316 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 316-321
ARTYKUÅ‚Y ORYGINALNE / ORIGINAL PAPERS
Stan środowiska przyrodniczego a występowanie alergii
i astmy w Polsce  wyniki ECAP
The state of natural environment and the occurrence of allergy and asthma in Poland
 results of ECAP
Barbara Piekarska 1/, Bolesław K. Samoliński 1/, Konrad Furmańczyk 1,2/
1/
Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny
2/
Katedra Zastosowań Matematyki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Wprowadzenie. Zmieniające się warunki środowiskowe stwarzają duże Introduction. Changing environmental conditions are very dangerous to
niebezpieczeństwo dla odporności człowieka. Wiele substancji chemicznych human immunity. Many chemical substances present in human environment
znajdujących się w środowisku, w którym człowiek żyje, wnika do penetrate the organism in different ways, resulting in e.g. allergic diseases
jego organizmu różnymi drogami, wywołując m.in. choroby alergiczne and asthma.
i astmÄ™.
Aim. To investigate the relationship between allergic diseases and asthma
Cel. Określenie wpływu środowiska przyrodniczego na powstawanie chorób and the state of natural environment.
alergicznych i astmy w Polsce.
Material and method. The cross-sectional randomized survey based
Materiał i metody. Badania ankietowe (22 449) i lekarskie (4783) wg on ECRHS II and ISAAC protocol was done in 9 regions of Poland (cities:
standardów ECRHS i ISAAC w wybranych regionach Polski (Warszawa, Warszawa, Wroclaw, Poznan, Gdansk, Krakow, Bialystok, Katowice, Lublin
Kraków, Wrocław, Lublin, Gdańsk, Poznań, Białystok, Katowice and the rural area around Zamosc). 22449 questionnaires were collected.
i Zamojszczyzna). Analizy statystycznej dokonano za pomocÄ… testu c2. Za 18617 were included into the analysis. 25% of the subjects had allergic
istotne statystycznie przyjęto różnice przy p<0,05. consultations. The c2 test was used for the statistical analysis. Statistically
significant differences were accepted at p<0.05.
Wyniki. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu stwierdzono wpływ
zanieczyszczonego powietrza pochodzÄ…cego z zewnÄ…trz budynku na Results. The analysis showed a high influence of air pollution on allergic
powstawanie okresowego alergicznego nieżytu nosa (OR=1,43; 95% CI: rhinitis (OR=1.43; 95% CI=1.2-1.48; p<0.001) and non-allergic rhinitis
1,2-1,48; p<0,001) oraz niealergicznego nieżytu nosa (OR=1,29; 95% (OR=1.29 95% CI=1.18-1.41, p<0.001). Statistical analyses showed
CI=1,18-1,41, p<0,001). Spośród wszystkich przebadanych pacjentów 7% a significant association between the sources of drinking water and allergic
ze stwierdzonym atopowym zapaleniem skóry korzystało z wody pochodzącej medically diagnosed diseases such as atopic dermatitis, allergic urticaria
z wodociągu miejskiego, a 4,9% pacjentów z wody pochodzącej z innych and food allergy. 7% of atopic dermatitis patients used drinking water
z
ródeł (OR=1,44, 95% CI=1,07-1,94, p=0,01). 9,7% pacjentów ze from the urban main water intake and 4.9% used drinking water from
stwierdzoną pokrzywką korzystało z wody pochodzącej z własnego ujęcia other sources (OR=1.44, 95% CI=1.07-1.94, p=0.01). 9.7% of allergic
(OR=1,62, 95% CI=1,02-2,59, p=0,04). U 9,6% pacjentów przyczyną urticaria patients used drinking water from own water source and 6.2%
powstawania alergii pokarmowej była woda wykorzystywana do celów used drinking water from other sources (OR=1.62, 95% CI=1.02-2.59,
konsumpcyjnych kupowana w sklepach, a u 7,8% woda pochodzÄ…ca p=0.04). 9.6% of food allergy patients used drinking water from the
z innych z
ródeł (OR=1,25, 95% CI=1,02-1,53, p=0,03). Nie wykazano stores and 7.8% used drinking water from other sources (OR=1.25, 95%
zależności między ruchem pojazdów a alergicznym nieżytem nosa oraz CI=1.02-1.53, p=0.03). No correlation was observed between road traffic
niealergicznym nieżytem nosa. intensity and allergic and non-allergic rhinitis.
