Ateny i sprawiedliwość społeczna  notatki
7 mędrców:
żð Solon
żð Periander
żð Pittakos
żð Chilon
żð Tales
żð
Wiadomości geograficzne:
żð Attyka ma kilka niewielkich żyznych równin oddzielonych pasmami gór, wybrzeża pd i pd-wch majÄ… wiele
dobrych zatok na przystanie
żð Attyka to pojÄ™cie geogr., paÅ„stwo nazywano Athenai  Ateny (miasto bogini Ateny)
żð Attyka to kraina górzysta (Å‚aÅ„cuchy górskie Parnes, Pentelikon i Hymettos), dobrze rozw. linia brzegowa,
łagodne niziny nadbrzeżne; góry otaczają same Ateny położone w nizinnej części, blisko morza (porty Pireus i
Faleron); była ojczyzną cery protogeometrycznej i potem geometrycznej
żð mamy osady, zalążki miasta, oddzielne organizmy polit. rzÄ…dzone przez basileusa  n. silniejsze osady to np.
Brauron, Eleuzis, Maraton i Thorikos
żð all krainÄ™ zamieszkiwali Jonowie, Attyka dość jednolita kult.i jÄ™zyk.
żð organizacja teryt.: podziaÅ‚ na demy (demoi) - jednostki adm. o charakt. gmin
żð Attyka ma 2500 km2, choć wiÄ™kszość poleis VI-V w. jest niewielka
N. starsze dzieje Aten:
żð majÄ… przeszÅ‚ość mykeÅ„skÄ…, ale regres tam nie dosiÄ™gnÄ… Attyki i dlatego mieszk. uznawali siÄ™ za autochtonów i
ciągłość osadnictwa pozwoliła na rozwój
żð mieli kontakty z wsch. cywilizacjami, powiÄ™kszaÅ‚a siÄ™ ludność
żð wg tradycji od czasów Tezeusza rzÄ…dzili kolejni królowie, aż do 682r. jak w miejsce dziedzicznej basilei
powstał urząd archonta, ale to mit
żð nie wiadomo kiedy zjednoczeni byli (na pewno u kresu Wieków Ciemnych), wg tradycji (I wielka legenda
Greków) Tezeusz to zrobił drogą synojkizmu (łączenie się odrębnych osad, 850-800; na pamiątkę święta 
synoikia), synojkizm nie obejmował Eleusis, ją potem przył., a wyspę Salaminę zdobyli na Megaryjczykach na
pocz. VI w.
o ale to nie miało konsekwencji osadniczych, nadal żyli dość rozproszeni
żð wg tradycji ostatnim królem byÅ‚ Kodros, co z wÅ‚asnej woli poniósÅ‚ Å›mierć, by kraj wygraÅ‚ w walce z
Peloponezem
żð zapewne od synojkizmu Ateny to polis aryst., rzÄ…dzona przez Areopag (radÄ™ zÅ‚oż. z n.
potężniejszych/bogatszych/znakomitszych aristoi
żð nie brali udziaÅ‚u w Wielkiej Kolonizacji, tj. AteÅ„czycy siÄ™ czasem angażowali w wyprawy osadnicze, ale sami
nie kombinowali
żð mieli dzielnicÄ™ rzemieÅ›lniczÄ… (Kerameikos); mamy wyroby, sceny majÄ… motywy mitologiczne, jest cera
geometryczna, motywy okrętów, bogate groby o dziejach polit. nic nie wiemy, aż do czasów nieudanego
zamachu Kylona
żð dopiero od pocz. VI w. wiemy coÅ› o historii Aten arch.
Strony w konfliktach społ. okr. arch.:
żð konflikty wew. aryst. gÅ‚. o wÅ‚adzÄ™:
Øð poszczególne rodziny robiÅ‚y walki z pomocÄ… zwiÄ…zanych ze sobÄ… ludzi lub tych, co można ich byÅ‚o
przyciągnąć interesującymi hasłami, stronników szukano wszędzie i za wszelką cenę, dlatego aryst.
często stawała na czele innych grup społ.
o widać tu różnicę od społ. Rzymu, gdzie b. zwarci byli i niechętnie się bratali z ludz
mi spoza
swojej paczki
Øð mamy sojusze wew. aryst.  gÅ‚. jakaÅ› potężna rodzina wiÄ…zaÅ‚a siÄ™ z pomniejszymi, mniej
bogatymi/ambitnymi; i było statis   grupa tych, co stanęli przeciw komuś lub  walka między takimi
grupami ; dziś nazywa się to stronnictwami, ale trzeba pamiętać, że nie miały ani programu, ani
struktur organiz. jak dzisiejsze ugrupowania, lepszym terminem sÄ… fakcje  ozn. analog. zjawisko w
społ. republiki rz.
Øð aryst. musieli uważać na ataki zrujnowanych aryst. i ludzi spoza aryst., co wynikaÅ‚y czÄ™sto z: gwaÅ‚tów
ze strony możnych, zagarnianie siłą cudzej ziemi, wysokie procenty przy pożyczkach, niesprawiedliwe
wyroki sÄ…dowe
o protesty zwł. jak obywatele zbierali się razem na np. wyprawy wojenne (falanga to szansa na
bunt i walkę o własne prawa) czy na zgr. ludowych; domagano się ukrócenia wł. aryst. przez
poddanie ich publ. kontroli i spisania praw, by nie było arbitralnych wyroków, etc.
żð trudnoÅ›ci Å›rednich i drobnych rolników:
Øð czasem rewindykacje obywateli pokrywaÅ‚y siÄ™ z żądaniami niewolnych chÅ‚opów, bo dla tych
podległość aryst. ozn. upośledzenie społ. i dokuczliwy wyzysk ekon., który raczej się zaostrzał, bo
rosło zaint. możnych w powiększaniu produktów rolnych na sprzedaż
Øð no i chÅ‚opi zależni chcieli wolnoÅ›ci, peÅ‚nego wÅ‚adania nad uprawianÄ… ziemiÄ… i praw obywatelskich
Øð sojusze chÅ‚opów i niearyst. ludnoÅ›ci byÅ‚y groz
ne dla aryst i mogły wymusić jakieś ustępstwa (np. w
Atenach), często były hasła zniesienia długów (tj. jednorazowej kasaty) i nowego podziału uprawnej
ziemi w granicach polis
Øð zaciekÅ‚e byÅ‚y obie strony, bo jedna walczyÅ‚a o odpowiedni byt, a druga o utrzymanie miejsca w spoÅ‚.,
bo jakby stracili majÄ…tki to i pozycjÄ™
Øð ale niewolnicy w odróżnieniu nie byli siÅ‚Ä… polit. w konfliktach, byli rozproszeni i tylko na Å‚askÄ™ paÅ„skÄ…
mogli liczyć, a jako, że niewolników spoza Grecji przybywało, to ich izolowano od reszty społ. i jego
konfliktów
Monopol wł. aryst. w VII w. ??:
żð nadal model polis rzÄ…dzony przez aryst., bez zasadniczych zmian; pozycjÄ™ aryst. zaznaczajÄ… ich uprawnienia
sÄ…downicze, a nawet monopol stanowienia prawa
żð sÄ… poleis, co nadal rzÄ…dzi jeden ród (Korynt, Mitylena, Efez), fikcyjnie wspólnota, a w reality rodzaj
stowarzyszenia (heteria, agela) równych w prawach i majątku aristoi
żð instrumentem wÅ‚. aryst. mogÅ‚a być rada  do niej dożywotnio wchodzili przedst.. wyodrÄ™bnionej kryterium
majÄ…tku i urodzenia elity
Greckie sÄ…downictwo:
żð z
ródłem prawa początkowo były normy obyczajowe oparte na długiej tradycji i wsparte przekonaniem o
boskim pochodzeniu:
Øð ich depozytariuszem byÅ‚ poczÄ…tkowo przede wszystkim król, co miaÅ‚ od Zeusa wiedzÄ™, a po
zniknięciu monarchii byli to aryst. przywódcy, a oni naruszali normy
o u Homera prawem było orzeczenie Agamemnona (czyli themistes - jedyne,
ustne i w sumie dowolnie rozumiane normy prawne)
Øð Zeus sankcjonowaÅ‚ wÅ‚adzÄ™ tylko (dawaÅ‚ skeptron  symbolizujÄ…ce prawo do sprawowania sÄ…dów i
nadzorował wydawane wyroki)
żð do procesu spisywania praw przyczyniÅ‚y siÄ™:
Øð z uznania przez ludzi, że trzeba mieć ogólne zasady jakieÅ› co do wyroków wg zasady sprawiedliwoÅ›ci
dike (Dike  córka Zeusa, personifikacja wyroków wydawanych przez poszczególnych sędziów i
zasady sprawiedliwości)
Øð prawo miaÅ‚o ograniczać samowolÄ™ sÄ™dziów wydajÄ…cych wyroki (gÅ‚. aryst.), bo oni naruszali normy w
imię interesów grupowych, dawali niesprawiedliwe wyroki  czyli obrona tradyc. porządku
Øð no i chcieli przekszt. przepisy prawne tak, by rozsz. zakres dziaÅ‚ania publ. wymiaru sprawiedliwoÅ›ci,
bo w początkach okr. arch. większość spraw spornych rozstrzygano bez udziału powołanych przez
polis instytucji do sądzenia, bo strony nie musiały z nich korzystać  mogli szukać arbitrażu albo sami
w ramach pewnych reguł społ. wymierzać sobie sprawiedliwość
Øð ruch kolonizacyjny  osadnicy potrzebowali w kolonii jasnego zbioru przepisów obow. all, bo tutaj
tradycyjne prawa traciły swą moc w nowych warunkach, a jeszcze mieli więcej niż ejdna metropolię i
był burdel
żð n. wczeÅ›nie w koloniach spisano prawa:
Øð prawodawcy (nomothetes, nomoteci)  powoÅ‚ywani byli mieli naÅ‚ożyć ograniczenia na arystokratów
i zachować wcześniejszy dorobek prawa zwyczajowego
o wybierany ze znawców prawa, co miał dużą wiedzę i obdarzany z reguły wł. absolutną, celem
kodyfikacji i spisania systemu prawnego; lud nie zawsze zadowolony z efektów, a on mógł
czasem radykalne zmiany robić; niezależny od nacisku opinii publ.
o nie powoływał się na siłę wyższą, ale odwoływał do własnego poczucia sprawiedliwości i
wiary
o był poważany jak założyciel kolonii i miał autorytet; nie tyle dawał prawa, co je spisywał tylko
Øð prawodawca miaÅ‚ być arbitrem w konfliktach interesów
żð n. starsi prawodawcy w koloniach:
Øð Zaleukos z Lokrów Epizefyryjskich żyÅ‚. ok. poÅ‚owy VII w. (ok. 650r., WB), prawa jego znane tylko ze
wzmianek u innych autorów
o regulacje dot. ochrony własności prywatnej, sfery obyczajów i polityki, m.in. nakazywał
obiektywizm urzędnikom i troszczenie się o pokój wew.
o prawa dość surowe (przyp. wg zasady talionu)
o przyjęte przez wiele miast Italii i Sycylii
Øð Charondas z Katany  dziaÅ‚ajÄ…cy ok. poÅ‚owy VII w. p.n.e. (Murray) lub w poczÄ…tkach VI w. (Lengauer,
WB)
o gł. to zapis prawa obyczajowego i nie naruszały przyw. społ. i polit. aryst.
