7
7
Niemcy są krajem nowatorskich po-
mysłów. Centralne znacznie odgry-
Edukacja,
wają edukacja, nauka, badania nau-
kowe i rozwój. W Europie bez granic i
w S
wiecie zglobalizowanych rynków
nauka, edukacja dostarcza S
rodków umożli-
wiających korzystanie z szans, które
stwarzają otwarte granice oraz S
wia-
towe sieci wiedzy. Niemiecki system
badania naukowe
oS
wiaty i szkolnictwa wyższego pod-
dawany jest radykalnemu procesowi
odnowy. Widać już pierwsze rezulta-
ty: Niemcy to jeden z najpopularniej-
szych krajów wS
ród studentów zagra-
nicznych, miejsce czołowych badań
międzynarodowych oraz opracowań
patentowych.
106 Niemcy w S
wietle faktów i liczb Niemcy w S
wietle faktów i liczb 107
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
Innowacyjne
badania: Niemcy w W międzynarodowym
dziedzinie wielu
przyszłoS
ciowych
technologii wytyczają
współzawodnictwie o
kierunek rozwoju
najlepsze mózgi
Martin Spiewak
Sławę Niemiec jako oS
rodka akademickiego oraz  kraju poe- Uczelnie niemieckie
W Niemczech na wyższych uczel-
tów i myS
licieli ugruntowały takie nazwiska, jak Humboldt i
niach studiuje obecnie 1,96 miliona
Einstein, Hegel i Planck. Już w okresie S
redniowiecza do
osób, w tym 937 tys. kobiet (48
proc.). Łącznie istnieją 372 szkoły
nowo założonych wówczas uniwersytetów w Heidelbergu,
wyższe, w tym 102 uniwersytety i
Kolonii i Greifswaldzie pielgrzymowali żacy z całej Europy.
167 wyższych szkół zawodowych.
W czasach póx
niejszych, po zreformowaniu uniwersytetu
Niemcy  wraz z USA i Wielką Bryta-
przez Wilhelma von Humboldta (1767 1835), uczelnie nie- nią  należą do krajów, w których
najchętniej studiują studenci zagra-
mieckie stały się nawet ideałem dla ambitnego S
wiata aka-
niczni.
demickiego. Według koncepcji Humboldta uniwersytet był
miejscem niezależnych poszukiwań w dziedzinie poznania.
Tutaj badania naukowe i praca dydaktyczna miały stanowić
jednoS
ć. Oznaczało to, że wykładowcami mogli być tylko
Życie na uczelni:
tacy profesorowie, którzy poznali swoją dziedzinę przez
liczba studentów i
pryzmat własnych doS
wiadczeń badawczych. RównoczeS
-
studentek jest obec-
nie zarówno profesorowie, jak i studenci, nieograniczeni nie prawie równa
żadną cenzurą państwową, winni byli poS
więcać się jedy-
nie sprawom nauki.
Bez czasu spędzonego w niemieckim laboratorium lub
na sali wykładowej trudno było w nauce do czegoS
dojS
ć. Na
początku XX wieku jedną trzecią wszystkich Nagród Nobla
otrzymali naukowcy niemieccy. Ich innowacje  teoria
względnoS
ci i rozszczepienie jądra atomu, odkrycie prątka
grux
licy czy też promieniowania rentgenowskiego  zmieni-
ły S
wiat.
Stany Zjednoczone swoją obecną rolę kraju o najlep-
szym na S
wiecie poziomie rozwoju nauki zawdzięczają także
badaczom niemieckim. Setki uczonych, w tym wielu Żydów,
108 Niemcy w S
wietle faktów i liczb Niemcy w S
wietle faktów i liczb 109
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
Ranking uniwersytetów:
 Zgodnie z tradycją
jak Albert Einstein, uciekając przed reżimem hitle- wych i pracy dydaktycznej w ramach coraz bardziej zaostrzają-
Najstarszy: Uniwersytet im. Karola
przyszłoS
ciowy :
rowskim znalazło nową ojczyznę na amerykańskim cego się współzawodnictwa międzynarodowego i ponowne
Uniwersytet im. Ruprechta w Heidelbergu (zał.1386)
uniwersytecie lub w instytucie badawczym. Dla badań uzyskanie czołowej pozycji. Zmiana przepisów o szkolnictwie
Karola Ruprechta w Największy: Uniwersytet Koloński 
Heidelbergu
47 tys. studentów
niemieckich ich emigracja była natomiast brzemienną w wyższym daje uniwersytetom większe możliwoS
ci działania,
Najbardziej atrakcyjny dla naukow-
skutki stratą, sięgającą aż czasów współczesnych. pensje profesorskie w większym stopniu uzależni się od wyni-
ców zagranicznych: Uniwersytet w
ków ich pracy. Znane uniwersytety próbują poprawić swój wi- Konstancji wg rankingu badań nau-
kowych Fundacji Alexandra von
zerunek, a różnego rodzaju rankingi jakoS
ci szkół wyższych oraz
Reformy w imię międzynarodowego współzawodnictwa
Humboldta
Rodzaje ukończenia studiów/tituły ich popularnoS
ci zwiększają współzawodnictwo.
