Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Brak opracowań zakresu tego przedmiotu, egzamin wyłącznie z wykładów !!! pisemny 2/3
pytania. Ok 50 pytań sformułowanych- podanych i z nich będą wybrane na egzamin 2/3.
Lista pytań Prawo w kontekście społecznym studia niestacjonarne.
1. Pozytywizm Prawniczy
2. Formuła Radbrucha i Naturalizm prawniczy
3. Realizm prawniczy
4. Tezy o nieokreśloności
5. Krytyka prawa wg realizmu prawniczego
6. CLS: prawo jako polityka
7. Interdyscyplinarne podejście do prawa
8. Prawo i Literatura
9. Ekonomia jako kontekst prawa: Ekonomiczna Analiza Prawa
10. Ruchy społeczne jako kontekst prawa: Feministyczna Jurysprudencja
11. Prawo w kontekście: religijnym, ekonomicznym, politycznym, ruchów społecznych.
12. Charakterystyka społeczeństwa religijnego, sekularnego oraz postsekularnego
13. Co łączy ludzi w społeczeństwie modernistycznym, sekularnym?
Jaką odpowiedz na to pytanie udzielił Marks, Durkheim i Weber?
14. W jaki sposób prawo zapewnia integralność systemu społecznego?
15. Funkcja i definicja prawa wg Marksa
16. Dialektyka materialna
17. Wyjaśnij co znaczy: Byt określa świadomość
18. Wyjaśnij co znaczy: Fałszywa świadomość
19. Funkcja religii u Marksa
20. Funkcja prawa wg Durkheima
21. Fakt społeczny
22. Solidaryzm
23. Funkcja prawa oraz koncepcja prawa wg Webera
24. Pojecie racjonalności, poziomy racjonalności
25. Krytyka racjonalności wg Webera
26. Religia jako kontekst społeczny dla prawa wg Webera
27. Leona Petrażyckiego psychologiczna teoria prawa
28. Rodzaje przystosowań wg Leona Petrażyckiego
29. Co to są emocje i jaki jest ich podział wg L. Petrażyckiego
30. Emocje etyczne
31. Przeżycia prawne i przeżycia moralne
32. Prawo intuicyjne
1
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
33. E. Ehrlich  living law
34. E. Ehrlich - idea wolnego prawa
35. A. Podgórecki  prawo oficjalne i nieoficjalne
36. Typy legitymizacji władzy A. Podgóreckiego
37. Hipoteza trójstopniowego działania prawa
38.  Polish Society - charakterystyka społeczeństwa polskiego A. Podgóreckiego
39. Postulaty feministycznej jurysprudencji  I fala
40. Postulaty feministycznej jurysprudencji  II fala
41. Postulaty feministycznej jurysprudencji  III fala
42. Feminizm oparty na równości - tezy i krytyka
43. Równość wg H. Arendt
44. Feminizm oparty na różności - tezy i krytyka
45.  In different Voice Carol Gilligan
46. Gdzie jest różnica ?
47. Radykalny feminizm Catherine MacKinnon
48. Debata publiczne/prywatne a prawa kobiet
49. Amartya Sen  capability approach
50. Płeć biologiczna, płeć kulturowa a Konwencja rady Europy w sprawie zapobiegania i
zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (11. 05 2011)
51. Ekonomiczna Analiza Prawa  założenia
52. Koncepcja jednostki wg Law&Economics
53. Ronald Coase -  Problem kosztów społecznych
54. Pojecie efektywności
55. Teoria gier
56. Krytyka Law&Economics
Rekomendowane lektury:
1. Adam Podgórecki  Socjologia Prawa Warszawa 1962.
2. Baudouin Dupret  Prawo w naukach Społecznych Warszawa 2010.
3. A. Pieniążek M. Stefaniuk  Socjologia prawa. Zarys wykładu Zakamycze 2000.
Prawo w kontekście społecznym
·ð Ukazanie prawa z wewnÄ™trznego i zewnÄ™trznego punktu widzenia, czyli jak prawo
postrzega samo siebie i jak wpływają na niego elementy systemu społecznego.
2
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
1. Co to jest prawo?
Koncepcja prawa: formalno- pozytywistyczne teorie prawa i krytykę wewnętrzną
prawa.
2. Kontekst prawa
Prawo pozostaje pod wpływem oddziaływania kultury, ruchów społecznych, polityki i
ekonomii.
Piramida norm Kelsena
Dzieło Kelsena zostało nazwane czystą teorią prawo, wgl. nie zajmował się kontekstem
prawa, zajmował wyłącznie się czystą teorią prawa. Kelsen tworzy kontrukt, który jest mocno
idealistyczny, twór intelektualny, który w zetknięciu z praktyką traci ten sens idealny.
Definicja prawa
Prawo ma posiadać pewne konieczne- esencjalne cechy, by mogło być prawem . Czyli takie
cechy bez których prawo nie mogło być prawem.
Jakie to sÄ… cechy? Jaka jest natura prawa?
Cechy prawa
1. Autorytatywne ustanowienie
2. Społeczna skuteczność- czy działa?
3
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
3. Słuszność- czy jest słuszne?
Pozytywizm kładzie nacisk na dwie pierwsze ( do tego aby mówić o prawie musi posiadać 1 i
2 cechą), nie pozytywizm na trzeci ( mówi przede wszystkim o tym, że prawo musi być
słuszne).
Uzgodnienia terminologiczne
1. Koncepcja prawnonaturalne
- myślą obiektywnie- że normy są uniwersalne, słuszne
-Kant:
 Nie tylko niebo gwiez
dziste na de mnÄ…& 
 Postępuj tak & .
2. Pozytywizm prawniczy
3. Koncepcje niepozytywistyczne ( w zależności od przyjętej koncepcji moralności)
Lewiatan  Hobbes - tradycyjny pozytywistyczny model prawa
Relativite- D Escher- jest kilka ośrodków komunikujących się między sobą, jest
spontaniczna, zachodzi w różnych kierunkach- przeciwieństwo do piramidy Kelsena.
