Państwo jako podmiot życia politycznego
1. Pojęcie i nazwa państwa
Øð Starożytność
" Grecja: polis  miasto-państwo, z własnym ustrojem i
prawodawstwem . Używano także wyrazu wspólnota-ogół
obywateli.
" Rzym: civitas  gmina pełnoprawnych obywateli (gmina
obywatelska), państwo obywateli rzymskich. Res Pubica-
wspólnota wszystkich obywateli (wspólnota ludzka). Kiedy
Rzym rozrósł się terytorialnie zaczęto określać je jako
imperium W póz
niejszym okresie pojawiło się zamiast res
publica określenie status(ustrój),na oznaczenie państwa status
Romanus
Øð Åšredniowiecze
" Nazwy dla państwa o ustroju monarchistycznym z łac: regnum,
regno, Regin, Reich.
" Nazwa państwa jako kraju: terra , terre, Land  wzrost czynnika
terytorialnego, doktryna patrymonialna.
Øð PrzeÅ‚om XV i XVI wieku
" We WÅ‚oszech termin stato z Å‚ac. Status (rzeczownik opisujÄ…cy
warunki bytu, położenie, stan ) jako organizacja władzy
politycznej.
" Niccolo Machiavelli użył terminu stato w takim znaczeniu,
jakie dało się zastosować do każdego z istniejących państw, bez
względu na wielkość czy charakter ustroju państwowego.
,,Wszystkie państwa, wszystkie władztwa, które sprawowały i
sprawujÄ… rzÄ…dy nad ludz
mi, dzielÄ… siÄ™ na Rzeczypospolite i
księstwa Książę (1515)
" Francja Jean Bodin przedstawiciel renesansowej myśli
politycznej Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej (1576) Państwo 
estst, etat
" Niemcy termin państwo w XVI wieku  stosowany w sensie
wskazań politycznych, jako organów rządzenia. Koniec XVII w
termin Staat w języku oficjalnym. Georg Jedlinek Ogólna
nauka o państwie (1900) przedstawiciel niemieckiego
pozytywizmu prawniczego- uważa termin Staat za najbardziej
ogólny i najbardziej odpowiedni do nazwy państwa.
" Polska terminologia państwa kształtowała się pod wpływem
łacińskiego nazewnictwa oraz wolnościowego ustroju
demokracji szlacheckiej. Andrzej Frycz Modrzewski O
poprawie Rzeczypospolitej (1551) ,,TakowÄ… rzeczpospolitÄ… za
najlepszą mają, gdzie królewska władza wszystko rządzi,
osobom zacnym celniejsze urzędy dawajom, w wszystko
zarówno pod prawem W Polsce tego okresu Rzeczypospolita-
państwo w ogóle. W dziejach narodu polskiego do określania
państwa używano: republika, rzeczpospolita, regnum,
1
królestwo, policja, korona. W XIX w państwo otrzymało termin
stato
2. Sposoby definiowania państwa
Typy definicji państwa:
Øð Funkcjonalne  opisujÄ… paÅ„stwo poprzez funkcje, jakie musi ono speÅ‚nić w danym
układzie społecznym
" Hugo Grotius XVII w państwo jest to zrzeszenie doskonale
wolnych ludzi w celu korzystania z prawa oraz dla dobra
powszechnego.
" J. R Pennock, D. G Smith państwo jest to społeczna organizacja
mająca rozstrzygającą władze nad wszystkimi osobami
zamieszkującymi określone terytorium i mająca za swój główny
cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie
wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku.
o Zaleta jest dokładne wyjaśnienie istoty państwa
o Wadą jest pominięcie cech, które pozwolą odróżnić
państwo od innych organizacji społecznych
Øð Strukturalno-elementowe
" Georg Jedlinek teoria trzech elementów: ludność, terytorium,
władza zwierzchnia. Państwo- trwały związek ludzi stale
osiadłych na pewnym terytorium, podlegający jednej, wyłącznie
władzy zwierzchniej (suwerennej)
Øð Psychologiczne
" Leon Petrażycki państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących
władczych stosunków międzyludzkich. Kontakty między
rzÄ…dzÄ…cymi i rzÄ…dzonymi. Prawem rzÄ…dzÄ…cego jest wydawanie
określonych decyzji i wymaganie ich realizacji, a obowiązkiem
rzÄ…dzonego jest wykonywanie tych decyzji pod groz
bą użycia
przymusu państwowego .
Øð Socjologiczne okreÅ›lajÄ… paÅ„stwo jako spoÅ‚eczność politycznÄ…
" W. Wesołowski państwo to zespół ludzi występujących jako
członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i
posiadające z tej racji określone prerogatywy
" Arystoteles państwo to zdolna do samowystarczalności
wspólnota równych, o charakterze uniwersalnym, obejmująca
całokształt stosunków społecznych pewnej zbiorowości ludzi, a
mająca za cel doskonałe życie.
2
o Zaletą jest zwrócenie uwagi na problem społeczeństwa i
znaczenie oddziaływania społeczeństwa na istotę i
charakter państwa
o Wadą jest zbytnia ogólnikowość
Øð Klasowe odmiana def. socjologicznych
" Wpływ K. Marksa państwo jest instrumentem klasowego
panowania z uwagi na dominacjÄ™ klas posiadajÄ…cych.
" Wpływ R. Dahrendorf państwo to zróżnicowana wspólnota, w
której nie wszyscy mogą brać udział w sprawowaniu władzy.
Konsekwencją różnych pojęć klasowych są odpowiednie poglądy na charakter organizacji i
instytucji państwa. Państwo może być określane jako zbiorowość tworząca grupę
zorganizowaną lub jako pewna całość w trzech aspektach:
o Etnicznym stanowi określony szczebel rozwoju życia
społecznego, jaki osiągają grupy społeczne, które
wzniosły się na pewien poziom rozwoju społecznego
o Kulturowym zbiorowość państwowa wytwarza wiele
wspólnych elementów kultury, które są dziedziczone prze
elity polityczne. Elementami centralnymi wspólnoty
kulturowej są zjawiska związane z działalnością
państwową np: prawo, instytucje państwowe
o Ekonomicznym stanowi jedność gospodarczą, w celu
zaspokojenia potrzeb podmiotów wchodzących w skład
organizacji państwowej.
3. Składniki konstytutywne państwa
Øð Ludność paÅ„stwa stanowi ogół osób fizycznych zamieszkujÄ…cych terytorium
określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji.
" Obywatelstwo trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z
określonym państwem .
Nabycie obywatelstwa:
o Pierwotne następuje jako reguła wskutek urodzenia
żð ,,prawo krwi ius sagnis Europa
żð ,,prawo ziemi ius soli Ameryka Pd/PÅ‚
o Pochodne naturalizacja, zamążpójście, reintegracja, repatriacja
" Wielkość ludności 194 państwa
o Do 1 mln ludności 52 państwa 27%
o Od 1 mln do 100mln 132 68%
o Powyżej 100 mln 10 5%
3
Øð Terytorium paÅ„stwa jest to obszar geograficzny lub przestrzenna sfera
ludzkiej działalności, na którym rozciąga się suwerenne zwierzchnictwo
państwowe. Jest podległe suwerennej władzy państwowej.