o wprow. zasadę odpow. sądowej za fałszywe świadectwo, przyp. regulował też postępowanie
przed sÄ…dem
o prawa służyły all koloniom eubejskich miast, były raczej systematyczne, jasne sformułowania
i układ
Øð Filolaos z Koryntu  poÅ‚. VII w., dziaÅ‚aÅ‚ w Tebach; wprow. jakieÅ› przepisy regul. dziedziczenie i majÄ…c
na celu utrzymanie tej samej liczby gosp. czy raczej działek ziemi (kleros)
Øð niby nie spisywano praw polit. i odnoÅ›nie organów paÅ„stw, ALE: mamy legendarnego Likurga 
reformatora i prawodawcę spartańskiego, co niby to zrobił
żð n. starszy dokument okreÅ›l. zrÄ™by ustroju paÅ„stwa mamy ze Sparty z ok. VII w., tzw. Wielka Rhetra
Zamach Kylona:
żð Kylon  arystokrata, zwyciÄ™zca Olimp. i zięć tyrana Megary
żð w 636 (L) lub 632r. AteÅ„czyk Kylon podjÄ…Å‚ nieudanÄ… próbÄ™ ustanowienia wÅ‚adzy tyraÅ„skiej i siÅ‚Ä… zajÄ…Å‚ Akropol
 ośrodek państwa
żð ojcem żony Kylona byÅ‚ tyrannos sÄ…siedniej Megary; z pomocÄ… jego i jego przyjaciół Kylon oblegaÅ‚ Akropol
żð zamach nie powiódÅ‚ siÄ™, gÅ‚. wskutek dziaÅ‚aÅ„ Megaklesa z Alkmeonidów, bo Akropol oblężono, Kylon zbiegÅ‚,
jego stronnicy szukali azylu przy ołtarzu czczonych na Akropolu Eumenid i posągu Ateny, podali się, bo
Megakles obiecał im nietykalność, a potem i tak ich stracono
żð sprawa ta byÅ‚a poczÄ…tkiem walk polit., potem byÅ‚ proces Alkmeonidów uznanych za Å›wiÄ™tokradców (że
złamali zasadę nietykalności błagalników w św. miejscu) i trybunał 300 sędziów skazał cały ród na wygnanie,
a kości nieżyjących uczestników wykopano i dano poza grancie Attyki
Drakon:
żð I ateÅ„ski kodeks prawny spisany w 621/20 r. p.n.e., wskutek czego eupatrydzi utracili monopol na znajomość
prawa; kodeks ten nie zachował się
żð prawa(thesmoi) raczej regulowaÅ‚y caÅ‚ość porzÄ…dku prawnego, mówiono, że to prawa pisane krwiÄ…, bo b.
surowe (wg anegdoty jak zapytano czemu tak surowe, to gadał, że małe przest. zasługują na karę śmierci, a
dla dużych nie ma większej kary)
żð staraÅ‚ siÄ™ ogran. zakres stosowania pomocy wÅ‚asnej w zabójstwach  zabójca stawaÅ‚ przed sÄ…dem, ten
wydawał wyrok i zlecał jego wykonanie krewnym, ale prawo ogr. dochodzenie zemsty do krewnych II
stopnia, zmn. rozmiary familijnej wendety
żð zrobiÅ‚ rozróżnienie miÄ™dzy zabójstwem nieumyÅ›lnym a morderstwem
żð trybunaÅ‚ sÄ…dzÄ…cy zasiadaÅ‚ pod goÅ‚ym niebem, by nie ulec splamieniu, bo wg religii przelew krwi byÅ‚ zmazÄ… na
społ.
żð ustalono w kodeksie grzywny o staÅ‚ej wysokoÅ›ci wyrażone w woÅ‚ach i swobodnie szafowano karÄ… Å›mierci
żð pokolenie potem zastÄ…piony (z wyjÄ…tkiem pkt dot. zabójstwa) kodeksem Solona
żð ale problemy spoÅ‚-ekon. nie zostaÅ‚y rozwiÄ…zane
Sytuacja Aten w przededniu reform Solona:
żð z
ródła: twórczość poetycka Solona i fragmenty jego zbioru praw
żð w Atenach VII w. wÅ‚adza i znaczna część ziemi byÅ‚a w rÄ™kach eupatrydów
żð ustrój spoÅ‚eczny Aten wtedy:
Øð ludność należaÅ‚a do 4 fyl (Geleontes, Argadeis, Aigikoreis, Hopletes), a te dzieliÅ‚y siÄ™ na fratrie (byÅ‚o
święto fratrii  Apatouria), do nich trzeba było należeć, by być obywatelem (i byli tu gennetai
zorganizowani w gene i ludność innego pochodzenia, zorg. w grupę o char. relig. orgeones)
Øð byÅ‚a też organizacja rodowa, oparta na realnym pokrewieÅ„stwie, ich czÅ‚onkowie nazywali siÄ™ braćmi
(phratres); gene obejmowała tylko część ludności
Øð i mamy podziaÅ‚ ludu at. u Aryst. na rolników (georgoi) i pracowników (rzemieÅ›l.? demiurgoi), ale też
dalej na eupatrydów (dobrze urodzeni, grupa rodów najlepsych wśród aristoi), wieśniaków (agroikoi)
i rzemieślników (demiurgoi)
żð ustrój polit. Aten:
Øð Areopag (gr. wzgórze Aresa)  n. wyższy organ, rada zasiadajÄ…ca na wzgórzu Aresa ; skÅ‚ad:
przedstawiciele n. wyższej/znakomitszej aryst.; w VII w. należeli tu archonci, po zakończeniu rocznej
kadencji; wchodzili tu dożywotnio i archonci i tesmoteci; można tu było zaskarżyć urzędnika czy
sprawę; kontrolował all urzędników i mógł ich odwołać z urzędu, miał strzec prawa (themis) i
zapewnić sprawiedliwość; przyp. powoływał archontów
o zgromadzenie było, uczestniczyli posiadający i członkowie fratrii
Øð archont (gr. rzÄ…dzÄ…cy)  n. wyższy urzÄ™dnik, jego imieniem okreÅ›lano rok (stÄ…d potem eponymos);
przewodniczył radzie Areopagu, ew. czasem sprawował sądy i przyjmował kaki, kierował polityką
państwa
Øð basileus  zarzÄ…dzaÅ‚ caÅ‚oÅ›ciÄ… spraw kultu i skÅ‚adaniem ofiar; wtedy archont basileus chyba
Øð polemarchos  dowodziÅ‚ wojskiem
Øð tesmoteci (gr. tworzÄ…cy prawo) byÅ‚o ich 6, oni robili sÄ…dy, stanowili praktycznie prawo, orzekali co
jest prawem, określali normy i podstawy wyroków sądowych; był też ephetai  trybunał sędziów,
wyłaniany z członków Areopagu, pod przew. basileusa
żð po 750 jakoÅ›, pod koniec ok. geom. mamy zaÅ‚amanie rozwoju Aten i w VII w. mamy kryzys agrarny:
Øð eupatrydzi majÄ… znaczne majÄ…tki, na których robili niewolni chÅ‚opi (hektemoroi i pelatai)
Øð no i Ateny nie miaÅ‚y dużo ziemi w ogóle uprawnej ,a ludność wzrosÅ‚a
Øð hektemoroi  albo zadÅ‚użeni, niewypÅ‚acalni chÅ‚opi w niewoli za dÅ‚ugi, albo warstwa zależna, poddani
chłopi o dziedzicznym statusie, co dawali 1/6 plonów
Øð byÅ‚a niewola za dÅ‚ugi i sprzedaż ich zagranicÄ™
Øð aryst. zajmowaÅ‚a ziemie niewypÅ‚acalnych dÅ‚użników, a czasem ot, siÅ‚a brali; aryst. byÅ‚a nienawidzona
z 2 stron:
o niewolni chłopi chcieli zmiany swego statusu, by nie było wyzysku, etc.
o ubożsi członkowie wspólnoty, gł. rolnicy, mieli zagroż. utratą pozycji ekon. i polit., niektórzy
chcieli nowego podziału gruntów, mieli dość polit. monopolu aryst. i dość nierównego
prawa, inni chcieli władzy
o mogły być też konflikty wew. aryst. i pewnie były
Øð mamy przepaść miÄ™dzy bogatymi a biednymi, nawet prawa Drakona tego nie Å‚agodzÄ…, byÅ‚a
polaryzacja majÄ…tkowa
Øð konflikty zew.  przegrali w wojnie z MegarÄ…, zaÅ‚amaÅ‚ siÄ™ eksport cery
żð cykano siÄ™, żeby nie byÅ‚o tyranii i aryst. zdecydowaÅ‚a siÄ™ na reformy
Przyczyny reform Solona:
żð Rozdz
więk bastion arystokracji  rozkwitająca wieś:
Øð ok. 900 Ateny byÅ‚y jednym z n. bogatszych i n. b. rozwiniÄ™tych miast Grecji
Øð tu powstaÅ‚ styl geometryczny, mamy wielkÄ… amforÄ™ Mistrza z Dipylonu (dziaÅ‚aÅ‚ w latach 760-750),
wschodnie importy pojawiajÄ… siÄ™ ok. 850 r., a attyckÄ… ceramikÄ™ znaleziono w warstwach Al Miny
Øð w poÅ‚owie VIII w. dobrobyt miasta siÄ™ zaÅ‚amaÅ‚, niby wskutek wrogoÅ›ci Aten z Argos, wzrost znaczenia
Eginy jako pkt zapewniającego morską kontrolę nad Zatoką Sarońską
Øð po 740 r. wraz z upadkiem miasta nastÄ™puje odrodzenie okolicznych terenów wiejskich, i nawet ci
mają bogate wyposażenie grobowe
Øð aryst. ateÅ„ska skÅ‚ada siÄ™ z grona niespokrewnionych rodzin  eupatridai ( z dobrych ojców ); dość
zamknięta grupa, dla niej zarezerwowane urzędy państ. i uczestnictwo w Radzie Areopagu (nazwa od
wzgórza Aresa, gdzie były zebrania); oni mieli zawsze domeny na terenach wiejskich i ok. połowy VIII
w. była tego konsolidacja
Øð miÄ™dzy 800 a 700 r. jest wielki przyrost ludnoÅ›ci, a że Ateny miaÅ‚y duże terytorium, byÅ‚a wew.
kolonizacja, w efekcie w VII w. społ. ateńskie było izolowane, konserwatywne i gł. rolnicze, choć
miasto nadal było wysoko rozwinięte gosp. (dzięki zróżn. i wyspecjaliz. działających kupców i
rzemieślników i dzięki bogactwu swemu)
żð pojawienie siÄ™ hoplitów i nowej taktyki walki
Øð dopiero w koÅ„cu VII w. zaczęły Ateny poważne wojny: n. starsza wzmianka Alkajosa o wojnie ok. 610
r. o kontrolę nad ateńską kolonią Sigejon, położoną na szlaku prowadzącym na M. Czarne
Øð w latach 595-586 Ateny braÅ‚y udziaÅ‚ w tzw. I wojnie Å›wiÄ™tej, cel: zdobycie kontroli nad Delfami;
walczyli u boku m.in. Klejstenesa z Sykionu i Tesalów
Øð miÄ™dzy tym, a next Solon wkracza na scenÄ™, zagrzewajÄ…c poezjÄ… do walki z MegarÄ… o kontrolÄ™ nad
wyspÄ… SalaminÄ…
Wcześniejszy system własności ziemi:
żð epimortos ( do podziaÅ‚u )  ziemia; hektemoroi ( majÄ…cy szóstÄ… część ) lub pelatai ( znajdujÄ…cy siÄ™ u boku ,
 klienci )  rolnicy, są zobowiązani płacić morte ( część ) innym
żð podstawÄ… byÅ‚a tu dzierżawa ziemi, dzierżawca byÅ‚ zobowiÄ…zany do oddawania 1/6 zbiorów wÅ‚aÅ›cicielowi, a
jak nie dał, zostawał niewolnikiem właściciela
żð i ten system Solon miaÅ‚ obalić, ale to trochÄ™ pic na wodÄ™, bo jakby wieÅ›niaki miaÅ‚y oddawać tylko 1/6 to by
się nie uskarżali, a poza tym 1/6 to za mało dla właściciela, bo było duże ryzyko, że jak będzie nieurodzaj, to
wszystko pójdzie w pizdu
żð teoria dot. tego problemu: nadmierny przyrost ludnoÅ›ci wykarczowanie lasów, nadprodukcja i
wyjałowienie gleby zmniejszenie plonów niezależni rolnicy byli zmuszeni oddać swą ziemię miejscowym
aryst. pod zastaw hipoteczny, by kupić jedzenie i ziarno siewne w mniejszym stopniu utrzymywali się z
ziemi uciekali za granicÄ™ lub sprzedawano ich w niewolÄ™; ale to trochÄ™ pic na wodÄ™, bo w takim razie im
mniej pracują rolnicy, mniejsze plony mają aryst.; pewne, że był przyrost ludności i to rodziło problemy i że w
zbożu był zastaw
żð procent od tej pożyczki to 1/6 wartoÅ›ci ziemi, a kamienie graniczne to kamienie hipoteczne mówiÄ…ce, że ten
kawałek ziemi jest obciążony na rzecz danego aryst.