O największej działalnoS
ci nauko-
bachelor
Gdy przyjrzeć się uniwersytetom jako całoS
ci, okaże się, że Realizacji tego celu służy także tzw. inicjatywa dosko- wo badawczej: Uniwersytet Tech-
master
niczny w Monachium i Uniwersytet
mimo ogólnie dobrej jakoS
ci pracy dydaktycznej nie udaje im nałoS
ci, podjęta z myS
lą o uniwersytetach niemieckich. Ponad
dyplom
im. Ludwika Maksymiliana w Mona-
magister się  tak jak dawniej  uplasować w czołówce międzynarodo- rok trwały dyskusje nad kształtem tego pomysłu, prowadzone
chium wg rankingu Centrum Rozwo-
egzamin państwowy
wej. Politycy i uczelnie trafnie oceniając ten stan rzeczy wpro- pomiędzy instytucjami państwowymi a landowymi, ponoszą- ju Uczelni
doktorat
Największy uniwersytet prywatny:
wadzili szereg reform. Innowacje te są na najlepszej drodze cymi wspólnie odpowiedzialnoS
ć za rozwój nauki i badań
Uniwersytet Katolicki w Eichst�tt-In-
do dokonania zasadniczych przeobrażeń w krajobrazie akade- naukowych. Od czerwca 2005 roku wiadomo, że uczelnie
golstadt liczący 4800 studentów
mickim w Niemczech. Żadna inna dziedzina życia społeczne- przez pięć lat otrzymają niecałe dwa miliardy euro. Pieniądze
Niemieckie Towarzystwo Badawcze
Bachelor i master
go nie podlega obecnie działaniu tak dużych zmian, jak sys- te przeznaczy się na wspieranie szkół doktoranckich, kształ-
Deutsche Forschungsgemeinschaft
W praktyce często jeszcze istnieją
równolegle stare i nowe modele tem edukacji. Obejmują one przechodzenie na dwustopniowy cących nowy narybek naukowców, wybijających się oS
rod- (DFG) jest centralną, samorządną
organizacją, zajmującą się sprawami
studiów oraz możliwoS
ci ich
model studiów z możliwoS
cią uzyskania tytułów bachelor i mas- ków w okreS
lonych dyscyplinach badań (tzw. clusters of ex-
nauki. Wspiera ona przedsięwzięcia
ukończenia. W semestrze zimowym
ter, dopuszczenie pobierania czesnego za studia, wprowadze- cellence) oraz rozwijanie profilu badawczego do dziesięciu
naukowo-badawcze, przekazując
2005/06 na uczelniach niemieckich
S
rodki przede wszystkim uczelniom
było 3800 kierunków, kończących nie testów przyjęć czy też pojawienie się prywatnych form wybranych elitarnych uniwersytetów.
wyższym. Dodatkowo wspiera
się nadaniem tytułu bachelor i mas-
kształcenia akademickiego i intensyfikację partnerstwa strate- Główna opdowiedzialnoS
ć za stronę organizacyjną
współpracę pomiędzy naukowcami
ter; do nowej struktury dostosowa-
gicznego szkół wyższych i instytucji pozauniwersyteckich.  inicjatywy doskonałoS
ci spoczywa w rękach najważniejsze-
oraz prowadzi działalnoS
ć doradczą
no zatem dotychczas ok. jednej
trzeciej kierunków. Reformy te mają na celu wzmocnienie pozycji badań nauko- go finansisty badań naukowych  Niemieckiego Towarzystwa Ba- dla parlamentów i władz.
Studia w Niemczech  najważniejsze fakty w S
wietle liczb
+
Najpopularniejsze kierunki Atrakcyjne dla przyszłych elit międzynarodowych Ulubiony oS
rodek akademicki Tytuły ukończenia studiów mają coraz częS
ciej międzynarodowy charakter
Z 300 tys. osób rozpoczynających studia w semestrze Odsetek obcokrajowców rozpoczynających studia w Niem- Odsetek studentów zagranicznych potwierdza atrak- WiększoS
ć egzaminów kończących studia to egzamin magisterski
zimowym 2004/2005 niecałe 146 tys. to kobiety (49%) czech wyrax
nie wzrósł w ubiegłych latach cyjnoS
ć Niemiec jako oS
rodka uczelnianego lub dyplomowy, ale tytuły bachelor i master zyskują coraz bardziej
na znaczeniu
19,1%
18,8% 19,0%
Prawo, ekonomia, nauki społeczne 20 tytu bachelor i master
18,4% USA 27,7%
17,4% egzaminy nauczycielskie
5%
93079 17,1%
18 16,8% Wielka Brytania
12,1% 10%
Nauki inżynieryjne
15,0%
16 Niemcy
11,4%
59894 14,3%
14,0%
14 Francja 10,5%
Językoznawstwo i kulturoznawstwo
doktoraty
59081
Australia 8,9%
12
10,8% 10% dyplom
Matematyka, nauki przyrodnicze
42%
Japonia 4,1%
10
54946
Rosja 3,2%
8
Medycyna
Liczby nie odzwierciedlają
Hiszpania 2,7%
12396
6
jeszcze nowych kierunków koń-
Belgia 2,0% czących się tytułem bachelor i
1992 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
ukończenie wyższej
master. W 2003 roku zdano
Stand 2002
Włochy 1,7%
szkoły zawodowej
zaledwie 5500 takich egzami-
33%
nów końcowych, w następnym
roku już 11500
110 Niemcy w S
wietle faktów i liczb Niemcy w S
wietle faktów i liczb 111
Quelle: Statistisches Bundesamt, OECD
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
dawczego (DFG). Długofalowe skutki rokuje szczególnie częS
ć i pulsująca życiem  prawie w każdym większym mieS
cie nie-
inicjatywy, w ramach której nagradzane będą przedstawia- mieckim znajduje się szkoła wyższa. Sama tylko Nadrenia Pół-
ne przez uniwersytety projekty reform, zmierzające do wybi- nocna-Westfalia posiada 15 uniwersytetów i 25 wyższych szkół
cia się w nadchodzących latach na czoło międzynarodowych zawodowych oraz 8 akademii sztuk pięknych. Wiele z nich za-
badań naukowych. Minęły zatem czasy, w których szkolnictwo łożono w latach 60. i 70.  czasach wielkiej ekspansji szkolnic-
DziałalnoS
ć badawcza na uczelniach
wyższe opierało się w dużej mierze na egalitarnych zasadach, twa wyższego. Wtedy liczba studentów zwiększyła się pięcio-
Niemieckie uniwersytety, w oparciu
o zasadę  jednoS
ci działalnoS
ci a studia i działalnoS
ć dydaktyczna były w zasadzie równoważ- krotnie w ciągu dwóch dziesięcioleci. Szczególnie szybko
naukowo-badawczej i pracy dydak-
ne na każdym uniwersytecie niemieckim. wzrosła liczba studentek, które obecnie pod względem iloS
ci
tycznej , są nie tylko miejscem
prawie dogoniły swoich uniwersyteckich kolegów.