" Granice państwa Są trójwymiarowe
o Lądowe przebiegają między dwoma państwami
o Morskie granica może sięgać 12 mil od linii podstawowej
o Przestrzenne przyjmowane do wysokości sięgnięcia środkami
techniki obronnej
" Integralność (niepodzielność) terytorialna oznacza prawo ochrony
całości terytorium i jego nietykalności, zakazu uciekania się do
stosowania siły i do groz
by jej użycia, a także nielegalności
nabywania terytorium siłą.
" Wielkość terytorium
Państwa:
o Małe powierzchnia poniżej 100tyś km2 89 państwa 46%
o Åšrednie od 100tyÅ› do 1 mln km2 76 39%
o Wielkie powyżej 1mln km2 29 15%
Øð WÅ‚adza publiczna
" F. Ryszka zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji, czyli
wpływania na ludzi, by zachowywali się w sposób oczekiwany i
pożądany.
" Organy państwowe realizujące funkcje władzy publicznej:
o Organy prawotwórcze
o Organy administracyjne
o Organy sÄ…dowe
o Organy kontrolujÄ…ce
4. Cechy przymiotne państwa
Øð Suwerenność oznacza niezależność wÅ‚adzy paÅ„stwowej od wszelkiej wÅ‚adzy w
stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej
innej władzy wewnątrz państwa. Władza suwerenna obejmuje wszystkich członków
państwa, a także ma zdolność regulowania wszelkich spraw. Głównym przejawem
suwerenności jest wyłączność prawodawcza
4
" Jean Bodin ,,Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i
nad tym, co jest dla nich wspólne z władzą suwerenną na czele
" Suwerenne państwo w wysokim stopniu:
o Posiada zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością
o Może dobrowolnie nawiązywać równorzędne stosunki z
innymi państwami i być członkiem wybranych organizacji
międzynarodowych
o Może swobodnie kształtować własny ustrój społeczno-
gospodarczy i formę państwa
Øð Przymus paÅ„stwa
vð Przymus Å‚Ä…czy siÄ™ z wymuszeniem posÅ‚uchu jednostek ludzkich i grup
społecznych wobec zachowań władzy publicznej
" Typy przymusu:
o Fizyczny
o Ekonomiczny (gospodarczy)
o Psychologiczny np. monopol na przekaz informacji-cenzura
5. Cechy państwa
" Jest to organizacja
o Polityczna
o Przymusowa
o Terytorialna
o Suwerenna
" Jest to wspólnota:
o Polityczna
o Naczelna
o Terytorialna
o Służebna
o Suwerenna
6. Koncepcje genezy państwa
Øð Starożytność
" Arystoteles  powstanie państwa w drodze naturalnego rozwoju
Syntezy mniejszych wspólnot rodzinnych w osady, które skupiając
się, tworzyły koinonia- wspólnotę miasta-państwa . Jedność rodów i
osad, utworzoną w celu osiągnięcia doskonałego i
5
samowystarczalnego istnienia. Zadaniem polis miało być
zapewnienie obywatelom szczęśliwego i cnotliwego życia, co mogło
być osiągnięte przez zachowanie umiaru w działalności politycznej.
Miernikiem umiaru politycznego oraz elementem stabilizacji była
rozbudowana idea sprawiedliwości w połączeniu z koncepcją złotego
środka.
o Sprawiedliwość
żð W znaczeniu ogólnym (formalnym) przestrzeganie
obowiÄ…zujÄ…cego prawa
żð W znaczeniu szczegółowym (materialnym)
równomierne przydzielenie korzyści i strat, zgodnie z
poczuciem sprawiedliwości
üð WymierzajÄ…ca Å›wiadczenia na podstawie
wartości osobistych
üð WyrównujÄ…ca traktowanie czÅ‚owieka jako
abstrakcyjnej jednostki niezależnie od jej
walorów
o Idea podziału zadań w państwie
Czynniki władcze
żð ObradujÄ…cy
żð RzÄ…dzÄ…cy
żð SÄ…dzÄ…cy
Arystoteles dokonał klasyfikacji ustrojów oraz jest autorem definicji ustroju:
" Ustrój określa porządek władz w państwie i jaki jest cel każdej
wspólnoty
" Klasyfikacja ustrojów:
o Dobre
żð Monarchia
żð Arystokracja
żð Politeja mieszanina oligarchii i demokracji
o Zdegenerowane (rządy dla własnych korzyści)
żð Oligarchia rzÄ…dy bogatych
żð Tyrania
żð Demokracja rzÄ…dy ubogich
6
Øð Åšredniowiecze
vð Doktryna teologiczna
" Åšw. Augustyn = Aureliusz Augustyn De civitate Dei (o
państwie bożym) filozof katastrofista. Przejście od stanu
przedpaństwowego do państwa nastąpiło wskutek
zepsucia się natury ludzkiej. Bóg dał człowiekowi
państwo, ale zrobił to z powodu grzechu; tak więc gdyby
nie upadek ludzi; państwa by nie było.
" W historii ludzkiej widział walkę dwóch porządków:
o Państwo boże (civitas Dei) Pochodzi od Abla,
następnie przez patriarchów, sędziów, królów I
proroków ciągnie się aż do Chrystusa I jego Kościoła
o Państwo ziemskie (civitas terrena) Pochodzi od
Kaina I przez póz
niejsze wielkie monarchie
Asyryjczyków, Babilończyków, Persów ciągnie się aż
do Greków I Rzymian.
Obywatelami państwa ziemskiego byli z
li i grzeszni , którzy nie zaznali łaski. W każdym
państwie współżyli ze sobą obywatele obydwu państw (obywateli państwa ziemskiego było
znacznie więcej) To rozstrzygało o funkcji każdego państwa, gdyż w wyniku działalności
państwa człowiek nie mógł się przemienić ze złego w dobrego- mogło to nastąpić tylko z
łaski bożej . Jedyna funkcja państwa była represja wobec większości grzesznych. W efekcie
państwo stworzyło warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa, co wymagało specjalnie
dobrych władców, ale Bóg dawał władzę dobrym i złym. Wobec tego chrześcijanie winni byli
tolerować władzę nawet wówczas, gdy był identyczna z bezkarnością. Prawo do biernego
oporu przysługiwało im jedynie wtedy, gdy normy prawa ludzkiego naruszały prawo boże.
" Åšw. Tomasz z Akwinu przyjmujÄ…c naukÄ™ Arystotelesa o
człowieku jako istocie społecznej I politycznej, dokonał
zracjonalizowania tradycyjnej w Kościele teorii o boskim
pochodzeniu władzy państwowej.
