Politechnika Białostocka
Wydział:
Budownictwa i Inżynierii Środowiska
Instrukcja do zajęć laboratoryjnych
Temat ćwiczenia:
Przygotowanie roztworów. Przeliczanie stężeń roztworów.
Obliczenia stechiometryczne.
Numer ćwiczenia: 6
Laboratorium z przedmiotu:
C H E M I A
Studia stacjonarne I stopnia
KOD: EKS1A100007
Opracowanie: dr Renata Świsłocka, dr Mariola Samsonowicz
1. Wprowadzenie
Charakterystyka roztworów
Najprostsza mieszanina składa się z co najmniej dwóch składników, z których jeden stanowi fazę
dyspersyjnÄ…(rozpraszajÄ…cÄ…), natomiast drugi fazÄ™ zdyspergowanÄ… (rozproszonÄ…).Wszystkie roztwory
dzielą się, ze względu na stopień rozdrobnienia (rozproszenia) jednej substancji w drugiej, na na-
stępujące rodzaje:
-ð zawiesiny: Å›rednica czÄ…steczek substancji rozproszonej jest wiÄ™ksza od Å›rednicy czÄ…steczek
ośrodka rozpraszającego, i wynosi powyżej 10-7 m (mieszaniny makroskopowe),
-ð roztwory koloidalne: Å›rednica czÄ…steczek fazy rozproszonej jest wiÄ™ksza od Å›rednicy czÄ…ste-
czek fazy rozpraszającej i mieści się w granicach 10-7  10-9 m,
-ð roztwory rzeczywiste: Å›rednica czÄ…steczek substancji rozproszonej jest w przybliżeniu rów-
na średnicy cząsteczek substancji rozpraszającej i wynosi od 10-9 do 10-10 m.
Roztwory właściwe stanowią układy homogeniczne (w których nie można wyodrębnić składni-
ków), natomiast koloidy i zawiesiny zalicza się do układów
Pojęcie mieszaniny jest znacznie szersze niż roztworu. Terminem "rozpuszczalnik" określa się
zwykle ten składnik, którego jest więcej w roztworze. W wielu przypadkach, a zwłaszcza w przy-
padku roztworów cieczy pojęcie "rozpuszczalnik" jest pojęciem względnym. Na przykład w przy-
padku stężonych roztworów kwasu siarkowego(VI), możemy w równym stopniu uważać, że są to
roztwory H2SO4 w wodzie lub roztwory wody w H2SO4. Pod pojęciem  roztwór rozumie się zwy-
kle ciało stałe, ciecz lub gaz rozpuszczone w cieczy. Znane są również roztwory ciała stałego w
ciele stałym (np. stopy metali), cieczy w ciele stałym (np. amalgamaty rtęci z metalami) lub gazu w
ciele stałym (np. roztwór stały gazowego wodoru w metalicznym palladzie).
W chemii, a szczególnie w różnego rodzaju technologiach chemicznych, w procesach pro-
dukcyjnych niezbędna jest znajomość pewnych przeliczeń. Obliczenia są również konieczne do
określenia wyników analiz ilościowych. Podane poniżej przykłady zadań obejmują zagadnienia
rachunkowe związane z tematyką przyszłych ćwiczeń laboratoryjnych z analizy ilościowej, a także
tematyką występującą w pozostałych ćwiczeniach laboratoryjnych.
Skład ilościowy roztworu określamy za pomocą wielkości zwanej stężeniem. Stężenie roz-
tworu jest to stosunek ilości substancji do ilości roztworu lub rozpuszczalnika. W zależności od
tego, w jaki sposób wyrażona jest ilość substancji rozpuszczonej (w jednostkach masy, objętości
czy w molach) i ilość rozpuszczalnika lub roztworu, wyróżniamy różne rodzaje stężeń.
Stężenie procentowe Cp (C%) wyrażone w procentach masowych
ms
C% = ×ð100%
mR
gdzie:
ms - masa substancji rozpuszczonej,
mR = ms + mr - masa roztworu,
mr - masa rozpuszczalnika.
Procent masowy określa liczbę gramów substancji rozpuszczonej w 100 gramach roztworu.
