OSOBY 50+ W POLSCE
NA RYNKU PRACY 
SZANSE I ZAGROŻENIA
Barbara Szatur-Jaworska
Instytut Polityki Społecznej
Uniwersytet Warszawski
Stadia rozwoju zawodowego według
D.E.Supera
do 14 lat: rośnięcie - identyfikacja w rodzinie i
w szkole
15-24 lata: eksploracja   przymierzanie roli
zawodowej w szkole i w pracy
25-44 lata: stabilizacja na wybranym polu
działania
45-64 lata: zachowanie status quo
65 lat i więcej: schyłek kariery  poszukiwanie
ról społecznych zastępujących zawodową
Liczba osób odchodzących z rynku pracy
w wieku między 50 a 80 lat w 1997 r. -
Polska
30000
20000
10000
mężczyz
ni
0 kobiety
50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80
WIEK
Liczba osób odchodzących z rynku pracy
w wieku między 50 a 80 lat w 2002 r. -
Polska
40000
30000
20000
10000
mężczyz
ni
0
kobiety
50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80
WEK
I
Znaczenie pracy zawodowej dla człowieka
z
ródło dochodów,
podstawowy czynnik określający miejsce
człowieka w strukturze społecznej,
zaspokajanie potrzeb psychospołecznych
(poczucie własnej wartości i użyteczności,
samorealizacja),
z
ródło kontaktów społecznych,
czynnik organizujący budżet czasu i
mobilizujący do systematycznej aktywności.
Czynniki ograniczajÄ…ce w krajach
rozwiniętych zatrudnienie osób
starzejÄ…cych siÄ™ i starych
1. uwarunkowania ekonomiczne i społeczne (m.in.
bezrobocie, ageism, wyższe koszty pracy starszych
pracowników, zapotrzebowanie rodzin na pracę
starzejących się osób, systemy emerytalne
zachęcające do stosunkowo wczesnego kończenia
kariery zawodowej);
2. organizacja pracy i technologia (m.in. tempo pracy,
nowości techniczne, brak odpowiednich szkoleń dla
pracowników);
3. cechy osób starszych (m.in. relatywnie niski poziom
wykształcenia, zły stan zdrowia, kłopoty z adaptacją do
nowych warunków, zmęczenie pracą).
Międzynarodowa debata o zatrudnieniu
osób starzejących się i starych
1980  rekomendacja nr 162 MOP w sprawie
starszych pracowników
2000  Karta Turyńska (G-8) Towards active
ageing
2000 - Des réformes pour une societé
vieillissante (OECD)
2001  Sztokholm, 2002  Barcelona: UE
2002 - II Åšwiatowe Zgromadzenie w sprawie
Starzenia siÄ™ (ONZ)
Zasady polityki rynku pracy wg MOP
II Åšwiatowe Zgromadzenie w sprawie
Starzenia siÄ™ (Madryt, 2002 r.)
Stopniowe i łagodne przechodzenie od aktywności do
bierności zawodowej i umożliwienie ludziom starszym
pozostawania aktywnymi tak długo, jak tego pragną.
Zapobieganie dyskryminacji ludzi starszych na rynku
pracy.
Umożliwienie osobom starszym udziału w kształceniu
ustawicznym.
Wykorzystywanie nowych technologii informatycznych i
komunikacyjnych do włączania starszych osób w rynek
pracy.
Równe traktowanie przez systemy zabezpieczenia
społecznego kobiet i mężczyzn, między innymi w sprawie
wieku przechodzenia na emeryturÄ™.
Aktywna polityka społeczna
Unia Europejska
Sztokholm: w 2010 r. wskaz
nik
zatrudnienia w osób w wieku 55-64 lata
 50% (2002 UE: 38,7%).
Barcelona: do 2010 r. wzrost efektywnego
wieku emerytalnego o 5 lat tzn.
przeciętnie do 65,4 (2002 UE: 60,5).
Odrzucenie  kultury wcześniejszej
emerytury i zachęcenie osób starszych
do pozostawania na rynku pracy.
Zalecenia UE a sytuacja w Polsce
W Polsce w 2002 r. wskaz
nik zatrudnienia osób
w wieku 55-64 lata wynosił 30% (40% -
mężczyz
ni i 22% kobiety).