Państwo przestało być dla niego instytucja ustanowiona przez Boga dla poskromienia
grzesznego człowieka. y
ródłem powstania społeczności ludzkiej była ludzka natura, władza
państwowa pochodziła tylko pośrednio od Stwórcy- boska była tylko sama zasada władzy,
natomiast każdy konkretny ustrój tworzyli ludzie. Państwo miało prowadzić ludzi ku wiecznej
szczęśliwości, poprzez stworzenie warunków potrzebnych im do zbawienia
Warunki:
żð Pokój (pax)
7
żð PorzÄ…dek (ordo- hierarchiczna struktura spoÅ‚eczeÅ„stwa)
Podstawową zasadą porządku naturalnego była hierarchia (to co niższe musiało podlegać
wyższemu) Konieczność zgodności polityki z naturą  uzasadniała hierarchiczna strukturę
feudalizmu; Ci którzy przodują rozumem  z natury panują, ci, którzy rozumem ułomni- z
natury zdają Sie być przeznaczeni do służenia. Linia podziałów biegnie nie tylko między
różnymi stanami, ale także między klasami . Celem państwa było utrzymanie pokoju i
porządku, więc utrzymanie własności prywatnej stanowiło konsekwencje prawa natury I
stanowiło warunek niezbędny do normalnego życia społecznego.
Monarchia wg Św. Tomasza była najlepszym rządem. Jednak siła monarchii sprzyjała
degenerowaniu się jego władzy. Nie był związany przymusem praw, a posłuszeństwo wobec
niego było nakazem praw natury. Prawo natury określało granice posłuszeństwa-gdy władca
stawał się niepoprawnym tyranem.
Kryteria według których można było wskazać kto jest tyranem:
żð Nielegalne zdobycie wÅ‚adzy (uzurpacja, gwaÅ‚t, symonia)
żð Legalny wÅ‚adca- z
le używający władzy (prywata)
Doktryna teologiczna poza wyjaśnieniem boskiego charakteru władzy państwowej, miała
utrwalić w świadomości społeczeństwa przekonanie o nadprzyrodzonych właściwościach
władzy, o jego legitymizacji do podejmowania najbardziej istotnych decyzji. Służyła
uzasadnieniu nieograniczonej władzy monarchy. Odegrała pewną role po Wielkiej Rewolucji
Francuskiej, gdy stała się podstawową koncepcją legitymowania się władzy politycznej
arystokratycznej reakcji, przeciwnej nowemu porewolucyjnemu porzÄ…dkowi we Francji.
vð Doktryna patriarchalna
" Rober Filmer (zm.1653) siedemnastowieczny obrońca
absolutyzmu królewskiego. Traktat Patriarcha, albo
przyrodzona władza królów wydana w 1680r
Państwo powstało w procesie mechanicznego łączenia rodów w plemiona, plemion zaś w
większe całości, aż do państwa włącznie; przy zachowaniu zasady patriarchalnej władzy
opiekuńczej w ramach form pierwotnych. Król posiada władzę jako patriarcha swojego
narodu i spadkobierca biblijnego Adama. Władzę państwową przyrównywał do władzy
starszego rodu (wodza plemiennego), sugerując, że jest ona sprawowana w interesie całego
społeczeństwa.
Odrzucał aksjomaty republikańskie. Umowę społeczną traktował jako koncepcje sztuczną,
gdyż społeczność państwowa nie jest wynikiem przemyślanych decyzji, lecz organizmem
naturalnym, bez którego jednostka istnieć nie mogła.
Organiczna koncepcja społeczności państwowej uzasadnienie historyczne- nie można
powołać się na żaden znany wypadek kreowania państwa na drodze wyraz
nej zgody
wszystkich obywateli.
Filmer nie zgadza się z poglądem o równości ludzi i przyrodzonych prawach naturalnych.
Jego zdaniem ludzie rodząc się maja określone miejsce w grupie społecznej i podlegali
rodzicom oraz władzy państwowej, która jest warunkiem istnienia każdego społeczeństwa-
8
naturalna bowiem zależność człowieka od zwierzchności to podstawa jego zobowiązań
społeczno-politycznych. Najlepszym ustrojem jest monarchia absolutna, gwarantująca siłę,
porządek i stabilność społeczeństwa.
Patriarchalna teoria pochodzenia państwa (wg.R. Flimera) blask odzyskała w okresie walki
burżuazji o władzę  XVII/XIX w. służąc obrońcom starego porządku do udowodnienia
nienaruszalności władzy królewskiej.
vð Doktryna patrymonialna
" Ludwig von Haller Szwajcar XIX w y
ródłem
powstania władzy państwowej jest własność ziemi
patrimonium-ojcowizna, majÄ…tek rodowy.
Koncepcja patrymonialna ujmowała państwo jako dziedziczna własność dynastii panującej, a
zgodnie z tą zasada w jej łonie obowiązywały w odniesieniu do państwa podobne zasady
dziedziczenia jak w stosunkach prywatnoprawnych.
Prawo książęce (ius ducale) monarcha posiadał władze zwierzchnia, w tym i sąd nad
ludnością, prawo poboru danin i żądania posług na rzecz księcia i jego urzędników.
Øð Doktryny nowożytne
Cechy doktryn nowożytnych wg J. Turowskiego:
" Następuje oddzielenie własności prywatnej władcy
politycznego od własności publicznej państwowej,
stanowiącej własność społeczeństwa obywatelskiego
" Następuje wytworzenie się trwałych instytucji
administracyjnej państwowej, instytucji politycznych
(legislacyjnych) i sądowniczych, a więc całej struktury
organizacyjnej władzy państwowej- odrębnej od
wszelkich innych struktur
" Powstają różne formy ,,partycypacji , dworactwa,
wnioskowania czy współdecydowania obywateli lub
pewnej kategorii obywateli w sprawowaniu władzy
państwowej
vð Doktryna umowy spoÅ‚ecznej
" Hugo Grocjusz Holandia, twórca nowożytnej szkoły
prawa natury
Cechą niezmiennej natury ludzkiej był popęd społeczny-człowiek posiadał naturalny pociąg
do Å‚Ä…czenia siÄ™ z innymi ludz
mi w celu rozumnego i zgodnego współżycia. Nie ma ustrojów
idealnych i jakiekolwiek dokonanie wyboru ustroju należało do ludzi, to nie oznaczało to, że
do ludu zawsze i na trwałe należała suwerenność. Ludzie mogli się jej zrzec, zwierzchniość
polityczna bowiem podobnie jak własność mogła być przedmiotem obrotu.
9
" Baruch Spinoza Holandia, teolog, polityk Traktat
polityczny
Stan natury był stanem trwogi i wzajemnej wrogości ludzi, bo granica praw naturalnych ludzi
była tylko ich siła, a natura nie podlegała prawom rozumu. W interesie przeto ludzi leżało,
aby poprzez umowę społeczną dla własnego pożytku stworzyć państwo gwarantujące im
pomyślność i wolność. Umowa polegała na tym, że jednostki zrzekały się posiadanych praw
na rzecz całego społeczeństwa. Ludzie przekazywali społeczeństwu swoje prawa- z
wyjątkiem prawa swobodnego myślenia-gdyż gdyby zachowali jakąś ich część, musieliby
również zachować środki do ich obrony. Władza suwerenna była władzą absolutną.