Typy społeczeństw:
·ð Religijne- takie które sÄ… zorganizowane wg jednej relig, skutkiem jest wyznawanie
tych samych wartości
·ð Sekularne- wiÄ™zi religijne zaczynajÄ… siÄ™ rozpadać, albo zaczynajÄ… siÄ™ rozpadać w tym
sensie, że przestajemy aktywnie uczestniczyć w życiu religijnym (np. Nie chodzę do
kościoła, ale moi rodzice tak, więc przekazują mi pewne wartości; czyli moje dzieci
będą całkowicie wolne już od tych wartości).
·ð Post sekularne-
4
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Pozytywizm prawniczy- tezy
1. y
ródło powstania- twór człowieka, rozkaz suwerena-social thesis, czyli ze z
ródłem
prawa nie jest jakiÅ› naturalizm
Prawo  to fakt społeczny -> obiektywna analiza
2. Separation thesis- brak koniecznego związku między prawem a moralnością
Moralność zewnętrzna standardy, do których prawo może być odnoszone->
subiektywna ocena
Jeżeli są te tezy spełnione możemy mówić o pozytywistycznym paradygmacie.
Pozytywizm prawniczy- czy prawo inkorporuje kryteria
moralne?
Inkluzywny- miękki pozytywizm- Jules Coleman
·ð moralna ocena  może być brana pod uwagÄ™
·ð konwencjonalizm
Ekskluzywny- twardy pozytywizm
·ð Joseph Raz
·ð  separation thesis jest nie istotna
·ð istoyne sÄ… wewnÄ™trzne kryteria prawne
·ð moralność nie wpÅ‚ywa na ocenÄ™ prawa
Pozytywizm Niepozytywizm
·ð Twardy ekskluzywny- lex iniustissima
·ð Prawo jako fakt- obiektywna analiza
on est lex
·ð Standardy moralne-
·ð Super inkluzywny ( Finnis)
·ð Inkluzywny (Radbruch)
5
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Naturalizm prawny
Zasady moralne( zew. Uniwersalne, niezmienne)= Prawo= dobro wspólne
Bóg Natura
Ludzki rozum
Naturalizm prawny- 5 tez
1. Prawo naturalne wywodzi siÄ™ z absolutnego z
ródła: Bóg lub Rozum
2. Wyraża obiektywnie przyjęte zasady, które zarządzają naturą człowieka i światem
3. Zasady prawne są niezmienne, wieczne, obiektywne, sprawdzalne i mogą być przez
ludzki rozum uchwytne
4. Zasady są uniwersalne i zawsze mają pierwszeństwo przed regułami pozytywnymi,
które nie są prawem jeśli nie są zgodne z Prawem Naturalny
5. Prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia w społeczeństwie ( nie ma nic
ważniejszego)
Co łączy ludzi w modernistycznym społeczeństwie?
·ð Prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia w spoÅ‚eczeÅ„stwie
·ð &
·ð &
Naturalizm prawny sekularyzacja
Wraz z pojawieniem się reformacji w Europie rozpoczęto próby oddzielenia prawa
naturalnego od teologicznych z
ródeł- Hugo Grotius- autorytet rozumu bazujący na systemie
filozoficznym Arystotelesa.
y
ródła prawa
1. Bóg- Tomasz z Akwinu ( podzielił prawo na lex( reguła zapisanego prawa) i ius (prawa
zasady))
2. Rozum ludzki, rozsÄ…dek- John Finnis
6
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Krytyka prawnonaturalizmu
1. Powinność nie może być wywnioskowana z bytu ( nie ma relacji)
2. Zbyt mocny związek pomiędzy moralnością i prawem
3. Moralność jest kwestią osobistych sądów wartościujących, które mogą się zmieniać w
zależności od sytuacji i motywów
Formuła Radbrucha
1946r. w artykule  Ustawowe bezprawie i ponad ustawowe prawo, jako reakcja na
degeneracje prawa przez prawników III Rzeszy
Jeśli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie
obowiązuje ( lex iniustissiura non est lex). Zbliża do siebie pozytywizm i prawnonaturalizm.
Została zastosowana również przy procesach Strzelców Warmińskich.
Na podstawie formuły za bezprawne uznano m.in. rozporządzenie nr 11 do Ustawy o
Obywatelstwie Rzeszy z 25 listopada 1948 r., pozbawiajÄ…c majÄ…tku i obywatelstwa
emigrantów pochodzenia żydowskiego; wyroki w sprawach cywilnych.
W tzw. Procesach Strzelców , czyli procesach strażników granicznych strzelających do
uciekających przez Mur Berliński do Berlina Zachodniego.
Procesy Norymberskie- 1945- 1949, przeprowadzono 13 procesów za zbrodnie nazistowskie
dokonane za czasów III Rzeszy, m.in. proces lekarzy, proces prawniczy, proces Ministerstw,
Proces Wyższego dowództwa. A
ącznie przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w
Norymberdze na ławie oskarżonych zasiadło 185 osób.
Amerykański Realizm Prawniczy
 is not philosophy- it is technology K. Llewellyn
 We are all realists now  główne hasło
Jest główną krytyką do prawa bez kontekstu, odnosi się wyłącznie do procesów stosowania
prawa.
7
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Podział klasycznych koncepcji prawa
Zespół tak czy inaczej rozumianych norm postępowania:
a) Prawo natury
b) Pozytywizm prawniczy
Zespół faktów psychicznych bądz
społecznych, związanych z określonego rodzaju normami:
a) Realizm skandynawski
b) Amerykański realizm prawniczy
Faktografia
Czas, miejsce i znaczenie. Początki datuje się na lata 20 i 30 XX w. Rewolucjoniści:  jazz w
jurysprudencji , paradoks:  mętny ale wpływający
 Ruch filozoficzno- prawny
- realizm nie jest jednorodnym ruchem filozoficzno- prawnym z określonym jednym spójnym
programem, ale rośnie grupą prawników ze sceptycznym nastawieniem wobec
dominującego wówczas formalizmu.