Wnioski. Uzyskane wyniki utwierdzają w przekonaniu o konieczności Conclusions. The result showed that the association may not be
przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań pozwalających na straightforward; therefore further studies are required to identify additional
jednoznaczne określenie, w jakim stopniu czynniki środowiskowe opisujące factors that may modify the association.
jego stan mają wpływ na powstawanie chorób alergicznych i astmy.
Key words: natural environment, atmospheric air quality, water quality,
Słowa kluczowe: środowisko przyrodnicze, jakość powietrza atmosferycznego, allergic diseases, asthma, ECAP, Poland, epidemiology
jakość zasobów wodnych, choroby alergiczne, astma, ECAP, Polska,
epidemiologia
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 316-321 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr inż. Barbara Piekarska
www.phie.pl
Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii
Nadesłano: 11.09.2009
ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa
Zakwalifikowano do druku: 26.09.2009
tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
PiekarskaB i wsp. Stan środowiska przyrodniczego a występowanie alergii i astmy w Polsce  wyniki ECAP 317
Wprowadzenie ocenę wpływu powietrza występującego zewnątrz
pomieszczeń na samopoczucie i nasilenie objawów
Åšrodowisko to system wzajemnie powiÄ…zanych
chorób alergicznych. Różnice w częstości występo-
elementów, które tworzą się w wyniku naturalnych
wania objawów chorób alergicznych w zależności od
procesów przyrodniczych i wprowadzanych elemen-
stopnia wpływu powietrza zewnątrz pomieszczeń
tów antropogenicznych. Wywierają one duży wpływ
zostały wyrażone za pomocą ilorazu szans (OR) wraz
na kształtowanie się stanu fizycznego i psychicznego
z 95% przedziałem ufności (95% CI).
człowieka. Zmieniające się warunki środowiskowe
Analizy statystycznej dokonano za pomocÄ… testu
stwarzają duże niebezpieczeństwo dla odporności
c2. Za istotne statystycznie przyjęto różnice przy
człowieka. Wiele substancji chemicznych znajdują-
p<0,05. Dla przeprowadzenia analizy wykorzystujÄ…-
cych się w środowisku, w którym człowiek żyje, wnika
cej pytanie  Jak bardzo przeszkadza Pani(u) (w skali
do jego organizmu różnymi drogami, wywołując m.in.
0-10) zanieczyszczenie powietrza na zewnÄ…trz domu
choroby alergiczne i astmÄ™.
(pochodzące z ruchu drogowego, przemysłu itd.),
Od początku istnienia człowiek nierozerwal-
kiedy trzyma Pan(i) otwarte okna , utworzono kody
nie związany jest ze środowiskiem przyrodniczym.
określające, w jakim stopniu może zanieczyszczone
Środowisko naturalne tworzy warunki niezbędne
powietrze wpływać na choroby alergiczne. Kod 0
dla prawidłowego funkcjonowania człowieka i regu-
 brak, 1-4  słaby wpływ, 5-7  umiarkowany wpływ,
luje funkcjonowanie procesów fizyko-chemicznych
8-10  silny wpływ.
umożliwiających odtwarzanie zasobów i walorów
środowiska. Od czasów rewolucji przemysłowej, czło-
Wyniki
wiek wykorzystuje środowisko przyrodnicze w sposób
Na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego
niekonwencjonalny, prowadzÄ…c do nadmiernej eksplo-
stwierdzono wpływ zanieczyszczonego powietrza
atacji surowców naturalnych, zanieczyszczając śro-
pochodzÄ…cego z zewnÄ…trz budynku na powstawanie
dowisko różnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone
okresowego alergicznego nieżytu nosa, zarówno
lasy, wprowadzajÄ…c wiele szkodliwych substancji do
u osób mieszkających w miastach, jaki i na obszarach
atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do ubożenia
wiejskich (tab. I i II).