żð stale pogÅ‚Ä™biaÅ‚a siÄ™ przepaść miÄ™dzy bogatymi a biednymi, gÅ‚. wskutek wzrostu ludnoÅ›ci, a Ateny w
odróżnieniu od innych nie pozbywali się nadwyżek ludności jak inne państwa greckie, czyli zakładając osady
za granicÄ… (apoikiai)
żð zasady dziedziczenia prowadziÅ‚y do rozdrabniania niewielkich dziaÅ‚ek, uzależniajÄ…c ich wÅ‚aÅ›cicieli od pomocy
lub pożyczek wielkiego właściciela ziemskiego z sąsiedztwa; niektórzy synowie musieli nawet opuścić
ojcowską działkę, by uprawiać gdzieś skrawek pola lub stać się dzierżawcą
żð i ten przyrost ludnoÅ›ci jest jednym z wielu wyjaÅ›nieÅ„, jak ubodzy AteÅ„. spadali do roli hektemoroi i zadÅ‚użali
się u arystokratów; hektemoroi mogli skończyć jako niewolnicy w Attyce lub zostać sprzedani w innym
mieście; i z czasem ci hektemoroi domagali się zniesienia niewoli za długi i obciążeń oraz ponownego
rozdziału ziem
żð wg Numa Davis Fustela,  strzÄ…Å›niÄ™cie dÅ‚ugów to rewolucja spoÅ‚., zlikwidowanie zależnoÅ›ci miÄ™dzy chÅ‚opami
a aryst., , bo była  warunkowa dzierżawa  rolnik dostawał ziemię za opłatę w postaci pewnych posług lub
części plonów(1/6) i były silne więzi lojalności lokalnej; dopiero załamanie tego systemu wzajemnych
zależności doprowadziło do wzrostu napięć, bo jak rolnicy mogli być hoplitami, to trybut był dla nich
poniżający wobec zasady równości polit. i wykorzystywano ten system do zdobywania bogactwa (na uczty,
posag, zawody, etc.) poprzez zwiększanie obciążeń, bo aryst. ubożała jak pojawiło się tanie egipskie czy
czarnomorskie zboże sprowadzane z Eginy; no i była sprawa kogo właściwie jest ziemia  aryst. starała się, by
wieśniacy uciekali za granicę lub byli sprzedani w niewolę, bo wtedy ich ziemia przypadała aryst. jako
patronom, a kamienie graniczne oznaczały te opuszczone grunty, do których rościli pretensje aryst.; no i to
rodziło konflikty, bo niektórzy byli hoplitami z wieśniaków i mieli coś do powiedzenia
Solon:
żð wg tradycji pochodziÅ‚ z aryst. rodziny Medontydów (wowdzili siÄ™ od leg. króla Kodrosa), byÅ‚ poetÄ…, jeden z 7
mędrców, ajsymneta
żð w 594/3r. zostaÅ‚ archontem, bogaci i biedni doszli do porozumienia i dali archontowi Solonowi
pełnomocnictwo do robienia reform
żð wg tradycji jest ojcem paÅ„stwa ateÅ„skiego, kodeks ulegÅ‚ rewizji pod koniec V w.
żð jest wiele jego poezji (gÅ‚. elegii i jambów), czyli dowód wykorzystania jej do celów politycznych, bo on
recytował te wiersze i kwestie polityczne jako kwestie moralne ukazywał; potem pisał czemu nie nadużył
władzy i tyranem nie został albo coś
żð eunomia   dobry porzÄ…dek , dobre prawa , praworzÄ…dność; potem tak okreÅ›lano ustrój spartaÅ„ski; wziÄ…Å‚ to
od Hezjoda z porządku społ., gdzie jest: córki Zeusa i Themis (Obyczaju) to Hory (Horai  Normy): Eunomie,
Dike (Sprawiedliwość) i kwitnąca Eirene (Pokój); antonim: zły rząd  dysnomie, bezprawie; bo wg Solona
dobry porządek musi być oparty na sprawiedliwości społ., a sprawiedliwość jest ważniejsza niż bogactwo
żð w swoim poemacie  Eunomia pisze, że: korzyÅ›ci i kary majÄ… wymiar ludzki, bogowie nie sÄ… gwarantem Å‚adu
społ., krytykuje bogaczy za pychę i chciwość
Reformy Solona:
żð mamy reformy: spoÅ‚., polit., gosp., sÄ…downictwa
żð prawa jego spisano na 4 stronach drewnianych tablic/sÅ‚upów (aksones) osadzonych w drewnianych ramach
tak, by można było nimi obracać
Øð tablice te okreÅ›la siÄ™ jako kyrbeis i aksones ( osie ); ale potem oryginaÅ‚y byÅ‚y trudne do lektury, ze
wzgl. na materiał wykonania, archaiczny kształt liter i starą metodę prowadzenia duktu pisma  jak
orze wół (że w jednym wersie czytano od lewej do prawej, a w drugim od prawej do lewej) i
inskrypcje zastąpiono odpisami na papirusach (stąd odsyłanie do poszczególnych aksonów praw)
Øð prawa te dot. all dziedzin życia (nomothesia  prawodawstwo)
żð spoÅ‚. reformy jego okreÅ›lano sÄ… jako seisachtheia   strzÄ…Å›niÄ™cie dÅ‚ugów (z 594/3r.) i że 2 posuniÄ™cia dla
rozwiązania problemu zadłużeń zrobił:
Øð unieważniÅ‚ prawa umożliwiajÄ…ce oddanie pod zastaw pożyczki wÅ‚asnej osoby i swej rodziny, czyli
likwidacja groz
by niewolnictwa za długi (I z trzech n. ważniejszych demokr. reform Solona); zarzuca
się mu tu, że on i jego fumfle zbili majątki na tym lub, że w sumie to chodziło o dewaluację srebrnych
monet będących w obiegu (gówno prawda, monety bito w Atenach póz
niej)
Øð niewola za dÅ‚ugi: poczÄ…tkowo wskutek systemu dzierżawy ziemi i ogólnego rozwoju systemu spoÅ‚.
powstaje, czyli n. niższe szczeble społ. pracują u wyższych, prawo stoi po stronie bogaczy, a ci nie
mają ochrony prawnej, pożyczek w ogóle zabroniono biedakom dawać,
Øð uwolniÅ‚ ziemiÄ™, znoszÄ…c dÅ‚użnicze sÅ‚upy (horoi  sÅ‚upy graniczne)  hektemoroi nie musieli oddawać
6 cz. plonów
Øð daÅ‚ wolność tym, co jÄ… utracili (niewolnym chÅ‚opom), także tym sprzedanym zagranicÄ™; nadal zostali
na ziemiach panów, bo by nie mieli z czego żyć, ale:
o mogli opuszczać grunty, iść poza Attykę do nowych poleis, kombinować w rzemiośle
żð naukrarii  przyp. poczÄ…tkowo podst. syst. podatkowego, gdzie naukrarowie byli odpow. za zaopatrzenie i
utrzymanie okrętów wojennych; urząd ten zlikwidował Klejstenes lub Temistokles przed zniszczeniem Aten w
wojnach perskich
żð daÅ‚ ludowi przywileje (geras) ile potrzebowali i zadbaÅ‚, by arystokracji krzywda siÄ™ nie staÅ‚a
żð ogÅ‚osiÅ‚ powszechnÄ… amnestiÄ™
żð stworzyÅ‚ podziaÅ‚ obyw. na 4 klasy majÄ…tkowe oparte na uzyskiwanych iloÅ›ciach  plonów suchych i pÅ‚ynnych
(zboże, oliwa i wino) z posiadanej ziemi, oceniano to wg miar objętości:
Øð pentakosiomedimnoi ( ci co majÄ… co n. mniej 500 medimnów )  tutaj eupatrydzi ( dobrze
urodzeni ) musieli ustąpić ziemię aryst. 500 medimnów (miar zboża/wina/oliwt  metra); tylko oni
mogli być skarbnikami, oni mogą być archontami
Øð hippeis ( jez
dz
cy )  300-500 medymnów; kawalerzyści, oni mogą być archontami
Øð zeugitai ( ludzie jarzma )  200 -300 medimnów; hoplici, trzon wojsk lÄ…dowych, ci co mieli zaprzÄ™g
wołów pod jarzmem lub bo ich tarcze były w szyku połączone jak jarzmem (prędzej jarzmo, niż woły
 Bravo)
Øð thetes ( sÅ‚użebni)  mniej niż 200; all pozostali oprócz metojków i niewolników; nie stać ich na
wyposażenie, by służyć w armii (dopiero potem zostali wioślarzami), robotnicy najemni, nie mieli
dostępu do urzędów państwowych
Øð I cecha podziaÅ‚u: bogactwo liczone w naturze, a nie w kapitale; II: jedynym miernikiem bogactwa
było zboże
Øð niedorzeczne by przeliczali to na pieniÄ…dze, bo różne wartoÅ›ci monetarne miaÅ‚y miary zboża oraz
wina i oliwy
Øð w V w. te klasy miaÅ‚y zw. z kolonizacjÄ… i sÅ‚użbÄ… wojskowÄ…
o kolonistów wybierano z zeugitai i thetes  tj. nie z plousioi
o ateńska armia składała się z jazdy (hippeis), ciężkozbrojnej piechoty (hoplitai) i piechoty
lekkozbrojnej (peltastai lub psiloi); n. ważniejsi byli hoplici, dla ich poboru układano specj.
listę (katalogos) opartą na rejestrach mieszk. demów, katalog nie obejmował thetes
o tak samo we flocie: poza trierarchami i oficerami (hyperesiai) na okrętach była piechota
morska (epibatai; mogli mieć ekwipunek hoplity, ale gł. rekrutowani z thetes i ostawali
wyposażenie na koszt państwa) i wioślarze (nautai); nie było tu pentakosiomedimnoi i
hippeis
żð urzÄ™dy paÅ„stwowe:
Øð 9 archontów (archontes) i urzÄ™dy paÅ„stwowych skarbników (tamiai) Aten obsadzano z n. wyższej
klasy, lud jako całość zbierał się na Zgromadzeniu
Øð teci nie mieli dostÄ™pu do urzÄ™dów
Øð archontów wybierano tak: z 40 kandydatów z all 4 fyl, potem losowano 9 archontów; metodÄ™
zarzucono w czasach tyranii, w 487/6 r. wróciła w nieco zmienionej formie; ogólnie zrobili to, by
złamać kontrolę eupatrydów nad instytucją archontów i by zapobiec tworzeniu stronnictw, oddając
wybór ostateczny bogom; od 457/6r. mogli być też zeugitai; archonci przyrzekać mieli na początku,
że utrzymają istniejący stan własności
Øð na n. ważniejsze urzÄ™dy mogli wybierać obywateli tylko z n. wyższej klasy, albo jak w przypadku 9
archontów, z dwóch n. wyższych klas; więc wybór zależał od zamożności, nie urodzenia, czyli były
warunki do przejścia od rządów aryst. do rządów bogaczy
żð reforma wymiaru sprawiedliwoÅ›ci  ustanowiÅ‚ wg tradycji SÄ…d Ludowy (heliaia), zÅ‚ożony z sÄ™dziów
przysięgłych i przyznał obydwu stronom prawo odwołania się do heliaia od orzeczeń urzędników; heliaia była
nie tylko sądem apelacyjnym, mogła też sądzić nowe sprawy jako sąd pierwszej instancji
Øð musiaÅ‚o brać w tym udziaÅ‚ co n. mniej 6 tys. ludzi (poczÄ…tek sÄ…downictwa gr.)