Prawnicy- praktyce:
·ð Oliver Wendel Holmes, intelektualny i duchowy ojciec- zaÅ‚ożyciel realizmu, sÄ™dzia
Sądu Najwyższego w USA, autor  The Path of law
·ð Jeremy Frank, prawnik z Wall Street, auto  Law and the Modern Mind ,  Courts on
Trial
·ð Karl Llewellyn, ceniony poeta, bokser, lingwista, prof. z Uniwersity of Columbia; autor
 Some Realism about Realism  ,  The Bromble Bush
·ð John Chipman Gray, prof. z Harvard Uniwersity, współzaÅ‚ożyciel kancelarii
 Ropes&Gray
Metodologia
Przedmiot badawczy:
·ð Zamiast badać teksty prawne, badano funkcjonowanie prawa rzeczywistego
·ð Prawo w książkach ( law in books), prawo w dziaÅ‚aniu (law in action)
8
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
·ð ReguÅ‚y papierowe (paper rules) / reguÅ‚y rzeczywiste ( real rules)
·ð Centrum uwagi sÄ…dowe stosowanie prawa  teoria sÄ…dzenia , zwÅ‚aszcza proces
podejmowania decyzji przez sędziów
np. teoria intuicji- sędzia kierują się intuicją; psychologiczne uwarunkowania; poglądy
sędziów-> to wszystko wpływa na podejmowane przez nich decyzje
Empiryczna metoda badawcza:
Postulat: porzucić analizę pojęciową oraz metafizyczne spekulacje
Warsztat badawczy:
Interdyscyplinarność: socjologia, psychologia( behawioryzm), psychiatria, antropologia
(wyjście w inne nauki)
Prawo jako przepowiednia
 Wez
my fundamentalną kwestię czym jest prawo? Znajdziemy autorów, którzy powiedzą
nam, że jest to coś innego niż rozstrzygnięcie sądów w Massochussets i Anglii, że jest to
system racjonalny, że składa się z wydedukowanych z zasad etyki lub przyjętych- bądz
nie-
założeń, który może współgrać albo nie współgrać z rozstrzygnięciem sądów. Ale jeśli
przyjmiemy perspektywę naszego przyjaciela, złego człowieka, zobaczymy, ze ten ani trochę
nie jest ciekawy założeń dedukcji, chce za to wiedzieć [& ]
Holmes
 Prawo to nie logika, a doświadczenie
Język, w którym wyrażone jest prawo nie posiada matematycznej precyzji, ale jest
wieloznaczne ze swej natury. Podlega też procesowi  otwartej tekstowości np. zakaz wjadu
pojazdów do parku.
Teza o nieokreśloności prawa
·ð NieokreÅ›loność racji prawnych
·ð NieokreÅ›loność przyczynowa czy wyjaÅ›niajÄ…ca
9
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
·ð Klasa racji prawnych: z
ródła prawa ( np. precedens/ustawa), metody wykładni,
metody wnioskowań prawniczych
·ð nieokreÅ›loność racji prawnych
Na podstawie klasy racji prawnych można w poprawny sposób (akceptowalny w danym
systemie) uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie ( klasa racji prawnych nie gwarantuje
unikalnego jedynego rozstrzygnięcia).
Wersja tezy o nieokreśloności
1. wersja radykalna- na podstawie klasy racji prawnych, można poprawnie uzasadnić
każde, dowolne rozstrzygnięcie. Zbiór prawnych akceptowalnych rozstrzygnięć każdej
konkretnej sprawy, jest identyczny ze zbiorów wszystkich możliwych rozstrzygnięć
2. wersja umiarkowana
3. wersja o lokalnym charakterze nieokreśloności-nie dot. Całości prawa, a jedynie
większości spraw rozpoznawalnych przez sądy (sprawy, które osiągnęły poziom co
najmniej apelacji)
4. wersja o globalnych charakterze nieokreśloności- dot. Wszystkich spraw
y
ródła nieokreśloności
Sposób stosowania precedensu  strictly or loosely
Metody wykładni
Funkcjonowanie sprzecznych ze sobÄ…, ale zarazem dopuszczalnych i w takim samym stopniu
ważnych metod ( reguł) wykładni.
Nieokreśloność przyczynowa ( wyjaśniająca)
Odwołanie się do klasy racji prawnych nie jest wystarczające dla wyjaśnianie dlaczego sędzia
wydał takie, a nie inne rozstrzygnięcie.
10
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Formalizm
Klasyczny formalizm opiera siÄ™ na tezach:
1. twierdzenie o autonomii prawa ( rozwiÄ…zania prawne poszukiwane sÄ… tylko w
prawie)
2. tesktualizm ( znaczenie językowe)
3. konceptualizm ( pojęcie prawne mogą być zidentyfikowane indukcyjnie na podstawie
orzeczeń i przepisów, z których logicznie można derygować reguły).
4. Oryginalizm ( Intencjonalizm)
5. Geometryzacja procesu stosowania prawa zwana  mechanicznÄ… jurysprudencjÄ….
Prawo podobne jest do geometrii Euklidesa, która zawiera teoremy i akcjomaty, które
prowadzą nas do rozwiązań prawnych.
Psychologiczne aspekty formalizmu
·ð Prawnik jest urzÄ™dnikiem stosujÄ…cym prawo i nie musi ponosić odpowiedzialnoÅ›ci
·ð Sylogistyczny sposób rozumowania, przypominajÄ…cy proces 2+2=4 zwalnia z
uzasadnienia decyzji
·ð W efekcie może to prowadzić do rozstrzygania na podstawie subiektywnych
preferencji ukrytych za sylogistycznym uzasadnieniem. (Alojzy)
Badania polskiego orzecznictwa
·ð Standardy prawa wspólnotowego 1%
·ð Standardy konstytucyjne 7%
·ð WewnÄ™trzne standardy prawa 83%
·ð Standardy zewnÄ™trznego dla prawa 9%
(dane pochodzą z orzeczeń opublikowanych w latach 1999-2004; Próbka 807 orzeczeń )
Badania opinii o sÄ…downictwie
·ð Brak zdolnoÅ›ci sÄ…dów do podejmowania kontrowersyjnych decyzji
11
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Core claim
Rozstrzygając spory sędziowie reagują przede wszystkim na konkretne fakty rozpoznawanej
sprawy, a nie na abstrakcyjne reguły ( niezależnie czy fakty te mają znaczenie w świetle
adekwatnych dla sprawy reguł).
