Formułowanie problemu w badaniach naukowych i diagnozie
psychologicznej - podobieństwa i różnice MAR
Jeden z X ważnych powodów umieszczenia tego przedmiotu w programie psychologii:
znajomość metodologii przydaje się w praktyce psychologicznej! [i wszyscy czują się wsparci na duchu...]
" Różny stopień złożoności diagnoz psychologicznych
Ë% rozbudowane diagnozy indywidualne
Ë% prostsze orzeczenia w psychologii zwiÄ…zanej z doradztwem zawodowym
Ë% ... i za każdym razem schemat jest ten sam
" Podobieństwa [diagnoza & prowadzenie badań]
Ë% FormuÅ‚owanie problemu
Ë% FormuÅ‚owanie hipotezy
Ë% Operacjonalizacja zmiennych & dobór sposobów gromadzenia danych
Ë% Zbieranie danych
Ë% Analiza danych
Ë% FormuÅ‚owanie wniosków
Ë% Informowanie o uzyskanych wynikach
" Różnice
Ë% tkwiÄ… w szczegółach...
1. SFORMUA
OWANIE PROBLEMU
a. PYTANIE BADAWCZE
y
ródłem problemów badawczych są luki w posiadanej wiedzy naukowej.
Ë% Cel psychologa naukowca:
żð formuÅ‚owanie ogólnych twierdzeÅ„ nt. ludzkiego zachowania i jego mechanizmów
Ë% Pytanie badawcze = konieczność znalezienia odpowiedzi
żð (w procesie badania, nie w książkach; chodzi o brak wiedzy GDZIEKOLWIEK)
Ë% y
ródła pytań badawczych:
żð rozważania teoretyczne
żð niespójnoÅ›ci wynikajÄ…ce z istnienia kilku teorii
żð zachowania zaobserwowane w codziennym życiu
Ä„% np. wysoki neurotyzm a depresja
®ð zaÅ‚ożenie: wysoki poziom n. -> czynnik ryzyka zachorowania na depresjÄ™
®ð wÄ…tpliwość: istnienie ludzi b. neurotycznych bez depresji?
Ę% stan niewiedzy
Ę% być może: fakt falsyfikujący teorię? [zob. Popper]
Ę% teorii nie można całkiem odrzucić
º% dlaczego czasem neurotycy nie chorujÄ… na depresjÄ™?
}ð czynniki chroniÄ…ce?
}ð punkt wyjÅ›cia dla badacza
Ę% relacja ogólna a indywidualna diagnoza
º% dane statystyczne --> diagnoza tylko z pewnym prawdopodobieÅ„stwem
º% gdyby nie: neurotyk KONIECZNIE musiaÅ‚by zachorować na depresjÄ™
Ę% relacja zależność statystyczna - zależność przyczynowo-skutkowa
º% zależność statystyczna nie oznacza, że A jest przyczynÄ… B
}ð możliwe dodatkowe zaÅ‚ożenie teoretyczne:
 neurotyzm jest przyczynÄ… depresji
 depresja jest przyczynÄ… neurotyzmu
 depresja i neurotyzm mają wspólną przyczynę
b. PYTANIA DIAGNOSTYCZNE
Ë% Również: jakiego problemu bÄ™dzie dotyczyÅ‚a diagnoza?
Ë% Punkt wyjÅ›cia: stan niewiedzy
żð tym razem dotyczy konkretnego czÅ‚owieka
Czy Jan jest chory na depresję? Dlaczego zachorował?
Metodologia Strona 1
Ą% Czy Jan jest chory na depresję? Dlaczego zachorował?
Ą% Czy Jan ma dostateczne predyspozycje psychiczne do pracy jako menedżer średniego szczebla w
fiirmie X?
Ą% Czy Jan cechune się wystarczającym poziomem zdolności matematycznych oraz abstrakcyjno-
logicznych, aby rozpocząć studia matematyczne?
Ä„% Czy z
ródłem problemów Jasia w nauce matematyki i fizyki jest niski poziom rozwoju myślenia
operacyjnego?
Ä„% Itd...
