Artykuł naukowy
Występowanie alergii
P. Samel-Kowalik, A. Lipiec, , A. Tomaszewska,
i astmy w Polsce F. Raciborski, A. Walkiewicz, A. Lusawa,
J. Borowicz, J. Gutowska-Ślesik, B. Samoliński
Zakład Profilaktyki Zagrożeń
Åšrodowiskowych i Alergologii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
 badanie ECAP
Alergia uznawana jest już za chorobę we. W tym celu zaprojektowano bada-
Streszczenie:
cywilizacyjną XX wieku. W wielu bada- nie Epidemiologia Chorób Alergicznych
Wstęp: Obserwuje się wzrost liczby cho-
niach epidemiologicznych obserwowa- w Polsce (ECAP).
rujących na alergię i astmę. Szacuje się, że
ne jest podwojenie częstości wystę-
przy obecnym tempie wzrostu liczba osób
Cel pracy
chorych zrówna się w niedługim czasie powania astmy i kataru alergicznego
z populacją osób zdrowych. Rozwój tych
w ciągu kolejnych dziesięcioleci. Sza- Analiza występowania chorób aler-
chorób zależny jest od czynników gene-
cuje się, iż przy obecnym tempie przy- gicznych i astmy w Polsce.
tycznych i zanieczyszczenia środowiska.
rostu tych chorób do 2020 roku liczba
Przyczyną są niealergogenne czynniki śro-
Materiał i metoda
osób w populacji zdrowej zrówna się
dowiskowe, takie jak wzrost spalin, czy zbyt
z populacją alergików [1,2]. W badaniu ECAP w latach 2006-2008
higieniczny tryb życia.
Cel pracy: Ocena występowania chorób
Występowanie chorób alergicznych wzięło udział łącznie 20454 responden-
alergicznych i astmy w Polsce.
zależne jest zarówno od czynników tów obojga płci. Podzieleni zostali oni
Materiał i metoda: Badanie kwestionariu-
genetycznych, jak i środowiskowych. na trzy grupy wiekowe: dzieci w wieku
szowe oparte na ankietach ECRHS II i ISAAC.
Znaczącą rolę pełni zanieczyszczenie 6-7 i 13-14 lat oraz osoby dorosłe w wie-
Badanie przeprowadzone zostało w 9 re-
środowiska oraz obecność alergenów ku 20-44 lata. Badani pochodzili z 9 re-
gionach Polski: 8 miastach (Warszawa,
Lublin, Katowice, Kraków, Gdańsk, Biały- w otoczeniu człowieka. Jedną z bar- gionów Polski: ośmiu dużych miast oraz
stok, Poznań, Wrocław) i na obszarze wiej-
dziej znanych teorii jest  teoria higie- jednego ośrodka wiejskiego. Miasta to:
skim  Zamojszczyz
nie (powiat zamojski
niczna [3], według której lawinowy Warszawa (n= 2339), Lublin (n=2552),
i krasnostawski). Respondenci podzieleni
wzrost schorzeń alergicznych wynika Katowice (n=2531), Kraków (n=2281),
zostali na 3 grupy wiekowe: dzieci w wieku
z wyeliminowania mikroorganizmów Gdańsk (n=1928), Białystok (n=3718),
6-7 lat i 13-14 lat oraz osoby dorosłe w wie-
wpływających na układ immunologicz- Poznań (n=1333), Wrocław (n=1409).
ku 20-44 lata. Badana próba została wylo-
sowana z operatu PESEL przez MSWiA i by- ny człowieka [4]. W ostatnim dziesięcio- Badanie w ośrodkach miejskich reali-
Å‚a reprezentatywna do zadanej populacji.
