KOSMOLOGIA
Wybuch czy niewypa"?
Nowe wątpliwoĘci
w kwestii przyspieszania
ekspansji kosmicznej
dleg"e supernowe, cho� znajdu-
POWOLI JA�NIEJŃCA SUPERNOWA w stosunkowo bliskiej galaktyce
ją si� w pó" drogi do krał
ców
 zidentyfikowana na zdj�ciu tuŻ przed eksplozją (z lewej), dzieł
po wybuchu (poĘrodku)
OWszechĘwiata, sta"y si� powo-
i w maksimum swego blasku (z prawej)  sprawi"a, Że zacz�to powątpiewa�
w wyniki obserwacji bardziej odleg"ych supernowych.
dem niema"ego zamieszania na Ziemi.
Dwa lata temu astronomowie odkryli,
Że te gwiezdne wybuchy są s"absze niŻ
si� spodziewano  w kaŻdym razie tak, nie, Że metoda ta sprawdza si� takŻe lodzy naprawd� przywiązują wag� 
Że wydawa"o si�, iŻ wp"yw na to ma sa- w przypadku dalekich supernowych. wchodzi w gr� stopniowe uwalnianie
ma struktura przestrzeni. Ich anomal- W"aĘnie to ostatnio zakwestionowa" si� energii w szczątkach, co powinno
ne os"abienie sygnalizowa"o raczej moŻ- Riess i jego wspó"pracownicy. Cz�Ę� na- by� w duŻym stopniu niezaleŻne od
liwoĘ� przyspieszania ekspansji Wszech- ukowców z  zespo"u poszukiwał
su- charakterystyki gwiazdy prekursora. In-
Ęwiata, a nie spowalniania, co zak"ada- pernowych o duŻym Z , który jest jed- ni badacze są tego mniej pewni. Roz-
li kosmolodzy. Lecz teraz wielu obser- ną z dwóch czo"owych grup badających bieŻnoĘci mogą  niczym martwy kana-
watorów supernowych martwi si�, Że supernowe pod wzgl�dem kosmolo- rek w kopalni w�gla  Ęwiadczy� o nie-
ich g"oĘne odkrycia, tak jak inne pod- gicznym, przyjrza"a si� dotąd zaniedby- poprawnoĘci teorii, nawet jeĘli nikt w"a-
waŻane twierdzenia, by"y pochopne. wanej w"aĘciwoĘci tych wybuchów: Ęciwie nie wie dlaczego.
Adam G. Riess z University of Califor- okresowi, w jakim dochodzą one do NiezgodnoĘci te mogą jednak dowo-
nia w Berkeley mówi ponuro:  Porów- swej maksymalnej jasnoĘci. Przebada- dzi� tego, Że przyspieszenie ekspansji
nuj� to z odkryciem Życia w meteory- no 10 pobliskich supernowych i prze- jest jedynie wytworem b"�dów obser-
cie marsjał
skim. Ęledzono ich pojaĘnienia, w jednym wacyjnych. Andrew Howell wraz z ko-
O przyspieszeniu kosmicznym Ęwia- przypadku wykorzystując zdj�cie wy- legami z University of Texas w Austin
dczą dwa kluczowe pomiary dla kaŻdej konane zaledwie oko"o doby po wybu- zwraca uwag� na to, Że odleg"e super-
z kilkudziesi�ciu supernowych: maksy- chu przez astronoma amatora Chucka nowe odkrywano za pomocą detekto-
malnej jasnoĘci wybuchu wskazującej Farand� z Fort Lauderdale na Florydzie. rów elektronicznych, podczas gdy bli-
na to, jak daleko od nas (a wi�c kiedy) Jest to jedno z najwczeĘniej zrobionych skie  g"ównie na fotografiach. Na
on nastąpi", oraz przesuni�cia ku czer- zdj�� supernowej. filmach centra galaktyk wyglądają na
wieni, który stanowi zapis stopnia roz- Obserwatorzy oszacowali, Że nieda- przeĘwietlone, a zatem "atwo przeoczy�
szerzenia si� WszechĘwiata od czasu lekie supernowe osiągają maksimum w tych miejscach supernowe; wypacza
wybuchu. Najdalsze znane dotychczas blasku po blisko 20 dniach. Dla po- si� kompletnoĘ� próbki i podwaŻa pro-