Suwerenem nie był absolutny władca, ale absolutne społeczeństwo skupiające w sobie siłę
poszczególnych zawierających umowę jednostek. Za najlepszy ustrój uważał demokrację- w
niej jednostka przekazała swe prawa na rzecz ogółu. Jednak prostu lud mógłby nadużywać
posiadanych możliwości, stąd Spinoza opowiada się za demokracją cenzusową  władza
najwyższa powinna należeć do rady najwyższej  składającą się ze ,,starszych lub
,,pierworodnych Sprawowałaby kierownictwo absolutne nad obywatelami, a pomocą dla niej
byłyby: milicja, niezawisłe sądownictwo i kontrolowany kościół.
" Thomas Hobbes Anglia Lewiatan, czyli rzecz o
władzy kościelnej i świeckiej (1651)
Rozważania teoretyczne
Pesymistyczne twierdzenia o egoistycznym, a wręcz antyspołecznym charakterze natury
człowieka, który nie chce pogodzić się z równością, dążąc do posiadania coraz większej ilości
dóbr, większej władzy, większego szacunku od innych. Prowadzi to do stałych konfliktów i
przemocy, a więc stan naturalny, w jakim żył człowiek, stanowiła wojna wszystkich ze
wszystkimi (bellum omnium contra omnes) Człowiek nie był jednak niewolnikiem własnych
namiętności, był istotą rozumną, obdarzona instynktem samozachowawczym. Instynkt ten
nakazywał człowiekowi rezygnować z wojny i naturalnej swobody na rzecz dążenia do
pokoju i porozumienia z innymi ludz
mi. Nie było to możliwe w czasie obowiązywania
subiektywnej wolności naturalnej, która dawała człowiekowi prawo do przemocy i agresji.
Zaistniała potrzeba ograniczenia wolności i zawarcia umowy społecznej na rzecz ogółu- była
to umowa każdego z każdym- w celu przekazania suwerenowi prawa rządzenia.
Wraz z pojawieniem się państwa nastąpiła utrata naturalnej wolności przez ludzi, którzy w
zamian otrzymali prawo własności i organizację społeczną.
" John Lock Anglia przedstawiciel doktryny
liberalizmu politycznego i ekonomicznego List o
tolerancji, Dwa traktaty o rządzie, Myśl o
wychowaniu, Rozważania dotyczące rozumu
ludzkiego.
10
Okres stanu natury- stan przedpaństwowy traktował Locke jako epokę pomyślności, w której
ludzie rozwijali się w dobrobycie, korzystali z wolności, własności i równości. Jednak ten
idealny stan natury implikował określone niedogodności. Otóż każdy miał prawo bronić
swych naturalnych praw i karać tych, którzy je naruszali. Stwarzało to niedopuszczalną
sytuacje, w której ludzie stawali się sędziami we własnych sprawach. W tej sytuacji pojawiła
się potrzeba ustanowienia władzy państwowej. Nie było to jednak takie proste, gdyż ludzie
jako istoty ze swej natury równe i niezależne nie mogły być poddane władzy politycznej bez
swej zgody. Umowa społeczna nie oznaczał zrzeszenia się praw naturalnych, lecz jej celem
było ich umocnienie.
Umowa składała się z dwóch aktów:
1. Umowa pomiędzy jednostkami powołującymi społeczeństwo
2. Umowa społeczna z władzą tworzącą rząd (państwo)
Podstawowe funkcje państwa wg. Locka
a) Tworzenia praw pozytywnych
b) Egzekwowanie tych praw
c) Obrona społeczeństwa przed zewnętrznym wrogiem
Podział władzy:
üð Ustawodawcza- parlament
üð Wykonawcza- monarcha
üð Federacyjna- monarcha zajmujÄ…cy siÄ™ politykÄ… zagranicznÄ…
" Jean Jacques Rousseau Francja O umowie
społecznej, czyli zasadach prawa politycznego Teorie
polityczne Rousseau wywarły duży wpływ na
światopogląd klubu jakobinów oraz wielu
,,póz
niejszych rewolucjonistów, chcących
zlikwidować nierówności wewnątrz społeczeństwa.
Stan natury nie przysparzał ludziom problemów, żyli w harmonii z naturą i sąsiadami (nie
znając własności, egoizmu czy pychy) Jednak wielkie znaczenie miały klęski żywiołowe ,
które zmusiły człowieka do łączenia się z innymi i zakładania skupisk, które dały początek
życiu osiadłemu i pierwszym ustabilizowanym związkom międzyludzkim, takim jak rodzina.
Rodzina zrodziła uczucia miłości, zazdrości i próżności oraz pierwsze zasady umożliwiające
Zycie w społeczeństwie. To spowodowało szybki rozwój cywilizacji, która przyniosła
własność prywatną i zróżnicowanie majątkowe między ludz
mi co doprowadziło do
konfliktów i wojen. Pojawiła się konieczność utworzenia instytucji im zapobiegającej, czyli
państwa. Było one rezultatem paktu zrzeszenia, który przede wszystkim miał bronić słabych i
ubogich przeciwko ambicjom bogatych. Istotą umowy (wiążącej wszystkich jednakowo) była
równość wszystkich ludzi jako podstawa wszelkiej wolności, wolności cywilnej i politycznej
chronionych przez prawo i instytucję państwa.
vð Doktryna podboju
11
" Starożytność
żð Kallikles postać fikcyjna stworzona przez
Platona, uosobienie antydemokratyzmu,
demagogii, niesprawiedliwości i siły. Wg.
Niego sprawiedliwie jest, aby jednostka lepsza
miała więcej niż gorsza, potężniejsza zaś
więcej niż słabsza. Państwo mogły utworzyć
tylko jednostki wybitne, potrafiÄ…ce
podporządkować sobie słabsze społeczeństwo.
Sprawiedliwością naturalną jest panowanie
człowieka silniejszego.
żð Trazymach każdy rzÄ…d ustanawia prawa dla
własnego interesu. Najlepszym systemem jest
skrajny despotyzm i tylko państwo powstałe w
drodze przemocy i niesprawiedliwości.
" Nowożytność
żð Euglen Duhring XIX w niemiecki
ekonomista. Polityka  w danym przypadku
zastosowania przemocy- w sposób zasadniczy
określa rozwój ekonomiczny i powstanie
państwa. Samo powstanie państwa wiązał
przede wszystkim z działaniami sił
zewnętrznych.
żð Ludwik Gumplowicz polski socjolog i
prawnik. Wg. Niego podstawowymi
kategoriami socjologicznymi sÄ…: walka i rasa.
Rozwój społeczeństw wiąza- zgodnie z
koncepcją darwinizmu społecznego- z walką o
byt i konfliktami pomiędzy poszczególnymi
grupami społecznymi. Walka ras to podstawa
prawa rozwoju społecznego. Od zarania
dziejów antagonizmy pomiędzy plemionami
ludzkimi prowadziły do krwawych
konfrontacji zbrojnych, wskutek czego
powstały państwa pod rządami plemion
silniejszych.
vð Doktryna procesu rozwarstwienia klasowego
" Fryderyk Engels niemiecki myśliciel i działacz
polityczny. Historia społeczeństwa pierwotnego (nie
12
znającego państwa) była znacznie dłuższa niż
społeczeństw zorganizowanych w państwo. Państwo
pojawia się wówczas, gdy w wyniku wzrostu
wydajności pracy powstaje własność prywatna, która
powoduje rozpad pierwotnych, egalitarnych
społeczeństw rodowo-plemiennych na nierówne
klasy.