leciu opublikowane zostały wyniki ba- zowane było w obszarze granic admini-
Wyniki: Wśród respondentów deklarują-
dań epidemiologicznych, które mają na stracyjnych aglomeracji. Ośrodek wiej-
cych alergiczny nieżyt nosa widoczne są
celu ocenę występowania chorób aler- ski to powiaty zamojski i krasnostawski
różnice pomiędzy mieszkańcami miast,
gicznych, w tym alergicznego nieżytu (n=2358) z wyłączeniem miast Zamość
a mieszkańcami regionu wiejskiego. Naj-
nosa i astmy w różnych krajach świata i Krasnystaw. Istotną cechą wybranych
więcej tego typu problemów zgłaszanych
jest wśród dzieci (w obu grupach wieko- [5,6]. Są to standaryzowane badania: In- powiatów wiejskich jest bliskie poło-
wych). Najczęściej w grupie miejskiej mło-
ternational Study of Asthma and Allergies żenie Lublina; obszary te obejmują po-
dzieży (13-14 lat) na poziomie ponad 25
ich Childhood (ISAAC) [5] oceniające wy- dobne czynniki środowiskowe, ale na
proc. Również w tej grupie najczęściej de-
stępowanie chorób alergicznych wśród tyle dalekie, że oddziaływanie miasta
klarowana była astma (6,5 proc.). Najwięk-
dzieci, przeprowadzone w 56 krajach na zamieszkującą je ludność jest znacz-
szy odsetek świstów oskrzelowych wystąpił
w najmłodszej grupie wiekowej z regionu na świecie oraz badanie European Com- nie ograniczone.
miejskiego (20,1 proc.). Widoczne są rów-
munity Respiratory Health Survey (ECRHS) Respondenci do badania wylosowa-
nież różnice w występowaniu astmy i świ-
[6] badające populację osób dorosłych, ni zostali przez Departament Rozwoju
stów oskrzelowych pomiędzy regionem
prowadzone w 38 ośrodkach w Euro- Rejestrów w Ministerstwie Spraw We-
wiejskim i miejskim.
pie. W Polsce prowadzone były badania wnętrznych i Administracji z operatu
Wnioski: Częstość występowania alergii
i astmy w Polsce osiągnęła poziom porów- dotyczące alergii i astmy, jednak istnia- PESEL. Obszary badawcze dobrane zo-
nywalny do innych krajów rozwiniętych
ła potrzeba uaktualnienia danych epi- stały w sposób celowy, natomiast re-
i wykazuje tendencjÄ™ wzrostowÄ…. Dlatego
demiologicznych [7-9]. Stąd powstała spondenci wewnątrz ośrodków dobrani
konieczne jest stałe monitorowanie tych
idea przeprowadzenia ogólnopolskich zostali w sposób losowy. Zastosowano
zjawisk.
badań stanowiących kontynuację mię- dobór wielostopniowy z losowaniem
SÅ‚owa kluczowe:
dzynarodowych badań ECRHS i ISAAC, proporcjonalnym warstwowym. Doro-
alergiczny nieżyt nosa, astma, epidemio-
logia. pozwalających również na określenie słych respondentów podzielono na 5 ka-
Key words:
czynników ryzyka, w tym czynników tegorii wieku: 20-24, 25-29, 30-34, 35-39,
Key words: allergic rhinitis, astma, epide-
środowiskowych, warunkujących za- 40-44. W obrębie każdej z katego-
miology
padalność na schorzenia uczulenio- rii przeprowadzono losowanie proste.
GAZETA FARMACEUTYCZNA 3/2009
©
32
Artykuł naukowy
Udział poszczególnych jednostek jest piersiowej kiedykolwiek w czasie ostatnich ANN w grupie dzieci 6-7 lat pomiędzy
odzwierciedleniem struktury populacji 12 miesięcy? Średnie wyniki częstości de- regionem miejskim i wiejskim.
