Manipulacja obrazem





Oglądając telewizję lub film w kinie jesteśmy często manipulowani za pomocą obrazu, muzyki i komentarza. Manipulacja obrazem w telewizjach postkomunistyczno - liberalnych w Polsce dokonywana jest często za pomocą oświetlenia, odpowiedniego ustawienia kamery, kadrowania (czyli zbudowania tzw. kadru - pewnego rodzaju "ruchomego zdjęcia"), montażu czyli wyselekcjonowania i poukładania dobrze lub źle oświetlonych i sfilmowanych zdjęć oraz za pomocą podłożenia odpowiedniej muzyki i komentarza. Aby uświadomić państwu jakie możliwości manipulacji daje telewizja i film chcielibyśmy omówić podstawowe zasady:



oświetlenia (red. Witold Pobudzin),



ustawienia kamery i kadrowania (red. Paweł Pasionek),



montażu (red. Klaudiusz Pobudzin).





Oświetlenie

red. Witold Pobudzin





Celem oświetlenia jest: podkreślenie nastroju, atmosfery i dramatyzmu, klarowne przedstawienie fabuły, rozdzielenie planów, sugerowanie głębi, kierowanie uwagi, wydobycie charakteru postaci, sygnalizowanie pory dnia, wzbogacenie, a także niekiedy oślepianie.

Cel minimum - pobudzić fotoelementy i halogenki srebra.

Jeżeli chodzi o kierunek padania światła to wyróżniamy cztery podstawowe światła: rysujące, wypełniające, kontrowe i tłowe.

Naszym przykładem oświetlenia będzie człowiek, a dokładniej twarz człowieka ponieważ telewizja jak i film posługują się często zbliżeniami twarzy.W teatrze aktor gra często całym ciałem w filmie i w telewizji decydująca jest mimika twarzy.

Najważniejszym ze świateł jest światło rysujące, jego celem jest zbudowanie plastyki twarzy. Każdy człowiek ma dwie różne tzw. połówki twarzy, w większości wypadków. Światło rysujące ustawia się od 15 do 45 stopni od osi kamery i oświetla się tzw. mniejszą połówkę twarzy. Oświetlenie większej połówki twarzy jest manipulacją ponieważ twarz będzie wyglądała jak księżyc w pełni.

Regulując światłem rysującym w górę możemy wydłużać nos i wyszczuplać twarz lecz oczodoły będą czarnymi planami a twarz stanie się groźna i tajemnicza, będzie to tzw. twarz pokerzysty. Ciemne oczodoły mogą sprawiać wrażenie stanu chorobowego. Oświetlenie twarzy od dołu skróci nos, a z jeszcze niższej perspektywy jest często stosowane w horrorach, nadaje efekt niesamowitości i grozy.

Światło rysujące ustawione z boku zwiększy plastyczność i wyrazistość twarzy, lecz struktura skóry stanie się czytelna, osoba oświetlona w ten sposób będzie wyglądała starzej.

Oświetlając osobę z kierunku kamery miękkim światłem zobaczymy twarz gładką, znikną zmarszczki i drobne skazy. Odczujemy wrażenie młodości, ale zniknie wrażenie trójwymiarowości twarzy, będzie ona płaska. Takie oświetlenie jest korzystne dla osób starszych. Przy takim świetle starsza osoba będzie pokazana z szacunkiem i z godnością.

W języku filmowym występuje takie określenie jak chirurgia światła czyli delikatne zabiegi na postaci w celu skorygowania defektów lub niemodnych cech urody aktorki czy aktora. Do tego stosuje się trochę światła, trochę cienia i dużo finezji.

Światło wypełniające biegnie równolegle do osi kamery, prawie nie daje cieni natomiast rozjaśnia cienie rzucone przez światło rysujące. Od jego ustawienia zależą także niuanse modelowania twarzy.

Światło kontrowe (boczno kontrowe) - kierowane jest z tyłu na głowę i ramiona. Jego celem jest odcięcie postaci od tła i daje to efekt trójwymiarowości. Przy zastosowaniu tego światła widz dostrzega dookoła głowy poświatę, tzw. aureolę dającą efekt natchnienia postaci ukazującej się w telewizji. Aureola zarezerwowana była kiedyś dla gwiazd filmowych.