nauczania studentów, ale także
miejscem prowadzenia najlepszych Obecnie w Niemczech studiują dwa miliony młodych
System szkolnictwa wyższego
badań naukowych. Warunkiem
ludzi. Ponad dwie trzecie uczniów jednego rocznika rozpoczy-
tego jest intensywna współpraca
Po II wojnie S
wiatowej ukształtował się w Niemczech krajobraz na studia wyższe. Ale mimo tendencji zwyżkowej w porówna-
naukowców i placówek naukowo-
Odskocznia do udanej
badawczych w kraju i za granicą. naukowy, który  poszerzony jeszcze raz w wyniku zjednocze- niu z innymi krajami liczba ta znajduje się poniżej przeciętnej.
kariery zawodowej: ukoń-
Uniwersytety otrzymują S
rodki
nia w 1990 roku  jest tak bardzo urozmaicony, jak nigdy do- Z jednej strony przyczną jest stosunkowo niski odsetek ucz-
czone studia wyższe
z budżetu państwa, od fundacji lub
tąd. Osoby pragnące dzisiaj rozpocząć studia w Niemczech mo- niów, którzy kończą szkołę z prawem do podjęcia nauki w szko-
za zlecenia badawcze ze x
ródeł
trzecich. gą wybierać spoS
ród 372 uczelni, znajdujących się na terenie łach wyższych. Z drugiej strony niecała jedna trzecia maturzys-
całego kraju. W wielkomiejskiej metropolii czy w otoczeniu tów wybiera kształcenie zawodowe w ramach sprawdzonego
zieleni, stara i dostojna czy supernowoczesna, mała czy wielka systemu dwutorowego (patrz str. 119). W przypadku wielu za-
wodów  na przykład rzemieS
lniczo-technicznych lub pomoc-
niczych zawodów medycznych  system ten daje bowiem wy-
kształcenie, wymagające w innych krajach odbycia studiów.
System oS
wiaty
Także w przeciwieństwie do innych krajów uniwersy-
tety prywatne odgrywają stosunkowo niewielką rolę: 97 pro-
W Niemczech wszystkie dzieci ob- uczniów. Szkoła realna, do której uczęszcza 1,4 miliona
Uniwersytety prywatne
cent studentów studiuje na uczelniach publicznych. Uczelnie
jęte są obowiązkiem uczęszczania dzieci, znajduje się pomiędzy szkołą główną a gimna-
Obok niepaństwowych uczelni wy-
te pracują pod kontrolą i kierownictwem państwa, oferują
do szkoły przez dziewięć lat. W po- zjum. Obejmuje ona od 5. do10. klasy i kończy się S
wia-
znaniowych poczynając od lat 70.
szczególnych 16 krajach związko- dectwem szkoły S
redniej ( Mittlere Reife ). Gimnazjum
(jeszcze) bezpłatne wykształcenie akademickie i są zasadni-
powstało także szereg uznawanych
wych przepisy dotyczące szkolnic- daje obecnie 2,4 miliona uczniów pogłębione wykształ-
czo dostępne dla każdego, kto posiada prawo do podjęcia stu- przez państwo prywatnych szkół
twa są różne. Z reguły dzieci od 6. roku życia przez cenie ogólne. W zależnoS
ci od kraju związkowego koń-
wyższych. Obecnie istnieje w Niem-
diów wyższych w formie matury (lub innego porównywalne-
cztery lata uczęszczają do szkoły podstawowej. Po jej czy się po 12 lub 13 latach uczęszczania do szkoły
czech około 100  przeważnie ma-
ukończeniu przechodzą do jednej ze szkół S
rednich: S
wiadectwem dojrzałoS
ci, upoważniającym do podjęcia
go certyfikatu). Począwszy od lat 70. powstało kilka niezależ-
łych  uczelni finansowanych ze
szkoły głównej, szkoły realnej lub gimnazjum. Szkoły te studiów wyższych. W większoS
ci szkół lekcje trwają pół
S
rodków prywatnych, w tym 15 uni-
nych, bezwyznaniowych uczelni, finansujących się z opłat
różnią się od siebie zakresem wymagań stawianych dnia i kończą się koło południa. Zarówno państwo, jak i
wersytetów, jak European Business
czesnego oraz pieniędzy darczyńców.
uczniom oraz znaczeniem, jakie przypisuje się prakty- kraje związkowe wspierają jednak tworzenie szkół cało-
School w Oestrich Winkel oraz Uni-
ce i teorii. Oprócz tego istnieje szkoła zintegrowana, w dziennych. W roku 2006 na terenie całych Niemiec ma
wersytet Prywatny Witten/Herde-
której uczniowie uczą się równolegle we wszystkich ich być 5 tysięcy. Tym samym będą stanowić 12 proc.
cke, oraz 16 uczelni teologicznych.
grupach osiągnięć. W szkole tej istnieje duża możli- szkół ogólnokształcących. Nauka w szkołach publicz-
Uniwersytety techniczne i wyższe szkoły zawodowe
woS
ć zmiany różnych grup (form szkoły). Szkoła głów- nych jest bezpłatna. Za system oS
wiaty, koordynowany
na obejmuje klasy 5-9 w ramach nauczania obowiązko- przez Konferencje Ministrów OS
wiaty, odpowiadają w
Podczas gdy uniwersytety klasyczne zobowiązane są do upra-
wego, klasa 10. jest fakultatywna. Do ukierunkowa- dużej mierze kraje związkowe.