świata flory i fauny. Szkodliwe czynniki środowisko-
we, są przyczyną przedwczesnych zgonów i zaburzeń
Tabela I. Iloraz szans (OR) dla alergicznego nieżytu nosa ze względu oddziały-
zdrowia człowieka. Coraz częściej zjawiska chorobowe
wanie zanieczyszczonego powietrza z zewnÄ…trz budynku
o charakterze psychosomatycznym określa się mia-
Table I. OR for allergic rhinitis due to polluted outdoor air
nem chorób cywilizacyjnych, gdyż to one towarzyszą
postępowi cywilizacyjnemu. Obok chorób układu krą- Alergiczny nieżyt nosa
Wpływ zanieczysz-
żenia, chorób nowotworowych, psychicznych i układu Nie Tak Iloraz szans 95% przedział
czonego powietrza
p
(n) (n) (OR) ufności
kostnego na liście chorób cywilizacyjnych pojawiły się
brak 2606 682
również choroby alergiczne.
słabo 3975 1151 1,11 0,99 1,23 0,06
umiarkowanie 3790 1209 1,22 1,10 1,36 0,00
Cel
silnie 2261 815 1,38 1,23 1,55 0,00
Określenie wpływu środowiska przyrodniczego na
brak 751 112
powstawanie chorób alergicznych i astmy w Polsce.
słabo 472 96 1,36 1,01 1,83 0,04
umiarkowanie 346 81 1,57 1,15 2,15 0,00
Materiał i metody
silnie 156 38 1,63 1,09 2,45 0,02
Podstawowym narzędziem oceny wpływu stanu
środowiska przyrodniczego na występowanie alergii
Tabela II. Iloraz szans (OR) dla potwierdzonego klinicznie okresowego
i astmy w Polsce było badanie kwestionariuszowe, alergicznego nieżytu nosa ze względu oddziaływanie zanieczyszczonego
powietrza z zewnÄ…trz budynku
w którym wzięło udział 22 703 osoby, w tym w części
Table II. OR for clinically diagnosed periodic allergic rhinitis due to polluted
zasadniczej 20 454. Spośród 20 454 ankiet ostatecz-
outdoor air
ną weryfikację jakości przeszło 18 617. 4873 osoby
Wpływ zanie- Potwierdzony klinicznie okresowy alergiczny nieżyt nosa
przeszły badania ambulatoryjne. Badanie zostało
czyszczonego
Nie Tak iloraz szans 95 % przedział p
przeprowadzone w 9 regionach Polski (Poznań, Wro-
powietrza
(n) (n) (OR) ufności
cław, Kraków, Katowice, Gdańsk, Białystok, Warsza-
brak 933 123
wa, Lublin i obszar wiejski terenu Zamojszczyzny).
słabo 1272 221 1,32 1,04 1,67 0,02
Kwestionariusz obejmował m.in. pytania dotyczące
umiarkowanie 1194 187 1,19 0,93 1,51 0,16
stanu zdrowia, objawów i chorób układu oddechowego,
silnie 715 129 1,37 1,05 1,78 0,02
chorób alergicznych oraz astmy. Wywiad kwestiona-
riuszowy zawierał również pytania pozwalające na
WieÅ›
Miasto
318 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 316-321
Spośród 18 580 osób  14 357 osób (ok. 77%), wywołanym żadną infekcją, charakterystyczne dla
nie chorowało na alergiczny nieżyt nosa. Mimo to niealergicznego nieżytu nosa (tab. III).
osoby z tej grupy deklarowały negatywny wpływ
zanieczyszczonego powietrza na zewnÄ…trz domu
Tabela III. Iloraz szans (OR) dla niealergicznego nieżytu nosa ze względu
oddziaływanie zanieczyszczonego powietrza z zewnątrz budynku
(pochodzące m.in. z ruchu drogowego, przemysłu,
Table III. OR for non-allergic rhinitis due to polluted outdoor air
itp.) na ich funkcjonowanie (ryc. 1). Wśród osób
deklarujących występowanie u nich alergicznego
Niealergiczny nieżyt nosa
Wpływ zanieczysz-
nieżytu nosa odsetek osób, którym zanieczyszczenie
Nie Tak Iloraz 95% przedział
czonego powietrza
p
(n) (n) szans (OR) ufności
powietrza utrudniało funkcjonowanie stanowił ponad
brak 2128 1162
22%. U osób z rozpoznanym alergicznym nieżytem
słabo 3213 1910 1,09 0,99 1,19 0,07
nosa odsetek ten stanowił około 14% (ryc. 2).