w danym regionie, dlatego opracowa- klaracji ze wszystkich ośrodków przed- Nieżyty nosa (NN)
na próba jest reprezentatywna do zada- stawione zostały na rycinie 1. Zestawie- Do oceny częstości występowania
nej populacji. Losowanie badanej próby nie prezentowane jest w podziale na wykorzystano pytanie: Czy miał/a Pan/i
wśród dzieci odbyło się oddzielnie dla region wiejski i miejski. kiedykolwiek problem z kichaniem, ciek-
każdej z grup wiekowych. nącym lub zatkanym nosem, kiedy ani nie
Narzędzie badawcze stanowił kwe- był/a Pan/i przeziębiona/y, nie miał/a go-
stionariusz, zbudowany ze zwalidowa- rączki, ani grypy? Średnie wyniki często-
nych ankiet ECRHS II (European Com- ści deklaracji ze wszystkich ośrodków
munity Respiratory Heath Server) oraz przedstawione zostały na rycinie 3. Ze-
ISAAC (International Study of Asthma stawienie prezentowane jest w podzia-
and Allergies in Childhood). Kwestiona- le na region wiejski i miejski.
riusz poddany został ocenom eksper-
ckim z dziedziny alergologii, pulmo-
Rycina 1. Średnie częstości deklaracji
nologii, rynologii i dermatologii. Przed
występowania astmy i świstów lub
rozpoczęciem głównego etapu bada- gwizdów w klatce piersiowej we wszystkich
ośrodkach w podziale na grupy wiekowe
nia przeprowadzono badanie pilotażo-
z uwzględnieniem regionu miejskiego
we. Ankieta zawierała ok. 350 pytań. i wiejskiego.
Badanie realizowane było techni- W uzyskanych wynikach widać zna-
ką CAPI (Computer Assisted Presonal In- czące różnice w występowaniu ast-
terviewing), czyli wywiadów ankieto- my i świstów oskrzelowych pomiędzy
Rycina 3. Średnie częstości deklaracji
wych wspomaganych komputerowo. regionem wiejskim i miejskim. Widać
występowania nieżytu nosa (NN) we
Do przeprowadzenia ankiety wykorzy- również różnicę w poszczególnych gru- wszystkich ośrodkach w podziale na grupy
wiekowe z uwzględnieniem regionu
stywane były urządzenia PDA (Perso- pach wiekowych. W regionie wiejskim
miejskiego i wiejskiego.
nal Digital Assistant). Wywiady dotyczą- występuje prawie dwukrotna różnica
ce dzieci przeprowadzono z rodzicami. w występowaniu astmy wśród dzieci Nieżyt nosa znacznie częściej wystę-
W każdym z badanych ośrodków prze- i osób dorosłych. Duży odsetek świstów puje u mieszkańców miast. W najmłod-
ciętnie 10 proc. danych poddawanych w klatce piersiowej zgłaszany jest w naj- szej grupie badanych osób występuje
było komputerowej kontroli elektro- młodszej grupie wiekowej zamieszkują- w blisko 40 proc., czyli prawie dwu-
nicznej, 60 proc. telefonicznej kontroli cej miasta. krotnie częściej niż u dzieci mieszkają-
ogólnej, a 10 proc. telefonicznej kontro- Alergiczny nieżyt nosa (ANN) cych na wsi. Podobne różnice występu-
li szczegółowej. Po zebraniu całości ma- Do oceny częstości występowania ją w innych grupach wiekowych.
teriału badawczego przeprowadzona wykorzystane zostało pytanie: Czy cho-
Dyskusja
została jego ostateczna weryfikacja. Ce- ruje Pan/i na jakieś choroby alergiczne no-
lem tego działania było wyeliminowa- sa, w tym katar wywołany uczuleniem na Uzyskane wyniki świadczą, iż Polska
nie ankiet, które zrealizowane zostały pyłki roślin (katar sienny)? Średnie wyniki znajduje się w grupie państw o wyso-
z naruszeniem procedur badania. Opra- częstości deklaracji ze wszystkich ośrod- kim odsetku mieszkańców z proble-
cowany został w tym celu algorytm. Na ków przedstawione zostały na rycinie 2. mami alergicznymi. Zauważyć można
podstawie analizy materiału przy zasto- Zestawienie prezentowane jest w po- różnicę w ilości zgłaszanych proble-
sowaniu algorytmu jak również infor- dziale na region wiejski i miejski. mów między aglomeracjami miejskimi,
macji z kontroli telefonicznych usunię- a ośrodkiem wiejskim. Istnieją badania
tych zostało w sumie 1837 ankiet. dokumentujące wpływ zanieczyszcze-
Do przedstawienia wybranej analizy nia ulicznego na rozwój alergii [10-12],
wybrano kilka, dotyczących występo- jak również wspomniana już wcześniej
wania alergicznego nieżytu nosa i ast-  teoria higieniczna [4]. Zastosowana
my, spośród ponad 350 pytań zadawa- w badaniu ECAP metodologia pozwa-
nych respondentom. la odnieść jego wyniki do międzynaro-
dowych badań. Z danych uzyskanych
Wyniki
w badaniu ISAAC przeprowadzonym
Rycina 2. Średnie częstości deklaracji
Do zaprezentowania wyników bada- u 768591 dzieci w wieku 13-14 lat osza-
występowania alergicznego nieżytu nosa
nia wybrane zostały pytania dotyczące (ANN) we wszystkich ośrodkach w podziale cowano występowanie alergicznych
na grupy wiekowe z uwzględnieniem regionu
alergicznego nieżytu nosa oraz astmy. nieżytów nosa wśród młodzieży na od
miejskiego i wiejskiego.