Øð musieli skÅ‚adać czÅ‚onkowie przysiÄ™gÄ™, no i dzieliÅ‚ siÄ™ wg potrzeb na dykasteria  pod przew. jednego
archonta rozpatr. wnioski obyw.
Øð skÅ‚adali przysiÄ™gÄ™, zespół podzielony na trybunaÅ‚y (dikasteria)
Øð każdy mógÅ‚ teraz skarżyć siÄ™, osoby trzecie też mogÅ‚y zÅ‚ożyć skargÄ™ na piÅ›mie (graphe) w imieniu
osoby poszkodowanej i prawo składania odwołań od wyroków (dike  wyrok) urzędników do sądu
ludowego
Øð odebrano urzÄ™dom kontrolowanym przez aryst. przywilej wydawania ostatecznych wyroków i
przekazano to sądowi ludowemu, który w tym okresie tworzyli obywatele zebrani na zgromadzeniu,
skład jego ustalano poprzez losowanie
żð kodeks prawny Solona obejmowaÅ‚ all aspekty życia, nie zmieniono ich aż do 410-399 r., gdy skodyfikowano
na nowo i wtedy już do obalenia demokracji były:
Øð byÅ‚ to zbiór przepisów podzielonych na dziaÅ‚y w zależnoÅ›ci od tego, jacy urzÄ™dnicy mieli je
wykonywać ( a nie wg treści!)
Øð kryminalne (zabójstwo, kradzież, gwaÅ‚t)
Øð polityczne (zdrada stanu, amnestia dla emigrantów, prawo do wyżywienia na koszt paÅ„stwa,
podatki, kwietyzm polit.  wykroczeniem było nieuczestniczenie w walce zbrojnej po którejś stronie
podczas wojny domowej)
Øð moralność publicznÄ… (prostytucja, homoseksualizm, oszczerstwa wobec zmarÅ‚ych, ograniczenie
wystawności pogrzebów, włóczęgostwo)
Øð prawo rodzinne (prawe pochodzenie, małżeÅ„stwa, prawo dziedziczenia, spadki, adopcja)
Øð prawo ziemskie (wyznaczanie granic, dostÄ™p do studni)
Øð prawo procesowe (dziaÅ‚ania niedozwolone)
Øð prawo dowodowe
Øð prawo gospodarcze (oprocentowanie pożyczek, eksport)
Øð prawo religijne (zwierzÄ™ta ofiarne i kalendarz skÅ‚adania ofiar)
żð obok Rady Areopagu powoÅ‚aÅ‚ RadÄ™ 400 (po 100 czÅ‚onków z każdej fyli), fakt ten potwierdzajÄ…:
Øð w 411 r. niewielka grupka oligarch. zamachowców staraÅ‚a siÄ™ zwiÄ™kszyć swe grono do tej liczby
Øð Plutarch mówi, że Rada miaÅ‚a obowiÄ…zek przygotowywaÅ‚a all sprawy przedkÅ‚adane potem pod
obrady Zgromadzenia (czyli tak jak potem z RadÄ… 500)
Øð odkryto kompleks budowli z VI w., gdzie byÅ‚ potem budynek Rady
Øð archaiczna inskrypcja z Chios, na niej spisano prawa ustrojowe obowiÄ…zujÄ…ce w latach 575-550
p.n.e., na stronie przedniej (trudnej do odczytania) mowa o kimÅ› kto  jest czy to demarchos
(urzędnikiem ludu) czy basileus (urzędnikiem aryst.), a z boków i z tyłu można czytać i te napisy
potwierdzają istnienie Rady Ludowej czyli Chios pewnie wzorowało się na Solonie
Øð oligarchowie powoÅ‚ywali siÄ™ na rzekomÄ… radÄ™ SolonowÄ… jako swój wzorzec i z tego powodu nie
wiadomo, czy nie była ona wymysłem propagandowym, czy istniała rzeczywiście
Øð n. ważniejsze zadania Rady i Zgr.: wysÅ‚uchiwanie odwoÅ‚aÅ„ od wyroków sÄ…dowych
żð pozwoliÅ‚ wÅ‚aÅ›cicielom dysponować swym majÄ…tkiem, pod warunkiem, że nie majÄ… synów i robiÄ… to z wÅ‚asnej
woli, co było wyłomem, bo wcześniej należało utrzymać ziemię w rękach genos
żð zakazaÅ‚ wywozu z Attyki produktów rolniczych z wyjÄ…tkiem oliwy (przyp. tylko tu byÅ‚a nadprodukcja)  bo
aryst. eksport. nadwyżki sobie
żð dwa posuniÄ™cia zrobiÅ‚, by zwiÄ™kszyć produkcjÄ™ rzemieÅ›lniczÄ…:
Øð tylko ten, co zapewniÅ‚ synom wyksztaÅ‚cenie w rzemioÅ›le mógÅ‚ domagać siÄ™ od nich pomocy na
starość
Øð obywatelstwo mogli mieć tylko ci, co osiedli na staÅ‚e w Atenach i przenieÅ›li siÄ™ do miasta z all swym
majątkiem, by uprawiać tam rzemiosło
żð przyp. zrobiÅ‚ reformÄ™ systemu miar i wag, przyp. by wyÅ‚amać siÄ™ spod gosp. dominacji Eginy i wÅ‚Ä…czyć siÄ™ w
system stosowany przez Korynt  nowego ateńskiego sojusznika
żð Solon wyznaczaÅ‚ granice tak, by nie byÅ‚o sporów w żadnej kwestii
Skutki reform Solona:
żð reformy Solona podzieliÅ‚y los all rozsÄ…dnych kompromisów, czyli nikt nie byÅ‚ zadowolony; 10 lat próbowaÅ‚ ich
nakłonić do zachowania tych praw i na te 10 lat usunął się dobrowolnie z kraju, miał w tym czasie odwiedzić
Krezusa, króla Lidii i Amazisa, faraona Egiptu (570-526)
żð utrzymaÅ‚ stan posiadania i pozycjÄ™ aryst., ale osÅ‚abiÅ‚ ich siÅ‚Ä™ reformami
żð nie skorzystaÅ‚ z wÅ‚adzy tyraÅ„skiej, czego siÄ™ spodziewano (za ZUO to uważaÅ‚)
żð ale dość trwaÅ‚e zmiany byÅ‚y te od prawa, instyt. polit.
żð jego archontat byÅ‚ z
ródłem wielu sporów w kwestiach polit. i w wyniku tego nie wybrano nikogo na ten
urząd w 590 i nikogo w 586, a w 582 r. wybrany kolo rządził tylko 2 lata i 2 miesiące i siła go usunięto,
powołano kolegium 10 archontów (5 eupatrydów, 3 rolników i 2 rzemieślników  czyli nadal mamy konflikt
urodzenia i bogactwa) i powstały 3 stronnictwa oparte na teryt. związkach lojalności, ale o odmiennych
interesach ekon.:
Øð stronnictwo Wybrzeża  na czele Megakles z Alkmeonidów
Øð stronnictwo Równiny  na czele bogate i aryst. rody (z Likurgiem), co mieli ziemie nad równinÄ…
leżące między Atenami a Eleuzis
Øð stronnictwo Górali  na czele Pizystrat
Øð w 561 r. Pizystrat zostaÅ‚ tyranem, ale 2 pozostaÅ‚e stronnictwa zjednoczyÅ‚y siÄ™ i wygnaÅ‚y go z miasta;
zawarł sojusz z Megaklesem (przypiecz. mariażem z jego córą) i z jego pomocą odzyskał władzę, ale
znowu go wygnali, aż definitywnie zdobył władzę po bitwie z 546 r.
żð byÅ‚y walki o eÅ‚. u aryst. i temu walczyli co nie-aryst. i byÅ‚a czasem tyrania
żð Solon ostrzegaÅ‚ lud przed Pizystratem, ale dupa blada, reformy zbyt postÄ™powe byÅ‚y&
żð Solon uważany za twórcÄ™ demokracji ateÅ„skiej, bo jak w Sparcie reformowano, by byÅ‚a dyscyplina i odwaga
dla hoplitów, w Atenach chodziło o sprawiedliwość społ.
żð i kicha pierwsze zamieszki byÅ‚y w 590, potem w 582r. archontem zostaÅ‚ Damasias i chciaÅ‚ siÅ‚a zostać tyranem,
ale siłą zdjęto go z urzędu; potem wybrano 10 archontów (5 z eupatrydów, 3 z agroikoi i 2 z demiurgoi 
widać, że rzemieśl. mieli dobrą pozycję)
Sprawy dyskusyjne  Reformy Solona:
żð w utworach Solona mamy o jego reformach, ale pisane poetyckim, wiÄ™c kicha nieco, ale pisze on co zrobiÅ‚, a
czego nie i dlaczego
żð o sÅ‚upach  nie mamy żadnego z VI w., ale z IV w. tak i problem co to byÅ‚o, wg Bravo:
Øð umieszczano to na ziemiach wolnych wÅ‚aÅ›cicieli, co pożyczali innym pod zastaw ziemi , co wynika z
syt. przed i po reformach i z syt. niewolnych chłopów; bo jakby Solon ich uwłaszczył to kres gosp.
podst. elity, a przecież robił kompromis
Øð wolność osobistÄ… przyznano niewolnym chÅ‚opom, a tymi co ich wykupiÅ‚ zza granicy byli gÅ‚. ludzie
wolni, co oddawali się za długi w niewolę, bo mało przyp. by dla niewolnych się bawiono w
wykupywanie
żð co tzn., że Solon napisaÅ‚ prawa (thesmoi):
Øð to Heliai to raczej sÄ…d, instancja odwoÅ‚awcza od decyzji urzÄ™dników; mniejsze kompetencje niż wg
tradycji i nie do końca w takiej formie jak pisze
Øð Rada 400  brak info o jej funkcj. w VI w., Aryst. nie pisze o tym, ale znaleziono w Atenach kompleks
budynków z tego czasu, co były tam, gdzie potem siedzibę miała Rada 500, więc może jednak było i
400
Øð reformy nie do koÅ„ca otworzyÅ‚y urzÄ™dy dla kupców i rzemieÅ›l., bo oni myÅ›leli tylko, by wzbogacić siÄ™
i obijać w trybie życia aryst., w sumie Solon otworzył to zamknięcie elity aryst., ale &
żð czy teci mieli udziaÅ‚ w Zgr. i Heliai:
Øð nieprawdopodobne, bo w koÅ„cu pracowali u kogoÅ› (co byÅ‚o ujmÄ… wtedy!, jak niewolnicy), nieliczni
byli i nie należeli do wspólnoty obyw., więc po reformach więcej ich było, ale nadal poza obyw.
żð sprawa z reformÄ… miar i wag:
Øð Aryst. o tym pisaÅ‚; uznawano, że przeszli od miar egineckich na lżejsze miary eubejskie, inni, że byÅ‚y
2 miary: dla potrzeb monetarnych i dla innych
Øð wg ogółu zrobiÅ‚
żð sprawy z reformÄ… monetarnÄ…:
Øð w ogóle bicie monet w Atenach w czasach Solona, maÅ‚o prawdop., bo nawet w AM mamy tylko
elektronowe; ale w VI w. w Atenach bito 2 rodzaje monet:
o tzw. monety heraldyczne  srebrne didrachmy (dwudrachmy) i drobniejsze (części tamtych)
z różnymi wizerunkami (głowy byka, konia, sowy, kostki, amfory, żuk etc.); obieg lokalny;
raczej odrzuca się to, że były heraldyczne, godłami aryst., nie wiadomo ani kto, ani kiedy je
wypuszczał
o monety właściwe (tzw. sówki)  z sową i z głową Ateny w hełmie; to srebrne tetradrachmy
(czterodrachmy), bite masowo, krążące b. szeroko, bite wg miar eubejskich
Øð można uznać, że drachmy u Solona z kar to te drachmy pe monetarne; a jeÅ›li chodzi o caÅ‚y motyw
takiej reformy, to raczej w czasach klas. przypisali mu to i tyle; ale nie wiadomo, może i wcześniej
mieli monety i robili
Attyka od reform Solona do objęcia wł. przez Pizystrata:
żð porzÄ…dek Solona byÅ‚ niestabilny, konflikty przy obsadz. urzÄ™dów
żð reformy Solona miaÅ‚y zapobiec konfliktom miÄ™dzy pochodzeniem a bogactwem, ale ten kompromis siÄ™
rozpadł i była tyrania
żð mamy 3 zwalczajÄ…ce siÄ™ stronnictwa:
Øð pediakoi (pedion)  mieszkaÅ„cy równiny, ludzie z wnÄ™trza kraju; na czele Likurg
Øð paraloi/paralioi (paralia) mieszkaÅ„cy wybrzeża, all nadbrzeżnego pasa Attyki; na czele Megakles
(syn Alkmeona, który cieszył się estymą Krezusa, hajtnięty z córką Klejstenesa z Sykionu)
Øð diakroi (diakria)  mieszkaÅ„cy Diakrii (górzystego rejonu Parnesu, granicz. z BeocjÄ…) czy hyperakrioi
 żyjący za górami, na czele Pizystrat (aryst.)