wiania czystej nauki i oferują cały wachlarz przedmiotów od
nych praktycznie szkół głównych uczęszcza 1,1miliona
archeologii po ekonomię, uniwersytety techniczne (Techni-
sche Universit�t  TU) koncentrują się na kierunkach inżynie-
112 Niemcy w S
wietle faktów i liczb Niemcy w S
wietle faktów i liczb 113
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
FAKTY W PIGUŁCE
1930/1931
1876 Telewizja
Wynalazki i innowacje
Lodówka W wigilijny wieczór 1930 roku
25 marca 1876 roku Carl von Manfredowi von Ardenne
Kraj pomysłów: od roweru aż po
Linde (1842 1934) otrzymał (1907 1997) udało się przepro-
format MP3  niemieccy wynalazcy i wynalazki
patent na pierwszą lodówkę, w wadzić pierwszą elektroniczną
odciskają piętno na współczesnym S
wiecie. Innowacje
której czynnikiem chłodzącym transmisję telewizyjną. Obecnie
był amoniak. W 1993 roku nie- w 95 procentach niemieckich
 made in Germany w skrócie
miecka firma Foron wypuszcza gospodarstw domowych znajdują
na rynek pierwszą lodówkę się odbiorniki telewizyjne. Prze-
 Greenfreeze , w której nie uży- ciętny czas oglądania telewizji
1854
to freonów wynosi 210 minut dziennie
Żarówka
Heinrich G�bel (1818 1893), zegar-
1876
mistrz, wyprzedzał swój czas. Kiedy
1796 Silnik Otto
bowiem w roku 1854 doprowadził w
Homeopatia Zasysanie, sprężanie, zapłon, suw pra-
próżni włókna bambusa do żarzenia,
1891
Pomysł, by podobne leczyć podobnym, cy, wydech: Nikolaus August Otto
nie było jeszcze sieci elektrycznej.
Lot S
lizgowy
doprowadził Samuela Hahnemanna (1832 1891) zapisał się na kartach
Dzisiaj sprzedaje się w Niemczech
Otto Lilienthal (1848 1896) zreali-
(1755 1843) do sformułowania zasady historii techniki jako wynalazca zasady
rocznie 350 milionów żarówek
zował marzenie ludzkoS
ci, kiedy w
homeopatii. Dotychczas tę łagodną me- silnika czterosuwowego, przyspieszając
1891 roku udało się mu odbyć lot
todę leczenia stosowało już 40 procent proces motoryzacji
S
lizgowy na odległoS
ć 25 metrów.
Niemców
Dzisiaj szybuje w Niemczech 7850
samolotów bezsilnikowych
1897
Aspiryna
10 sierpnia 1897 roku che-
mik Felix Hoffmann
(1868 1946) otrzymał w
wyniku syntezy biały pro-
szek: kwas acetylosalicylo-
wy  jak się miało okazać
 cudowny S
rodek
1760 1780 1800 1820 1840 1860 1880 1900 1920 1940
XVIII wiek XIX wiek XX wiek
1900
1817
1885
Rower
Automobil
Zasada poruszania się na dwóch kół-
Dzięki nim ludzie stali się
kach oczarowała szczególnie Karla
mobilni: Carl Benz (1844
von Draisa (1785 1851).Dwukołowa
1929) i Gottlieb Daimler
maszyna ruchoma odniosła na całym
(1834 1900). Dzisiaj w
S
wiecie sukces
Niemczech dopuszczonych
1861 1905
jest do ruchu drogowego po-
Telefon Teoria względnoS
ci
nad 45 milionów samocho-
Wynalazek Philippa Reisa Nie opracował żadnego produktu i nie wyna-
dów osobowych
(1834 1874) zapoczątkował lazł żadnej metody, ale za to wykreował nowe
erę rewolucyjnej technologii wyobrażenie o czasie i przestrzeni. Albert
komunikacji. Nauczycielowi Einstein (1879 1955), który w 1933 roku wy-
matematyki jako pierwszemu emigrował z Niemiec, był pierwszą gwiazdą
udało się przekształcić nauki. Stworzony przez niego wzór: E=mc2
dx
więki i słowa w prąd elekt-
ryczny i odtworzyć w innym
miejscu w postaci dx
więku
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
FAKTY W PIGUŁCE
Innowacje  made in Germany
1995
MP3
Dla milionów dzieci od-
1957
twarzacze MP3 to najlep-
Kołek rozporowy
sza rzecz pod słońcem.
Prosty i genialny. Inaczej
Metodę kompresji dx
wię-
nie da się opisać tego
ków opracował zespół In-
wynalazku  kołka rozporo- 2005
stytutu im. Fraunhofera
wego z tworzywa sztuczne- Airbus A 380
pod kierownictwem
2006
go. Dla Artura Fischera  Największy odrzutowiec linio-
Karlheinza Brandenburga
Neutralne dla klimatu
 mistrza patentowego  wy S
wiata  airbus A 380 to
mistrzostwa S
wiata
patent na kołek jest jedy- europejska historia sukcesu z
To także jedna z innowacji: Mis-
nie jednym z ponad 5 ty- udziałem niemieckiej techniki.