Jeżeli nieznana jest masa roztworu, to można ją obliczyć z przekształconego ogólnego wzo-
ru na gęstość (o ile znana jest objętość roztworu VR i jego gęstość dR).
mR
d =ð Þð mR =ð d×ð VR
VR
Stężenie molowe C określa liczbę moli substancji rozpuszczonej w jednostce objętości roztworu.
Stężenie molowe jest opisane wzorem:
n
s
C =
V
R
1
gdzie:
ns - liczba moli substancji rozpuszczonej,
VR - objętość roztworu.
Jednostką stężenia molowego w układzie SI jest mol/m3. W laboratoriach analitycznych, na
co dzień stosujemy stężenie wyrażone w jednostce mol/dm3.
Uwzględniając, że liczba moli określona jest ogólnym wzorem:
ms
n =ð
Ms
wzór na stężenie molowe można zapisać w postaci:
m
s
C =
×ð
M V
s R
Stężenie molowe jest oznaczane w różny sposób: między innymi przez: C, Cm lub za pomocą na-
wiasu kwadratowego [X] dla składnika znajdującego się w stanie równowagi dynamicznej.
W przypadkach, gdy stężenie molowe składnika X jest bardzo małe, posługujemy się wy-
kładnikiem potęgi  pX , np.
pK =ð -ð log K czyli K =ð 10-ðpK
+ð
pH =ð -ð log[H ] czyli [H+ð ] =ð 10-ðpH
Mieszanie roztworów o różnym stężeniu. Podczas pracy w laboratorium chemicznym często roz-
cieńcza się roztwory lub miesza kilka roztworów tej samej substancji o rożnych stężeniach. Chcąc
obliczyć stężenie, masę lub objętość jednego z roztworów wyjściowych przy przyjętej ilości dru-
giego roztworu lub stężenie, masę, objętość roztworu końcowego należy sporządzić bilans materia-
Å‚owy. Zazwyczaj korzysta siÄ™ z bilansu:
·ð liczby moli substancji rozpuszczonej
+ ns2 + ×ð×ð×ð + nsi = nsk
n
s1
gdzie: ns1, ns2,..,nsi - liczba moli substancji rozpuszczonej w roztworach wyjściowych 1, 2, ..., i -
tym, nsk - liczba moli substancji rozpuszczonej w roztworze końcowym,
·ð masy substancji rozpuszczonej
+ ms2 +×ð×ð×ð + msi = msk
m
s1
gdzie: ms1, ms2, ..., msi - masy substancji rozpuszczonej w kolejnych roztworach wyjściowych,
msk - masa substancji rozpuszczonej w roztworze końcowym,
·ð objÄ™toÅ›ci roztworów wyjÅ›ciowych (tylko w przypadku roztworów rozcieÅ„czonych)
+ VR2 +×ð×ð×ð + VRi = VRk
V
R1
gdzie: VR1, VR2,..., VRi - objętości kolejnych roztworów wyjściowych, VRk - objętość roztworu
końcowego.
W równaniach wszystkie dane muszą być wstawione w tych samych jednostkach. Nie można su-
mować objętości roztworów stężonych.
Przykład
Ile gramów roztworu  1 o zawartości 40 % masowych X należy dodać do 120 g roztworu  2 za-
wierającego 10 % masowych X, aby otrzymać roztwór  3 zawierający 20 % masowych X.
RozwiÄ…zanie:
Zawartość substancji rozpuszczonej X w roztworze końcowym jest sumą zawartości tej substancji
w obu roztworach wyjściowych:
+ ms2 = ms3
m
s1
Po zastosowaniu przekształconego wzoru (2.2) otrzymujemy:
×ð C%m1 ×ð (mR1 + mR2) ×ð
m C
R1 %m3
+ mR2 C%m2 =
100% 100% 100%
czyli
2
×ð + mR2×ð = (mR1 + mR2) ×ð
m C C C
R1 %m1 %m2 %m3
gdzie: mR1.C%m1 - masa X w roztworze "1", którego masy mR1 nie znamy, mR2.C%m2 - masa X w
roztworze "2" o masie mR2 = 120g, C%m1 - stężenie w procentach masowych X w roztworze "1",
C%m2 - stężenie w procentach masowych X w roztworze "2", C%m3 - stężenie w procentach maso-
wych X w roztworze końcowym,
Po przekształceniu ostatniego wzoru otrzymujemy
- C%m2
mR1
= C%m3
- C%m3
m C
R2 %m1
a po wstawieniu danych otrzymujemy:
mR1 20% - 10%
Þð mR1 =ð 60 g
=
120 g 40% - 20%
Do roztworu 10 % o masie mR2 = 200 g należy dodać 60 g roztworu o stężeniu 40 %, by otrzymać
roztwór 20 %.