Realizm prawniczy
Bodziec zewnętrzny Fakty Sprawy
Reakcja  intuicyjne poczucie rozstrzygnięcia
 hunch ( Joseph Hutcheson)
Hunch, co decyduje na sędziego?
Skrzydło idiosynkratyczne ( J. Frank, J. Hutcheson)
·ð SÄ™dziowie sÄ… ludz
mi, niewolnikami własnej osobowości, niekiedy dziwactw,
przyzwyczajeń, etc.
·ð WpÅ‚yw  elementy personalnego jest nie do unikniÄ™cia w podejmowaniu
rozstrzygnięć
·ð Skoro tak, przewidywanie wiÄ™kszoÅ›ci konkretnych rozstrzygnięć, jest caÅ‚kowicie
niemożliwe.
Skrzydło socjologiczne ( k.Llewellyn, U. Moore)
·ð SÄ™dziowie sÄ… ludz
mi, to prawda, ale działają w kontekście
Krytyka H. Harda
Co do samego występowania nieokreśloności Hart zgadzał się z realistami; z
ródeł
nieokreśloności opatrywał się w:
a) Cechach samego języka ( open texture) oraz
b) Metodach wykładni
Różnił się jednak co do zakresu nieokreśloności w prawie; zdaniem Harta, to oczywiste, że
nieokreśloność to zjawisko marginalne, nawet na poziomie apelacji.
12
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Spadkobiercy amerykańskiego realizmu
1. Ekonomiczna Analiza Prawa
2. Ruch Studiów Krytycznych
Rock&roll w jurysprudencji; mocna wersja o nieokreśloności o charakterze globalnym; prawo
na tyle podatne jest na wszelkie manipulacje, że na jego podstawie sensownie uzasadnić
można wszelakie rozstrzygnięcia.
Jeden z założycieli- Duncan Kennedy, napisał:  Legal Education and the Reproducion of
Hierarchy - krytyka systemu edukacji prawniczej jako opartej na ideologii.
Główny Cel: Podważanie formalizmu prawnego oraz pracowania alternatywnej metodologii i
koncepcji prawa
Teza: Prawo to polityka Wspólnym elementem jest polityczna krytyka systemu i doktryny
prawnej, która odwołuje się do radykalnej demokracji i sprawiedliwości społecznej.
Mocna wersja nieokreśloności powoduje, że dyskurs niczym nie różni się od dyskursu
politycznego, a samo prawo to nic innego jak polityka, skryta tylko pod innÄ… nazwÄ… (law as
politics).
Manipulacyjny charakter argumentu doktryny
Prawo i doktryna prawna odzwierciedlają, potwierdzają i kształtują podziału i hierarchie
społeczne charakterystyczne dla organizacji społecznej ( echo Webera i Marksa).
CLS WYKAZUJE SPRZECZNOÅšCI WYST
PUJ
CE W PRAWIE:
1. System mechanicznie stosowanych zasad a kryteria wrażliwe na kontekst
2. Subiektywność wartości a obiektywność prawdy społecznej (świat jest konstrukcją
społeczną, gdzie wiedza to wiedza- echo Foucaulta)- słowa są przedmiotem
interpretacji w  schematach racjonalizacji i sÄ… polityczne
·ð Prawnicy ksztaÅ‚tujÄ… sposób rozumienia przez ludzi porzÄ…dku spoÅ‚ecznego& 
·ð Pierre Legendre skarżyÅ‚ prawników grajÄ…cych rolÄ™  proroków ,  kapÅ‚anów .
Którzy wzmacniają władzę polityczną.
3. Dyskurs intencjonalny a determinujÄ…cy
To co jest prezentowane jako nieuchronne jest intencjonalnie nadane porzÄ…dkowi
społecznemu. Relatywność prawdy różnych grup społecznych i historycznych. D.
Kennedy zarzuca systemowi niezdolność do rozpoznawania tych sprzeczności.
PODSUMOWANIE CLS: Postulat integracji teorii prawnej i teorii społecznej.
13
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
3. Feministyczna Teoria prawa
4. Critical Race Theory
Prawo w kontekście społecznym
Jednakże kontekst prawa to nie tylko poruszające go sił społeczne, (relacja z dołem), ale
także jego relacja z polityką i ośrodkiem władzy ( relacja z górą).
Pytanie: Do jakiego stopnia prawo poddaje się wpływom zewnętrznego kontekstu a do
jakiego stopnia stawia opór i pozostaje niezależne?
Socjologia prawa
Umowa chłopca z kolejarzem
·ð Czy to jest umowa prawna?
·ð Czy kolejarz miaÅ‚ prawo zastÄ™pować ojca?
·ð Czy nauczyciel miaÅ‚ prawo legitymować kolejarza?
·ð Czy kolejarz miaÅ‚ prawo bić chÅ‚opca?
·ð Na jakiej zasadzie kolejarz zdecydowaÅ‚& & ????
·ð Formalnie nieuzasadnione choć usprawiedliwione poczucie prawne uzurpowania
władzy rodzicielskiej.
Prawi jest związane z życiem a studiowane w oderwaniu od życia. W badaniach nad prawem
są stosowane metody formalne, dogmatyczne& . Prawo ma być skuteczne, dlatego należy
badać to jak ono faktycznie działa, do jakich prowadzi skutków. Należy przeszczepić na teren
prawa metody socjologiczne do badań nad prawem.
Metody: empiryczna i teoretyczna studia nad prawem w kontekście społecznym
Cel : zrozumienie natury prawa, jako środka kontroli i regulacji społecznej
Socjologia prawa analizuje społeczno- ekonomiczne czynniki, które maja wpływ na
powstanie prawa i które wpływają na jego kształt.