trzostwa R
wiata w Piłce Nożnej
sięcy patentów, które Wiosną 2005 roku gigant
2006 w Niemczech to pierwsza
otrzymał w ciągu swojej przestworzy odbył swój dzie-
wielka impreza sportowa, która
długiej działalnoS
ci jako wiczy lot
dzięki wykorzystaniu nowoczes-
przedsiębiorca
1939
nych metod inżynierii S
rodowiska
1994
Silnik odrzutowy
1976 będzie obojętna dla klimatu
Samochód z ogniwem paliwowym
Już będąc studentem Hans
Monitor ciekłokrystaliczny
Już w 1838 roku Christian Friedrich Sch�nbein
von Ohain (1911 1998) po- 1969
PrzyszłoS
ć monitorów to
(1799 1868) opracował zasadę funkcjonowania
szukiwał nowych rozwiązań
Karta chipowa
urządzenia duże i płaskie 
ogniwa paliwowego. Ale dopiero w 1994 roku
dla silnika do samolotów. Je- Swoim patentem
dzięki nowoczesnym ciek-
DaimlerChrysler wykorzystał jego potencjał w
go wizja polegała na tym, by
DE 19 4577 C3 J�rgen Dethloff
łym kryształom. Pierwsze
pierwszym na S
wiecie samochodzie napędza-
siły napędowej dostarczało
(1924 2002) i Helmut Gr�ttrup
zaoferowała na sprzedaż
nym ogniwem paliwowym
 pchnięcie . W 1939 roku z
(1916 1981) otworzyli wrota
darmsztadzka firma Merck
Rostoku wystartował pier- dla rozwoju społeczeństwa infor-
w 1904, przełom nastąpił
wszy samolot odrzutowy
macyjnego. Wynaleziona przez
w 1976 roku dzięki substan-
nich karta chipowa jest w posta-
cjom o lepszych optycz-
ci karty czekowej, telefonicznej
nych i chemicznych ce-
lub karty pacjenta stałym ele-
chach wyS
wietlania obrazu
mentem życia codziennego
1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
XX wiek XXI wiek
1941
Komputer
1979
1986
Niechęć do rozwiązywania
Kolej magnetyczna
Skaningowy mikroskop
zadań matematycznych spo-
Pierwsza kolej magnetyczna jex
dzi-
tunelowy
wodowała, że Konrad Zuse
ła w Hamburgu. Dzisiaj niemiecki
Umożliwia obserwację naj-
(1910 1995) wynalazł pier-
Transrapid pędzi z szybkoS
cią 430
mniejszych elementów mate- 2002
wszą binarną maszynę liczą-
kilometrów na godzinę z lotniska do
rii: atomów. Niemiec Gerd Bin- Windy blix
niacze
cą  Z3. Pierwszy komputer
1963
centrum Szanghaju. Na genialny po-
nig i Szwajcar Heinrich Rohrer Czy dwie windy mogą niezależnie
rozwiązywał cztery podsta-
Skaner
mysł budowy pociągu magnetycz-
otrzymali w 1986 roku Nagro- od siebie poruszać się w jednym
wowe działania arytmetyczne
Wynalazca poprzednika faksu Rudolf Hell
nego wpadł inżynier Hermann Kem-
dę Nobla w dziedzinie fizyki za szybie? Umożliwia to supernowo-
w ciągu trzech sekund. Był to
(1901 2002) już w latach 20. wpadł na pomysł
per (1892 1977) już w 1933 roku
ten decydujący krok w S
wiat czesna technika sterowania firmy
początek ery cyfrowej. Obec-
rozkładania tekstów i obrazów na punkty i linie.
nanotechnologii Thyssen Krupp. Blix
niacze windy
nie sprzedaje się 150 milio-
Wynaleziony przez niego aparat Hellschreiber
otwierają nowe aspekty planowa-
nów komputerów osobistych
transmitował po raz pierwszy tekst i obraz na duże
nia budynków
rocznie, w samych Niem-
odległoS
ci. W 1963 roku wynalazł pierwszy skaner
czech  siedem milionów
rozkładający barwne oryginały
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
Wilhelm von Humboldt:
z Europy Wschodniej i Azji. Niemcy są po USA i Wielkiej Bry- DAAD, Niemiecka Centrala
utworzony przez niego w Wymiany Akademickiej
tanii najważniejszym krajem, do którego na studia przyjeż-
Niemczech uniwersytet
Niemiecka Centrala Wymiany Aka-
dżają cudzoziemcy.
był miejscem niezależ-
demickiej (DAAD) jest wspólną in-
nych poszukiwań w dzie-
stytucją uczelni niemieckich. Jej za-
Ten sukces w zakresie internacjonalizacji niemieckich
dzinie poznania
danie polega na rozwijaniu kontak-
szkół wyższych należy zawdzięczać wspólnym staraniom uni-
tów międzyuczelnianych z zagranicą
wersytetów i polityki. W tym celu kilka lat temu wspólnie z aka-
przede wszystkim poprzez wymianę
studentów i naukowców. Jej progra-
demickimi organizacjami rozpoczęto za granicą kampanię na
my są z reguły dostępne dla wszyst-
rzecz poprawy wizerunku uczelni niemieckich. Różne uczelnie
kich kierunków oraz wszystkich kra-
uczestniczyły ponadto, korzystając z państwowej pomocy, w
jów. W równym stopniu mogą z nich
korzystać cudzoziemcy i Niemcy.
zakładaniu uczelni partnerskich za granicą, między innymi w
DAAD posiada na całym S
wiecie sieć
Singapurze (Monachijski Uniwersytet Techniczny), w Kairze
biur, lektorów i związków byłych sty-
(uniwersytety z Ulm i ze Stuttgartu) oraz w Seulu (Wyższa
pendystów i prowadzi na miejscu
działalnoS
ć informacyjno-doradczą.
