TEMAT 5: Gospodarczy i polityczny podział świata
NIERÓWNOMIERNOŚĆ POZIOMU ROZWOJU GOSPODARCZEGO wynika z:
ið nierównomiernego rozmieszczenia i dostÄ™pnoÅ›ci bogactw mineralnych,
ið siÅ‚y roboczej (wielkość i jakość),
ið zasobów kapitaÅ‚owych,
ið dostÄ™pnoÅ›ci do technologii,
ið warunków geograficznych, historycznych, politycznych, kulturowych.
Siła ekonomiczna i bogactwo narodów zależą od ich:
að nakÅ‚adów pracy, jej organizacji;
að zdolnoÅ›ci do wytwarzania i przyjmowania innowacji;
að zdolnoÅ›ci do dostosowywania siÄ™ do zmieniajÄ…cych siÄ™ warunków zewn. i wewnÄ™trznych
w sferze ekonomicznej, technicznej, ekologicz-nej, społecznej i politycznej.
Miary: Przykładowe wskaz
niki:
Demograficzno-społeczne Dynamika wzrostu ludności
Odsetek ludności miejskiej
Struktura ludności wg wieku
Wskaz
nik feminizacji
Długość życia
Umieralność niemowląt
Zasoby pracy/ Dynamika wzrostu
Zatrudnienie Struktura zawodowa
Struktura wykształcenia
Wskaz
nik aktywności zawodowej
Stopa bezrobocia
Warunki bytu ludności Struktura wydatków
Wyposażenie gospod. domowych
Trwały majątek produkcyjny Dynamika wzrostu
Struktura majÄ…tku wg rodzaju
Stopień dekapitalizacji
Nakłady inwestycyjne Dynamika wzrostu
Struktura kapitału
Struktura inwestycji
Przemysł Wielkość produkcji wyrobów reprezentantów/ 1 mieszk.
Struktura produkcji (udział w PKB)
Rolnictwo Powierzch. UR/1 traktor
Udział produkcji zwierzęcej
Efekty produkcji [plony; udój/ krowę]
Handel zagra- niczny Term of Trade
Export  Import
Struktura Exportu / Importu
Infrastruktura Poziom rozwoju
Poziom inwestycji
PKB Dynamika wzrostu
Watrość / 1 mieszkańca
y
ródło: W. Budner 2007
Zmiany na politycznej mapie świata
Rozbudowa systemu kolonialnego:
1. Od XV w. do II poł. XVIII w. (Ameryka Płn. i Płd.; ważne , małe terytor. w Afryce i Azji);
2. Od lat 20-tych XIX w. do I-szej wojny świat. (podbój Afryki, znacznej cz. Oceanii i Azji).
Rozpad systemu kolonialnego:
ØðPo I wojnie Å›wiatowej (głównie kraje arabskie);
ØðPo II wojnie Å›wiatowej -
Azja S-E (gł. 1944-1949): Indie Bryt. Indie, Pakistan [od  71Bangladesz], Cejlon [Sri Lanka],
Malediwy, Indie Holenderskie [Indonezja];
Korea N i S [ 48];
Bliski wschód  państwa arabskie [Jordania, Syria, Liban + Izrael]
Dekolonizacja zakończona niemal w pełni w 1976 włącz. Timor Port. Indonezji
Dekolonizacja Afryki (gł. 1945-1975):
1960 rokiem niepodległości Afryki (14); dekolonizacja zakończona niemal w pełni w 1990 niepodl. Namibia
Dekolonizacja Ameryki S.[strefa Karaibów] (gł. 1962-1983)
Rewolucja paz
dziernikowa (1917)  powstanie ZSRR [30 XII  22]
Rozpad systemu socjalistycznego w Europie:
zjednoczenie Niemiec [3.X.  90],
rozpad ZSRR [26. XII. 91],
konflikt w Jugosławii; rozpad SFR J
 91 SÅ‚owenia, Chorwacja
 92 Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Jugosławia
podział Czechosłowacji 1.I. 93 (Cz + Sło),
1.I.  03 powstanie Serbii i Czarnogóry (luz
na federacja); od 3.VI.2006 nowe państwo Czarnogóra
Obecnie  197 państw niepodległych
ØðZajmujÄ… 99,8% lÄ…dów (bez Antarktydy)
ØðZamieszkuje je 99,8% ludnoÅ›ci
31 terytoriów niesamodzielnych, zależnych i autonomicznych
Największe terytoria niesamodzielne:
Ruenion (fr.) 644 tys. ludn.  2,5 tys. km2
Gwadelupa (fr.) 421 tys. ludn.  1,7 tys. km2
Martynika (fr.) 375 tys. ludn.  1,1 tys. km2
Polinezja Fr. (fr.) 215 tys. ludn. 4,0 tys. km2
Antyle Hol. (nl.) 197 tys. ludn.  0,8 tys. km2
Teryt. Autonomiczne:
Grenlandia (dk.), W. Owcze (dk.)