Światło kontrowe można czasami można zastąpić światłem tłowym. Światło tłowe kierowane jest na tło i jego celem jest także odcięcie postaci od tła.

Istnieje jeszcze wiele świateł stosowanych w filmie i w telewizji np.: światło ubraniowe - kierowane na ciemne ubrania, światło sceniczne - oświetlające scenografię, światło efektowe - imitujące np. efekt świecy, światło typu "butterfly" - oświetlenie umieszczone nieco z góry i nieco rozproszone, skierowane na twarz (najczęściej damską), w celu zminimalizowania cienia nosa, faktury skóry, i podwójnego podbródka. Celem tego światła jest także wyeksponowanie kości policzkowych oraz wydobycie urody.

Jednym z świateł stosowanych w filmie jest tzw. światło na oczy. Daje ono nadspodziewanie mocny efekt.Stosuje się mały reflektorek zmiękczony siatkami i przysłonięty skrzydełkami - umieszczony przy kamerze daje bliki (odbicia) w środku oka i na zębach. Jeśli umieści się go z boku, białka oczu zabłysną miłośnie, tragicznie lub groźnie, ten efekt może być wzmocniony przez odpowiednią muzykę.

Światło może być także twarde lub miękkie.Światło twarde to stosunkowo małe bezpośrednie źródło światła, zazwyczaj z możliwością koncentracji, dające jasne obszary oświetlone i głębokie cienie. Zwiększa ostrość zdjęć ale uwypukla zmarszczki.Światło miękkie nie daje głębokich cieni i niweluje zmarszczki.

Istotną sprawą w oświetleniu jest także barwa, która działa na nastrój i emocje, humory i apetyty widza. W artykule "Kolor i Symbol" Aleksandr Pawlowić pisze "Papież Innocenty III w 1200 r. ogłosił prawa o przyjęciu zasad zastosowania symboliki kolorów w chrześcijańskiej liturgii. Kolory, które wymieniono w tym zarządzeniu, to: biały, czerwony, zielony, fioletowy, czarny, z następującymi uwagami o charakterze i sposobie zastosowania:



Biały - wcielenie niewinności i światłości, wyraża nadzieją, skromność, tryumf, sławę i nieśmiertelność; używać bieli w czasie świąt poświęconych Bogu, Bogurodzicy, Świętym Aniołom, Prorokom i przy ślubnym obrządku.



Czerwony - znaczy ogień, krew, Boską Miłość; przeznaczony dla świąt Ducha Św., Męczenników. Zjawia się przy ukazywaniu cierpienia Chrystusa.



Zielony - symbolizuje nadzieję, tęsknotę za życiem wiecznym. Kolor ten poświęcony jest wielkiej liczbie świąt.



Fioletowy - wyraża pokutę, korzysta się z fioletu w czasie Wielkiego Postu.



Czarny - jako kolor żałoby, przeznaczony jest dla obrządku pogrzebów i Mszy Św., poświęconej umarłym , a także w okresie Wielkiego Piątku."





Jest to tylko wycinek wiedzy o świetle. Chciałem tym, krótkim artykułem uświadomić Państwu, że to znane powiedzenie "pokazać kogoś w złym świetle", ma głębokie uzasadnienie. Proszę zwracać uwagę (jeśli Państwo czasami włączacie telewizor) jak oświetlani są postkomuniści i libertyni a jak tzw. "niepoprawnie polityczni Polacy".



Możliwości manipulowania obrazem przez operatora

red. Paweł Pasionek





W codziennym życiu nie postrzegamy rzeczywistości tak jak czyni to kamera. Operator, uruchamiając własną inwencję twórczą, może opisać daną rzecz na wiele sposobów. To od tego jak sfilmuje obiekt zależy, co widz będzie mógł zobaczyć. Prowadzi on widza po wcześniej zaplanowanej ścieżce tak, aby odbiór przekazu był zgodny z intencjami twórców materiału filmowego. Więc nie bez przyczyny mówi się, że operatorzy malują światłem.

Dla przykładu posłużmy się opisem konkretnej rzeczywistości zarejestrowanej okiem kamery. Wyobraźmy sobie, że operator ma sfilmować miejscowość letniskową. Jeśli zdjęcia zostaną nagrane w słoneczny, letni dzień to widz odczuje automatycznie klimat tętniącej życiem miejscowości. Natomiast jeśli będzie padał deszcz, wiał silny wiatr uginający drzewa, to kto zdecyduje się na wypoczynek w tej miejscowości skoro pogoda bywa tam nienajlepsza? Ważny jest więc dobór zewnętrznych warunków w taki sposób, by były one zgodne z treścią materiału.