ryjnych i przyrodniczych. Uniwersytety te, cieszące się sławą Szkoła Muzyczna z Weimaru). Za realizację takich inicjatyw
kux
ni niemieckiej sztuki inżynieryjnej, są szczególnie popu- zagranicznych odpowiedzialna jest z reguły Niemiecka Cen-
larne wS
ród studentów zagranicznych. trala Wymiany Akademickiej DAAD, wspierająca wymianę stu-
Pod koniec lat 60. powstał ponadto właS
ciwy dla Nie- diujących i naukowców z krajami na całym S
wiecie. Centrala
miec typ uczelni  wyższa szkoła zawodowa (Fachhochschu- ta posiada biura, lektorów i związki byłych stypendystów w
le  FH), która znalazła wielu naS
ladowców także za granicą. ponad stu krajach. DAAD uczestniczyła również w tworzeniu
Ponad jedna czwarta wszystkich studentów uczy się obecnie
w takich szkołach, a w niektórych krajach związkowych  w
tak zwanych akademiach zawodowych (Berufsakademie),
Dwutorowy system kształcenia zawodowego
prowadzących bardzo intensywną współpracę z przedsiębior-
stwami. Do wyższych szkół zawodowych studentów przycią-
CzymS
niespotykanym na skalę nia zawodowego odsetek młodzieży bez zawodu lub
ga przede wszystkim szybka możliwoS
ć zdobycia zawodu 
międzynarodową jest dwutorowy miejsca nauki zawodu utrzymuje się w Niemczech na
studia z reguły trwają tutaj trzy lata  oraz ich praktyczne
Internacjonalizacja
system kształcenia zawodowego. stosunkowo niskim poziomie. W grupie wiekowej 15-19
Obecnie na niemieckich uczelniach ukierunkowanie. Napięty tok studiów oraz egzaminy w trak-
W ramach tego systemu przewa- lat wynosi on zaledwie 1,8 procent. Kształcenie to fi-
przebywa 246 tys. studentów zagra-
żająca częS
ć młodzieży, około 60 nansowane jest przez zakłady pracy, które płacą ucz-
cie studiów umożliwiają skrócenie przeciętnego czasu studio-
nicznych, z których prawie co czwar-
procent, uczy się po skończeniu szkoły jednego z 350 niom zawodu wynagrodzenie, oraz przez państwo, które
wania. Nie oznacza to jednakże rezygnacji z naukowoS
ci. Tak-
ty już w Niemczech uzyskał prawo
państwowo uznawanych zawodów. Taki początek życia ponosi koszty szkoły zawodowej. Obecnie zawodowym
do podjęcia studiów wyższych. Ale i że w 170 wyższych szkołach zawodowych prowadzi się bada-
zawodowego różni się od czysto szkolnego kształcenia kształceniem młodzieży zajmują się 643 tys. zakładów
za granicą studiuje 62 tys. Niem-
zawodowego, praktykowanego w wielu państwach. Trzy pracy, tzw. służby publiczne oraz przedstawiciele wol-
nia naukowe, ale w dużym stopniu o charakterze stosowanym
ców. Do najpopularniejszych krajów
lub cztery dni w tygodniu ma miejsce nauka praktyczna nych zawodów. 80 procent miejsc nauki zawodu udos-
i w bliskim kontakcie z przemysłem.
należą Wielka Brytania, USA, Szwaj-
w zakładzie pracy; w jeden lub dwa dni w tygodniu od- tępniają przedsiębiorstwa małej i S
redniej wielkoS
ci.
caria, Francja i Austria.
bywa się teoretyczne kształcenie zawodowe w szkole
Kto kształci zawodowo?
zawodowej. Kształcenie trwa od dwóch do trzech i pół
pozostałe
Studenci zagraniczni zawody 5,9 %
lat. Połączenie teorii z praktyką gwarantuje wysokie
wolne zawody
9,2 %
kwalifikacje rzemieS
lników i robotników wykwalifikowa-
Niemcy są atrakcyjnym oS
rodkiem akademickim dla młodych
nych. Kształcenie zawodowe otwiera ponadto drogę do
kariery, która poprzez dokształcanie prowadzi do dyplo-
ludzi z całego S
wiata. Na niemieckich uczelniach studiuje 246
mu mistrza. Ze względu na dwutorowy system kształce-
tys. cudzoziemców, o 70 proc. więcej niż w 1995 roku. Obec- przemysł
i handel
rzemiosło
nie ponad co dziesiąty student pochodzi z zagranicy, głównie 53 %
31,8 %
118 Niemcy w S
wietle faktów i liczb Niemcy w S
wietle faktów i liczb 119
Quelle: Statistisches Bundesamt 2003
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
Proces boloński
kilkuset kierunków z obcym językiem wykładowym (często jak i politycy żądają, by w przyszłoS
ci także i studiujący wnieS
- Ograniczenie liczby przyjmowanych
Wspólnie ze swoimi europejskimi studentów
angielskim) na niemieckich uczelniach. li swój wkład w jego finansowanie, w innym bowiem przy-
sąsiadami Niemcy w 1999 roku Ze względu na olbrzymie zaintereso-
Ponadto coraz więcej wydziałów zmienia tok studiów padku uczelnie niemieckie przestaną być konkurencyjne. Kil-
wyznaczyły sobie w Bolonii cel utwo- wanie niektórymi kierunkami
rzenia do roku 2010 wspólnego studiów, wprowadzono na nich w
na studia kończące się nadaniem stopnia bachelor i master. ka krajów związkowych opracowuje obecnie modele opłat.
europejskiego obszaru szkolnictwa całych Niemczech ograniczenia w
Jak przewiduje  Deklaracja Bolońska podpisana przez państwa Mówi się o sumach w wysokoS
ci 500 euro za semestr. Aby
wyższego. Wynikiem tej reformy przyjmowaniu studentów  tzw.
europejskie, do roku 2010 wszystkie szkoły wyższe przejmą czesne nie działało odstraszająco, absolwenci mają je płacić
jest zmiana toku studiów na numerus clausus. Od semestru zi-
system dwustopniowy, kończący
nową strukturę studiów. Ma ona nie tylko ułatwić wymianę dopiero po ukończeniu studiów, gdy będą dysponować włas- mowego 2005/2006 obowiązuje na
się tytułem bachelor i master, kierunkach objętych takimi ograni-
studentów na kontynencie europejskim, ale jednoczeS
nie zwięk- nymi dochodami.
oraz wprowadzenie punktów zali- czeniami procentowy podział miejsc,
szyć zainteresowanie Europą wS
ród studentów zza oceanu.
czeniowych według uznawanego okreS
lany w skrócie jako  regulacja
w całej Europie systemu. 20 20 60 .