żð sÄ… 2 teorie:
Øð że podziaÅ‚ gosp.-spoÅ‚: pediakoi mieli żyzne równiny, paraloi żyli z morza, a diakroi mieli liche grunty
Øð że podziaÅ‚ grup wg terytorialnego podziaÅ‚u
żð ale w sumie, to: Pizystrat miaÅ‚ poparcie spoÅ‚., np. u drobnych rolników niezadowolonych po reformach,
tych, co aryst. ich odsuwała od władzy
Historia tyranii Pizystrata:
żð pomijajÄ…c 2 okresy wygnania, sprawowaÅ‚ wÅ‚adzÄ™ od 561 do 528/527r.; oba wygnania byÅ‚y dzieÅ‚em
mieszkańców wybrzeża, co chcąc go usunąć weszli w sojusz z mieszkańcami równiny
żð w wyniku zamachu stanu w 561/560r. tyranem Aten zostaÅ‚ Pizystrat, przyp. byÅ‚ wtedy polemarchÄ… i byÅ‚
sławny z działań wojennych, miał dla bezp. od Zgr. gwardię przyboczną  nosicieli pałek , ale nie miał dość
poparcie i był w cieniu potem(nie wiadomo ile trwała pierwsza tyrania);
żð potem Pizek skumaÅ‚ siÄ™ z Megaklesem (oparty na mariażu z jego córÄ…. i z jego pomocÄ… w 558r. wróciÅ‚ do wÅ‚.
żð ale nadal sÅ‚abe sojusze i musiaÅ‚ ustÄ…pić, do tego:
Øð odmówiÅ‚ spÅ‚odzenia potomka by trwale zjedn. rody i wydziedziczyć dzieci, które już miaÅ‚, i znowu go
wygnali
Øð po bitwie pod Pallene w 546r. wygraÅ‚, wsparty tesalskimi najemnikami z Eretrii i Lygdamisa, tyrana
Naksos
żð opuÅ›ciÅ‚ wtedy Attyke i polazÅ‚ do Macedonii (tam nad Zat. TermajskÄ… zaÅ‚. koloniÄ™) i do Tracji (tu skoÅ‚owaÅ‚
sobie złoża kruszców); zdobył środki na wyprawę przeciw Atenom, skołował najemników, miał bazę w Eretrii
na Eubei i poparcie miejscowej aryst.
żð zrobiÅ‚ desant blisko Maratonu i zdobyÅ‚ Ateny, Alkmeonidzi poszli na wygnanie
żð w 528/527r. umarÅ‚ Å›mierciÄ… naturalnÄ… i jego syn Hippiasz przejÄ…Å‚ wÅ‚., wraz z Hipparchem
żð niby ustrój Solona form. nie ulegÅ‚ zmianie, ale P. pilnowaÅ‚, by jego stronnicy byli archontami
żð nawet wierzyli ludzie, ze przewodziÅ‚ biednym i sam rozwiÄ…zaÅ‚ problem ziemi
żð zaÅ‚ożyÅ‚ osady w pn części Azji Mniejszej i w rejonie Hellespontu
żð po jego Å›mierci nie ma żadnej notki o wystÄ…pieniach by byÅ‚a reforma agrarna
Hippiasz:
żð przejÄ…Å‚ wÅ‚adzÄ™ po Å›mierci Pizystrata i rzÄ…dziÅ‚ w latach 527-510
żð napotkaÅ‚ na rosnÄ…cÄ… opozycjÄ™ ze strony arystokratów (m.in. nieznanego nam Kedona i wielu z nich musiaÅ‚o
opuścić kraj
żð dwóch z tych, co zostali w 514 r. podjęło próbÄ™ zamachu stanu  mÅ‚ody Harmodios i jego kochanek
Aristogejton zaplanowali zabicie Hippiasza podczas Panatenajów (bo Hippiasz chciał poderwać młodego
Harmodiosa, Aristogejton się bał, że mu zgwałcą kochasia, to zrobił spisek; no i jeszcze Hippiasz pozbawił
siostrę Harmodiosa funkcji w procesji panatejskiej), ale plan się nie powiódł; udało im się zgładzić jedynie
Hipparcha, młodszego brata Hippiasza; zamachowców od razu stracono; uchodzili póz
niej za demokr.
bohaterów, męczenników i bojowników o wolność, obrońców honoru
Øð wystawiono im pomniki w 509 i 477r., ustanowiono kult Harmodiosa i Aristogejtona, a ich
potomkowie mieli prawo stołować się na koszt państwa w Prytanejonie; potem wierzono często, że
to oni usunęli tyranów, otwierając Atenom drogę do demokracji
o pierwotnie rzez
by stały u początku Drogi Panatenajskiej pry agorze, za Pauzaniusza w II p.n.e
na agorze między św. Aresa a Odeona (bo w 480/479r. Kserkses wywiózł je do Suzy jako łup i
repliki zrobili Kritios i Nezjotes)
o za sprawą Aleksa lub jego następców oryginał wrócił na miejsce, ew. obie z kopią stały na
agorze pod koniec VI w. p.n.e.
żð tyrania Hippiasz trwaÅ‚a jednak jeszcze 4 lata, a Alkmeonidzi byli na wygnaniu
żð do obalenia tyranii doszÅ‚o wskutek interwencji Sparty  arystokraci co uciekli z Aten, zyskali przywódcÄ™ w
postaci Alkmeonidy Klejstenesa i z pomocą Delf (bo zrobili św. Apollona i nawet fasadę z marmuru, nie z
wapienia i Delfy ich wspierały) nakłonił on Spartę do wysłania do Attyki wojska pod wodzą Kleomenesa I, co
kmilił, że to może podnieść jego rolę w Sparcie
żð w 510 r. Ateny zostaÅ‚y zdobyte, a Hippiasz i jego towarzysze oblężeni na Akropolu
Øð w zamian za obietnicÄ™ bezpiecznego odjazdu Hippiasz skapitulowaÅ‚ i z rodzinÄ… udaÅ‚ siÄ™ na wygnanie
na Sigejon
Øð all Pizystratydzi za to byli pozbawieni za to majatku, utracili prawa i mieli bezwarunkowe wygnanie z
kraju wraz z potomstwem
Władza w państwie za Pizystratydów:
PIZEK
żð przyp. urzÄ™dników wyznaczaÅ‚ wtedy tyran
żð stosunki z aryst.: raczej ok., może zabraÅ‚ przeciwnikom polit. majatki, ale raczej dobrze byÅ‚o
żð stosunki z drobnymi rolnikami:
Øð udzielaÅ‚ im pożyczek
Øð wprowadziÅ‚ inst. sÄ™dziów objazdowych
Øð byÅ‚ podatek od produktów rolnych, skÄ…d dochody byÅ‚y na kredyty dla Mn. gosp. rolnych  chciaÅ‚
wesprzeć interesy niezależnych hoplitów-rolników
żð rozwijaÅ‚o siÄ™ rzemiosÅ‚o: garncarstwo, styl czarnofigurowy i poczÄ…tki czerwonofigurowego, , intensyfikacja
złóż w górach Laurion
żð byÅ‚ podatek na 5% od dochodu dla mieszka. Attyki, ale skoro nie byÅ‚o napięć, to raczej spoko pÅ‚acili
żð kazaÅ‚ zrobić rÄ™kopis Iliady i Odysei
żð dążyli też do utworzenia w Atenach centrum życia relig. lepszego od innych, przez liczne Å›w., Å›wiÄ™ta, etc.
Øð reorg. Å›w. Panatejów ku czci Ateny  odbywano co 4 lata w I miesiÄ…cu roku (Hekatombaion), w
procesji ofiarowywano bogini szatę, w która jej posąg przyodziewano, były zawody sportowe i
muzyczne (agon) na cześć bogini
o pojawiają się wtedy I tzw. amfory panatejskie, co wręczano zwycięzcom wypełnione tradyc.
wytworem attyckiego rolnictwa  oliwą z oliwek, po jednej stronie miały przedst.. posągu
Ateny Promachos (Zbrojnej), a po drugiej scenę z zawodów w dyscyplinie, w której miał być
nagrod
o recytowano też wtedy Homera
Øð dokonaÅ‚ relig. oczyszczenia wyspy Delos, usuwajÄ…c all grobów, co byÅ‚y w zasiÄ™gu wzroku ze Å›w.
Øð w Attyce zbudowaÅ‚ szereg mniejszych Å›w. i publ. budowli na terenie agory, m.in.
o nową Halę Misteriów w Eleusis
o na pd zboczu Akropolu zbudow. małą św. Dionizosa Eleuthereusa (w czasie Miejskich Dionizji
brano stary posÄ…g Dionizosa i niesiono w procesji z Eleutheraj do Aten)
Øð wÅ‚Ä…czyli kult Dionizosa do kultów polis, sprawowano opiekÄ™ nad Dionizjami Wlk.  popierali ten kult,
i były I przedst.. teatralne skąd dramat lit. się wywodzi
żð zrobili też Å›w. w Brauron dla Artemidy BrauroÅ„skiej
żð polityka zewn. Pizystratydów:
Øð walczyÅ‚ Pizek z MegarÄ… od schyÅ‚ku VII w.
Øð miaÅ‚ raczej przyjaz
Å„ z aryst. tesalskÄ…, z Argos, z Lygdamisem z Naksos
Øð byÅ‚y też VII/VI w. walki z MitylenÄ… o Sigeion w Troiadzie, na mocy arbitrażu Periandra (tyran Koryntu,
przejął potem wł. Pizek i osadził tu swego syna (Hegesistratos)
Øð za Hippiasza i za jego poparciem Miltiades Starszy (ojciec) wyprawiÅ‚ siÄ™ na Chersonez Tracki, by tam
zrobić kolonię (zabrał osadników at., ale był gł. przywódcą jakby miejscowego plemienia Dolonków i
tam sobie władał
Øð z Peloponezem gÅ‚. zgoda byÅ‚a
SYNOWIE
żð dokonania synów Pizystrata:
Øð rozpocz. prace nad syst. wodno-kanalizacyjnym (wielkie osiÄ…gn.: wielka budowla  OÅ‚tarz 12 Bogów z
fontannami zwana Enneakrynos  9 y
ródeł)
Øð zaczÄ™li budowÄ™ wielkiej Å›w. Zeusa Olimpijskiego, ale prace po ich upadku zarzucono i dopiero
Hadrian to skończył
Øð zbudowali Å›w. Ateny Parthenos
Øð n. lepszy okres attyckiego stylu czarnofigurowego i poczÄ…tki czerwono. z takimi mistrzami jak:
o Nearchos
o Malarz Amazisa
o Eksekias
o Malarz Andokidesa
o Eufronios
o Euthymides
Øð też byli patronami wlk. ludzi, co ich Å›ciÄ…gali a swój dwór:
o poetów sympozjalnych jak: Ibikos, Anakreont z Teos
o chóralnych jak Simonides z Keos
o rzez
biarzy, n. słynniejszy: Antenor (on zrobił posąg tyranobójczych kochanków)
Øð obalić ich chciaÅ‚ ród Alkmeonidów i ci, niezadowoleni z rzÄ…dów jednego rodu (aryst. rozrywki czyli)
Skutki tyranii Pizystratydów:
żð osÅ‚abienie pozycji aryst. skutek ewolucji at. spoÅ‚. i rosnÄ…cej Å›wiadomoÅ›ci grup niearyst.