Trzy podstawowe przyczyny powstania państwa:
1) Wzrost wydajności pracy i wielkie społeczne podziały pracy, nieznane
społeczeństwom pierwotnym
2) Ukształtowanie się własności prywatnej, nieznanej społeczeństwom pierwotnym
3) Rozpad społeczeństwa na klasy i powstanie w związku z tym sprzeczności
klasowych, niedających się pogodzić bez specjalnej siły przymusu, jaka mogło
stworzyć dopiero państwo.
Trzy drogi (swoiste formy powstania państwa)
1) Droga klasowa, którą przeszło państwo ateńskie, powstałe bezpośrednio z
przeciwieństw klasowych nurtujących społeczeństwo u schyłku wspólnoty rodowej
2) Droga jaką przeszło państwo rzymskie, na którego powstanie miał wpływ istniejący
między patrycjuszami a plebeliuszami konflikt; zastąpił on (w drodze rewolucji)
rodowy podział ludności podziałem terytorialnym i ekonomicznym oraz powstaniem
organizacji państwowej
3) Drogę jaką przeszły plemiona germańskie, które znajdując się na etapie wspólnoty
rodowej, zajęły tereny byłego imperium rzymskiego, gdzie panował rozpadający się
ustrój niewolniczy, przy czym równoczesny rozpad germańskiej wspólnoty i
rzymskiego niewolnictwa doprowadził do powstania feudalnych państw zachodniej
Europy.
vð Doktryny socjologiczne
" Leon Duguit francuski prawnik, twórca teorii
solidarystycznej.
U podstaw życia społecznego leży obiektywna norma społeczna, która nakazuje wszystkim
przestrzeganie zasad solidarności. Państwo nie ma specjalnej władzy nad obywatelami, lecz
podlega normom mającym wytłumaczenie w zasadzie solidarności. Państwo jest jedna z
organizacji społecznych, solidaryzującą i harmonizującą różne interesy grup społecznych,
wobec tego geneza państwa wywodzi się ze społecznego podziału pracy, ze stopniowego
wyróżnienia się rządzących i rządzonych.
" O. Gierke traktował ,,organizm państwowy jak
wszelkie inne zwiÄ…zki ludzkie- jako organizmy
społeczne, posługujące się specjalnymi organami,
których funkcje specjalnie są w sposób analogiczny
do funkcji części ciała człowieka.
13
" H. Spencer tezy o organicznej strukturze
społeczeństwa, którego natura, struktura, układ
panujących w nim stosunków są wyznaczone i
określone przez czynniki materialne, a ponadto stale
podlegajÄ… procesom obiektywnym. Zwolennik
ograniczenia roli państwa do minimum, przy czym
sporządził katalog zakazów i nakazów dla państwa,
które jednak muszą gwarantować wolność i
nieskrępowanie obywatelom. Genezę państwa
widział zapewne tylko w fakcie, że społeczeństwo
dla istnienia tak jak wszelkie organizmy musi
posiadać jakieś organy państwowe. A zatem i
państwo.
" A Comte utopijna wizja ,,nowej religii , w której
miejsce Boga miała zająć Ludzkość-
bezkonfliktowa, zorganizowana naukowo i
pracująca w celu utrwalenia rodziny, własności i
państwa.
vð Doktryna Psychologiczna
" Leon Petrażycki Państwo powstało dzięki
przeżyciom prawnym, emocjonalnym. Którym
podporzÄ…dkowane sÄ… wszystkie przejawy
aktywności społecznej. Państwo jest- jego zdaniem-
projekcjom psychologicznÄ…, jest bowiem tylko
przypisywaniem określonym ludziom i organom
określonej władzy w wyobrażeniu ludzkim. Władzę
państwową identyfikował z przeżyciami, które
prowadzą do wykształcenia się świadomości
związanej z koniecznością poddania się woli pewnej
grupy osób. Wówczas na płaszczyz
nie kontaktów
pomiędzy rządzącymi i rządzonymi zachodzą
władcze stosunki międzyludzkie.
7. Doktryna prawa międzynarodowego a powstanie państwa
W ujęciu prawa międzynarodowego najwłaściwszą klasyfikację sposobów powstania państwa
możemy zaprezentować według kryterium rodzajów zmian, jakie powodują one na mapie
politycznej świata.
" L. Antonowicz wyróżnił cztery sposoby
powstawania państwa
1) Zjednoczenie dwóch lub więcej państw,
prowadzące do powstania nowego państwa
14
żð Zjednoczenie NRD z RFN w 1900r.
2) Rozczłonkowanie państwa na dwa lub więcej
nowych państw
żð Rozpad CzechosÅ‚owacji w 1993r.
3) Secesja części terytorium państwa dająca
początek nowemu państwu
żð WystÄ…pienie z Unii 11 stanów
południowych, które utworzyły
Skonfederowane Stany Ameryki w
1860r.
4) Uzyskanie przez terytorium zależne
niepodległości w postaci nowego państwa
żð Polska w 1918r.
8. Istota państwa
Øð PaÅ„stwo wspólnotÄ… dobra ogółu
" Arystoteles
Øð PaÅ„stwo wspólnotÄ… etycznÄ…
" Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Państwo jest rzeczywistością wolności, to znaczy absolutnego celu ostatecznego, ze istnieje
ona samo dla siebie; trzeba dalej wiedzieć, że wszelka wartość, jaką człowiek posiada,
wszelką rzeczywistość duchową zawdzięcza państwu.
Państwo to etyczna całość, będąca rzeczywistością, w której jednostka posiada wolność i
korzysta z niej w ściśle oznaczonych granicach i w określony sposób
Cel państwa polega na tym aby to co substancjalne, obowiązywało, było obecne i utrwaliło
się w rzeczywistych czynach ludzi i ich zamysłach
15
Państwo jest boską ideą w jej ziemskiej postaci. Jest ono bliżej określonym przedmiotem
dziejów powszechnych w ogóle, w których wolność zyskuje obiektywne istnienie i życie,
upajając się tą obiektywnością.
Państwo jest abstraktem, który swoją, tylko ogólną realność posiada w obywatelach: ale
istnieje ona rzeczywiście i ta ogólna egzystencja musi przejawiać się w woli i działalności
indywiduów.
Øð PaÅ„stwo organizacjÄ… zÅ‚a spoÅ‚ecznego
" Pierre Joseph Proudhon francuski przedstawiciel anarchizmu
Reformy należy wprowadzić stopniowo, w drodze pokojowej. Walka o władze proletariatu
nie ma sensu. Proletariat może odzyskać wolność tylko po rzez zniesienie instytucji
przymusu- państwa
" Michaił Bakunin rosyjski rewolucjonista-anarchista Państwo a
anarchia
Øð PaÅ„stwo korporacjÄ… terytorialnÄ…
" Georg Jedlinek Ogólna nauka o państwie
Øð PaÅ„stwo przymusowÄ… organizacja spoÅ‚eczeÅ„stwa
" Fryderyk Engels jego poglÄ…dy rozwinÄ… WÅ‚odzimierz I. Lenin
" Karol Marks
Państwo dwojakiego rodzaju:
o Państwo polityczne jako czysty instrument przymusu, które jak
najszybciej musi zostać zdobyte i zniszczone. Musi przetrwać przez
czas trwania okresu rewolucyjnego.
o Państwo ekonomiczne odpowiada za majątek państwa, musi
przetrwać, aby scentralizować w swych rękach to, co przedtem było
zdecentralizowane w rękach kapitalistów.