Już dawno przyjęte zwyczaje w akademiach sztuk
Badania naukowe w sektorze gospodarki
20 procent miejsc otrzymują osoby
pięknych i konserwatoriach mają w przyszłoS
ci być praktyko-
z najlepszymi wynikami maturalny-
wane także na innych uniwersytetach. Do niedawna tylko Podczas gdy studia wyższe leżą w wyłącznej gestii uczelni, ba-
mi, które mogą sobie wybrać uczel-
Albert Einstein:
nię. 20 procent miejsc przyznawa-
zrewolucjonizował rozumie- niewielka częS
ć wydziałów wybierała sobie sama studentów. dania naukowe prowadzi się w Niemczech oczywiS
cie także
nie czasu i przestrzeni nych jest w zależnoS
ci od czasu
Na niektórych kierunkach, takich jak medycyna czy psycho- poza uniwersytetami. Tak na przykład sektor gospodarki nie-
oczekiwania. Natomiast największą
logia, na których obowiązuje ograniczenie liczby przyjmowanych mieckiej prowadzi rozległą działalnoS
ć naukowo-badawczą.
liczbę miejsc  60 procent 
będą w przyszłoS
ci przydzielać same
studentów, miejsca na uczelniach przydzielane są centralnie. Niemcy wyprzedzają wyrax
nie inne kraje europejskie pod
uczelnie.
Obecnie coraz więcej szkół wyższych przystępuje do egzami- względem liczby patentów zgłoszonych w Europejskim Urzę-
nowania kandydatów na studia za pomocą testów kwalifika- dzie Patentowym, wynoszącej ponad 23 tysiące Cztery kon-
cyjnych lub rozmów oraz wybierania studentów. cerny niemieckie, Siemens, Bosch, Infineon i BASF, należą do
W styczniu 2005 roku orzeczenie Federalnego Trybu- grupy dwunastu najlepszych na S
wiecie przedsiębiorstw w
nału Konstytucyjnego obaliło kolejne tabu: zwolnienie od opłat dziedzinie międzynarodowych zgłoszeń patentowych. Bada-
za studia. Dotychczas na wyższe wykształcenie łoży w Niem- nia naukowe prowadzone przez sektor gospodarki koncentru-
czech (prawie) wyłącznie państwo. Zarówno profesorowie, ją się na segmencie samochodowym i farmaceutycznym, ale
Niemieccy laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie nauk przyrodniczych i medycyny
Czołowe miejsce wS
ród zgłoszeń patentowych
Z ogólnej liczby 123706 patentów zgłoszonych w Europejskim Urzędzie Patentowym w roku 2004 przypadło na
Niemcy
23044
1 2 3 4 5 6 7 8 Francję 8079
Holandię 6974
USA 26
Wielką Brytanię 4791
1
Z 76 dotychczasowych laureatów Na- reatami byli Robert Koch, Max Planck, 1901 Conrad R�ntgen
Szwajcarię 4663
grody Nobla 65 zostało wyróżnionych Albert Einstein i Werner Heisenberg. 2 1905 Robert Koch
Łącznie w
Włochy 3998
za zasługi położone w dziedzinie nauk Christiane N�sslein-Volhard (medycy- 3 1932 Werner Heisenberg Europa 50
procentach
Szwecję 2429
przyrodniczych lub medycyny. Pierwszą na), Horst L. St�rmer, Herbert Kroe- 4 1995 Chr. N�sslein-Volhard
Finlandię 1608
w ogóle Nagrodę Nobla w dziedzinie fi- mer, Wolfgang Ketterle i Theodor 5 1998 Horst L. St�rmer
Japonia 17
Belgię 1493
zyki przyznano w 1901 r. Wilhelmowi H�nsch (wszyscy w dziedzinie fizyki) to 2000 Herbert Kroemer
6
Austrię 1000
Conradowi R�ntgenowi za  nowy rodzaj ostatni niemieccy laureaci tego najwyż- 7 2001 Wolfgang Ketterle
pozostałe 7
Danię 984
promieni . Kolejnymi niemieckimi lau- szego odznaczenia naukowego. 8 2005 Theodor H�nsch
Niemcy w S
wietle faktów i liczb
Niemcy w S
wietle faktów i liczb 121
Quelle: Eurostat, 2003/Europ�isches Patentamt
7
Edukacja, nauka, badania naukowe
niemieccy naukowcy zdobyli sobie sławę także w dziedzinie ją wolną rękę w doborze swoich pracowników. Awans na dy- Towarzystwo im. Fraunhofera
Towarzystwo im. Fraunhofera prowa-
nanotechnologii. Pod względem iloS
ci zgłoszonych patentów rektora jednego z instytutów jest dla wielu naukowców punk-
dzi stosowane badania naukowe.
Niemcy zajmują w tej dziedzinie drugie miejsce w skali S
wia- tem kulminacyjnym kariery.