Zadanie to można rozwiązać za pomocą łatwego do zapamiętania schematu, zwanego kwa-
dratem mieszania Pearsona. Podczas obliczeń za pomocą kwadratu w lewych rogach wpisuje się
stężenia roztworów wyjściowych, po środku stężenie końcowe, a w prawych rogach wpisuje się
wartości odjęte wzdłuż przekątnych tak, aby wartości różnic były dodatnie.
C%m1 (C%m3 - C%m2 ) odpowiada mR1
C%m3
C%m2 (C%m1 - C%m3 ) odpowiada mR2
Po wstawieniu danych do kwadratu mieszania otrzymujemy:
20 % - 10 % = 10 % odpowiada masie roztworu "1"
40 %
20 %
10 %
40 % - 20 % = 20 % odpowiada masie roztworu "2"
Iloraz otrzymanych wartości odpowiada stosunkowi masowemu mieszanych roztworów, czyli:
10 części masowych roztworu 40% - owego x
=
20 części masowych roztworu 10% - owego 120 g
stÄ…d:
x = mR1 = 60 g.
Należy użyć 60 g 40 - owego roztworu substancji X.
Iloraz otrzymanych różnic wskazuje w jakim stosunku masowym (lub objętościowym w przypadku
roztworów o stężeniach molowych) należy zmieszać roztwory wyjściowe, aby uzyskać roztwór o
żądanym stężeniu. Jeśli stężenia są wyrażone w różny sposób (np. molowe i procentowe), to należy
je przeliczyć na stężenia jednego rodzaju. W przypadku, gdy mieszamy roztwór z czystym rozpusz-
czalnikiem, to stężenie substancji w rozpuszczalniku wynosi 0 i taką wartość wstawiamy w lewym
rogu "kwadratu mieszania".
Posługując się "kwadratem mieszania" należy pamiętać, że jeśli stężenia roztworów podane
są w procentach masowych, to różnice stężeń odpowiadają ilości roztworów - w jednostkach masy.
W przypadku, gdy stężenia roztworów są stężeniami molowymi, to - w jednostkach objętości.
Przykłady obliczeń rachunkowych
Przykład 1
3
Roztwór H3PO4 o stężeniu 30 % ma gęstość 1,18 g/cm3. Jakie jest stężenie molowe tego roztworu.
MH PO4 =ð 98g / mol .
3
Zakładamy, że objętość roztworu wynosi 1 dm3. Masa tego roztworu wynosi
3
mR =ð d ×ð V =ð 1,18g/cm ×ð1000cm3 =ð 1180 g
Zawartość czystego H3PO4 wynosi
Cp ×ð mR 30% ×ð1180g
ms
Cp =ð ×ð100% Þð ms =ð =ð =ð 354 g
mR 100% 100%
Liczba moli kwasu fosforowego w roztworze wynosi:
m 354
n =ð =ð =ð 3,61moli
M 98
Stężenie molowe kwasu fosforowego wynosi
n 3,61
C =ð =ð =ð 3,61mol/dm3
VR 1
Przykład 2
Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 25 cm3 kwasu solnego o gęstości 1,10 g/cm3, aby otrzymać
roztwór HCl o gęstości 1,04 g/cm3.
Z tablic wiadomo, że kwas solny o gęstości 1,10 g/cm3 jest 20,01 %, a kwas solny o gęstości 1,04
ms
g/cm3 jest o stężeniu 8,16 %. Stężenie procentowe jest wyrażone wzorem: Cp =ð ×ð100% a masÄ™
mR
roztworu mR możemy obliczyć ze wzoru mR =ð V ×ð d
Masę substancji rozpuszczonej wyznaczamy przekształcając powyższy wzór:
Cp1 ×ð mR1 Cp1 ×ð VR ×ð d1 20,01% ×ð 25cm3 ×ð1,10g/cm 3
ms =ð =ð =ð =ð 5,50 g
100% 100% 100%
Po rozcieńczeniu masa substancji rozpuszczonej nie zmieni się, zmieni się tylko masa roztworu,
ponieważ dodano rozpuszczalnika.