14
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Definicja
Adam Podgórecki
 Socjologia prawa zajmuje się badaniem i analizowaniem czynników realnych, wpływających
na kształtowanie się prawa oraz na ustaleniu sposobów badania jak prawo kształtuje inne
dziedziny życia społecznego.  związki prawa z zżyciem społecznym
Badanie zależności między dwoma zmiennymi:
1. Czynnikiem prawnym
2. Czynnikiem pozaprawnym ( np. psychologiczne)
Cele Socjologii Prawa
1. Opis sytuacji, w których daje się zauważyć działanie za pomocą prawa jak i
oddziaływanie na praw
2. Formułowanie i sprawdzanie hipotez o czynnikach zmieniających przez prawo i o
czynnikach zmieniajÄ…cych prawa.
3. Zlecenia socjotechniczne- jak używać prawa, aby osiągnąć zamierzone skutki.
Marks, Weber, Durkheim
Założenia:
1. Społeczeństwo modernistyczne
2. Prawo jako konstrukt społeczny
Typy społeczeństwo
1. Społeczeństwo religijne
2. Społeczeństwo sekularnego
3. Społeczeństwo post sekularne
15
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Pytania o uzasadnienie obowiÄ…zywania:
Øð Marks- kapitalistycznych relacji spoÅ‚ecznych ?
Øð Weber- kapitalistycznego porzÄ…dku politycznego?
Øð Durkheim- jak jest możliwe utrzymać wiÄ™zi spoÅ‚ecznych w nowoczesnym
społeczeństwo, w którym religia nie ma mocy wiążącej?
Karol Marks (1818-1883)
Pochodził ze świeckiej rodziny żydowskiej. Ukończył studia prawnicze. Twórca marksizmu.
Współzałożyciel  I Międzynarodówki ( 1864) (Międzynarodowego Stowarzyszenia
Robotników). Najważniejsze dzieło:  Kapital .
Wpływy umysłowe:
1. Hegel- metoda dialektyczna rozwoju historycznego oraz przekonanie o identyczności
 bytu i  myślenia .
2. Determinizm wszystkie zdarzenia w ramach przyjętego paradygmatu są połączone
zwiÄ…zkiem przyczynowo- skutkowym
3. Ewolucjonizm- rozwój społeczeństwa rozwijający się w poszczególnych etapach
4. Teoria ekonomiczna Davida Ricarda- teoria o wartości pracy
Teoria pracy- Praktyczne działanie człowieka zostało postawione w centrum jako kategoria
epistemologiczna ( podobnie jak pragmatyzm Jamesa)
Teoria wartości pracy- jest centralnym elementem marksizmu, która przechodzi w teorię
wyzysku.
Teoria katastrof- Marks pesymistycznie przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju,
wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów.
Marksizm jako teoria ewolucjonistyczna
Systemy społeczno- gospodarcze
1. Wspólnota pierwotna
2. Niewolnictwo
3. Feudalizm
16
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
4. Kapitalizm
5. Socjalizm
6. (najwyższą jego formą miał być komunizm)
Trzy pojęcia heglowskie:
1. Alienacja ( konflikt z innymi ludz
mi)
2. Uprzedmiotowienie ( człowiek traktuje siebie, społeczeństwo, prawo, moralność jak
przedmioty)
1+2= produkty kapitalizmu
3. Rozwiązanie sprzeczności (przez budowanie samoświadomości)
Dialektyka Marksa
1. Teza+ 1. Antyteza= 1. Synteza
2. Teza (Synteza 1)+ 1. Antyteza= 2. Synteza
3. Teza (Synteza 2.) +3. Antyteza = 3. Synteza
4. Teza (S
Teza- materialne warunki produkcji
Antyteza- nowe materialne warunki produkcji
Synteza- nadbudowa; najwyższe warunki produkcji
Istnieje logiczna zasada sprzeczności- przyczyną ruchu jest sprzeczność- sprzeczność tkwiąca
gdzieś w przyrodzie. Wszystkie byty są zbiorem sprzeczności i istnieją dzięki nim. U Hegla
dialektyka dotyczy idei, u Marksa warunki produkcji ( determinizmu).
Kapitalizm (Marks)
Krytyka społeczeństwa kapitalistycznego, które reprodukuje sam siebie. Kapitalizm
instytucjonalizuje nierówność społeczną, jednakże może być obalony dzięki rewolucyjnym
zmianom w społeczeństwie, którą dokona większość społeczna czyli proletariat. Proletariat
może zaś podbić kapitalizm układ i ustanowić równość opierającą się na WA
ASNOÅšCI
WSPÓLNEJ.
17
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Społeczeństwo (Marks)- EGZAMIN !!!
Społeczeństwo jest opisane w terminach materializmu: fizyczne, ekonomiczne i
środowiskowe czynniki, w których człowiek funkcjonuje są kluczowymi czynnikami rozwoju
społecznego . Relacje ekonomiczne, w które ludzie wchodzą by zapewnić sobie środki do
życia- (uczestnictwo w procesie produkcji) w bezwzględny sposób determinują relacje
społeczne.
BYT OKREŚLA ŚWIADOMOŚĆ
Rola indywidualnych idei w społecznym rozwoju jest praktycznie zerowa. Myśl
zdeterminowana jest warunkami i okolicznościami w jakich znajduje się człowiek, Jest zatem
wtórna. Idee sa jedynie wytworem materialnych warunków życia.
 To nie świadomość ludzka determinuje egzystencję, lecz byt społeczny określa świadomość
Fałszywa świadomość EGAZMIN !!! - To nie świadomość ludzka determinuje egzystencję,
lecz byt społeczny określa świadomość A ta świadomość okazuje się być fałszywa kiedy
ideologia przegrywa z doświadczeniem materialnym klas podporządkowanych.
Prawo
Produkt ideologiczny i nośnik ideologii, której celem jest spojenie społeczeństwa pod władzą
przywódczą klasy dominującej.
Prawo oraz instytucje społeczne są częścią nadbudowy, w której są mocno zakorzenione i nie
mogą bez niej istnieć. Ich charakter również zdeterminowany jest warunkiem materialnym.
Prawo nie myśli poprzez swoje odrębne kategorie, ale odzwierciedla relacje ekonomiczne.