umiarkowanie 3110 1897 1,12 1,02 1,22 0,02
Zanieczyszczone powietrze pochodzÄ…ce z ze-
silnie 1826 1260 1,26 1,14 1,40 0,00
wnątrz budynku miało również wpływ na osoby,
brak 699 164
które nie chorowały na alergiczny nieżyt nosa. Osoby
słabo 426 142 1,42 1,10 1,83 0,01
zamieszkujące zarówno miasta jak i tereny wiejskie,
umiarkowanie 321 106 1,41 1,07 1,86 0,02
w trakcie ekspozycji na zanieczyszczone powietrze
silnie 137 57 1,77 1,25 2,52 0,00
deklarowały występowanie dolegliwości związane
z kichaniem, cieknÄ…cym lub zatkanym nosem, nie-
Pomimo iż ponad 60% ankietowanych nie wska-
90
zywało problemów z kichaniem, cieknącym lub za-
80
tkanym nosem, kiedy nie byli przeziębieni, nie mieli
70
gorÄ…czki, grypy itp., to kontakt z zanieczyszczonym
60
powietrzem pochodzącym z zewnątrz budynku był
50
dla nich uciążliwy (ryc. 3).
%
40
30
80
20
10
70
0
60
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ogółem
50
skala 0-10 oceny wpływu powietrza występującego zewnątrz pomieszczeń
Nie
Tak
na samopoczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych
40
%
30
Ryc. 1. Oddziaływanie powietrza zewnątrz pomieszczeń (w skali 0-10)
20
a deklarowany alergiczny nieżyt nosa
Fig. 1. The outdoor air influence (on the 0-10 scale) vs. declared 10
allergic rhinitis
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ogółem
skala 0-10 oceny wpływu powietrza występującego zewnątrz pomieszczeń
Nie
100
Tak
na samopoczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych
90
Ryc. 3. Oddziaływanie powietrza zewnątrz pomieszczeń (w skali 0-10)
80
a niealergiczny nieżyt nosa
70
Fig. 3. The outdoor air influence (on the 0-10 scale) vs. declared non-
60
allergic rhinitis
%
50
40
Jakość powietrza pochodzącego z zewnątrz (za-
30
nieczyszczone powietrze) jest czynnikiem, który może
20
wywoływać objawy podobne do tych, które towarzyszą
10
astmie. Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg
0
oddechowych, w której uczestniczy wiele komórek
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ogółem
i substancji przez nie uwalnianych. Przewlekłemu
skala 0-10 oceny wpływu powietrza występującego zewnątrz pomieszczeń
Nie
Tak zapaleniu towarzyszy nadreaktywność oskrzeli, pro-
na samopoczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych
wadząca do nawracających epizodów świszczącego
Ryc. 2. Oddziaływanie powietrza zewnątrz pomieszczeń (w skali 0-10)
oddechu, duszności, uczucia ściskania w klatce pier-
a potwierdzony klinicznie alergiczny nieżyt nosa
siowej i kaszlu, występujących szczególnie w nocy lub
Fig. 2. The outdoor air influence (on the 0-10 scale) vs. clinically
nad ranem [1]. Objawy te są charakterystyczne rów-
diagnosed allergic rhinitis
nież dla innych chorób, np. przewlekłej obturacyjnej
WieÅ›
Miasto
PiekarskaB i wsp. Stan środowiska przyrodniczego a występowanie alergii i astmy w Polsce  wyniki ECAP 319
choroby płuc. Chorzy na POCHP mogą mieć, cechy Jedynie mieszkańcy terenów wiejskich deklarowali
astmy, takie jak mieszane zapalenie, ze zwiększoną trudności w prawidłowym funkcjonowaniu przy ruchu
liczbą eozynofilów. Chociaż zazwyczaj można odróż- ciężkich pojazdów (tab. V).
nić astmę od przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
Obok zanieczyszczeń powietrza, czynnikiem
to u niektórych osób z przewlekłymi objawami ze
środowiska przyrodniczego wywierającym wpływ na
strony układu oddechowego i trwałym ograniczeniem
powstawanie chorób alergicznych jest woda (jej pocho-
przepływu powietrza w drogach oddechowych, bywa
dzenie) wykorzystywana do celów konsumpcyjnych
to trudne [2].
i higienicznych.