Masa rozcieńczonego kwasu solnego wynosi:
ms 5,5g
mR2 =ð ×ð100% =ð ×ð100% =ð 67,40g
Cp2 8,16%
Objętość roztworu po rozcieńczeniu obliczymy ze wzoru definiującego gęstość:
mR2 67,4g
VR2 =ð =ð =ð 64,8cm3
3
d2 1,04g/cm
Przykład 3
Do 70 g roztworu wodorotlenku sodu o stężeniu 10,0 % dodano wody do objętości 400 cm3, jakie
jest stężenie molowe otrzymanego roztworu. MNaOH =ð 40,0g / mol
Stężenie molowe otrzymanego roztworu obliczymy ze wzoru:
ns ms
C =ð =ð
VR Ms ×ð VR
Masa ms rozpuszczona w stężonym roztworze NaOH obliczymy ze wzoru definiującego stężenie
wyrażone w procentach masowych:
ms
Cp =ð ×ð100%
mR
po przekształceniu wzoru i wstawieniu danych otrzymamy:
Cp ×ð mR 10% ×ð 70g
ms =ð =ð =ð 7,0g
100% 100%
4
ms 7,0g
C =ð =ð =ð 0,4375mol/dm3
Ms ×ð VR 40,0g/mol ×ð 0,40dm3
Przykład 4
W 500 cm3 roztworu o stężeniu 0,4 mol/dm3 znajduje się 11,2 g pewnej substancji rozpuszczonej.
Oblicz masÄ™ molowÄ… rozpuszczonej substancji.
Po przekształceniu wzoru na stężenie molowe i wstawieniu danych otrzymujemy:
ms
C =ð
Ms ×ð VR
ms 11,2 g
Ms =ð =ð =ð 56 g/mol
C ×ð VR 0,4mol/dm3 ×ð 0,5dm3
Przykład 5
Do 100 cm3 roztworu KOH o stężeniu 0,05 mol/dm3 dodano 200 cm3 wody. Jakie jest stężenie mo-
lowe powstałego roztworu?
Ze wzoru na stężenie molowe obliczamy liczbę moli KOH rozpuszczoną w 100 cm3 roztworu:
ns
C1 =ð Þð ns =ð C1 ×ð VR =ð 0,05mol/dm3 ×ð 0,1dm3 =ð 0,005mola
VR1
po dodaniu 200 cm3 wody stężenie molowe wynosi:
ns 0,005mola
C2 =ð =ð =ð 0,0167 mol/dm3
VR2 0,3dm3
Przykład 6
Ile wody należy dodać do 50 cm3 roztworu soli o stężeniu 3,1 mol/dm3, aby otrzymać roztwór o
stężeniu 0,1 mol/dm3.
W obu roztworach znajduje siÄ™  n moli soli
ns =ð C1 ×ð VR1 =ð 3,1 mol/dm3 ×ð 0,05 dm3 =ð 0,155 moli
Objętość roztworu po dodaniu wody wyniesie:
ns 0,155mola
VR2 =ð =ð =ð 1,55 dm3
C2 0,1mol/dm3
Należy, więc dodać wody
"VR =ð VR2 -ð VR1 =ð 1,55 -ð 0,05 =ð 1,5 dm3
Przykład 7
Zmieszano 150 cm3 roztworu kwasu siarkowego(VI) o stężeniu 4,0 mola/dm3 z 250 cm3 roztworu
kwasu siarkowego(VI) o stężeniu 8,0 mol/dm3. Zakładając brak kontrakcji objętości, oblicz stężenie
molowe końcowego roztworu.