Idźmy dalej. Jeżeli operator pokaże, iż w tej miejscowości nie dba się o porządek - sfilmuje porzucone butelki, nielegalne wysypisko śmieci w lesie, zdewastowany przystanek, dziurawe drogi, to widz stwierdzi, że szkoda się tam wybierać na wypoczynek. Jeżeli natomiast pokaże uśmiechniętych ludzi wypoczywających na plaży oraz ładnie urządzone wnętrze hotelu to odbiór będzie diametralnie inny. Ważny jest więc dobór miejsc.

Istotna jest też sama technika filmowania. Materiał z szybkimi zbliżeniami, oddaleniami oraz przejazdami, zawierający dużo ruchu w kadrze spowoduje, że miejscowość ta będzie tętniła życiem. Przesadne użycie tego sposobu filmowania doprowadzić może widza do wrażenia, że w tej miejscowości panuje niesłychany tłok i chaos.

Obraz musi być adekwatny do treści, by zagwarantować, że materiał filmowy będzie układał się w logiczną całość. Śmiech wzbudzi wywiad z marynarzem przeprowadzony na tle wysokich gór.

Zwykle sposób filmowania dobiera się do rodzaju tematyki programu. Widzowie przyzwyczaili się do pewnych schematów i widząc już same zdjęcia, nastawiają się na otrzymanie określonej treści. Programy o zdarzeniach kryminalnych pełne są dynamicznych zdjęć nakręconych z perspektywy ptasiej lub żabiej. W takich materiałach roi się też od detali takich jak nerwowe spojrzenia, błądzące oczy, stukanie palcami czy widok samych stóp idących po schodach. Przestępca pokazany jest często jak zasłania twarz przed kamerą, próbuje uniknąć sfilmowania, gdyż ma wiele na sumieniu. Te schematy w manipulacji przenoszone są na inne materiały np. mające zdyskredytować jakiegoś człowieka.

Przy odbiorze zdjęć istotna jest kompozycja kadru. Asymetryczne ustawienie najważniejszych elementów obrazu wprowadza napięcie. Wystarczy wyobrazić sobie scenę, w której na pierwszym planie mamy twarz jakiejś osoby a w tle widzimy małą sylwetkę człowieka. Duża ilość ostrych barw i linii w tle za głównym obiektem może wywołać podobny efekt, a w programach publicystycznych bardzo przeszkadza odwracając uwagę od treści wypowiedzi. W odbiorze materiału przez widza istotna jest również estetyka ujęć. Niestarannie dobrane kadry z brzydkimi, chwiejącymi się i niepoprawnie doświetlonymi zdjęciami nawet mądrze mówiącej i atrakcyjnie wyglądającej osoby spowodują, że widzowie odbiorą ją negatywnie.

Ważna jest też perspektywa z jakiej filmuje się dany obiekt. W manipulacji obrazem stosuje się przeważnie perspektywę żabią lub ptasią. Perspektywa żabia, czyli filmowanie od dołu wyolbrzymia wysokość, u filmowanych osób tworzy wrażenie dominacji. W znacznym stopniu dynamizuje też ruch i może sugerować czyhające niebezpieczeństwo. Gdy w ten sposób filmuje się osobę z bardzo, bliska to wówczas będzie ona miała nienaturalnie dużą brodę i nos, co wygląda bardzo niekorzystnie. Natomiast perspektywa ptasia, czyli filmowanie z nad obiektu redukuje wielkość przedmiotów a w przypadku człowieka pomniejsza jego znaczenie.

Stopień wystąpienia powyższych efektów możemy wyolbrzymić poprzez dobór ogniskowej obiektywu. Obiektyw szerokokątny zaburzając proporcje powoduje, że przedmioty znajdujące się na pierwszym planie wydają się stosunkowo duże w stosunku do otoczenia. Natomiast obiektywy długoogniskowe powiększają i zbliżają tło, znacznie spłaszczając perspektywę.