Niepotwierdzona klinicznie astma może być
Przeprowadzone analizy statystyczne wykazały za-
często mylona z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.
leżność między astmą a wodą pochodzącą z wodociągu
Dlatego też analizując pytania ankietowe dotyczące
miejskiego (OR=1,30; 95%CI=1,10-1,55; p=0,00).
astmy wykazano zależność między astmą a zanie-
Jednak dolegliwości te deklarowane przez ankietowa-
czyszczonym powietrzem pochodzÄ…cym z zewnÄ…trz
nych, nie znalazły potwierdzenia w badaniach klinicz-
budynku. Dotyczyło to zarówno mieszkańców miast,
nych. Woda pochodząca z wodociągu miejskiego była
jak i terenów wiejskich (tab. IV).
również przyczyną występowania wśród badanych
atopowego zapalenia skóry (OR=1,44; 95%CI=1,07-
Tabela IV. Iloraz szans (OR) dla astmy ze względu oddziaływanie zanieczysz-
1,94; p=0,01).
czonego powietrza z zewnÄ…trz budynku
Table IV. OR for asthma due to polluted outdoor air
Dużym problemem jest wykorzystywanie wody
pochodzącej z własnego z
ródła. Dotyczy to głównie
Astma
Wpływ zanieczysz-
terenów wiejskich. Wody te ujmowane są najczę-
Nie Tak Iloraz szans 95% przedział
czonego powietrza
p
ściej ze studni, które są niewłaściwie zabezpieczane
(n) (n) (OR) ufności
przed przedostawaniem się do nich zanieczyszczeń.
brak 3149 142
Substancje chemiczne w nich zawarte mogÄ… wy-
słabo 4903 226 1,02 0,82 1,27 0,84
woływać różnego rodzaju zmiany na skórze, m.in.
umiarkowanie 4771 239 1,11 0,90 1,37 0,33
pokrzywkę. Znalazło to potwierdzenie w przepro-
silnie 2890 194 1,49 1,19 1,86 0,00
wadzonych badaniach ambulatoryjnych (OR=1,62,
brak 844 19
95%CI=1,02-2,59; p=0,04).
słabo 553 15 1,01 0,80 1,28 0,92
Polacy chętnie sięgają po wody mineralne. Przy-
umiarkowanie 413 14 1,00 0,78 1,29 0,98
puszcza się, że obecnie jest ich ponad 600, a w każdym
silnie 183 11 1,47 1,13 1,92 0,00
miesiącu zgłaszają się nowi producenci tych ponoć
najzdrowszych wód. Dlatego też trudno jest określić,
Zależności te nie zostały jednak potwierdzone
która z tych licznie występujących na rynku wód jest
w grupie osób przebadanych klinicznie. Wykazano
dla człowieka najlepsza. Ze względu na zawartość
jedynie zależność między astmą incydentalną a zanie-
w niej różnych substancji chemicznych możliwe
czyszczonym powietrzem pochodzÄ…cym z zewnÄ…trz
jest występowanie alergii pokarmowej. Potwierdziły
budynku w poprzednim miejscu zamieszkania wśród
to przeprowadzone badania kliniczne (OR=1,25;
mieszkańców miast (OR=1,89; 95%CI=1,05-3,41;
95%CI=1,02-1,53; p=0,03).
p=0,03).
Nie wykazano zależności między pochodzeniem
W przeprowadzonych badaniach nie wykazano
wody z: zakupów, wodociągu miejskiego, wodociągu
wpływu ruchu pojazdów na alergiczny nieżyt nosa,
wiejskiego, wodą oligoceńską i wodą z własnego z
ródła
problem z kichaniem, cieknÄ…cym lub zatkanym no-
a alergicznym nieżytem nosa oraz problemem z ki-
sem, w okresie, kiedy osoby nie były przeziębione,
chaniem, cieknÄ…cym lub zatkanym nosem w okresie,
nie miały gorączki, ani grypy oraz na trudności w od-
kiedy osoby nie były przeziębione, nie miały gorączki,
dychaniu u mieszkańców miast. Nie potwierdzono
ani grypy, trudnościami w zaczerpnięciu powietrza.