Øð PaÅ„stwo globalnÄ… organizacjÄ… spoÅ‚eczeÅ„stwa
" Stanisław Ehrlich polski prawnik i politolog
16
W od tego, na co kładziemy akcent posługujemy się trojakim rozumieniem państwa:
o Państwo jako organizacja globalna
o Państwo jako aparat państwowy  naczelne organy państwowe
o Państwo jako aparat przymusu
Jest to hierarchiczna i terytorialna organizacja przymusu, działająca w interesach
ekonomicznych, politycznych, i ideologicznych grup, warstw czy klas władających środkami
produkcji, dzięki czemu może ona kierować społeczeństwem jako całością.
Państwo jest organizacja globalna w dwojakim sensie:
o Jest ono jedyną organizacją, która w swoich ramach na określonym terytorium
wszystkim bez wyjÄ…tku wyznacza zachowanie
o W jakieś formie inne organizacje społeczne albo podporządkowuje, albo w sposób
niezbędny z nimi współdziała
9. Jednostka, naród państwo
vð Jednostka podmiot uÅ›wiadamiajÄ…cy, podejmujÄ…cy, wytyczajÄ…cy koordynujÄ…cy
działania polityczne, związane ze zdobywaniem, sprawowaniem władzy oraz
pozyskiwaniem niezbędnego dla niej poparcia w społeczeństwie.
Øð Podstawowe kategorie aktywnoÅ›ci politycznej jednostki (ze
względu na pełniony typ ról)
" Przywódcy
" Zawodowi politycy osoby wyspecjalizowane w pracy w
instrumentach politycznych
" Aktywiści
" Wysoko upolitycznieni obywatele
" Nisko upolitycznieni obywatele
" Wyobcowani i apolityczni
Øð Aktywność polityczna jednostki, z punktu widzenia psychologii
postaw wobec władzy
" Autonomiczna
" Instrumentalna
Postawy te wynikają z racji skłaniających jednostki do zajmowania się polityką ; są one
" Egocentryczne traktowanie przez jednostkę władzy jako zabawy, jako panowania nad
innymi ludz
mi bÄ…dz
z
ródła bogactwa i prestiżu
" Socjocentryczne traktowanie władzy prze jednostkę jako służby dla społeczeństwa
17
Homo politicus jednostki aktywnie politycznie, postrzega siÄ™ jej jako osoby odznaczajÄ…cym
się silnym ego, odporne na wszystkie sprzeczności i niesprzyjające okoliczności społeczno-
polityczne oraz ekonomiczne, pewni siebie.
Øð Cechy psychiczne uczestnictwa w polityce :
" Siła osobowości zaufanie do siebie, poczucie własnej
kompetencji i dużych możliwości działania
" Dyspozycyjność zdolność do czynnego uczestnictwa w różnych
zmieniających się sytuacjach politycznych, zdolność do
odgrywania nowych ról społecznych i politycznych
" Wybiórcza identyfikacja z osiągnięciami życiowymi
" Predyspozycje intelektualnych zainteresowanych
poznawczych
" Ekstrawertyzm polityka jako zabawa towarzyska
" Ekstremizm jednostki o silnych napięciach psychicznych,
siłowe rozwiązanie problemów politycznych
Øð Podstawowe kategorie jednostek wyznaczajÄ…cych formy
aktywności :
" ,,twórcy osoby wytwarzające nowe idee, pomysły, jednostki
pomnażające dziedzictwo kulturowe
" ,,pracownicy aktywnością nie pomnażają dziedzictwa
cywilizacyjnego ale dbajÄ… o utrzymanie jego stanu jest to tzw.
Średnia społeczność, personel administracyjny
" ,,nieprodukcyjni osoby nie mogące same się utrzymać i
wymagające opieki np. niemowlęta, chorzy , inwalidzi
niezdolni do pracy
" ,,dewianci osoby, których aktywność przynosi szkody
społeczne
Øð Jednostka autorytarna interpretacja psychoanalityczna żądza wÅ‚adzy
jednostek autorytarnych nie wynika z siły, lecz z ich słabości
Cechy osobowości autorytarnej:
18
" Bezkrytyczny stosunek do określonych autorytetów, autorytarne im
podporządkowanie się, gotowość do uzależnienia się od jakieś siły wyższej
" Radykalne odrzucenie koncepcji równości
" Myślenie przy pomocy stereotypów, postępowanie emocjonalne, odrzucenie
zachowań racjonalnych, wiara w przesądy
" Kult siły i twardości, eksponowanie dychotomii
" Projekcja własnych wizji na świat zewnętrzny- jako chaos, któremu należy się
przeciwstawić
" Destruktywność, cynizm, bunt wobec władzy
Øð Trzy generacje uniwersalnego systemu praw czÅ‚owieka:
1) Klasyczne prawa człowieka prawa i wolności publiczne
2) Prawa socjalne, gospodarcze i kulturowo oświatowe
3) Prawa odnoszące się do jakości życia
" Cztery grupy podstawowych praw człowieka:
a) Prawa fundamentalne (do życia, bezpieczeństwa, równości wobec prawa,
bezstronnego sÄ…du itp)
b) Prawa obywatelskie (do swobodnego poruszania siÄ™, wyboru miejsca zamieszkania,
wolności myśli, sumienia wyznania )
c) Prawa polityczne (do wolności opinii, zgromadzeń stowarzyszeń, uczestnictwa w
życiu politycznym )
d) Prawa społeczne i ekonomiczne (do pracy, ochrony zdrowia, edukacji, godziwego
wynagrodzenia, ubezpieczeń )
Konkretyzacja praw człowieka zawarta jest w Międzynarodowym Pakcie Praw
Obywatelskich i Politycznych oraz w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych,
Społecznych i Kulturowych uchwalonych 16 grudnia 1966r.
Øð Teoria Zeitgeist ,,Duch czasu
Na scenie politycznej ujawniają się osoby przypadkowe, zdobywają one władze w
przypadkowym splocie okoliczności, w określonym czasie i przestrzeni; ta sama jednostka w
innym czasie historycznym i miejscu nie miałaby szans na odegranie roli przywódczej,
zjawisko to charakterystyczne jest dla przełomów ustrojowych i politycznych.