Antyle Hol. (nl.), Aruba (nl.);
Man(gb.), W. Normandzkie (gb.)
Svalbard+J. Mayen (nor.)
TERYTORIA NIESAMODZIELNE I ZALEŻNE
Ameryka Ameryka Australia i
metropolie Afryka Europa
Pn i Åšr Pd Oceania
Anguilla (Z), Gibraltar
bryt. Åšw. Helena (Z), Falklandy Pitcairn (Z)
Bermudy (Z), [UE] (Z),
Bryt. Teryt. (Z)
Bryt.W-py Man (A),
Oceanu Ind. (Z)
Dziewicze(Z), W-py
Kajmany (Z), Norman-
Montserrat (Z), dzkie (A)
Turks i Caicos Z
Azja
Gwadelupa (D), Nowa Kaledonia (Z)
fr. Reunion (D), Gujana
Martynika (D), Polinezja Franc. (Z)
Majotta (Z) Francuska
Saint Pierre i Wallis i Futuna (Z)
(D)
Miquelon (Z)
hol. Aruba (A),
Antyle Hol. (A)
W-py Owcze
duń. Grenlandia (A)
A
Svalbard i
norw.
JanMayen
[A]
Wyspy Dziewicze Guam, Mariany,
USA
USA (Z) Midway, Samoa
Amer., Wake [Z]
Norfolk (Z), W-py
austral
Kokosowe (Z),
W-py Bożego
Narodzenia (Z)
Gaza,
izrael
West
Bank
n.zel. Tokelau [Z]
Terytorium zależne, zamorskie (posiadłość)  Z; Terytorium autonomiczne, dependencja Korony Brytyjskiej  A; Departament zamorski 
D; z
ródło: W. Budner 2006
NAZWY PAC
STW:
Azja: Obecnie
Birma [do 1989] - Myanmar
Cejlon [do 1972] - Sri Lanka
Kampucza [1979  1989] - Kambodża
Persja [do 1935] - Iran
Syjam - Tajlandia
Afryka:
Afryka Połud. - Zachodnia - Namibia
Beczuana - Botswana
Górna Wolta [do 1984] - Burkina Faso
Kongo - Zair
Rodezja - Zimbabwe
Zw. Pd. Afryki - RPA
Tanganika + Zanzibar [1964]= Tanzania
Europa:
Jugosławia - Serbia i Czarnogóra [2003]
Struktura państw według kontynentów
Państwa
Terytoria Tereny niesamodzielne i
Wyszczególnienie
zależne
autonomiczne
1987 2006
Europa 33 44 4 1
Azja 39 47 1
Afryka 51 54 5
Ameryka Półn.
23 24 3 10
i Åšrodkowa
Ameryka Południowa 12 12 2
Oceania 11 16 13
Razem 169 197 8 31
y
ródło: opracowanie na podstawie materiałów UN W. Budner 2006
Liczba państw według kontynentów
P a Å„ s t w a
Wyszcze-
gólnienie 1900 1923 1947 1966 1977 1987 2005
Europa 23 32 29 33 33 33 43
Azja 9 13 19 38 38 39 47
Afryka 3 4 4 39 50 51 54
Ameryka Półn.