również w badaniach klinicznych wpływu ruchu
pojazdów (w tym ciężkich pojazdów) na astmę. Praw-
Omówienie
dopodobnie spowodowane to było trudnością w pra-
widłowym określeniu czy na alergiczny nieżyt nosa,
Problem wpływu stanu środowiska przyrodnicze-
problemy z cieknącym nosem, kichaniem i trudnością
go na powstawanie chorób alergicznych jest problem
w oddychaniu miały wpływ tylko zanieczyszczenia
bardzo złożonym. Przede wszystkim spowodowane
z innych z
ródeł niż transport, czy zanieczyszczenie
jest to zmianami w środowisku wywołanymi  za-
powietrza pochodzÄ…ce z wielu z
ródeł. Ponadto uciąż- nieczyszczeniem  emisją, która jest szkodliwa dla
liwości w funkcjonowaniu mieszkańców dużych miast
zdrowia ludzi lub stanu środowiska powoduje szkodę
ze strony ruchu pojazdów, najczęściej utożsamiane są
w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne
z hałasem wytwarzanym przez przejeżdżające pojazdy.
środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi
WieÅ›
Miasto
320 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 316-321
sposobami korzystania ze środowiska [3]. Szczegól- cząstek węglowych z rdzeniem zbudowanym z węgla
nie problem ten dotyczy powietrza atmosferycznego. i zaabsorbowanymi na powierzchni zwiÄ…zkami o du-
Powietrze jest jednym z najważniejszych elementów żej masie cząsteczkowej. Faza gazowa spalin zawiera
środowiska. Stanowi czynnik niezbędny do życia dla m.in. CO2, SO2, NOX oraz substancje wpływające na
większości znanych organizmów. Bez pożywienia powstawanie ozonu. Są to typowe substancje wyka-
człowiek wytrzyma kilkanaście dni, bez wody tylko zujące działanie drażniące na skórę, oczy lub układ
kilka dni, bez powietrza zaś śmierć następuje już po oddechowy. Czynniki te mogą nie tylko modulować
kilku minutach. Zanieczyszczenie powietrza wpływa objawy astmy, ale również wywoływać uczulenie i roz-
negatywnie na rozwój i życie roślin, zwierząt i ludzi, wój atopowych chorób alergicznych [6].
zagraża globalnemu systemowi klimatycznemu. Za-
Szczególnie duży udział spalin w ogólnym zanie-
nieczyszczenie powietrza to każda substancja wpro-
czyszczeniu powietrza występuje w wielkich aglome-
wadzona przez człowieka w sposób bezpośredni lub
racjach miejsko-przemysłowych, gdzie ze względu na
pośredni do otaczającego powietrza, która wywołuje
ograniczoną przestrzeń, duże natężenie ruchu i częste
prawdopodobieństwo szkodliwego oddziaływania nas
zatrzymywanie się pojazdów ilość toksycznych związ-
zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość. Stężenie
ków jest znacznie większa niż w terenie otwartym.
zanieczyszczeń powietrza jest zależne od różnych
Aglomeracje miejsko-przemysłowe charakteryzuje
czynników, jak: pora roku, warunki atmosferyczne
specyficzny mikroklimat [7]. W znacznym stopniu
(temperatura, opady, wiatry), wzrost aktywności
zależy od klimatu regionu, w którym miasto się znaj-
z
ródeł emisji i innych. Istnieje sporo rozbieżności,
duje. Miasto ma jednak swój własny mikroklimat
czy wprowadzane do powietrza atmosferycznego
zwiÄ…zany z charakterem zabudowy, terenami zielony-
związki chemiczne wywołują alergie. Wynika to
mi, natężeniem ruchu kołowego, zanieczyszczeniami
z faktu, iż u osób z chorobami alergicznymi wiele
przemysłowymi i ogrzewczymi, a nawet materiałami
czynników nieswoistych (adiutantów) nasila objawy
użytymi do konstrukcji budynków, nawierzchni ulic
choroby. Często zdarza się, że związki chemiczne są
(ulegają ścieraniu, wietrzeniu) itd. Atmosfera miast
utożsamiane z substancją uczulającą (alergenem).