Nie jest autonomiczne, noie wpływa na społeczeństwo, a jedynie stabilizuje i reprodukuje
stosunki eknomiczne.
 Istnieje nierozerwalne połączenia pomiędzy kategoriami gospodarki, opartej na
udogodnieniach i pieniÄ…dzu a formÄ… prawnÄ… K. Marks.
Prawo karne jest przykładem przymuszającej siły fizycznej i ideologicznej zarazem:  Prawo
było ważne jako brutalny środek przymusu oraz jako ideologia. Jego dostojność
sprawiedliwość i łaskawość wzbudzały poczucie porozumienia i podporządkowania, Kajdany
tworzone przez umysły .
18
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Główne funkcje państwa i prawa
1. Utrzymywanie nierówności przez szeroką ideologizację życia:  Ideologiczne aspekty
państwowe to: religia, edukacja, rodzina, polityka, związki zawodowe czy kultura
etc.
2. Reprodukcja kapitalistycznych stosunków produkcji oparta na represji i przemocy
Rola religii
 Religia to opium dla mas
Rolą religii jest utrzymanie złudzeń pozwalających na uśmierzenie bólu i cierpienia.
Max Weber ( 1864- 1920)
Studiował prawo w Heidelbergu,, Getyndze i Berlinie Na Uniwersytecie w Berlinie wykładał
prawo handlowe i historie prawa, ekonomię we Freiburgu. 4-letnie załamanie nerwowe,
które uniemożliwiło mu tworzyć. 1904- 1905  Etyka protestancka a duch kapitalizmu ,
 Ekonomia i społeczeństwo wydane pośmiertnie.
Jaką funkcję spełnia prawo u Webera i czym one jest ?- EGZAMIN !!!
Szeroki przedmiot zainteresowań: historia, socjologia, ekonomia, filozofia, metodologia
nauk, społecznych historyczne studia porównawcze nad cywilizacjami oraz komentarze do
bieżących wydarzeń. Nie miał kontynuatorów. Socjologia dzieli się na przed Weberowską o
po WeberowskÄ….
Weber- ojciec socjologii. Wg Comta nauki społeczne to nauki przyrodnicze, dlatego Weber
postulował, umocowanie metodologii nauk społecznych w odróżnieniu od nauk
przyrodniczych, opis precyzyjnym językiem+ badania historyczno- porównawczo.
Metodologia nauk społecznych
Socjologia humanistyczna- Socjologia rozumiejąca- nauki społeczne nie muszą kontynuować
wzorów nauk przyrodniczych, gdyż nawet są w lepszej sytuacji niż nauki przyrodnicze,
ponieważ świat człowieka jest łatwiej dostępny. Metodologia oparta jest na ROZUMIENIU.
19
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Rozumienie- W naukach przyrodniczych panuje model poznania zewnętrznego przez
ujmowanie zjawisk od zewnątrz. W naukach społecznych i humanistycznych poznanie
następuje od wewnątrz, przez rozumienie, czyli przeżywanie stanów psychicznych innych
ludzi.
Øð Rozumienie bezpoÅ›rednie- znaczenie ludzkich czynnoÅ›ci można ustalić na podstawie
pewnych oczywistości: logicznych czy psychologicznych, by ustalić  co nada czynność
znaczy - rozumienie gestów, mimiki
Øð Rozumienie wyjaÅ›niajÄ…ce- zmierza do poznania motywów jakimi siÄ™ kierowaÅ‚a dana
osoba.
Umocnienie metodologii nauk społecznych:
1. Postulował ścisły i obiektywny charakter metodologii nauk społecznych- Zasada
Wertfreiheit- nauka powinna unikać sądów wartościujących
2. Opracowanie specyficznej metodologii i filozofii nauk (np. Koncepcja typów
idealnych- hipotetyczne formy, które uczony narzuca na płynną rzeczywistość
3. Zasada indywidualizmu metodologicznego- procesy społeczne mogą być wyjaśniane
w oparciu o prawa rządzące postępowaniem jednostek.
Główne pytanie Webera
Jak dokona się rozwój ekonomiczny w społeczeństwach Zachodu?
- Racjonalizacja, która ma charakter uniwersalny, oparty na formie dystansu, który pozwala
na obserwacje struktury, formułowanie metod i ich zastosowanie.
GOSPODARKA- PRAWO
Odrzucił tezę K. Marksa, że czynniki ekonomiczne są podstawowym elementem rozwoju
prawa, ponieważ jest zbyt uproszczona wizja.
Jest wiele czynników które jednocześnie wpływają na prawo
Teza Webera: czynniki religijne były przyczyną rozwoju kapitalizmu.
20
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Protestantyzm
Wpływ na rozwój gospodarki napędza HOMO RELIGIOUS, dla którego ważna są dwie
kategorie:
1. Akumulacja kapitału
2. & .
Etyka protestancka i duch kapitalizmu
Centralna tezą tego dzieła jest zgodność etyki ascetycznego protestantyzmu z  duchem
kapitalizmu . Jej uzasadnienie można odnalez
ć w kalwińskiej koncesji predestynacji.
Materialne powodzenie miało stanowić dowód Bożej łaski. Przeznaczeniem człowiek jest
praca.
Ekspansja kapitalizmu
Te i inne cechy ascetycznego protestantyzmu prowadziły ostatecznie do sakralizacji życia
zawodowego i ekspansji kapitalizmu. Celowość, uniformizacja życia przyspieszyły
kapitalistyczną standaryzację produkcji. Duch purytańskiej ascezy zjednał się z duchem
kapitalizmu przeobrażając homo religious w homo oeconomicus.
Racjonalność jako nakaz moralny
Ekonomicznie uświęcony sposób życia zaowocował wzrostem racjonalności. Imperatyw
ekonomicznej optymalizacji, w połączeniu z dyscypliną i metodycznością nadał racjonalności
rangę nieomal nakazu moralnego. Surowa dyscyplina podporządkowała życie jedynie
praktycznym celom. Rozwój sekularyzmu.
Idealne typy rozwoju społecznego ( formy legitalizacji władzy)- EGZAMIN !!!