i Åšrodkowa 10 12 12 14 17 23 24
Ameryka
Południowa 10 10 10 11 12 12 12
Oceania 2 2 2 3 7 11 16
Razem 57 73 76 139 158 169 196
y
ródło: opracowanie na podstawie materiałów UN W. Budner 2006
TERYTORIA ZALEZNE OD: LUDN [w tys.] POW [w km2]
A f r y k a
Bryt Teryt Oceanu Indyjskiego Wielka Brytania 1 60
Święta Helena Wielka Brytania 6 308
Reunion Francja 682 2510
Majotta Francja 134 374
A m e r y k a P o Å‚ u d n i o w a
Falklandy (Malwiny) Wielka Brytania 2 12173
Gujana Francuska Francja 167 90000
A m e r y k a P ó ł n o c n a i Ś r o d k o w a
Anguilla Wielka Brytania 8 96
Bermudy Wielka Brytania 64 53
Brytyjsk. W-py Dziewicze Wielka Brytania 20 151
Kajmany Wielka Brytania 36 264
Montserrat Wielka Brytania 4 102
Turks i Caicos Wielka Brytania 16 430
Gwadelupa Francja 443 1 705
Martynika Francja 389 1 102
Saint Pierre i Miquelon Francja 7 242
Wyspy Dziewicze USA 94 347
Grenlandia Dania 56 2 175 600
Antyle Niderlandzkie Holandia 213 800
Aruba Holandia 94 193
E u r o p a
Gibraltar Wielka Brytania 25 6
Wyspa Man Wielka Brytania 74 572
Wyspy Normandzkie Wielka Brytania 151 195
Wyspy Owcze Dania 43 1 399
Svalbard i Jan Mayen Norwegia 3 62 422
A u s t r a l i a
Norfolk Australia 2 36
Wyspa Bożego Narodzenia Australia 2,5 135
Wyspy Kokosowe Australia 0,6 14
Pitcairm Wielka Brytania 0,06 5
Nowa Kaledonia Francja 204 18 575
Polinezja Francja 227 4 000
Wallis i Futura Francja 14 200
Tokelau Nowa Zelandia 2 12
Guam USA 149 549
Mariany Północne USA 70 464
Midway USA 1 4,8
Samoa Amerykańskie USA 63 199
Wake Island USA 1 4,8
Terytoria o statusie nierozstrzygniętym
Nazwa terytorium Położenie Stolica
ABCHAZJA GRUZJA SUCHUMI
ABCHAZJA GRUZJA SUCHUMI
CZECZENIA ROSJA GROZNY
CZECZENIA ROSJA GROZNY
GÓRSKI KARABACH AZERBEJDŻAN/ARMENIA STEPANAKERT
GÓRSKI KARABACH AZERBEJDŻAN/ARMENIA STEPANAKERT
NADDNIESTRZE REPUBLIKA MOA
DAWII TYRASPOL
NADDNIESTRZEREPUBLIKA MOA
DAWII TYRASPOL
OSETIA POA
UDNIOWA GRUZJA CCHINWALI
OSETIA POA
UDNIOWA GRUZJA CCHINWALI
PALESTYNA IZRAEL JEROZOLIMA
PALESTYNA IZRAEL JEROZOLIMA
TAJWAN CHIC
SKA REPUBLIKA LUDOWA TAJPEJ
TAJWAN CHIC
SKA REPUBLIKA LUDOWA TAJPEJ
SAHARA ZACHODNIA AFRYKA AL-UJUN
SAHARA ZACHODNIA AFRYKA AL-UJUN
SOMALILAND SOMALIA HARGEISA
SOMALILAND SOMALIA HARGEISA
Podział państw:
1) I podział
- Kapitalistyczne
- Socjalistyczne
- RozwijajÄ…ce siÄ™
podział ten praktycznie już nie istnieje.