Na początku obliczamy liczbę moli H2SO4 zawartą w wyjściowych roztworach. Po zsumowaniu
liczby moli H2SO4 i objętości mieszanych roztworów, obliczamy stężenie molowe nowego roztwo-
ru.
ns1 =ð C1 ×ð VR1 =ð 4 mol/dm3 ×ð 0,15 dm3 =ð 0,6 moli
ns2 =ð C2 ×ð VR2 =ð 8 mol/dm3 ×ð 0,25 dm3 =ð 2,0 moli
ns =ð ns1 +ð ns2 =ð 0,6 +ð 2,0 =ð 2,6 moli
VR =ð VR1 +ð VR2 =ð 0,15 +ð 0,25 =ð 0,4 dm3
ns 2,6mol
C =ð =ð =ð 6,5mol/dm3
VR 0,40dm3
Przykład 8
5
Do 200 cm3 roztworu KOH o stężeniu 0,135 mol/dm3 dodano 200 cm3 roztworu KOH o stężeniu
0,40 mol/dm3, a następnie rozpuszczono 0,56 g stałego KOH. Oblicz stężenie molowe otrzymanego
roztworu. MKOH = 56 g/mol
Liczba moli KOH w roztworach przed zmieszaniem wynosiła:
ns1 =ð C1 ×ð VR1 =ð 0,135 mol/dm3 ×ð 0,2 dm3 =ð 0,027 moli
ns2 =ð C2 ×ð VR2 =ð 0,40 mol/dm3 ×ð 0,2 dm3 =ð 0,080 moli
a liczba moli dodanego stałego KOH wynosiła:
ms3 0,56g
ns3 =ð =ð =ð 0,01 moli
Ms 56,0g/mol
Sumaryczna  ns liczba moli KOH w roztworze końcowym wynosi:
ns =ð ns1 +ð ns2 +ð ns3 =ð 0,027 +ð 0,080 +ð 0,010 =ð 0,117 moli
a sumaryczna objętość roztworu VR wynosi:
VR =ð VR1 +ð VR2 =ð 0,2 +ð 0,2 =ð 0,4 dm3
Molowe stężenie końcowe roztworu wynosi:
ns 0,117 mol
C =ð =ð =ð 0,2925 mol/dm3
VR 0,4 dm3
Przykład 9
Ile cm3 roztworu o stężeniu 4 mol/dm3 NaOH należy wlać do 0,3 dm3 roztworu NaOH o stę-
żeniu 0,8 mol/dm3, aby końcowy roztwór miał stężenie 1,4 mol/dm3.
I metoda
W roztworze  1 była następująca liczba moli NaOH
ns1 =ð C1 ×ð VR1 =ð 0,8 mol/dm3 ×ð 0,3 dm3 =ð 0,24 moli
W roztworze  2 liczba moli wynosiła
ns2 =ð C2 ×ð VR2 =ð 4,0×ð VR2
VR2  szukana objętość roztworu NaOH o stężeniu 4 mol/dm3
W roztworze koÅ„cowym liczba moli wynosiÅ‚a ns =ð ns1 +ð ns2 , objÄ™tość VR =ð VR1 +ð VR2 , a stężenie
Ck = 1,4 mol/dm3
stÄ…d:
ns1 +ð ns2 =ð ns
C1VR1 +ð C2VR2 =ð CkVR
4×ð VR1 +ð 0,24 =ð1,4×ð(VR1 +ðVR2)
4VR2 +ð 0,24 =ð 0,42 +ð 1,4VR2
2,6VR2 =ð 0,18 dm3
VR2 =ð 0,06923 dm3
Sprawdzenie:
ns =ð 0,24 +ð 4,0×ð0,06923 =ð 0,51692 mol
VR =ð 0,30 +ð 0,06923 =ð 0,36923 dm3
0,51692 moli
C =ð =ð 1,39999 @ð 1,4 mol/dm3
0,36923 dm3
II metoda
Zapisując  kwadrat mieszań otrzymujemy:
6
4 mol/dm3 0,6 mol/dm3
1,4 mol/dm3
0,8 mol/dm3 2,6 mol/dm3
Iloraz otrzymanych wartości stężeń odpowiada stosunkowi objętości mieszanych roztworów, czyli
0,6 VR2
=ð
2,6 VR1
0,6 VR2
=ð
2,6 0,3
VR2 =ð 0,06923 dm3
Przykład 10
20,0 cm3 36,5 % kwasu solnego o gęstości 1,18 g/cm3 rozcieńczono wodą do objętości 2,00 dm3.