ma obecnie Å›rednio o 1°C wyższÄ… temperaturÄ™ i jest
Najczęściej jednak, nie są to substancje uczulające,
bardziej sucha niż na otaczających je przestrzeniach.
lecz tylko nieswoiście zaostrzające już istniejącą cho-
Więcej jest w miastach dni mglistych i pochmurnych.
robę. Wywołują one bardzo często takie same objawy,
Miasto stwarza inne warunki higieny dzięki infra-
jak w przypadku kontaktu z alergenem, np. suchy
strukturze komunalnej, a więc modyfikuje świat mi-
męczący kaszel czy napady duszności. Są to reakcje
kroorganizmów, w którym żyje, kształtuje roślinność
nieswoiste, wynikające z nadreaktywności oskrzeli
i świat zwierzęcy codziennego środowiska. Wody miej-
towarzyszącej chorobom alergicznym, zwłaszcza ast-
skie sÄ… bardziej zasolone i trudniej zamarzajÄ…. W Polsce
mie oskrzelowej. Wpływ zanieczyszczenia powietrza
wodociÄ…gi dostarczajÄ… wodÄ™ chlorowanÄ…, w wielu kra-
na trudności z oddychaniem wynika prawdopodobnie
jach (nie tylko tropikalnych) woda z wodociągów nie
z zawartości w nim różnych zanieczyszczeń m.in.
nadaje się do picia, a nawet do płukania ust. Przyczyn
tlenków azotu [4]. Największe zagrożenie powoduje
szybkiego wzrostu liczby zachorowań na nowotwory,
dwutlenek azotu powstajÄ…cy w procesach spalania
alergie oraz inne choroby cywilizacyjne jest oczywiście
paliw w wysokich temperaturach, głównie w silni-
wiele, jednak większość znawców tematu dopatruje się
kach samochodowych i paleniskach elektrowni. Przy
ich przede wszystkim w postępującej degradacji z
ródeł
przewlekłych narażeniach dwutlenek azotu powoduje
wód pitnych [8]. Okazuje się, że coraz większe zanie-
lekkie zapalenie błony śluzowej układu oddechowego,
czyszczenie wód powierzchniowych, gruntowych i głę-
zwiększa podatność układu oddechowego na infekcje,
binowych powodowane powszechnym stosowaniem w
wywołuje podrażnienie spojówek. Narażenie na tlenki
rolnictwie nawozów sztucznych i pestycydów wyrwało
azotu występuje zwykle w połączeniu z ekspozycją
się całkowicie spod kontroli. Człowiek nie potrafi
na inne składniki smogu wielkomiejskiego. Dlatego
również zahamować wzrostu toksyczności ścieków
trudno jest wyróżnić specyficzne skutki określonego
komunalnych, gdyż w domach używa się coraz więcej
składnika zanieczyszczeń powietrza.
chemii do higieny osobistej oraz środków czystości.
Dużym problemem jest emisja zanieczyszczeń
Jakość wody, w tym wody pitnej jest jednym z naj-
ze środków transportu drogowego [5]. Zależy ona
istotniejszych czynników mający wpływ na zdrowie
przede wszystkim od rodzaju samochodu (ciężarowy,
i prawidłowe funkcjonowanie człowieka. Woda dzięki
osobowy), składu chemicznego paliwa, typu silnika,
swoim właściwościom jest najlepszym i najbardziej
stopnia zużycia i obciążenia silnika. Do zachorowania
uniwersalnym rozpuszczalnikiem zarówno ciał stałych
na alergie usposabiają m.in. cząstki spalin silników
jak cieczy i gazów i jest najbardziej rozpowszechnio-
Diesla. Spaliny silników Diesla stanowią mieszaninę
nym zwiÄ…zkiem chemicznym w przyrodzie, znajdu-
gazów o względnie małej masie cząsteczkowej oraz
jącym się w stałym obiegu. Powoduje to, że w wodzie
PiekarskaB i wsp. Stan środowiska przyrodniczego a występowanie alergii i astmy w Polsce  wyniki ECAP 321
rozpuszcza się łatwo i szybko ponad 2500 związków aglomeracji miejsko-przemysłowych. Wykazane za-
chemicznych, które dzisiaj są obecne we wszystkich leżności między powietrzem pochodzącym z zewnątrz
z
ródłach wód pitnych. Aż 97% tych związków jest budynku (subiektywna ocena wpływu powietrza
niewyczuwalna zmysłami. To właśnie one mogą mieć występującego zewnątrz pomieszczeń na samopo-
wpływ na powstawanie chorób alergicznych: astmy, czucie) a chorobami alergicznymi, potwierdzają, iż
atopowego zapalenia skóry i pokrzywki. Z materia- czynniki środowiskowe są istotną grupą czynników
łów, z których zbudowany jest system rozdzielczy, ryzyka. W diagnostyce chorób alergicznych koniecz-
przenikają do wody różne substancje zmieniające jej ne jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych
właściwości i wpływające szkodliwie na zdrowie jej badań uwzględniających koncentrację chemicznych
konsumenta. Główną przyczyną zmian jakości prze- zanieczyszczeń w środowisku przyrodniczym wraz
syłanej wody jest korozja instalacji wodociągowych, z czynnikami fizycznymi, decydującymi o poziomie
która powoduje: ich akumulacji w środowisku oraz o charakterze od-
" zmianę koloru wody i przebarwienia urządzeń działywania na organizm człowieka.
