich wymienionych zalet, odznacza się niepozornym
wyglądem, zaś jej półprzezroczyste , pozbawione rzucających się w oczy krzykliwych barw ciało
sprawia, ze nie odwraca uwagi od aranżacji zbiornika mającej być jego głównym atutem i obiektem
obserwacji. Warto też zwrócić uwagę na to, że krewetki powinny być pierwszymi mieszkańcami
akwarium po to by zlikwidować pojawiające się glony.
KONKURS ADA
Zakładanie akwariów w stylu naturalnym, podobnie jak każda inna gałąz
akwarystyki,
wymaga zdobycia niezbędnej wiedzy, wprawy i doświadczenia. To jednak tylko narzędzia  aby
tworzyć niezwykłe podwodne krajobrazy konieczna jest również spora doza artyzmu, poczucia
smaku i twórczej inspiracji. Dopiero połączenie tych wszystkich składników decyduje o
ostatecznym mistrzostwie. jeśli nasze dzieło zyskuje uznanie w oczach tak naszych jak i
oglądających go znajomych warto pochwalić się nim przez całym światem. Od sześciu lat w Japonii
odbywa się Międzynarodowy Konkurs na Aranżację Akwarium Roślinnego (The International
Aquatic Plants Layout Contest), którego twórcą i organizatorem jest sam Takashi Amano i jego
firma Aqua Design Amano. Aby wziąć w nim udział wystarczy wykonać fotografie swojego
zbiornika i wysłać je w terminie na adres konkursu. Od lat wiodą w nim prym Japończycy oraz
obywatele innych krajów dalekiego Wschodu (Korea, Tajwan). Niemniej Europejczycy również nei
są bez szans. Także nasi rodacy regularnie zajmują w nim wysokie miejsca. Być może doczekamy
się kiedyś dnia, gdy Polak stanie się zwycięzcą tego wyjątkowego konkursu. Warto spróbować,
bowiem oprócz sporej nagrody pieniężnej na laureata czeka światowy prestiż, uznanie i sława
mistrza podwodnego aquascapingu (więcej szczegółów na temat konkursu ADA i zasad
uczestnictwa w nim można znalez
ć na stronie www.holenderskie.pl).