żð zacieÅ›nienie wiÄ™zi czÅ‚onków polis
żð stabilizacja wew. i dobrobyt
żð walka o wÅ‚adzÄ™ miÄ™dzy Klejem a Isagorasem (510-508)
Sztuka VI w.:
żð mamy sÅ‚ynny kuros z sanktuarium Posejdona na przyl. Sunion, no i sÅ‚ynnÄ… KorÄ™ berliÅ„skÄ… z Keratea
żð na pocz. VI w. zaczyna siÄ™ nowy rozkwit ceramiki attyckiej, ok.. 580r. dziaÅ‚a w Atenach malarz europ. Sofilos i
mamy śliczne malarstwo wazowe, choć pokolenie potem garncarze tylko zlecali zdobienie naczyń malarzowi
żð za Pizka dziaÅ‚aÅ‚ w Atenach Eksekias, a cera czarnofigurowa byÅ‚a znana na caÅ‚ym Å›wiecie
żð czasy tyranów wspominano dlatego jako  wiek zÅ‚oty czy  czasy Kronosa
żð ok. 530r. w Atenach mamy cerÄ™ czerwonofigurowÄ… - czarny pokost na wypalonym naczyniu, tÅ‚o czarne,
figury w kolorze wypalonej gliny
Rewolucja 508/507r. - Isagoras:
żð jak wypÄ™dzono tyrana, doszÅ‚o do konfliktu miÄ™dzy Å›wieżo przybyÅ‚ymi z Klejstenesem arystokratami i tymi, co
dotąd byli w Atenach na czele z Isagorasem, poprzednim zwolennikiem tyranów
żð w 508/507r. Isagoras (imiÄ™ oznacza  wolność sÅ‚owa , na ironiÄ™ isegoria gÅ‚osili wÅ‚aÅ›nie Klejstenes i
zwolennicy) został archontem
żð Klejstenes wiedziaÅ‚, że tylko z grupÄ… arystokratów sukcesu nie odniesie, wiÄ™c przyÅ‚Ä…czyÅ‚ do swej fakcji lud i
gadał, że będą mieli większe wpływy w mieście (przyp. na zgrom. mógł oskarżać Isagorasa, w końcu była
heliaia; na pewno zapowiadał reformy, co chciał bez zgody Areopagu i archontów zrobić, tylko jako uchwałę
zgr.), dzięki czemu zdołał przeciwstawić się Isagorasowi i zrobiono reformy w tych latach nie przez osobę (jak
Solon wtedy), ale wg uchwał Zgr.
żð Isagorasa Å‚Ä…czyÅ‚y zwiÄ…zki goÅ›cinnoÅ›ci z królem Kleomenesem ze Sparty, z czego zrobiÅ‚ użytek (Sparta
oskarżyła Alkmeonidów o wymordowanie niegdyś czł. zamachu Kylona i by ich wywalili z Attyki)i jak tracił
przewagę, z pomocą wojsk spartańskich zmusił Klejstenesa i jego zwolenników do ucieczki z kraju i objął
władzę, ale był bunt ludu ateńskiego ( rady , ale nie wiadomo o jaką chodzi), bo obalono tamten porządek
żð Isagoras i Kleomenes zostali oblężeni na Akropolu, ale dogadali siÄ™, wypuÅ›cili ich, ale Klejstenesa wziÄ™li, bo
lud wezwał Klejstenesa, a Isagorasa skazano zaocznie na śmierć (w 506r. Kleomenes kmilił jak znów osadzić
Isagorasa, ale mu nie wyszło)
żð no i w 507 r. obalono panowanie arystokratów i zastÄ…piÅ‚a je demokracja
Klejstenes:
żð wprowadziÅ‚ demokracjÄ™ w Atenach w 507 r.; prawa pewnie robiÅ‚ przed tym atakiem Sparty; nie byÅ‚ ani
tesmotetą, ani ajsymnety, lud (zgr. all) robił prawa wg jego planu
żð daÅ‚ prawa obyw. wielu metojkom i u Aryst.  niewolnikom (wg Bravo: potomkom niewolnych chÅ‚opów, co
kiedyś Solon dał im wolność) i stąd mamy grupę tetów
o wskutek reform usunięto aryst, org. opartą na fratriach i pozbawiono ją kontroli nad
przyznawaniem praw obyw.
o czyli K. zwiększył grono obyw., znosząc wymóg należenia do jakiejś fratrii
o fratrie jako inst. relig.: obrzędy uległy standar. i uniwers. i każda fratria miałą te same
rytuały, tych samych dni i ku czci tych samych bogów
o kazał robić spisy ludnościowe all po 18 r. ż., by to all uporządkować
żð nowy podziaÅ‚ administracyjny  zwarta org. poleis wreszcie, bo fyle to taki luz
ny układ fratrii i chujowo było,
nawet jak Solon pozmieniał to i tak gówno, bo klasy majątkowe nie tworzyły nic zorganizowanego i w sumie
od ok. arch. tylko religia ich tak naprawdę łączyła, ten cały kult, św., okręgi i uczty, choć w sumie it AK każde
gens miały swoje własne uczty, jak i fratrie; a Klejek chciał zrobić jednolitą, zwartą adm. i zrobił nowy podział,
ale zachowali fyle i fratrie; oparł się na demach
żð Fyle  char. teryt., miaÅ‚y usuwać wpÅ‚ywy aryst. rodzin i by nie byÅ‚o dominacji jednych grup nad innymi
Øð zw. z tym podziaÅ‚ fyli na naukrarie  niby jedn. teryt., co ludność miaÅ‚a ponosić ciężary budowy i
utrzymania okrętów;
Øð byÅ‚o 10 fyl, zamiast 4; je podzielono na demy, a 3 trittyes(po każdej ze strefy) to nowa fyla (?)
Øð i byÅ‚ podziaÅ‚ Attyki na 3 regiony:
o miasto (asty)
o region wewn. kraju (mesogeios, mesogeia)
o wybrzeże (paralia)
o każdy region to 10 okręgów (razem 30 trittyes), w ich skład od 1 do 10 demów wchodziło
o nowy podział Attyki gł. z powodu chęci stworzenia nowego typu armii, bo każda z 10 fyl
miała wystawić oddział hoplitów  tj. armię podzielono na 10 oddziałów, walczyli pod
dowództwem przewodniczącego z własnej fyli
o podział sztuczny fyl, bo jej demy leżały gł. daleko od siebie, ludzie mieszkali tam różni
Øð o przydziale okrÄ™gów do fyl decydowaÅ‚o losowanie
Øð fyle nazwy od herosów miaÅ‚y (wg legendy, K. wybraÅ‚ 100 herosów, wysÅ‚aÅ‚ do Delf, wyrocznia mu
wybrała 10 i tak nazwał)
Øð wg fyl tworzono urzÄ™dników i oddziaÅ‚y wojskowe  co roku delegowali losowo 10 Radnych z demów
Øð sprowadziÅ‚ jednak stare fyle do roli stowarz. kultowych, bez znaczenia polit., a jak wprow. obowiÄ…zek
rejestr. w demie, to członkostwo przestało być warunkiem uzyskania praw obyw.
żð Demy (demoi)  naturalne jednostki geogr., attycka gmina teryt. , skÅ‚adaÅ‚a siÄ™ na niÄ… osada wiejska i
otaczające ją pola, pas wybrzeża z ośrodkiem w porcie, dolina u stóp góry lub dzielnica w samych Atenach;
też jednostka polit., członkami tyko obywatele co tu mieszkali; razem było ok. 139 demów
Øð na czele demu stali demarchowie, przynależność dziedziczna i oni:
o odp. za ład wew. demu i realiz. postanowień wł. centr.
o mieli pieczę nad listami obywateli, gdzie all co kończyli 18 lat przyjmowali
o jako I rozważali sprawy o wątpliwe obyw.
Øð dem miaÅ‚ wÅ‚asne zgr., swego demarchosa, swoje kulty i dobra, delegowaÅ‚ swych ludzi do Rady:
o ustalano listę kandydatów  odpow. wiek, majątek, ci co albo nie byli, albo tylko raz już
o no i z wybranych losowano
Øð bardziej spoÅ‚eczność, niż miejscowość; miejsce gdzie spotykano siÄ™, by speÅ‚niać czynnoÅ›ci polit. i
kultowych
Øð do demu należeli za Klejstenesa all obywatele, co mieszkali w sÄ…siedztwie miejsca zgrom. demu;
członkowstwo dziedziczne
Øð wchodziÅ‚y w skÅ‚ad fyl i okrÄ™gów, przez to rozdzielenie, chciaÅ‚ K. rozbić starÄ… strukturÄ™ spoÅ‚. i stworzyć
Noe jednostki polit.
Øð zadbaÅ‚, by wielu nie-AteÅ„czyków i wyzwolonych niewolników zapisano do nowych demów, by byli
obywatelami i wiernymi zwolennikami nowego systemu
żð dla b. homogenicznej struktury spoÅ‚. Klejstenes ustanowiÅ‚ nowy organ paÅ„stwowy  RadÄ™ (Bule) 500, opartÄ…
na wprowadzonym podziale Attyki; to repryz. fyl i demów złoż. z 50 kolesi z każdej fyli wylosowanych ze
zgłoszonych w demach kandydatów; czyli Rada zrózn. społ. i majątkowo, przyp. już od Kleja był cenzus wieku
(30 lat)
Øð jako, że osady byÅ‚y rozproszone, Radni nie mogli caÅ‚Ä… kadencjÄ™ siedzieć w mieÅ›cie, wiÄ™c zrobili
system prytanii (reprezentacji fylowych)  grupa prytanów (50 osób z różnych demów jednej fyli)
przez 1/10 roku siedziała w budynku Rady i mieli odpow. za to, co się dzieje i robili co trzeba i stąd
kalendarz buleutyczny
Øð poczÄ…tkowo miaÅ‚a kompetencje probuleutyczne  przygotowywaÅ‚a porzÄ…dek obrad Zgw i ew.
projekty uchwał pod głosowanie (probouleusis) i miała je wykonać; prytanowie odpowiadali za
przebieg obrad, prowadził je przewodniczący (epistates); co dzień wybierano na dobę nowego
przedst. Rady
Øð Radni kontrolowani urzÄ™dników, pociÄ…gali ich do odpow. i okreÅ›lali kary dla winnych; robili wstÄ™pne
badanie kandydatów na urzędników i czł. nowej Rady przed ich losowaniem
Øð od 501/500 czÅ‚onkowie Rady (buleuci) musieli skÅ‚adać przysiÄ™gÄ™ przed objecie urzÄ™du i po raz I
wybrano 10 strategów (po jednym z all fyli, jako jedyni wyżsi urz. państ. byli wybieralni; kadencja na
rok; w 480r. byli już n. wyższym ciałem dowódczym armii)
Øð za to Rada i podziaÅ‚ adm. funkcjonowaÅ‚y ponad 700 lat, z pewnymi zmianami
żð Zgr. Ludowe (ekklesia)  zwoÅ‚ywane syst. (przez prytanów, co n. mniej raz na prytaniÄ™, czyli okres ich
urzędowania obejmujący 1/10 roku), w sumie n. wyższa wł., przyp. wtedy zasadę isegorii zrobili (all mogli
gadać tam)
Øð skutki Rady: wzrost roli Zgr., wyzwolonego spod wpÅ‚ywu archontów i Areopagu, które staÅ‚o siÄ™
ostatecznie n. wyższą władzą
Øð przyp. od niego mogli zacząć nazywać uchwaÅ‚y zgr. nomoi (prawa), bo tylko zgr. sankcjonowaÅ‚o
reformy Kleja
żð wprowadziÅ‚ nowy  buleutyczny kalendarz, oparty na roku sÅ‚onecznym i nowe stowarzyszenia kultowe,
oparte na 10 fylach
Øð mamy podziaÅ‚ na 10 prytanii tego kalendarza
Øð jest to kalendarz polityczny, kultowy zostaÅ‚ jaki byÅ‚
Øð sto lat potem nowy kalendarz musiano skorygować, by uzgodnić go ze starym kalendarzem
księżycowym, nowe stow. kultowe się nie przyjęły
żð zmiany w urzÄ™dach:
Øð archontom 9 dano jeszcze sekretarza, by byÅ‚o 10 osób
Øð w 501 r. powoÅ‚ano nowy urzÄ…d - kolegium 10 strategów (strategoi), dowódców wojskowych
dowodzących kontyngentami poszczególnych fyl i przez nie wybieranych corocznie; w V w. n.
ważniejsze kolegium; n. wyższym dowódcą nadal był z polemarcha, ale jego rola malała i tamci
zyskiwali polit.