sanitarnych oraz bielizny
Należy również przeprowadzić ocenę ryzyka,
" powstawanie zawiesin produktów korozji i zatyka-
w której wykorzystuje się zależność między występo-
nie siÄ™ instalacji
waniem istniejÄ…cych lub przewidywanych ujemnych
" powstawanie metalicznego posmaku wody
skutków w stanie zdrowia, a poziomem narażenia na
" wzrost toksyczności wody poprzez zawartość nad-
określony czynnik toksyczny [9]. Próba oszacowania
miernych ilości ołowiu, kadmu, miedzi, chlorku
ryzyka zdrowotnego, pozwoli na przewidywanie roz-
winylu lub innych substancji.
miaru skutków zdrowotnych u osób z chorobami aler-
gicznymi i astmÄ…. Ponadto oszacowanie ryzyka, czyli
Podsumowanie
prawdopodobieństwa wystąpienia objawów chorób
alergicznych przy określonym narażeniu, pozwoli na
Przeprowadzone badania i analiza uzyskanych
porównywanie i sumowanie ryzyka z różnych z
ródeł.
wyników pokazują, iż choroby alergiczne są potężnym
Umożliwi również bardziej obiektywną kwantyfikację
problemem współczesnej medycyny o charakterze
skutków oddziaływania środowiska przyrodniczego
epidemiologicznym obejmującej 1/4-1/3 części współ-
na powstawanie chorób alergicznych.
czesnych mieszkańców głównie wysokorozwiniętych
Piśmiennictwo / References
1. ***Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji 6. Rogala B. Choroby alergiczne a genetyka i środowisko.
astmy. Aktualizacja 2007. Medycyna Praktyczna 2008, 1: Alergologia Współczesna 2000, 2(05): 6-8.
1-106.
7. Wolański N. Ekologia człowieka. Podstawy ochrony
2. ***Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji środowiska i zdrowia człowieka. T 2. Ewolucja i dostosowanie
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Aktualizacja 2006. biokulturowe. Wyd PWN, Warszawa 2006.
Medycyna Praktyczna 2007, 2: 1-98.
8. Montana B. Woda, nie wystarczy żeby żyć, ale bez niej żyć
3. ***Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia się nie da. Hydropure Polska, Wrocław 2000.
2001 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150
9. Kulka E, Rzychoń D. Podstawy oceny ryzyka zdrowotnego
z póz
n. zm.).
spowodowanego zanieczyszczeniem środowiska. [w:]
4. Siemiński M. Środowiskowe zagrożenia zdrowia. PWN, Janikowski R (red.). Środowisko a zdrowie. Polityka,
Warszawa 2007. zarzÄ…dzanie, komunikowanie. Wyd Ekonomia i Åšrodowisko,
Białystok 2004: 85-99.
5. McCreanor J, Cullinan P, Nieuwenhuijsen MJ et all.
Respiratory Effects of Exposure to Diesel Traffic in Person
with Astma. The New England Journal of Medicine 2007,
357: 2348-2358.