Øð Suwerenność polityczna jednostki
Oznacza samodzielność, niezależność w aktywności politycznej od zwierzchnictwa
czynników oficjalnych
19
vð Naród Wspólnota ludzi tworzÄ…ca siÄ™ w dÅ‚ugich procesach dziejowych;
wyznaczają ją członkowie mający poczucie (świadomość) wspólnego
pochodzenia, dobra, losów historycznych, specyficznych postaw, zachowań,
znaków obyczajowości. Zwykle wspólnotę tę postrzega się w wymiarach
etnicznym i politycznym
Øð Atrybuty ksztaÅ‚towania siÄ™ narodu :
" Mowa (język)
" Przestrzeń geograficzno-przyrodnicza(terytorium)
" Religia (wierzenia)
" Historia
" Dziedzictwo kulturowe
" Tradycja
" Obyczaje
" Emblematy i symbole
" Świadomość odrębności etnicznej
" Identyfikacja z daną wspólnotą i chęć partycypowania w
niej
Emanuel Sieyes Co to jest stan trzeci?
Naród istnieje przede wszystkim; jest początkiem wszystkiego. Jego wola jest zawsze legalna,
jest prawem.
Øð Naród w sensie politycznym : wspólnota ludzi zÅ‚Ä…czonych
niektórymi atrybutami etniczności, a przede wszystkim tożsamością
praw i obowiązków oraz świadomością swej historii politycznej; w
tym względzie nie są istotne język, religia czy obyczaje.
Øð Naród wspólnoty o wysokim stopniu zorganizowania politycznego,
majÄ…ce silne struktury instytucji politycznych oraz odznaczajÄ…ce siÄ™
dużym potencjałem cywilizacyjnym
Øð Narodowość wspólnota o dużej Å›wiadomoÅ›ci swej odrÄ™bnoÅ›ci
etnicznej, mniemającej jednak znaczącej siły politycznej ani
potencjału cywilizacyjnego
Øð Konstruktywne cechy narodu:
" Ukształtowanie historycznie trwałości wspólnoty
" Wytworzenie przez niÄ… istotnego i ponadczasowego
dziedzictwa kulturowego
20
" UjawniajÄ…ce siÄ™ silne poczucie identyfikacyjne jednostek z
daną wspólnotą
" Ujawniające się wyrażanie poczucie solidarności
Narodowość funkcjonuje w ramach podmiotu politycznego, jakim jest naród; legitymuje się
jednak odrębną kulturą i jest świadoma swej zależności politycznej od narodu, w ramach
którego funkcjonuje
Øð Mniejszość narodowa zbiorowość ludzi charakteryzujÄ…ca siÄ™
poczuciem własnej odrębności etnicznej , solidarnością, a także
chęcią zachowania i przekazania tych cech przyszłym pokoleniom;
posiada ona ponadto własne interesy, dąży do zagwarantowania i
przestrzegania przysługujących praw.
Wśród mniejszości narodowych charakterystyczne są trzy kategorie wspólnot:
a) W całości pozostające w ramach struktur politycznych innego narodu
b) Narodowości;
c) Grupy narodowe/ narodowościowe
Kryteria narodowościowe:
a) Zdolność do utworzenia odrębnej struktury organizacji politycznej
b) Stopień przywiązania się do miejsca zamieszkania
c) Rodzaj skupisk (zwarte/rozproszone)
d) Umiejscowienie przestrzenne
e) Położenie prawne
Øð Tożsamość narodowa odczuwanie bliskoÅ›ci wobec okreÅ›lonej
wspólnoty
Øð Ksenofobia postawy niechÄ™ci, wrogoÅ›ci, a nawet agresywnoÅ›ci w
stosunku do obcych
Øð Szowinizm skrajna forma ksenofobi, postawy, zachowania i dziaÅ‚ania
pełne pogardy, nienawiści do innych wspólnot etnicznych oraz
politycznych, jest to postawa dyskryminacji obcych.
Øð Etnocentryzm postawy koncentrujÄ…ce siÄ™ na wyolbrzymieniu wagi
własnej wspólnoty. Przypisywanie tak własnej wspólnocie etnicznej,
jak i narodowej szczególnych właściwości, uzdolnień, predyspozycji,
osiągnięć; przy tym koncentracja na własnej grupie nie jest tożsama z
negowaniem wartości i zasług innych wspólnot.
21
Øð WspółczesnÄ… przynależność do okreÅ›lonego narodu wyznaczajÄ… takie
elementy jak;
" Świadome pragnienie (wola) związania swoich losów z
określoną wspólnotą, z jej przestrzenią, rozwojem
cywilizacyjnym, kulturÄ…. Itp.
" Odczuwanie przez jednostkę bliskości bądz
podobieństwa do
określonej wspólnoty i chęci związania się z nią
" Dobrowolny wybór określonej wspólnoty narodowej,
oswojenie podstawowych więzi łączących oraz
identyfikujÄ…cych siÄ™ z niÄ…
" Asymilacja, przez długi czas zamieszkiwanie wśród
określonej wspólnoty i pełne przyswojenie jej wartości
kulturowych
" Urodzenie; naturalny związek z daną wspólnotą, a nie
indywidualny wybór, wyznaczony przez różne okoliczności
Øð Nacjonalizm doktryna polityczna, okreÅ›lajÄ…cej istotÄ™ procesów
narodowotwórczych, ruchów narodowych, stanu świadomości
jednostkowej lub grupowej; uznającej naród za najdoskonalsza formę
życia zbiorowego, którą charakteryzuje niepowtarzalny charakter,
ukształtowany rodzimą, wyidealizowaną tradycją; zakładającej, iż
każdy naród powinien się troszczyć , przy pomocy wszelkich
możliwych środków, o zabezpieczenie interesu swej wspólnoty,
stanowiącego dobro najwyższe dla jednostki ludzkiej.
Øð Patriotyzm postawy i zachowania spoÅ‚eczno-polityczne, dajÄ…ce
wyraz przywiązaniu do własnej wspólnoty, wyrażające się w
poświęceniu dla niej, przy jednoczesnym poszanowaniu innych
wspólnot, jest to specyficzna forma solidarności ze wspólnotą,
realizująca się w wypełnianiu przyjętych przez nią zasad i norm
prawnych, a w tym tzw. Powinności obywatelskich.
Øð Ojczyzna szczególnÄ… wartość, jakÄ… stanowi przestrzeÅ„ (terytorium)
oraz zamieszkująca ją wspólnota ludzi, związanych z nią takimi
ogniwami, jak: historia, kultura, zwyczaje, obyczaje itp. Wartość ta
wyraża się w istotnej mierze w stosunku emocjonalnym do miejsca
pochodzenia, do środowiska, w którym jednostka bądz
określona
społeczność spędziła znaczną część życia, a zwłaszcza formatywny
dla osobowości okres dzieciństwa i młodości; z miejscem tym łączą
22
się bezpośrednie doświadczenia, przeżycia, wzruszenia, nawyki i
wspomnienia jednostki czy też określonej wspólnoty.
" Treść pojęcia ojczyzna składa się z czterech podst.
Elementów:
żð Przestrzeni (terytorium) historycznie
należącej do danej wspólnoty
żð Wspólnoty spoÅ‚ecznej
żð Historii
żð PowinnoÅ›ci sÅ‚użenia
Øð Åšwiadomość narodowa Uprzytomnienie sobie wiÄ™zi Å‚Ä…czÄ…cych oraz
odrębności wobec innych wspólnot. Świadomość tę tworzą wszystkie
obiektywne więzi, a więc pochodzenie etniczne, język, organizacja
polityczno-terytorialna, struktura społeczna i gospodarcza, losy
dziejowe, kultura, warunki i czynniki kształtujące tę zbiorowość,
znajdujÄ…ce odbicie w sferze psychiki ludzkiej.