Jakie jest stężenie molowe powstałego roztworu? MHCl = 36,5 g/mol
Obliczamy masę wyjściowego roztworu HCl:
mR = d ×ð V = 1,18 g/cm3 ×ð 20 cm3 = 23,6 g
Obliczamy masę substancji (HCl) przekształcając wzór na stężenie procentowe:
Cp ×ð mR
ms
Cp = ×ð 100 % Þð ms =
mR 100%
36,5 % ×ð 23,6 g
ms = = 8,614 g
100 %
Przeliczamy masÄ™ kwasu solnego na liczbÄ™ moli:
ms 8,614 g
n = = = 0,2360 mola
M 36,5 g ×ð mol-ð1
Obliczamy stężenie molowe końcowego roztworu:
n 0,236 mola
C = = = 0,1180 mol/dm3
V
2 dm3
2. Cel i zakres ćwiczenia laboratoryjnego
Celem ćwiczenia jest zapoznanie się studentów z metodyką przygotowania roztworów wy-
chodząc z roztworów stężonych w stanie ciekłym oraz przygotowania roztworów z wykorzystaniem
substancji stałej. Student zapoznaje się również z podstawami obliczeń chemicznych.
3. Metodyka badań
3.a. Opis stanowiska badawczego
Odczynniki: HCl stęż., KMnO4, AgNO3, CuSO4 oraz inne sole nieorganiczne, sacharoza, gliceryna
Sprzęt laboratoryjny: areometr, cylinder o poj.10 cm3 i 100 cm3, kolby miarowe o poj. 500 cm3,
butelki z ciemnego i jasnego szkła o poj. 500 cm3, naczynko wagowe, waga analityczna i
techniczna, tryskawka, zlewka o poj. 100 cm3, bagietka, lejki
3.b. Przebieg realizacji eksperymentu
Doświadczenie 1.
Polega na przygotowaniu roztworów soli nieorganicznej o stężeniach i objętości podanych
przez prowadzÄ…cego: np.: 5 % (100 cm3), 10% (100 cm3) i 15% (200 cm3). Najpierw przygotowu-
jemy roztwór o najwyższym stężeniu. W tym celu należy obliczyć, a następnie odważyć w naczyn-
7
ku wagowym odpowiednią ilość soli potrzebnej do przygotowania roztworu i przesypać ją do zlew-
ki. Obliczyć, a następnie odmierzyć za pomocą cylindra miarowego odpowiednią ilość wody i prze-
lać do zlewki z solą. Rozpuścić sól mieszając roztwór szklaną bagietką. Przelać do butelki. Pozosta-
łe roztwory przygotowujemy z roztworu o najwyższym stężeniu rozcieńczając go do zadanego stę-
żenia
Doświadczenie 2.
Polega na przygotowaniu roztworów gliceryny o stężeniach i objętości podanych przez prowadzą-
cego: 5 % (100 cm3), 10% (100 cm3) i 15% (200 cm3). Na początku przygotowujemy roztwór o
najwyższym stężeniu. W tym celu należy obliczyć, a następnie odmierzyć za pomocą cylindra mia-
rowego odpowiednią objętość roztworu gliceryny potrzebnej do przygotowania roztworu i przelać
ją do kolby miarowej o pojemności 200 cm3, a następnie uzupełnić wodą destylowaną do kreski.
Przelać do butelki. Pozostałe roztwory przygotowujemy z roztworu o najwyższym stężeniu rozcień-
czając go do zadanego stężenia.
Zadania do samodzielnego rozwiÄ…zania
1. Ile centymetrów sześciennych roztworu 96 % kwasu siarkowego(VI) o gęstości 1,84 g/cm3 na-
leży odmierzyć, aby sporządzić 250 cm3 roztworu tego kwasu o stężeniu 0,5 mol/dm3. M = 98,0
g/mol.
(odp. 6,94 cm3)
2. 20 cm3 36,5 % kwasu solnego o gęstości 1,18 g/cm3 rozcieńczono do objętości 2 dm3. Jakie jest
stężenie molowe powstałego roztworu? MHCl = 36,5 g/mol.
(odp. 0,118 mol/dm3)
3. Oblicz stężenie molowe 14 % roztworu NaCl, jeżeli gęstość roztworu wynosi 1,10 g/cm3. MNaCl
= 58,5 g/mol.