1. Charyzmatyczny- władza oparta na osobowym autorytecie, jednostkach
charyzmatycznych, o niezwykłych właściwościach (czarownicy, prorocy, wodzowie,
władcy)
21
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
2. Tradycyjny- w oparciu o tradycję, czyli to do czego zdążyliśmy się przyzwyczaić, bądz

to, co trwało  zawsze ( rzeczywiście, rzekomo czy pozornie)
3. Racjonalny legalność jest produktem racjonalnie wynegocjowanej ugody
Racjonalny system prawa
Racjonalny system posługuje się pojęciem normy,  traktowanej wyłącznie jako konwencji,
które mogą podlegać hipotetycznym rozważaniom i pozytywnym stanowieniu.  Racjonalne
zatem będzie to co poddane legalnie obowiązującej normie, w odróżnieniu od tego, co po
prostu dane przez tradycje, bÄ…dz
arbitralnie narzucone przez autorytet osobowy . J.
Habermas
Typy racjonalności
Øð Racjonalność materialna- wartość przekonania
Øð Racjonalność formalna- nastawione na okreÅ›lony cel- Racjonalność instrumentalna
Typy systemów prawa
1. Prawo racjonalne/ irracjonalne
2. Prawo materialne/ formalne
3. Prawo Formalne Racjonalne/ Nieracjonalnie
4. Prawo Materialne Racjonalne/ Nieracjonalne
Poziomy racjonalności
1. Państwo
2. Ekonomia
3. Kultura i sztuka
4. Indywidualny
Działanie i Rozumienie
Podmiot wiąże subiektywny sens z działaniem. Rozumienie tylko w odniesieniu do działań
racjonalnych, jednak człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie.
Dlatego potrzebujemy kategorii takich jak: empatia+ pamięć historyczna ( rozumienie
tradycji).
22
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Racjonalność
Racjonalizacja wiążę się ze: wzrostem wiedzy, wzrostem stosunków odpersonalizowanych,
zaawansowaniem kontroli społecznej i materialnej życia.
Weber miał ambiwalentny stosunek do Racjonalności:
Øð Pozytywny: wyzwoliÅ‚a nas od tradycyjnych, restrykcyjnych, nielogicznych zachowaÅ„
społecznych;  odczarowanie
Øð Negatywny: dehumanizacja stosunków spoÅ‚ecznych- żelazna klatka biurokracji
Odczarowanie świata
Kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie
obszarów odczarowywanie świata- niszczenie świata opartego na magii- wytłumaczenie
zjawiska odbiera mu mistycyzm. Wyrazem tych przekonań są zwłaszcza analizy Webera
dotyczÄ…ce biurokracji.
Etyka protestancka i duch kapitalizmu
·ð Etyka jest z
ródłem ekonomicznej przewagi krajów protestanckich nad katolickimi
·ð SÅ‚ynna jest jego teza o wyższoÅ›ci & & & & .
Socjologia religii
Religia jest jedną z największych sił społecznych i miała podstawowy wpływ na społeczny
rozwój świata Zachodu. W działaniu z następującymi czynnikami: racjonalizacja rozwoju
nauki, wpływ matematyki, racjonalizacja systemowa, biurokratyzacja administracji ii
przedsięwzięć ekonomicznych.
23
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Emile Durkheim ( 1858- 1917)
Najwybitniejszy przedstawiciel socjologii francuskiej  Ojciec socjologii uniwersyteckiej,
prekursor socjologii prawa. W 1896 ukazał się pierwszy numer  Rocznika Socjologicznego ,
założonego przez Durkheima, gdzie pierwszy raz został użyty termin  socjologia prawa .
Najważniejsze prace:
 O podziale pracy społecznej  ( 1893)
 Zasady metody socjologicznej (1895)
 Samobójstwo (1897)
 Elementy formy życia religijnego. System totemiczny w Australii (1912)
Przedstawiciel tzw.  socjologii systemów , która stawia sobie za cel wyjaśnienie całości życia
społecznego. Wpływ ewolucjonizmu na jego myśl. Durkheim przez wiele lat był zapomniany
dopiero za sprawą Anthony Giddensa jest współcześnie omawiany  New Rules of
Sociological Method: a Positive Critique of interpretative Socilogies . Metodologicznie był
funkcjonalistą, zadając pytania jaką rolę, funkcję pełnią fakty społeczne, fakty prawne z
punktu widzenia społeczności jako całości. Funkcja prawa to wytwarzanie solidarności
społecznej.
Co Å‚Ä…czy ludzi?
Marks- ekonomia
Weber- racjonalność
Durkheim- solidarność
Durkheim powiedział, że socjologii jest to nauka o faktach społecznych.
Fakt społeczny
" Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na
jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny,
mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."
24
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Fakty społeczne należy traktować tak jak rzeczy. Np. religia, prawo, samobójstwo, moda,
małżeństwo. Cechy faktów: zewnętrzność i przymus zewnętrzny- społeczny ( wywierają na
nas presjÄ™ pod groz
bÄ… sankcji lub presji publicznych). Fakt prawny jest jedynie aspektem
regulującym zjawiska społeczne.
Religia jako fakt społeczny
Religia ma społeczne korzenie i jej główna rola polega na interakcji ludzi przez wprowadzenie
pewnej formy solidarności. Religia jest systemem wierzeń i praktyk, które jednoczą ludzi
wokół zakazów i nakazów. Większa kontrola społeczna wśród katolików, niż wśród
protestantów skutkuje mniejszą liczbą samobójstw.
Prawo odtwarza coś co się dzieje w relacjach społecznych, gdzie pojawia się przejaw
solidarności społecznej. Prawo nie jest narzucone jednostce z zewnątrz, natomiast bierze
pod uwagę to co zaobserwuje w społeczeństwie, regulacje zachowań i je następnie
odwzorowuje. Prawo to wyraz solidarności ( związek, wzajemna zależność).
Prawo jest stałym czynnikiem organizacji życia społecznego i zmienia się ono wraz ze zmianą
prawa. Przekonania, które w systemie społecznym zyskują status przekonań podstawowych,
zostają przekształcone w zasady i normy prawne. Przestępstwo i zbrodnia są zjawiskiem
powszechnym, występują bowiem (..) we wszystkich społeczeństwach wszelkich typów i
dlatego należy je traktować jako normalne fakty społeczne.