Astma i świsty oskrzelowe 1,4 proc. do 39,7 proc., średnio 7,5 proc.
W ramach badania ECAP respondenci Alergiczny nieżyt nosa częściej wy- Zanotowano również znaczne różnice
deklarowali, czy chorują na astmę. Od- stępuje w mieście, niż na wsi. W mieście w częstości występowania tego scho-
powiadali oni na pytanie: Czy kiedykol- częściej u dzieci niż osób dorosłych, na rzenia w poszczególnych krajach [13].
wiek Pan/Pani chorował/a na astmę? Za- wsi szczególnie duży odsetek występu- W badaniu ECRHS I, które objęło 15 kra-
dawane było im również pytanie: Czy je w grupie wiekowej 13-14 lat. Widocz- jów, przede wszystkim europejskich,
miał/a Pan/i świsty lub gwizdy w klatce na jest duża różnica w występowaniu przeankietowano 16786 osób dorosłych
GAZETA FARMACEUTYCZNA 3/2009
33
Artykuł naukowy
medication in the European Community Respi-
w wieku 20-44 lata. Badanie dotyczyło chaniem, szczególnie w populacji osób
ratory Health Survey. Eur Respir J 1996; 9: 687-
głównie epidemiologii astmy i alergii, urodzonych po 1945 r. Osoby urodzone
695. 7. Liebhard J, Małolepszy J, Wojtyniak B
ale oszacowano również częstość wy- w następnych rocznikach mają większą
i wsp. Prevalence and risk factors for astma in
stępowania alergicznego nieżytu nosa szansę na zachorowanie [20].
Poland: Results from the PMSEAD Study. J Inve-
stig Allergol Clin Immunol 2007; vol 17(6):367-
średnio na 20,9 proc., w tym całorocz- Jak pokazują wyniki badania ECAP
374. 8. Majkowska-Wojciechowska B, Pełka J, Ko-
nego alergicznego nieżytu nosa na 4,1 Polska pod względem występowa-
rzon L., Prevalence of allergy, patterns of allergic
proc. [6]. W drugiej fazie tego badania nia astmy i świstów oskrzelowych zaj-
sensitization and allergy risk factors in rura and
(faza ta objęła 38 ośrodków, badana po- muje wysokie miejsce wśród krajów,
urban children. Allergy 2007;62:1044-1050. 9.
pulacja to ponad 380000 responden- w których prowadzone było badanie Lis G, Bręborowicz A, Cichocka-Jarosz E i wsp.
Częstość alergicznego nieżytu nosa i spojówek
tów), występowanie astmy oszacowano ECRHS. W prezentowanych wynikach
u dzieci szkolnych w Krakowie i w Poznaniu
średnio na 5,2 proc., a zakres obejmował widać różnice pomiędzy poszczególny-
w świetle badania ISAAC (International Study
od 1,2 proc. od 13 proc. w zależności od mi ośrodkami objętymi badaniem. Uzy-
of Astma and Allergies in Childhood). Otola-
ośrodka [14]. Wysoki odsetek schorzeń skane wyniki w większości mieszczą się ryngologia Polska 2004, LVIII, 6:1103-1109. 10.