2) II podział (Linia Brandta)
- Kraje bogatej północy
- Kraje biednego południa
3) III podział (wg kryterium PKB/1m, HDI)
-kraje wysoko rozwinięte
-kraje średnio rozwinięte
-kraje słabo rozwinięte
Top thirty countries (HDI range from 0.965 down to 0.885)
1. Finlandia (Ä™! 2) 1. Niemcy (“! 1)
1. Norwegia (=)
2. Luxembourg (“! 8) 2. Hong Kong(SAR(=)
2. Islandia (=)
3. Belgium (“! 4) 3. Izrael (=)
3. Australia (=)
4. Austria (Ä™! 3) 4. Grecja (=)
4. Irlandia (Ä™! 4)
5. Singapore (=)
5. Denmark (“! 1)
5. Szwecja (Ä™! 1)
6. South Korea (Ä™! 2)
6. France (=)
6. Kanada (“! 1)
7. Slovenia (“! 1)
7. Italy (Ä™! 1)
7. Japonia (Ä™! 4)
8. Portugalia (“! 1)
8. W. Brytan(“! 3)
8. USA (Ä™! 2)
9. Cypr (=)
9. Spain (Ä™! 2)
9. Szwajcaria(“! 2)
10. Czechy (Ä™! 1)
10. New Zealand (“! 1)
10. Holandia(Ä™! 2)
Największe gospodarki świata
20 największych gospodarek świata, uwzględniając PKB ważony parytetem siły nabywczej:
2005 PKB (PSN)
Miejsce Kraj
w milionach USD
1 12 332 296
Stany Zjednoczone
2 8 091 851
Chiny
3 4 009 327
Japonia
4 3 602 894
Indie
5 2 498 471
Niemcy
6 1 825 837
Wielka Brytania
7 1 811 561
Francja
8 1 694 706
WÅ‚ochy
9 1 585 478
Rosja
10 1 552 542
Brazylia
11 1 111 846
Kanada
12 1 099 066
Korea Południowa
13 1 064 889
Meksyk
14 1 026 340
Hiszpania
15 863 654
Indonezja
16 638 713
Australia
17 629 858
Tajwan
18 570 748
Turcja
19 560 348
Iran
20 559 489
Tajlandia
  
23 Polska 512 890
z
ródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Outlook Database, April 2005, 2006; Unia Europejska
20 największych gospodarek na świecie, uwzględniając PKB nominalny:
2006 PKB (nominalnie)
Miejsce Kraj
w milionach USD
1 Stany Zjednoczone 13 484 345
2 Japonia 4 420 955
3 Niemcy 2 752 612
4 Chiny 2 529 563
5 Wielka Brytania 2 229 138
6 Francja 2 092 532
7 WÅ‚ochy 1 751 074
8 Kanada 1 258 729
9 Hiszpania 1 156 399
10 Brazylia 1 023 198
11 Rosja 995 439
12 Indie 849 905
13 Meksyk 846 782
14 Korea Południowa 825 088
15 Australia 729 165
16 Holandia 624 885
17 Turcja 414 079
18 Belgia 373 273
19 Szwajcaria 360 586
20 Szwecja 359 463
- - - - - - - - -
23 Polska 320 763
z
ródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Outlook Database, April 2005, 2006; Unia Europejska
Rank Country GDP per capita USD
171 Madagaskar 282
172 Niger 274
173 Rwanda 242
174 Sierra Leone 223
175 Myanmar 219
176 Eritrea 209
177 Guinea-Bissau 190
178 Liberia 161
179 Malawi 161
180 Ethiopia 153
181 Democratic Republic of the Congo 119
182 Burundi 107
Cechy (wybrane) krajów wysoko rozwiniętych:
żð stagnacja rozwoju demograficznego + starzenie siÄ™ spoÅ‚eczeÅ„stwa;
żð zaawansowane procesy urbanizacji;
żð dominacja III sektora gospod. (strukt. zatrudnienia, tworzenie PKB);
żð rozwiniÄ™ta infrastr. techn. + IV sektor;
żðrozwiniÄ™ty przemysÅ‚ (w tym high-tech);
żð malejÄ…ca energochÅ‚onność produkcji;
żð znaczny % handlu zagr. w tworz. PNB;
żð chÅ‚onność rynku (dobra trwaÅ‚ego użytku + usÅ‚ugi)
żð znaczna nadprodukcja i eksport,
żð otwarcie na import kapitaÅ‚u.
Cechy (wybrane) krajów słabo rozwiniętych:
þð eksplozja demograficzna, niska Å›rednia dÅ‚ug. życia;
þð niedorozwój infrastruktury technicznej i spoÅ‚ecznej;
þð sÅ‚abe wyksztaÅ‚cenie, analfabetyzm;
þðdominacja I sektora (R), sÅ‚aby rozwój PRZEMYSA
U; zacofanie techniczne w P, R, U
niska wydajność pracy;
þð niski poziom PKB/1 m.;
þð niski popyt wewnÄ™trzny;
þð postÄ™pujÄ…ce bezrobocie;
þðrosnÄ…ce zadÅ‚użenie (niekorzystne terms of trade);
þð niewielki % handlu zagranicznego w PNB.