żð mogÄ… (czasem muszÄ…) być zadawane wobec X różnych osób
Ą% za każdym razem poznaje się nową osobę
Ą% z kolei w badaniach naukowych najbardziej wartościowe jest pytanie zadane pierwszy raz
żð y
ródła pytań diagnostycznych
Ä„% rozeznanie siÄ™ w sytuacji osoby badanej
®ð jednostka zgÅ‚aszajÄ…ca siÄ™ do psychologa
Ę% najczęściej z jakimiś skargami
Ę% czasami problem zgłaszają osoby z otoczenia badanej jednostki
Ę% różne instytucje
Ą% różnego typu instytucje -> zbliżenie
®ð pracodawca
Ę% który pracownik najbardziej odpowiada wymaganiom
Ę% obiektywne metody
º% tylko cechy osobowoÅ›ci i intelektu
®ð klasyfikowanie do odpowiednich kategorii zaburzeÅ„ psychicznych
Ę% podobny schemat jak przy przyjmowaniu do pracy
®ð doradztwo zawodowe
Ę% osoba zgłasza się sama
Ę% poznanie cech osobowości, intelektu i preferencji
Ę% porównanie cech osoby z cechami wymaganymi przez kierunki zawodowe/kształcenia
Ę% żródło problemu diagnostycznego: chęć własnego rozwoju
®ð placówki opiekuÅ„czo-wychowawcze i edukacyjne
Ę% dzieci sprawiające kłopoty wychowawcze
Ę% mające problemy z nauką
º% cel diagnozy:
}ð okreÅ›lenie przyczyn
}ð wskazanie możliwych dziaÅ‚aÅ„ korekcyjnych
º% z
ródło problemu: niedopasowanie (funkcjonowanie jednostki a oczekiwania)
c. POSTAĆ PYTANIA ZAWARTEGO W PROBLEMIE
Ë% PodziaÅ‚:
żð pytania rozstrzygniÄ™cia = pytania kierunkowe
Ä„% czy....
Ä„% odpowiedz
: tak / nie
®ð Czy ekstrawertycy pijÄ… wiÄ™cej alkoholu niż introwertycy?
®ð PeÅ‚na odpowiedz
: Ekstrawertycy piją więcej alkoholu niż introwertycy.
Ä„% pytanie wyznacza obszar poszukiwania odpowiedzi
żð pytania dopeÅ‚nienia = pytania twórcze
Ą% różne początki
®ð ile... o ile...
®ð jak bardzo...
®ð kiedy...
®ð jak jest...
Ą% w swojej strukturze nie zawierają informacji, gdzie należy szukać odpowiedzi
Ą% nie można odpowiedzieć tak / nie
Ä„% odpowiedz
nie jest transformacjÄ… pytania
Ä„% ryzyko: zbyt szerokie stawianie problemu badawczego!
®ð np. jakie czynniki powodujÄ…, że studenci pijÄ… alkohol?
Ę% niemożliwe jest w jednym badaniu uwzględnienie zbyt dużej różnorodności czynników
d. ROZUMIENIE CZY WYJAÅšNIENIE PROBLEMU BADAWCZEGO
Ë% uwaga:
żð w metodologii te pojÄ™cia sÄ… sobie przeciwstawne!
Ą% wyjaśnienie: poszukiwanie praw i regularności oraz przyczyn na poziomie fizykalnym
®ð można wyjaÅ›nić, dlaczego studenci spożywajÄ… alkohol
Ę% uzależnienie <- czynniki prowadzące do nadużywania alkoholu
Metodologia Strona 2
Ę% uzależnienie <- czynniki prowadzące do nadużywania alkoholu
Ę% odwołanie się do teorii psychologicznej [zawsze w wyjaśnieniach]
Ä„% rozumienie: przyczyny intencjonalne - typowo ludzkie
®ð można zrozumieć, dlaczego studenci spożywajÄ… alkohol
Ę% świętowanie <- znaczenie alkoholu dla człowieka
2. HIPOTEZY
Ë% Hipoteza = przypuszczenie dotyczÄ…ce rzeczywistoÅ›ci, do której odnosi siÄ™ postawione pytanie
żð zwykle postać zaÅ‚ożonej zależnoÅ›ci min. 2 zjawisk
1) trudności Jasia
2) złe relacje z rodzicami
Ë% badania naukowe
żð zależność miÄ™dzy zmiennymi
Ë% diagnoza
żð dotyczy jednostki
Ä„% zdarzenia z biografii
Ą% cechy osobowości
Ä„% intelekt
Ë% różna moc hipotezy
żð poziom sÅ‚aby
Ä„% tzw. hipotezy o istnieniu
Ą% np. Emocje wpływają na przetwarzanie informacji. [brawo, jakie odkrywcze ;p]
żð poziom Å›redni
Ą% o warunkach zajścia zjawiska
Ą% o kierunku zależności
Ą% + podanie konkretnych warunków ich spełnienia
Ą% np. Emocje ułatwiają przetwarzanie informacji
żð poziom silny
Ą% postać propozycji jednoznacznych, precyzyjnych
Ą% + podanie konkretnych warunków ich spełnienia
Ą% np. Emocje o silnym natężeniu utrudniają przetwarzanie informacji
Ë% udowadnianie hipotezy
żð udowodnienie/obalanie przez:
Ä„% zebranie danych popierajÄ…cych jÄ…
Ä„% brak takich danych
Ä„% uzyskanie danych obalajÄ…cych hipotezÄ™
żð potwierdzona hipoteza
Ä„% badawcza --> twierdzenie naukowe
Ä„% diagnostyczna --> dobrze ugruntowana wiedza o danej osobie badanej
żð obalona hipoteza
Ą% należy postawić następną [oba przypadki]
Ą% obalenie nie wnosi bowiem żadnej pozytywnej wiedzy - sprzeczne z celem psych.