W 2002 r. w Polsce przeszło na emerytury nie
wcześniej niż po osiągnięciu ustawowego wieku
emerytalnego tylko 13,5% kobiet i tylko 29%
mężczyzn.
Wskaz
nik zatrudnienia w populacji 50+ -
Polska
70
70
60
60
50
50
50-54
40
55-59
40
30
60-64
30
65+
20
20
10
10
0
0
ogółem mężczyz
ni kobiety
ogółem mężczyz
ni kobiety
1992 (BAEL)
2001 (BAEL)
Stopa bezrobocia w populacji 50+ -
Polska
2001 (BAEL)
1992 (BAEL)
20
18
16
14
14
12
12
10
10
8
50-54
8
55-59
6
60-64
6
65+
4
4
15+
2
2
0
0
ogółem
ogółem
Czynniki ograniczające aktywność osób
starszych na polskim rynku pracy
czynniki makroekomiczne i demograficzne;
uwarunkowania wynikajÄ…ce z prowadzonej
polityki społecznej;
postawy uczestników rynku pracy;
uwarunkowania osobiste.
Ograniczenia aktywności - czynniki
makroekomiczne i demograficzne
wysoki poziom bezrobocia,
ogólny spadek poziomu aktywności ekonomicznej
Polaków,
spadek w latach 90. XX w. opłacalności produkcji rolnej;
modernizacja technologiczna polskiej gospodarki;
przyrost liczby ludności w wieku produkcyjnym (na
rynku pracy są dwa wyże demograficzne: z lat 50. i z
poczÄ…tku lat 80. XX w.) powodujÄ…cy spadek
zainteresowania zatrudnianiem osób w wieku
niemobilnym produkcyjnym i poprodukcyjnym.
Ograniczenia aktywności - uwarunkowania
wynikające z prowadzonej polityki społecznej
ułatwienia  szczególnie w pierwszej połowie lat
90. XX w.  w przechodzeniu na wcześniejsze
emerytury i renty, z czego skorzystała ogromna
liczba osób obawiających się zwolnień z pracy i
bezrobocia
wdrażanie nowego systemu emerytalnego 
starzejÄ…cy siÄ™ pracownicy decydujÄ… siÄ™ na
wcześniejsze odejście z pracy, aby zdążyć
skorzystać z wygasających przywilejów;
orzecznictwo polskich sądów pracy i
ubezpieczeń społecznych (wiek emerytalny
niepodlegajÄ…cÄ… dyskusji przyczynÄ…
uzasadniajÄ…cÄ… wypowiedzenie umowy o pracÄ™).
Ograniczenia aktywności - postawy
uczestników rynku pracy
naciski ze strony pracodawców i
współpracowników na wcześniejsze
odchodzenie na emeryturÄ™,
niechęć pracodawców do finansowania szkoleń
starszych pracowników,
niechęć pracodawców do zatrudniania nowych
pracowników w starszym wieku.
Ograniczenia aktywności - uwarunkowania
osobiste po stronie osób starszych
poziom wykształcenia starszych pracowników niższy w
porównaniu z młodszymi,
niedostosowanie kwalifikacji zawodowych osób starszych
do obecnych potrzeb gospodarki,
zły stan zdrowia osób starzejących się i starych,
ograniczający ich zdolność do pracy,
zmęczenie pracą i chęć odpoczynku na emeryturze lub
rencie,
obawy przed zwolnieniem z pracy i staniem siÄ™ osobÄ…
bezrobotną, wywołane przez niepewność sytuacji na rynku
pracy,
chęć  szczególnie dotyczy to kobiet  zajęcia się wnukami
i pomagania dorosłym dzieciom w sprawach domowych.
Osoby 50+ jako zasób rynku pracy
doświadczenie,
skoncentrowanie na pracy (obowiÄ…zki rodzinne
mniejsze niż w przypadku osób mających małe
dzieci),
dokładność i zdyscyplinowanie,
lojalność wobec pracodawcy i przywiązanie do
miejsca pracy,
lepsze zrozumienie potrzeb starzejÄ…cej siÄ™
populacji klientów.
Osoby 50+ jako aktorzy rynku pracy
organizacje podmioty
pozarzÄ…dowe publiczne
człowiek
pracodawcy
starzejÄ…cy siÄ™
zwiÄ…zki
media
zawodowe