Poprzez dobór odpowiedniej perspektywy czy ogniskowej obiektywu można tak sfilmować daną grupę ludzi by optycznie powiększyć lub zmniejszyć jej liczebność. W czasach PRL-u dygnitarze PZPR z przerażeniem obserwowali jak miliony Polaków z entuzjazmem uczestniczą w uroczystościach religijnych podczas wizyt Papieża Jana Pawła II w Ojczyźnie. By w telewizji pomniejszyć znaczenie tak otwartego przyznawania się przez naród do wiary katolickiej wydano operatorom polecenie by pokazywali jedynie małe grupki ludzi, starsze kobiety i duchownych, natomiast zabroniono filmowania młodzieży. Obserwując dzisiaj przekazy telewizyjne z uroczystości religijnych można dojść do wniosku, że te metody manipulacji wcale nie wyszły z użycia.

Sposobów manipulacji za pomocą obrazu jest wiele, lecz gdy Polacy rozszyfrują taktykę medialnych oszustów będą duże szanse by zneutralizować ich niecne działania.





Montaż - ostatnim etap produkcji filmowej

red. Klaudiusz Pobudzin





Kiedy operator filmowy powraca z planu zdjęciowego dostarcza montażyście kasetę ze zdjęciami. Montażysta dokonuje opisu tej kasety czyli pisze, że np. od 1 -do 20 sek. są ładne zdjęcia małego dziecka, a od 20 do 40 sek. brzydkie zdjęcia człowieka na tle brudnego budynku. Po opisaniu montażysta dokonuje selekcji ujęć z których powstanie materiał telewizyjny. Podczas selekcji ma on już duże możliwości manipulowania, ponieważ może wybrać zdjęcia negatywne. Pokaże więc człowieka elegancko ubranego, ale na tle śmietnika. W czasie wypowiedzi takiej osoby ukażą się na ekranie twarze ludzi znudzonych i zniechęconych. Wystarczy, że materiał potrwa kilka minut. Telewidz od razu poczuje niechęć do takiej postaci.

Aby poznać techniczne tajniki montażu, należy znać PLANY FILMOWE. Plany te są podstawą języka filmowego.

PLAN OGÓLNY - widzimy sklep, obok przechodzą ludzie, stoją samochody - plan ten informuje o interesującym nas miejscu.

PLAN PEŁNY - w sklepie sprzedawca krząta się za ladą - plan ten pokazuje związek człowieka z miejscem w którym się on znajduje.

PLAN AMERYKAŃSKI - ( od kolan w górę)- do sprzedawcy podchodzi klient - plan ten pokazuje zachowania w kontakcie z innymi ludźmi

PLAN ŚREDNI - ( od pasa w górę) - sprzedawca gestykuluje, zachęca klienta do kupna swoich towarów - plan ten charakteryzuje człowieka poprzez równoczesne ujęcie w kadrze wyrazu twarzy i gestykulacji

PLAN BLISKI - (od ramion w górę) - klient dokonał dużych zakupów i na twarzy sprzedawcy widoczne jest zadowolenie - plan ten pokazuje nam stan psychiczny człowieka, nie jego zachowanie i wygląd, ale przeżycie.

Montażysta za pomocą tych planów opowiada historie. Należy pamiętać o tym, że historie montowane są tak, by działały na uczucia widza, dlatego telewizja i film mają ogromne możliwości manipulacji. Przykładem takich działań jest zasada tworzenia filmu według instrukcji amerykańskiej. "Jeśli uda się wzbudzić żywe uczucia widza ( wzruszenie, radość, strach, współczucie ) może on zostać skłoniony do refleksji. W filmie o wartkiej akcji, wobec nawału zdarzeń, widz nie ma czasu na refleksje, które nigdy nie mogą poprzedzać wzruszenia". Chodzi tu o świadome przygotowanie telewidza na przyjęcie tzw. "refleksji", które są niczym innym jak przemyconym na bazie naszych emocji oszustwem.

Za pomocą montażu można zmieniać i fałszować i to w sposób o wiele doskonalszy niż za pomocą jakiegokolwiek innego środka wyrazu. Montaż daje największą możliwość manipulacji. Manipulacji, którą często wchłaniamy bez naszej wiedzy. Pamiętajmy więc, że "nie wystarczy patrzeć, by widzieć". Pamiętajmy o tym szczególnie wtedy, gdy oglądamy telewizję.