Kramer U, Koch T, Ranft U, Ring J, Behrendt H.
alergicznych i astmy występował w kra- ponad średnią opisaną w wynikach ba-
Traffic-related air pollution is associated with
jach anglojęzycznych, takich jak: Wiel- dania ECRHS i ISAAC.
atopy in children living in urban areas. Epide-
ka Brytania, Stany Zjednoczone, Austra-
miology 2000 Jan; 11(1):64-70. 11. Penard-Mo-
Wnioski
lia, Nowa Zelandia. Dzięki zastosowaniu rand C, Charpin D, Raherison C, Kopferschmitt
C, Caillaud D, Lavaud F, et al. Longterm expo-
kolejnych faz opisanych badań możliwy Widoczne różnice w występowaniu
sure to background air pollution related to re-
był do zaobserwowania wzrost wystę- choroby alergicznej i astmy i ich ob-
spiratory and allergic health in school-children.
powania chorób alergicznych. jawach mogą świadczyć o narastają-
Clin Exp Allergy. 2005 Dct;35(1):1279-87. 12. Sa-
Powtarzane badania epidemiologicz- cym problemie. Na podstawie prezen- xon A, Diaz-Sanchez D. Air pollution and aller-
gy : you are what you breathe. Nat Immunol.
ne pozwalają na poznanie dynamiki po- towanych danych można wnioskować,
2005 Mar;6(3):223-6. 13. Asher MI, Montefort S,
pulacyjnej oraz określenie trendów cza- iż liczba osób zgłaszających problemy
Bjorksten B et al. Worldwide time trends in the
sowych. Dobrze udokumentowane tło zdrowotne związane z tymi jednost-
prevalence of symptoms of asthma, allergic rhi-
genetyczne chorób alergicznych nie kami chorobowymi może rosnąć. Ko-
noconjunctivitis, and eczema in childhood: ISA-
tłumaczy jednak tak dużego, w stosun- nieczne wydaje się ciągłe monitorowa- AC Phases One and Three repeat multicountry
cross-sectional surveys. The Lancet 2006; 368,
kowo krótkim czasie, przyrostu liczby nie tych zjawisk poprzez kontynuację
9537. 14. Janson C, Anto J, Burney P, Chinn S, de
osób z alergią [15]. Widoczne różnice badań epidemiologicznych. Opracowa-
Marco R, Heinrich J, Jarvis D, et al. The Europe-
pomiędzy zgłaszanymi objawami, do- ne na ich podstawie wskaz
niki pozwolÄ…
an Community Respiratory Health Survey: what
tyczącymi astmy i świszczącego odde- na stworzenie programów profilaktyki are the main results so far? Eur Respir J 2001; 18:
598-611. 15. Bousquet J., Khaltaev N, Cruz AA
chu, jak również występowania choroby i odpowiedniej organizacji opieki zdro-
et al. Allergic Rhinitis and Its Impact os Asthma
alergicznej nosa oraz objawów nieżytu wotnej dla chorych cierpiących na tę
(ARIA 2008) Allergy 2008; 68(Suppl 86):8-160. 16.
nosa, świadczyć mogą o narastającym chorobę. Na podstawie badania ECAP
Accordini S, Corsico A, Cerveri I, Gislason D, Gul-
problemie. W literaturze znalez
ć można należy stwierdzić, iż powszechność svik A, Janson C, Jarvis D, et al. The socio-eco-
nomic burden of asthma is substantial in Euro-
informacje dotyczące wpływu astmy chorób alergicznych ma istotne zna-
pe. Allergy 2008: 63: 116-124. 17. Bateman ED,
na sytuację socjoekonomiczną państw czenie dla polityki lekowej ze względu
Frith LF, Braunstein GL. Achieving guideline-ba-
[16]. Choroba ta nie bez znaczenia po- na znaczenie właściwej terapii, prewen-
sed asthma control: does the patient benefit?
zostaje dla jakości życia pacjentów [17], cji i jakości życia chorych z alergią.