Øð nie wprowadziÅ‚ zmian w uprawnieniach Areopagu, ale poÅ›rednio je ograniczyÅ‚ dajÄ…c Zgr. prawo
ferowania wyroków w procesach polit. i zapewniając Radzie uprawnienia kontrolne wobec
urzędników; Areopag w sumie w pewnych sprawach tylko wyrokował i kontrolował inne ciała
ustrojowe wg zgodności z prawem
Øð ze wzrostem roli Zgr. i Rady, rosÅ‚a liczba urzÄ™dników; wiÄ™kszość obsadzano wg losowania (tylko
stratedzy do 487r. byli wybieralni)
żð sÄ…downictwo:
Øð przyp. od niego byÅ‚ rozwój sÄ…downictwa sprawowanego przez trybunaÅ‚y heliai (dikasteria)
Øð przyp. też zrobiÅ‚ możliwość skÅ‚adania doniesieÅ„ w sprawach polit. (eisangelia) do eklezji, co robiÅ‚a
postępowanie sądowe (zmn. roli Areopagu)
żð powstaÅ‚ ostracyzm, gÅ‚. by zapobiegać tyranii jednostek wybijajÄ…cych siÄ™
Øð wprowadziÅ‚ procedurÄ™ umożliwiajÄ…cÄ… usuniÄ™cie z kraju na 10 lat przywódcy polit. stwarzajÄ…cego
zagrożenie dla państwa (ale wygnanie nie pociągało za sobą atymii (atimii?), czyli utraty majątku i
praw)
Øð ostracyzm, bo gÅ‚osowali na skorupkach glinianych (ostrakonach, gr. ostraka) gÅ‚osowano; zÅ‚a nazwa
 sÄ…d skorupkowy  bo nie orzekano, nie udowadniano winy, nie kara, czysty zabieg polit.
Øð miaÅ‚o to 2 stopniowÄ… procedurÄ™:
o co roku w trakcie przewodniczenia Radzie 500 (podczas 6 zmiany radnych), pytano lud na
posiedzeniu Zgr. przez podniesienie rąk czy chce ostracyzmu, jak głosowano za, to był
ostracyzm ok. 2 months potem na Agorze
o obywatele udawali się wg fyl za ogrodzenie, gdzie każdy rzucał skorupkę, na której wydrapał
który przywódca polit. jego zdaniem zasługuje na wygnanie
Øð potem liczono, jak skorupek byÅ‚o co n. mniej 6 tys. (wymóg!), segregowano je wg imion, a ta co byÅ‚o
n. więcej razy imię na skorupkach w ciągu 10 dni musiała opuścić kraj na 10 lat, ale nie traciła praw
obyw. ani majÄ…tku
Øð ostracyzmowano ze wzgl. na nieufność wobec Alkmeonidów i Pizystratydów i zarzuty o powiÄ…zania z
Persami, też ew. różnice zdań między przywódcami polit., czy też zwykła satysf. ludu, że przeciw
aryst. może działać
Øð lista ostracyzmowanych:
o I raz użyto w 487r. jak usunięto Hipparchosa, krewnego dawnego tyrana; H. spokrewniony z
Pizystratydami, po wygnaniu polazł do Persji
o w 486r. usunięto Alkmeonidę Megaklesa
o w 485r. przyp. Kalias ostracyzmowany, ale nie potwierdzenia w z
r. lit., tylko ostrakony
o w 484r. ostracyzmowano Ksantipposa, z powodu przynależności żony do Alkmeonidów
o w 483/2r. Arystydesa zwanego  Sprawiedliwym , przyp. z powodu sporu z Temistoklesem o
wykorzystanie złóż z Laurion
o potem była wojna z Persami i zaprzestano ostracyzmu, a po wybuchu wojny odwołano
skazanych
Øð w V w. użyto ostracyzmu ok. 15 razy, co wynika z niebezpieczeÅ„stwa jakie w latach 80 zagrażaÅ‚y
Ateńczykom  1) dążenie tyranów do odzyskania Aten; 2) perskie aspiracje do opanowania Grecji (a
np. Hippiasz z rodziną i stronnikami schronił się w Sigejon i miał względy na dworze perskim)
Øð po raz ostatni miÄ™dzy 417 a 415 r. jak jego ofiarÄ… padÅ‚  demagog Hyperbolos; oficjalnie procedury
nie zniesiono, ale w IV w. stała się martwą literą
Øð znaleziono peÅ‚no ostrakonów w dzielnicy garncarzy, Keramejkosie; sÄ… też znalezione skorupy nie
użyte do głosowania, ale takie, co chcieli je podrzucić czy dać niepiśmiennym, bo korupcja była
Charakterystyka dzieła Klejstenesa:
żð wyglÄ…da na to, że pomyÅ›lane to byÅ‚o, że dla dobra all polis, etc., szybko zaakceptowano ten system, a aryst.
raczej nie oponowała
żð zrobiÅ‚ z Attyki nowoczesne, sprawne paÅ„stwo, gdzie n. wyższÄ… wÅ‚. miaÅ‚ lud
żð Zgr. byÅ‚o suwerenne, miaÅ‚o szerszy zakres dziaÅ‚alnoÅ›ci i w sumie nadal aryst. miaÅ‚a miejsce przodujÄ…ce i
urzędy, ale musiała respektować zdanie ogółu obywateli
żð Rada 500 pozwalaÅ‚a na dziaÅ‚alność tym, co nie byli z aryst., a mieli ambicje; nie można byÅ‚o być wiÄ™cej niż 2
razy, by all obywatele mieli szanse kombinować  była aktywizacja polit. ludzi
żð czyli Klejek  oddaÅ‚ rzÄ…dy w rÄ™ce ogółu , wprow. w Atenach demokracjÄ™, choć terminu wtedy tego nie byÅ‚o, za
to była isonomia  równy podział władzy wśród all;
żð w sumie zerwali z przeszÅ‚oÅ›ciÄ…, ale w sumie widać dziedzictwo kultury polit. aryst. i przejÄ™cie pewnych
ideałów:
Øð czynny udziaÅ‚ w życiu polit.
Øð wolność sÅ‚owa (parresia)
Øð isegoria  dopuszczenie all do gÅ‚osu
Øð izonomia  równy podziaÅ‚ wÅ‚. miÄ™dzy all
Øð respektowanie reguÅ‚
żð doszÅ‚o wskutek reform do zmiany stylu życia:
Øð zanika manifestowanie wÅ‚asnego bogactwa i zamiÅ‚owanie wykwintu
Øð spoÅ‚. narzuca stopniowo skromny i dość jednolity model życia i zachowaÅ„
żð i jeszcze do rozwoju siÄ™ przyczyniÅ‚y w all dziedzinach
Temistokles:
żð byÅ‚ archontem w 493/2r.
żð w 490r. jak Miltiades wygraÅ‚ pod Maratonem, to rok potem przegraÅ‚ proces polit. i zmarÅ‚ w wiÄ™zieniu
żð w next 10-leciu I planowÄ… rolÄ™ miaÅ‚ w Atenach Temistokles, może on siÄ™ kryje za ostracyzmami lat 80,
usuwajÄ…c rywali
Øð Temistokles mógÅ‚ też stać za reformÄ… 487/486  archontów przestano wybierać, a zaczÄ™to losować z
uprzednio przyjętej listy kandydatów
o wskutek tego wybitni politycy już nie byli archontami, a że archonci w Radzie Areopagu byli,
to traciła ona na znaczeniu
o odebrano też archontowi polemarchowi wł. nad armią i dano ją kolegium strategów
wybranych przez lud
Øð jako archont Temistokles nakÅ‚oniÅ‚ w 493 r. Ateny do budowy ufortyfikowanego portu w Pireusie
Øð a w 483 r. jak odkryto zÅ‚oża srebra w Laurion w Maronei na pd Attyki, przekonaÅ‚ rodaków, by
(rzekomo na potrzeby wojny z Eginą, ale reality z Persją) zamiast dzielić zyski równo między
obywateli, wykorzystali ten dar od losu i sfinansowali budowę 100 okrętów wojennych (100 obyw. to
nadzorowało, każdy miał sfinansować jeden statek) i w 481r. Zgr. dało uchwałę i pozwolili na powrót
z wygnania all ostracyzmowanych; i nawet w razie klęski flota pozwalała na emigrację na zach.
żð no, a że potrzebowali teraz wioÅ›larzy, to kombinowali nad ew. masowÄ… imigracjÄ…
Øð jak w 480 r. Kserkses najechaÅ‚ GrecjÄ™, T. namówiÅ‚ rodaków, by ewakuować ludność z Attyki i stawić
mu czoło na morzu
Øð w nagrodÄ™ za dalekowzrocznÄ… politykÄ™, T. dowodziÅ‚ ateÅ„skÄ… eskadrÄ… w bitwie pod SalaminÄ…; ale
wkrótce podzielił los Miltiadesa, a jego miejsce zajęli nowi przywódcy  Kimon, syn Miltiadesa i
Arystydes
żð ok. 471 r. T. ostracyzmowano, kilka lat póz
niej wydano zaoczny wyrok śmierci za zdradę i stał się jak Hippiasz
honorowym pensjonariuszem potężnego króla Persji
Efialtes
żð zwyciÄ™stwo nad PersjÄ…, ostracyzmowanie tyranów, stworzenie Zw. Morskiego i umocnienie floty ateÅ„skiej
dało podwaliny pod postępy demokracji
żð przeksztaÅ‚cenie Aten z potÄ™gi lÄ…dowej na p. morskÄ… daÅ‚o zmiany wewn., bo wojska lÄ…dowe rekrutowaÅ‚y siÄ™ z
klasy średniej, a we flocie przeważali ubodzy (thetes)
żð do tego Ateny musiaÅ‚y administr. Zw., wiÄ™c Zgr., Rada i sÄ…dy miaÅ‚y wiÄ™cej ważnych spraw na gÅ‚owie i
wzrastało ich znaczenie
żð Efialtes przeniósÅ‚ uprawnienia polit. Areopagu na demokr. organy wÅ‚adzy; bo w okresie arch. Areopag
sprawował nadzór nad prawami, urzędnikami, czynnymi polit. obywatelami i ogółem nad zachowaniem
ogółu Ateń., mógł wydawać wyroki (też w. śmierci) w procesach polit.
żð chcieli usunąć sferÄ™ wpÅ‚ywów aryst. w demokr. paÅ„stwie
Øð w 462 r. sprowadzili Areopag do roli sÄ…du w sprawach o zabójstwo, gdy ofiara byÅ‚a obywatelem Aten
Øð ubodzy obyw. stanowili wówczas wiÄ™kszość na Zgr., bo hoplici na czele z Kimonem byli wtedy na
Peloponezie i pomagali Sparcie tłumić bunt helotów
Øð ponieważ nadal archontów wybierano losowaniem, to zaczÄ™li być przypadkowÄ… reprezentacjÄ… klasy
wyższej zamiast zgr. czołowych postaci polit. (a zeugitai dopuszczono do archontatu dopiero w
458/457r.)