(odp. 2,63 mol/dm3)
4. Ile cm3 36,0 % roztworu HCl o gęstości 1,18 g/cm3 należy wlać do wody, aby przygotować 500
cm3 roztworu o stężeniu 0,1000 mol/dm3? MHCl = 36,5 g/mol.
(odp. 4,30 cm3)
5. 150 cm3 48 % roztworu NaOH o gęstości 1,51 g/cm3 rozcieńczono wodą do objętości
10,0 dm3. Oblicz stężenie molowe otrzymanego roztworu. MNaOH = 40,0 g/mol.
(odp. 0,2718 mol/dm3)
6. Zmieszano 250 cm3 16 % roztworu kwasu azotowego(V) o gęstości 1,09 g/cm3 ze 150 cm3 tego
samego kwasu o stężeniu 35 % i gęstości 1,22 g/cm3. Jakie jest stężenie procentowe i molowe
powstałego roztworu, jeśli jego gęstość wyniosła 1,14 g/cm3? M(HNO3) = 63 g/mol.
(odp. 23,61 %; 4,2718 mol/dm3)
7. Rozpuszczono w wodzie 8,0 mola Cu(NO3)2. Oblicz objętość otrzymanego roztworu, jeżeli stę-
żenie azotanu(V) miedzi(II) w tym roztworze wynosi 0,6 mol/dm3.
(odp. 13,3 dm3)
8. Pewną ilość wodorotlenku potasu rozpuszczono w 88,0 g wody, otrzymując roztwór o stężeniu
2,32 mol/dm3 i gęstości 1,1 g/cm3. Oblicz masę KOH rozpuszczonego w wodzie. MKOH = 56
g/mol
(odp. 11,8 g)
9. Zmieszano 150 g 1,00 % roztworu NaNO3 oraz 100 g 2,50 % roztworu tej soli, a następnie z
otrzymanego roztworu odparowano 20 g wody. Oblicz stężenie procentowe i molowe azota-
nu(V) sodu, jeżeli gęstość otrzymanego roztworu wynosi 1,01 g/cm3. M(NaNO3) = 85 g/mol
(odp. Cp = 1,74 %, C = 0,2066 mol/dm3)
10. Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 25 cm3 kwasu solnego o stężeniu 20,4 % i gęstości 1,10
g/cm3, aby otrzymać 6,4 % kwas solny o gęstości 1,03 g/cm3?
(odp. 85,1 cm3)
8
4. Wymagania BHP
Øð W czasie wykonywania ćwiczenia na stole może znajdować siÄ™ tylko sprzÄ™t laboratoryjny,
skrypt oraz zeszyt laboratoryjny.
Øð Stężony kwas solny ze wzglÄ™du na żrÄ…ce wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci znajduje siÄ™ pod dygestorium. Nie wolno
przenosić go na stół laboratoryjny. W przypadku oparzenia kwasem uszkodzone miejsce na-
tychmiast obficie spłukać zimną wodą.
Øð KMnO4 jest silnym utleniaczem, brudzi ubranie i szkÅ‚o, które należy myć od razu po skoÅ„czeniu
pracy.
Øð Azotan(V) srebra i jego roztwory sÄ… silnie brudzÄ…ce. SzkÅ‚o należy umyć bezpoÅ›rednio po skoÅ„-
czeniu przygotowania roztworu.
Sprawozdanie studenckie
üð Cel i zakres ćwiczenia
üð Opis stanowiska laboratoryjnego
üð Obliczenia masy substancji czy objÄ™toÅ›ci roztworów bardziej stężonych potrzebnych do sporzÄ…-
dzenia roztworów o mniejszych stężeniach
üð RozwiÄ…zanie zadaÅ„ podanych jako praca domowa
5. Literatura
1. Ćwiczenia laboratoryjne z chemii, M. Kucharski, M. Samsonowicz, G. Strutyńska, Wydawnic-
twa Politechniki Białostockiej 2009
2. R. Świsłocka, E. Więckowska, J. Bryłka, W. Lewandowski, Zadania rachunkowe oraz przykła-
dowe pytania kolokwialne i egzaminacyjne, Skrypt PB, Białystok 2004
3. M. Lewicka, E. Regulska, Ćwiczenia rachunkowe z chemii, Wydawnictwa PB, Białystok 2001
4. J. Bryłka, Chemia ogólna z zadaniami, Wydawnictwa PB, Białystok 1999
9