Eur Respir J 2002; 20:588-595. 18. Anis AH; Lynd
LD, Wang XH, King G, Sinelli JJ, Fitzgerald M et
jak również generuje koszty dla pacjen-
Adres do korespondencji:
al. Double trouble: impact of inappropriate use
tów jak i całości społeczeństwa [18,19].
Mgr Piotr Samel-Kowalik
of asthma medication on the use of health ca-
Szczególnie niepokojąca jest obserwo-
email: [e-mail]
re resources. CMAJ 2001;164:625-631 19. Accor-
wana częstsza zgłaszalność objawów
dini S, Bugiani M, Arossa W, Gerzeli S, Marino-
Piśmiennictwo
ni A, Olivieri M et al. Poor Control increases the
choroby wśród dzieci. Sugeruje się, iż
1. European Allergy White Paper, The UCB Insti-
economic cost of asthma. A mulitcentre popu-
występowanie astmy w wieku dziecię-
tute of Allergy. Allergic diseases as a public he-
lation-based study. Int Arch Allergy Immunol
cym jest czynnikiem ryzyka do wystÄ™-
alth problem in Europe. UCB Institute of Aller-
2006;141:189-198. 20. Strachan DP, Butland BK,
powania astmy również w wieku doro- gy 1997. 2. Leynaert B, Neukrich C, Kony S et al.
Anderson HR. Incidence and prognosis of asth-
Association berween asthma and rhinitis accor-
ma and wheezing illness from early childhood
słym [20,21]. Zauważyć należy, iż osoby
ding to atopic sensitization in a population-ba-
to age 33 in national British cohort. BMJ 1996;
te w niedługim czasie wkroczą w wiek
sed study. J Allergy Clin Immunol 2004; 1:86-93.
312: 1195-1199. 21. Pearce N, Sunyer J, Cheng S,
produkcyjny. Może to przekładać się na
3. Svanes C. What has the ECRHS told us about
Chinn S, BjürkstÄ™n, Burr M, Keil U, Anderson HR,
ich absencję w pracy. Istnieją również
the childhood risks of asthma, allergy and lung
Burney P. Comparison of asthma prevalence in
function? The Clinical Respiratory Journal 2008;
badania, które dowodzą wpływu sta- the ISAAC and the ECRHS. Eur Respir J 2000; 16:
2: 34-44. 4. Sheikh A, Strachan DP. The hygiene
420-426. 22. Leaderer BP, Belanger K, Triche E,
tusu ekonomicznego na rozwój aler-
theory: fact or fiction? Curr Opin Otolaryngol
Holford T, Gold DR, Kim Y, et al. Dust mite, coc-
gii [22]. Prezentowane wyniki pokazu-
Head Neck Surg. 2004 Jun; 12(3): 232-6. 5. The
kroach, cat, and dog allergen concentrations
ją, iż występowanie astmy jest częstsze
International Study of Asthma and Allergies in
in homes of asthmatic children in the northe-
w młodszych grupach wiekowych. Po- Childhood (ISAAC) Steering Committee: Worl-
astern United States: impact of socioeconomic
dwide variation in prevalence of symptoms of
factors and population density. Environ Health
twierdza to doniesienia, które mówią
asthma, allergic rhinoconjunctivitis, and atopic
Perspect. 2002; 110(4): 419-25. 23. Sunyer J, An-
o astmie jako schorzeniu zależnym od
eczema. Lancet 1998; 351: 1225-1232 6. Europe-
to JM, Tobias A, Burney P. Generational incre-
roku urodzenia [23]. Jak opisuje to Su-
an Community Respiratory Health Survey: Va-
ase of self-reported first attack of asthma in fi-
nyer, obserwowany jest wzrost zgłaszal- riations in the prevalence of respiratory symp-
fteen industrialized countries. Eur Rspir J 1999;
toms, self-reported asthma, and use of asthma
14: 885-891.
ności problemów związanych z oddy-
GAZETA FARMACEUTYCZNA 3/2009
34