supernowe eksplodowa"y przed 8.4 mld równania: grupa bardzo dalekich su- cedur� wyrównywania róŻnic pomi�-
lat i od tamtego czasu WszechĘwiat po- pernowych, o których wczeĘniej do- dzy tymi obiektami. Lecz w ten sam
dwoi" rozmiary. Tymczasem przy obec- nosi" inny zespó" badawczy  Projekt sposób wp"yw selekcji obserwacyjnej
nym tempie ekspansji (obliczonym na Kosmologicznych Supernowych miesz- móg" sprawi�, Że zespo"y Riessa i Drel-
podstawie obserwacji bardziej nam czący si� w Lawrence Berkeley Na- la szukają problemów tam, gdzie one
wspó"czesnych supernowych) Wszech- tional Laboratory  potrzebowa"a na to w rzeczywistoĘci nie wyst�pują. Jedy-
Ęwiat powinien si� powi�kszy� trzykrot- tylko 17.5 dnia. Wydaje si� zatem, nie nowy program badawczy, zaprojek-
nie. A zatem tempo ekspansji musia"o Że gwiezdne eksplozje rozwijają si� róŻ- towany tak, by unikną� tego typu od-
wzrosną�. nie w zaleŻnoĘci od tego, jak dawno chyleł
i sprawdzi�, czy rzeczywiĘcie
Wszystko to opiera si� na róŻnicy ja- nastąpi"y. moŻna porównywa� ze sobą dalekie
snoĘci wynoszącej oko"o 25%. Tak si� Persis S. Drell ze wspó"pracownika- i bliskie supernowe, pozwoli rozwiąza�
sk"ada, Że wykorzystywane przez kos- mi z Cornell University zwrócili uwa- t� kwesti�.
mologów supernowe pewnego typu g� jeszcze na coĘ innego: rozmaite wzo- CzyŻby wi�c obwieszczenie z fanfara-
róŻnią si� z natury w przybliŻeniu o t� ry stosowane, by wyrówna� naturalne mi, Że przyspieszający WszechĘwiat
samą wielkoĘ�, prawdopodobnie z uwa- róŻnice wĘród supernowych, z których oznacza rewolucj� w kosmologii, by"o
gi na zróŻnicowanie mas i sk"adu che- kaŻdy ma teoretycznie s"uŻy� do wyli- przedwczesne? Niekoniecznie. Inne fi-
micznego gwiazd doznających takich czenia prawdziwej jasnoĘci wybuchów, lary tego dowodu, takie jak kosmiczne
wybuchów. Z powodu tej róŻnorodno- dają nieco inne wartoĘci. mikrofalowe promieniowanie t"a czy
Ęci supernowe by"y niegdyĘ zbyt nie- Wielu teoretyków uwaŻa, Że te roz- oszacowania ca"kowitej iloĘci materii
obliczalne, by mog"y s"uŻy� za wskaęni- bieŻnoĘci nie odgrywają wi�kszej roli. we WszechĘwiecie, pozostają niewzru-
ki odleg"oĘci. Lecz przy okazji badał
Czas pojaĘnienia zaleŻy od warunków szone.  Dowody pochodzące od super-
pobliskich supernowych zauwaŻono, Że wyst�pujących we wczesnych etapach nowych nigdy w mojej opinii nie prze-
im są one jaĘniejsze, tym wolniej blednie wybuchu, kiedy o zróŻnicowaniu decy- mawia"y najlepiej za przyspieszaniem
ich Żar. Mierząc tempo zaniku blasku, dują szczegó"y budowy i sk"adu che- kosmicznym  twierdzi Paul Steinhardt
obserwatorzy mogą teraz sprowadzi� micznego gwiazdy. Lecz przy jasnoĘci z Princeton University.  Mamy na to
jasnoĘ� obserwowanych wybuchów do maksymalnej i tempie gaĘni�cia  znacznie solidniejsze argumenty.
jednakowego poziomu i za"oŻy� jedy- dwóch parametrach, do których kosmo- George Musser
�WIAT NAUKI Grudzieł
1999 21
BRIAN P. SCHMIDT
Mount Stromlo and Siding
Spring Observatories (z lewej i z prawej)
;
CHUCK FARANDA
(poĘrodku)