Formy solidarności społecznej
Prawo odpowiada dwóm formom solidarności:
1. Solidarność mechaniczna- związana z sankcjami karnymi
Związana jest z systemem sankcji represyjnych, oparta o prawo karne, występuje w
społeczeństwach homogenicznych. Biblijna historia Mojżesza, wracającego z Góry, który
zobaczył swój naród czczący złotego cielca. Starszyzna wykonująca śmierć cywilną na
osobach, które złamały tabu.
2. Solidarność organicznej- związana z sankcjami restytucyjnymi
Oparta jest na systemie restytucyjnym, gdzie głównym celem jest zreperowanie złamanych
relacji (np. stosowana do młodocianych przestępców obecnie: Komisja Prawdy). Występuje
w społeczeństwach heterogonicznych, zróżnicowanych, gdzie społeczność zorganizowana
jest wokół grup zawodowych.
25
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Ciała profesjonalne, które generują normy, nie tylko skierowane na ochronne własnego
interesu, ale ważne dla funkcjonowania całego społeczeństwa. Np. zaufanie do instytucji i
profesji, która opiera się na poleganiu wzajemnie na sobie: lekarz, nauczyciel, mechanik etc.
Grupy zawodowe wytworzyły etykę obywatelską, opartą & .
Systematyzacja życia prawnego
Trzy poziomy systematyzacji życia prawnego:
1. Praktyki prawne (zjawiska elementarne)
2. Instytucja (spójny zbiór praktyk)
3. System prawny (całość)
Jednostka- społeczeństwo
Indywidualnie ludzie są z natury egoistyczni, jednakże normy, wierzenia i wartości ( zbiorową
świadomość) tworzy moralną podstawę społeczeństwa, skutkują integrację społeczną. Dzięki
kolektywnej świadomości, ludzi stają się świadomi siebie nawzajem, staja się istotami
społecznymi, nie zwierzętami.
Ludzie egoistyczni-> dzięki wartościom- > tworzą zbiorową świadomość
Życie indywidualne powstało z życia zbiorowego. Świadomość zbiorowa ogół wierzeń i uczuć
wspólnych dla członków danego społeczeństwa, która isteniej poza psychiką jednostki i jest
niematerialna. Tak jak psychika jednostki zajjmuje się psychologia, tak świadomością
zbiorowego socjologia; dlatego socjolog bada przejawy świadomości zbiorowe: kodesy
prawne, dogmaty religijne itd.
Teoria kary i przestępstwa
Społeczeństwo karze przestępców ponieważ chce się upewnić, że normy które zostały
naruszone, są nadal ważne. Podkreślał rolę przestępstwa i jego wagi dla samego
społeczeństwa- ponieważ świadczą o tym, że społeczeństwo jest zdrowe.
26
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Anomie
1. Wynikające z braku uregulowania: efektem jest wolność, ale jednocześnie brak
koordynacji działań, brak drogowskazów społecznych.
2. Wynikające z nadmiaru uregulowania (np. Indie) powodują paraliż działania
Na poziomie indywidualnym- kończą się samobójstwem. Na poziomie społecznym- kończą
się przewrotami społecznymi.
Teoria naznaczenia społecznego
1. Dewiacja jest integralną cechą wszystkich zdrowych społeczeństw
2. Nie każda dewiacja jest szkodliwa społecznie, niektóre są oznaką dokonującego się
postępu
3. Sytuacja anomii- normatywnego rozchwiania i destrukcji dotychczasowych wartości
zwiększa prawdopodobieństwo zachowań dewiacyjnych
4. Dewiacja wyznacza granicę między zachowaniami aprobowanymi społecznie, a tymi,
które spotykają się z dezaprobatą.
5. Prawo dzięki odpowiedniej kodyfikacji może wzmacniać przekonania moralne ludzi i
tymi samymi osłabiać skłonność do działań dewiacyjnych.
Prekursor kryminologii
Bez przestępczości niemożliwa byłaby ewolucja prawa, dzięki zaś koncepcji anomii dostarczył
kryminologom sposobu wyjaśnienia etiologii przestępczości. Usytuował przyczyny
przestępczości w samy społeczeństwie, a nie- jak jego poprzednicy- w czynnikach
zewnętrznych (klimatycznych, gospodarczych, demograficznych czy ekologicznych.
Studium o samobójstwie
Studia nad samobójstwem we Francji doprowadziły do wniosków:
Więcej samobójstw popełnianych jest wśród mężczyzn niż kobiet, protestantów niż
katolików, bogatych i samotnych niż biednych żyjących w małżeństwie.
Samobójstwo, prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osoby silne
zintegrowane z grupą, których pragnienia są silnie uregulowane przez normy społeczne, jest
mniejsze
27
Prawo w kontekście społecznym
Dr L. Rodak 2013 KCZ
Typy samobójstw:
Egoistyczne- niska integracja społeczna, zerwane więzi
Anomiczne- utrata punktów odniesienia- rozwód
Altruistyczne- przesadna integracja społeczna
Fatalistyczne- efekt nadmiernej regulacji społecznej
Leon Petrażycki ( 1867- 1931)
Urodził się na Witebszczyz
nie, jako syn powstańca styczniowego. Podjął studia medyczne w
Kijowie, po dwóch latach przeniósł się na prawo. Otrzymał stypendium rządu rosyjskiego
wyjechał do Berlina. Po powrocie pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości w Petersburgu i
tam uzyskał stopień dr i profesora. W 1918 objął stworzona dla niego Katedrę Socjologii
Prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Po załamaniu nerwowym w 1931 popełnił
samobójstwo.
Rękopis Socjologii pisanej prze Petrażyckiego został zagubiony. Dwa pierwsze rękopisy
zaginęły podczas I wojny światowej, trzeci był przechowywany w mieszkaniu w Warszawie,
ale został skradziony. Socjologia Petrażyckiego znana jest głównie z opracowań J. Landego.
28