Øð wiÄ™c wobec tej sytuacji, uprawnienia Areopagu rozdzielono miÄ™dzy Zgr., RadÄ™ i SÄ…d Ludowy
Øð jak Kimon wróciÅ‚ chciaÅ‚ to unieważnić, ale odprawili go i w 461r. padÅ‚ ofiarÄ… ostracyzmu
żð gdzieÅ› w tym czasie zamordowano Efialtesa
Perykles:
żð zastÄ…piÅ‚ Efialtesa; byÅ‚ synem Ksantipposa, spokrewniony przez matkÄ™ z Alkmeonidami
żð Tukidydes, syn Melesiasa robiÅ‚ opozycjÄ™ przeciw niemu i zostaÅ‚ ostracyzmowany w 443r.
żð górowaÅ‚ na Zgromadzeniu, rok po roku byÅ‚ strategiem; Tukidydes hist. pisaÅ‚  wprawdzie z imienia panowaÅ‚a
demokracja, w reality jednak były to czasy pierwszego obywatela
żð wÅ‚adzÄ™ sprawowaÅ‚ dziÄ™ki i z pomocÄ… instytucji demokr.
żð zaczÄ™to pÅ‚acić obywatelom za uprawianie dziaÅ‚alnoÅ›ci polit. (wskutek zmian Efialtesa wiÄ™cej spraw, wiÄ™c byÅ‚o
więcej posiedzeń i wielu nie mogłoby sobie pozwolić na nie, więc im płacono); dzienne diety n. pierw dla
członków Sądu Ludowego, potem dla buleutów i reszty
żð w zw. z rosnÄ…cÄ… liczbÄ… obywateli, wskutek przyrostu naturalnego i metroksenoi (AteÅ„czycy, co ich ojcowie
byli obywatelami, a matki spoza Aten), co jak metojkowie dostawali obyw. jak się osidlali na stałe i poślubiali
laskÄ™-obyw.:
Øð zaostrzono kryteria przynależnoÅ›ci do wspólnoty obyw. (wynikaÅ‚a ze wzrostu i tego o dietach), w
451/450r. uchwalono prawa ograniczające na przyszłość obywatelstwo tylko tym, bo oboje rodziców
Ateńczyków
Øð wysyÅ‚aÅ‚ też tysiÄ…ce uboższych obyw. jako kolonistów lub do miast zależnych, gdzie dostawali dziaÅ‚ki
ziemi i nazywani byli  klerouchoi (posiadacze kleros) i zachowywali ateń. obyw.
Øð w czasie w. peloponeskiej jak spadaÅ‚a liczba obywateli, to przymykano oko na prawo Peryklesa,
czasem dawali też cudzoziemcom (Platejczykom w 427r., Samijczykom w 405r.)
Øð z restauracjÄ… demokracji w 403/2r. na wniosek Aristofonta i Nikomenesa przywrócono prawo
Peryklesa i trwało niezmiennie przez all IV w., nie nadawano już zbiorowo obyw. ale indywidualnie
wskutek zabiegów dyplom. dla cudzoziemców, co niespecjalnie chcieli mieszkać w Attyce
żð Skutki:
Øð odtÄ…d pogÅ‚Ä™bia siÄ™ przepaść obywateli i nieobywateli, obywatele to gÅ‚. zamkniÄ™ta grupa, izolujÄ…ca siÄ™
świadomie; w sumie skutek wojny, zarazy i głodu (zw. z oblężeniem 405/4r.)
Øð ale mniej ludzi, wiÄ™c wiÄ™cej ziemi i z tym problemu nie byÅ‚o w Atenach
Następcy Peryklesa:
żð wzrost potÄ™gi Aten i obawa w innych krajach jakÄ… to rodziÅ‚o i doszÅ‚o do w. peloponeskiej;
Øð Sparta  potÄ™ga lÄ…dowa, reprezentowana i wspierana przez oligarchiÄ™
Øð Ateny  potÄ™ga morska, wspiera demokr. i exportuje wÅ‚asny ustrój paÅ„stwom sprzymierzonym
żð Perykles 2 pierwsze lata kierowaÅ‚ wojnÄ…, potem jego pozycja osÅ‚abÅ‚a podczas zarazy, dostaÅ‚ nawet grzywnÄ™ w
procesie polit. w 429r., potem znów go powołano strategiem, ale niedługo potem zmarł od zarazy
żð po jego Å›mierci all siÄ™ zmieniÅ‚o; do niego all przywódcy ateÅ„. byli z aryst. i wÅ‚aÅ›cicieli ziemskich, potem to i
gorzej urodzeni byli, ale nie mniej zamożni (bogactwo oparte na niewolnikach wykorzysta. w
rzemieślnictwie) a ich pozycja zależała od tego czy przekonają lud do siebie
żð znani nowi politycy; nazywani pogardliwie  demagogami przez filozofów:
Øð Kleon  wÅ‚aÅ›ciciel garbarni, co zginÄ…Å‚ pod Amfipolis w 422r., ostatni ostracyzmowany polityk ateÅ„.
Øð Hyperbolos  wytwórca lamp
Øð Kleofont  producent lir, skazany i stracony w procesie polit. w 404r.
Øð oni rywalizowali ze sobÄ…, osÅ‚abiali paÅ„stwo przez to i pogarszali szanse na wygranie wojny przez
Ateny
żð ale politycy starego typu, Nikiasz i Alkibiades, też rywalizowali i też na paÅ„stwo z
le to wpływało
Øð w 415r. Alkibiades nakÅ‚oniÅ‚ Ateny by wyprawić siÄ™ przeciw Syrakuzom
Øð jak flota miaÅ‚a ruszać, oskarżono go o sparodiowanie i sprofanowanie w czasie nocnych orgii
misteriów eleuzyńskich; jego przyjaciół zaś o uszkodzenie stojących na ulicach posągów Hermesa
Øð jego proces odÅ‚ożono aż wróci z wyprawy, ale jednak potem kazali mu wracać do Aten, wiÄ™c uciekÅ‚
do Sparty; zaocznie skazano na śmierć
Przewroty oligarchiczne:
żð pod nieobecność Alkibiadesa wyprawÄ… sycylijskÄ… kierowaÅ‚ Nikiasz, ale ogólnie ponieÅ›li klÄ™skÄ™
żð wskutek tego byÅ‚ wzrost pozycji oligarchów, co winÄ™ zwalali na przywódców polit.; na czele opozycji stali
Pejsander i Teramenes (wspierali ich dow. flotÄ… na Samos Frynichos i trzymajÄ…cy siÄ™ nieco z boku Antyfont)
żð czÅ‚onkowie fakcji oligarch. skupiali siÄ™ w klubach klasy wyższej hetaireiai, ich program:  powrót do ustroju
Solona , metoda działania: terror
żð oligarch. nawiÄ…zali kontakt z Alkibiadesem co byÅ‚ na wygnaniu i on obiecaÅ‚, że doprowadzi do sojuszu z
Persją, jak Ateny zrezygnują z demokr. i unieważnią jego wyrok śmierci
żð w 411r. byÅ‚o ustrojowe salto  na nadzwyczajnym posiedzeniu Zgr. przegÅ‚osowano zniesienie demokr. i
danie władzy w ręce wybranej przez oligarch. Rady 400 (czemu? bo Ateny się bały o wynik wojny,
zastraszono przywódców demokr., a wielu obywateli z niższych klas było we flocie na Samos)
żð RzÄ…dy 400 trwaÅ‚y 4 miesiÄ…ce, Alkibiades sojuszu jednak nie zawarÅ‚, a flota na Samos trwaÅ‚a przy demokr.,
nadziei na pokój ze Spartą nie było
żð jesieniÄ… 411 r. umiarkowani oligarch. kierowani przez Teramenesa zrobili nowy experyment ustrojowy: peÅ‚ne
prawa polit. mieli mieć ci, co stać ich było na ekwipunek hoplity, Zgr. tworzyło 5 tys. ( w reality 9 tys.) 400
skazano na atimia, Pejsander uciekł do Sparty, Antyfonta skazano i stracono
żð rzÄ…dy 5 tys. trwaÅ‚y kilka miesiÄ™cy, Ateny miaÅ‚y zwyciÄ™stwo morskie i z odrodzonym morale wiosnÄ… 410r.
przywrócili demokr., początkując rewizję praw Drakona i Solona (zak. dopiero w 399r.)
żð ale nowe kÅ‚opoty wojenne byÅ‚y; Alkibiades wygraÅ‚ kilka bitew morskich, ale po porażce w 407r. polazÅ‚ na
wygnanie
żð w 406r. u wybrzeży Wysp Arginuz wygraÅ‚y Ateny, ale konsekwencje tego paradoksalnie druzgocÄ…ce dla polit.
morale, bo po bitwie nie wyłowiono rozbitków, wielu utonęło i odpowiedz. za ich śmierć obarczano
strategów; 8 oskarżono o zdradę (niezgodnie z prawem), osądzono all na Zgr. i skazano, dwaj nieobecni
uniknęli, a 6 zgładzono
żð w 405r. ponieÅ›li klÄ™skÄ™ ostat. pod Aigospotamoi, tj. przetrwali 4 miesiÄ™czne oblężenie a w 404r.
skapitulowali
żð Ateny rozwiÄ…zaÅ‚y Zw. Morski, zburzyÅ‚y DÅ‚. Mury, amnestia dla all wygnaÅ„ców dali (czyli wrócili żyjÄ…cy 400
oligarchoie), no i demokr. zbankrutowała
żð skupienie w hetaireiai oligarch. znów na czele; przewodziÅ‚ im Teramenes i Kritiasz, wuj matki Platona; mogli
liczyć na pomoc Sparty
Øð ze wzgl. na obecność floty Lizandra, skÅ‚onili lud do uchwalenia sekretu, by oddać wÅ‚adzÄ™ Komisji 30 i
przez rewizję praw wrócić do  ustroju przodków
Øð tych 30 zyskaÅ‚o na krótko popularność, bo surowe Å›rodki stosow. przeciw sykofantom
żð tych 30 wkrótce zamieniÅ‚o siÄ™ w juntÄ™ i byÅ‚o 30 tyranami; jak Teramenes gadaÅ‚, że sÄ… bezwzglÄ™dni ci oligarch.
na czele z Kritiaszem to go stracono; spartański garnizon zajął Akropol, a ponad 1,5tys. zamordowano
żð all prawem byÅ‚o 11 rzÄ…dzÄ…cych wiÄ™zieniem, kolegium 10 wÅ‚adajÄ…cych w mieÅ›cie i oddziaÅ‚ 300 paÅ‚karzy
żð liczbÄ™ peÅ‚nopr. obyw. zmniejsz. do 3 tys., all resztÄ™ pozbawiono praw obyw. i rozbrojono;
żð wielu zwolenników demokr. uciekÅ‚o pod przewodnictwem Trazybulosa i w 403r. wkroczyli do Pireusu;
rozstrzygająca bitwa pod Munichią w pobliżu Dł. Murów, rozgromili oligarchów, na polu bitwy zginął Kritiasz
żð oligarch. robiÄ… sztuczkÄ™: zastÄ™pujÄ… 30 nowÄ… KomisjÄ… 10, co majÄ… poÅ›redni. w konflikcie oligarch.-demokr.
żð ale ci w sumie poszli w Å›lady 30, odwoÅ‚ali siÄ™ do Sparty, Lizander gotów byÅ‚ uderzyć na Ateny, ale król
Pauzaniusz przejął pałeczkę i przybył z wojskiem do Attyki i doprow. do zakończenia stasis i narzucił im
kompromis: Ateny mogą mieć znów demo kr., jak pozwolą oligarch. stworzyć swą polis w Eleuzis w pn-zach
Attyce
żð no i w 403r. jesieniÄ… demokr. mieli trumf. powrót do Aten i ogÅ‚osili amnestiÄ™, po latach odzyskali Eleuzis,
zgładzono żyjących przywódców olig. a Sparta nie zareagowała
żð ogÅ‚oszono znowu amnestiÄ™, teraz już przestrzegali, demokr. przywrócono, i deifikowano: w IVw. skÅ‚adano
ofiary bogini Demokratia w miesiącu Boedromion, przyp. 12 dnia  w rocznice przywrócenia demokr.