żð testowanie prawdziwoÅ›ci hipotezy
Ä„% weryfikacja
®ð poszukiwanie informacji potwierdzajÄ…cych hipotezÄ™
Ä„% falsyfikacja
®ð poszukiwanie informacji obalajÄ…cych hipotezÄ™
®ð Popper poleca wysuwanie Å›miaÅ‚ych hipotez
Ę% łatwiej obalić
Ę% jeśli się nie obali - wiedza jest znacznie cenniejsza
®ð d aje zysk poznawczy: sÅ‚abe strony pozwalajÄ… poszukać lepszej hipotezy
żð hipoteza zawsze wynika z teorii psych.
Ä„% teoria
®ð powszechnie znana
®ð zweryfikowana
®ð sfalsyfikowana
®ð sformuÅ‚owana ad hoc [dane nie pasujÄ… do żadnej znanej teorii; nadanie im interpretacji]
Ä„% badanie naukowe:
®ð nowe, Å›miaÅ‚e, odkrywcze
®ð schodzenie z utartych Å›cieżek
Ä„% diagnostyka:
®ð stare, potwierdzone teorie
®ð cel: poznanie konkretnego czÅ‚owieka, NIE stworzenie nowej teorii o ludziach!
®ð weryfikowanie hipotezy maÅ‚o prawdopodobnej - niepotrzebne narażanie czÅ‚owieka na stres,
strata czasu
Metodologia Strona 3
strata czasu
żð poprzedzajÄ…ce badanie przekonanie naukowca/diagnozy
Ą% poczucie własnej nieomylności, przeświadczenie o profesjonalizmie, efekt ojcowski
Ą% JEDYNYM argumentem na rzecz prawdziwości hipotezy jest ZAWSZE wynik badania
żð hipotezy sprzeczne
Ą% obalenie jednej - może prowadzić do przyjęcia alternatywnej
Ą% szczególnie ważne u klinicysty
a. CZY HIPOTEZA JEST ZAWSZE KONIECZNA?
Ë% Nie zawsze można sformuÅ‚ować hipotezÄ™
żð badawcze
Ä„% bardzo nowatorskie badania naukowe
żð diagnoza indywidualna
Ą% nietypowość problemu
Ą% bardzo mała liczba informacji dot. danego zagadnienia
żð diagnoza / badanie naukowe ---> baardzo szeroki zakres
b. WYMOGI STAWIANE PYTANIOM I HIPOTEZOM BADAWCZYM ORAZ DIAGNOSTYCZNYM
1) Niezbyt ogólne
żð nie do zweryfikowania
żð pusta
Ą% np. Społeczne skutki alkoholizmu są szkodliwe.
Ą% pięknie, ważna kwestia, ale czy to stwierdzenie coś wnosi do sprawy...? wypad!
2) Niezbyt szczegółowe
Ë% wymóg empirycznej rozstrzygalnoÅ›ci
żð sprawdzalne TU i TERAZ, przy użyciu dostÄ™pnych narzÄ™dzi !
żð spotkanie teorii i empirii
Ä„% teoretyczne terminy -- empiryczne sprawdzenie
®ð narzÄ™dzie umożliwiajÄ…ce weryfikacjÄ™
żð warunki sprawdzalnoÅ›ci
Ą% zjawisko X dotyczy młodzieży w wieku 17 - 18 lat
Ą% pobudzenie rośnie tylko przez pierwsze dwie filiżanki kawy, po wypiciu trzeciej - opada
żð rozstrzygalność
Ą% bezpośrednia
®ð można bezpoÅ›rednio zaobserwować zjawisko
Ą% pośrednia
®ð zjawisko obserwuje siÄ™ za pomocÄ… narzÄ™dzi badawczych
Ę% kwestionariusze
Ę% ankiety
Ę% sprzęt do rejestracji procesów fizjologicznych
żð specyficzne...