Zleceniodawcami są przedsiębior-
towej po USA i przed Japonią. R
cisła współpraca z przemysłem  rzadko występują- stwa przemysłowe i usługowe oraz
sektor państwowy. W 80 placów-
ca w przypadku MPI  jest dla instytutów Towarzystwa im.
kach badawczych zlokalizowanych
Fraunhofera koniecznoS
cią. 80 placówek naukowo-badawczych
w 40 oS
rodkach na terenie całych
Pozauniwersyteckie badania naukowe
Niemiec pracuje ok. 125 tys. pra-
towarzystwa uprawia stosowane badania naukowe, przede
cowników. Roczna wartoS
ć przepro-
Wirtualna rzeczywistoS
ć: Pierwszorzędne badania mają ponadto miejsce w setkach in- wszystkim w dziedzinie nauk inżynieryjnych. Eksperci
wadzanych badań wynosi ponad
nowe technologie ułatwiają
stytutów naukowych, skupionych w takich organizacjach, jak Fraunhofera stoją jedną nogą w laboratorium, a drugą w hali
miliard euro. Towarzystwo im. Fraun-
interakcje pomiędzy człowie-
Wspólnota im. Helmholtza, Towarzystwo im. Fraunhofera fabrycznej. Zlecenia otrzymują bowiem z reguły od przedsię- hofera posiada swoje placówki w
kiem a maszyną
Europie, USA oraz Azji.
czy Wspólnota im. Leibniza. WłaS
nie w pozauniwersyteckich biorstw, zwłaszcza małej i S
redniej wielkoS
ci.
placówkach naukowo-badawczych czołowi naukowcy zastają Wspólnota im. Helmholtza patronuje 15 niemieckim pla-
Wspólnota im. Helmholtza
optymalne warunki pracy, jakie może zaoferować jedynie nie- cówkom badawczym zaawansowanej technologii, wielkim i
Towarzystwo im. Maxa Plancka
Licząca 15 placówek badawczych,
wiele innych instytucji na S
wiecie. W nich pracują najbardziej często wyjątkowo drogim instytucjom znanym na całym
Towarzystwo im. Maxa Plancka zało-
dysponująca rocznym budżetem w
żono 26 lutego 1948 roku dla konty-
produktywni badacze niemieccy, powstają najbardziej orygi- S
wiecie, jak Towarzystwo Badań Ciężkich Jonów (GSI), Nie-
wys. 2,2 mld euro i zatrudniająca
nuowania tradycji utworzonego w
24 tys. pracowników Helmholtz
nalne publikacje. Dotyczy to szczególnie 80 instytutów im. mieckie Centrum Badań Onkologicznych (DKFZ), Niemiecki
1911 roku Towarzystwa Cesarza Wil-
Gemeinschaft jest największą nie-
Maxa Plancka (MPI), które są zawsze tam, gdzie prowadzi się Synchroton Elektronowy w Hamburgu (DESY) czy Instytut
helma Wspierania Rozwoju Nauk. In-
miecką organizacją naukową. Jej
stytuty im. Maxa Plancka prowadzą
badania w nowych dziedzinach nauki: szuka wody na Marsie, Badań Polarnych i Morskich im. Alfreda Wegenera w Bremer-
działalnoS
ć obejmuje takie dziedzi-
podstawowe badania naukowe w za-
prowadzi prace nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego czy haven. Każdego roku instytuty im. Helmholtza przyciągają ty- ny, jak energetyka, badanie ziemi,
kresie nauk przyrodniczych, biolo-
S
rodowisko naturalne, ochrona
bada zachowanie ludzi. Od czasu założenia Towarzystwa im. siące badaczy zagranicznych, którzy mogą w nich między in-
gicznych, humanistycznych i spo-
zdrowia, technologie kluczowe,
łecznych. Towarzystwo to zajmuje
Maxa Plancka w 1948 roku jego naukowcy zdobyli 16 Nagród nymi korzystać z niespotykanych gdzie indziej na S
wiecie
struktura materii oraz komunikacja
się przede wszystkim nowymi,
i przestrzeń kosmiczna.
Nobla oraz wiele innych odznaczeń międzynarodowych. W urządzeń do doS
wiadczeń fizycznych i medycznych. W celu
szczególnie innowacyjnymi kierun-
2005 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał dyrek- intensywniejszej współpracy i większego zorientowania na
kami badań o charakterze interdys-
cyplinarnym.
tor MPI Theodor H�nsch. AtrakcyjnoS
ć Towarzystwa im. Maxa współzawodnictwo oS
rodki im. Helmholtza nastawiają się
Plancka opiera się na jego koncepcji prowadzenia badań nau- bardziej na strategię, ustalając priorytety w zakresie badań
kowych: instytuty towarzystwa same wybierają wszystkie te- naukowych. Z kolei Towarzystwo im. Maxa Plancka założyło
maty swoich badań, otrzymują najlepsze warunki pracy i ma- wspólnie z uniwersytetami partnerskimi Max-Planck-
Research-Schools o profilu międzynarodowym. Połowa dokto-
Temat w Internecie
rantów przyjętych dotychczas do dwudziestu oS
miu takich
szkół pochodzi z zagranicy. Na drodze do wzmocnienia nie-
www.campus-germany.de www.hochschulkompass.de www.dfg.de
Campus Germany oferuje informacje Internetowa prezentacja informuje o Informacje Niem. Towarzystwa
mieckiego systemu edukacji we współzawodnictwie o najlep-
na temat studiów, badań naukowych studiach, możliwoS
ciach zrobienia Badawczego dla naukowców
Martin Spiewak
sze mózgi jest to także ważny krok.
"
i życia w Niemczech (w oS
miu doktoratu oraz współpracy między- (j. niem. i ang.)
Dziennikarz, jest redaktorem
językach) narodowej (j. niem. i ang.)
tygodnika  Die Zeit , zajmującym
www.daad.de
się zagadnieniami nauki.
www.bildungsserver.de www.forschungsportal.net Informacje Niemieckiej Centrali Wy-
Portal informacyjny na temat nie- Wyszukiwarka wyników badań i prac miany Akademickiej o możliwoS
-
mieckiego systemu kształcenia (j. doktorskich Federalnego Ministerstwa ciach studiowania w Niemczech oraz
niem., częS
ciowo w 21 językach) Badań Naukowych (j. niem. i ang.) stypendiach (w 22 językach)
122 Niemcy w S
wietle faktów i liczb Niemcy w S
wietle faktów i liczb 123