Ä„% zasadniczo rozstrzygalne, praktycznie nierozstrzygalne
®ð wiadomo, co należy obserwować
®ð brak odpowiednich narzÄ™dzi
Ä„% nierozstrzygalne empirycznie
®ð nie wiadomo, jak to zbadać
Ę% Po co żyć?
Ę% Dlaczego ludzie myślą?
Ę% Jaki ideał osobowości jest najlepszy?
®ð czÄ™sto elementy wartoÅ›ciujÄ…ce (np. "najlepszy")
UWAGA! Ę% subiektywne preferencje/wierzenia/wartości = nierozstrzygalne empirycznie!
®ð czasami możliwe modyfikacje:
Ę% Jaki ideał osobowości jest najbardziej skuteczny w danej roli?
º% cel sformuÅ‚owany przez osobÄ™ badanÄ…, nie psychologa
º% psycholog nie może empirycznie znalez
ć odpowiedzi na pytanie dotyczące
UWAGA!
wyborów etycznych
3) POJ
CIA UŻYWANE W HIPOTEZACH MUSZ
BYĆ DOBRZE ZDEFINIOWANE
żð wybrana koncepcja musi jednoznacznie definiować użyte pojÄ™cia
żð problem jÄ™zyka
Ą% zrozumiałe - jasne i precyzyjne wyrażenia
Ą% ścisłe - wyłącznie język nauki
®ð wieloznaczność sÅ‚ow używanych potocznie
®ð albo odwrotnie: ankieta i kwestionariusz w jÄ™zyku potocznym oznaczajÄ… to samo
definicje z języka danej nauki albo nawet nurtu
Metodologia Strona 4
Ą% definicje z języka danej nauki albo nawet nurtu
Ę% osobowość w psychoanalizie a osobowość w behawioryzmie
Ę% nie chodzi o definicje ze słownika j. polskiego
Ą% sformułowanie w sposób najprostszy z możliwych!
4) Często trzeba obrobić dane pytanie
żð pierwsza wersja na ogół nie jest sprawdzalna
Ą% Czy poziom życia wpływa na poziom agresji?
Ą% Czy inteligentnym ludziom żyje się łatwiej?
®ð zbyt ogólne!
5) Wprowadzanie nowych pojęć
żð badanie naukowe: wskazane, czasem
żð diagnozowanie: nie ma sensu
Ä„% patrz: hipoteza zawsze wynika z teorii psych.
3. OPERACJONALIZACJA - WYBÓR TECHNIK BADAC

" Empiryczna rozstrzygalność, c.d.
Ë% niemożność obserwowania inteligencji, pozycji spoÅ‚ecznej, ekstrawetyzmu
żð konieczność znalezienia przejawów danego zjawiska
Ä„% wskaz
niki zmiennych
Ą% umożliwienie przełożenia języka teorii na język empirii
®ð Å‚atwe do zaobserwowania
Ę% zachowanie
º% czynnoÅ›ci
º% wypowiedzi
º% kwestionariusze = samowiedza
Ę% inne nauki
º% EKG, EEG itd.
®ð szczegółowe
Ę% papierosy
º% Å‚atwość palenia
º% czÄ™stość
º% moc (light? zwykÅ‚e? strong?)
º% skutki palenia (stan zdrowia)
Ę% depresja - jeszcze więcej wskaz
ników
®ð jedno pojÄ™cie może mieć wiele wskaz
ników
Ę% depresja
º% kwestionariusze
º% pomiary biochemiczne
º% oszacowanie by terapeuta
Ę% uwaga na założenia jedno- lub wielo- wymiarowości
º% inne wyniki
" diagnozowanie
Ë% jak?
żð czÄ™ste rezygnowanie z badaÅ„ laboratoryjnych - za drogie, zbyt mÄ™czÄ…ce
żð wywiad
żð testy
żð kwestionariusze
żð inne dokumenty (choćby Å›wiadectwa szkolne)
żð informacje od innych specjalistów (badanie krwi)
Ä„% specyficzne: psycholog kliniczny
®ð obowiÄ…zek! pozyskania info o zmiennych fizjologicznych
Ë% od czego zależy wybór technik badawczych?
żð cel
żð zakres i skala badaÅ„
żð wymagana jakość i szczegółowość badaÅ„
żð czas
żð sfomuÅ‚owanie hipotezy
żð możliwoÅ›ci, jakimi dysponuje psycholog
Ą% wewnętrzne - wiedza
Alleluja. The end of zagadnienie.
Ą% zewnętrzne - narzędzia
Metodologia Strona 5