Świadomość narodowa pełni funkcje konfrontacyjne ; może wyrażać się zarówno w
postawach patriotycznych jak i nacjonalistycznych
Øð Charakter narodowy zbiór specyficznych dla czÅ‚onków narodu cech
psychicznych; przy czym zakładają, że wszyscy ludzie należący do
danego narodu są pod pewnymi względami bardziej podobni do
siebie niż do członków innych wspólnot narodowych.
Przez kategorię tę rozumie się też.
" System postaw, wartości i przekonań podzielonych przez wspólnotę bądz
jego
znaczne odłamy
" Psychologiczny aspekt kultury narodowej, a w nim wyuczone i społecznie
dziedziczone zachowania kulturowe oraz system norm i wartości występujących w
wytworach danej kultury, a w tym politycznej
" Mentalność wyrażająca się w osobowości charakterystycznej dla licznych
członków wspólnoty, mająca też odbicie w wytworach kultury i sztuki, zwłaszcza
ludowej
vð PaÅ„stwo
23
Proces tworzenia się narodu jest historycznie wtórny w stosunku do procesu powstawania
państwa. Państwo funkcjonowało jako silna instytucja polityczna, gdy zaczęły się procesy
kształtowania narodu jako podmiotu polityki.
Rola państwa w procesie tworzenia się narodu:
" Ramy zewnętrzne, w których zachodziły procesy integracji społeczno-politycznej,
gospodarczej i kulturalnej
" Siła integrująca wspólnotę w sytuacji zagrożenia zewnętrznego
" Siła tworząca ideologię państwową
" Mecenas rozwoju działalności kulturalnej
" Promotor wprowadzania i umacniania określonego ładu wyznaniowego i
religijnego
Øð Funkcje narodowotwórcze paÅ„stwa
" Wewnętrzne
żð Ochronna
żð Regulacyjna
żð Innowacyjna i adaptacyjna
żð Kulturowo-wychowawcza
żð Socjalna i ekonomiczna
" Zewnętrzne
żð Obronna (defensywna)
żð Ataku (ofensywna)
żð Utrzymywania istniejÄ…cego stanu rzeczy (status quo)
Øð Modele paÅ„stwa współczesnego
" Republiki uznaje siÄ™ za struktury otwarte na wyzwania
cywilizacyjne, za ciągłe udoskonalające formy i metody swego
funkcjonowania, czego konsekwencją jest duża różnorodność
rzÄ…dzenia.
o W modelu republikańskim wyróżnia się cztery
podst. style rzÄ…dzenia.
żð Demokratyczny
żð Liberalny
żð Populistyczny
żð Autokratyczny
24
" Styl demokratyczny sprawowania rządów; zawiera się w :
1) Uznawaniu zasady dobrowolnego i otwartego uczestnictwa w
polityce, bez dyskryminacji i przywilejów, bez struktur
uprzywilejowanych, bez przymusu uczestnictwa
2) Stosowaniu zasad większości
3) Przestrzeganiu uznawania prawnych zasad władzy
" Liberalny styl sprawowania władzy wyznaczają zasady :
1) Uznawania pierwszeństwa wolności indywidualnej przed
równością szans, sprawiedliwością i demokracja
2) Przestrzegania szczególnej ochrony praw mniejszości jako
wyraz przeciwstawiania się rozwiązaniom większościowym
oraz jako obrona tolerancji dla każdego poglądu
3) Dążenia do zachowania jak najmniejszej ingerencji władzy w
działaniu obywateli
" Pluralizm w funkcjonowaniu państwa jest :
1) Zachowaniem większościowym, gdzie demagogicznie
mniejszość powołuje się na ,,opinie publiczną , ,,głos ludu
czym manipuluje emocjami społecznymi, odrzuca się
racjonalność działań politycznych, a przywołuje się do
podejmowania decyzji emocjonalny głos tłumu, włącznie z
gotowością do demokracji siły
2) Programem antyelitarnym
3) Radykalizmem haseł i metod walki, zawierających się w
bezkompromisowości języka politycznego, skrajności
wyrażonych opinii, lansowaniu przekonania, że kwestie sporne
są w stanie skutecznie rozwiązać przemocą masy.
" Styl autokratyczny polega na :
1) Sprawowaniu władzy przez jednoosobowe bądz
elitarne
przywództwo; w sprawowaniu władzy nie jest ono ograniczone
społeczną kontrolą
2) Uznawaniu prymatu woli politycznej nad prawem i
moralnością; przywódcy mogą stanąć ponad prawem i innymi
normami; ich siła stanowi podstawę stabilności państwa
3) Stosowaniu przymusu, bez określenia czytelnych zasad i reguł i
bez poczucia odpowiedzialności za skutki
25
" Monarchie postrzega siÄ™ zwykle jako struktury zachowawcze,
konserwatywne oraz niekiedy jako organizacje polityczne
społeczeństw pozostających na niskim poziomie rozwoju
cywilizacyjnego
o Model monarchistyczny państwa stanowią:
żð Dyktatury
żð RzÄ…dy autorytarne
żð RzÄ…dy totalitarne
" Rządy autorytarne podmiotem władzy są wojsko lub policja
aprobata społeczna dla ładu hierarchicznego, surowości kar za
nieposłuszeństwo, bezwzględnego podporządkowania się władzy
" Dyktatury totalitarne państwo jest pierwotne wobec
społeczeństwa, które istnieje poza jego granicami
o Styl dyktatury zawiera siÄ™ w :
żð Eksponowaniu monopolu ideologii i dyktatury
uzasadniającej funkcjonowanie tego państwa
żð Organizowaniu życia politycznego przez jedna partiÄ™
masowÄ…
żð PowiÄ…zaniu aparatu partyjnego z paÅ„stwowym;
przywódcy partyjni jednocześnie pełnią ważne
funkcje państwowe
żð Sprawowaniu monopolu nad Å›rodkami komunikacji
społecznej
żð Rozbudowaniu aparatu kontroli
żð Tworzenie Å‚adu hierarchiczno- wodzowskiego,
centralizacji całokształtu życia społeczno-
politycznego i gospodarczego
o Podstawowe elementy dyktatury totalitarnej sÄ…:
żð Autorytarny przywódca (wódz)
żð PodporzÄ…dkowanie polityce porzÄ…dku prawnego
26
żð Ingerencja partii i paÅ„stwa w sferÄ™ prywatnoÅ›ci
obywateli
żð Ideologiczne, ciÄ…gÅ‚e uzasadnianie legitymizacji
władzy oraz udzielenie jej masowego poparcia
o Instrumenty totalitaryzmu sÄ…;
żð Ideologia
żð Partia
żð Aparat paÅ„stwa
10. Typy i formy państwa
I. Typy państwa
vð PojÄ™cie typu paÅ„stwa
Øð G. Jedlinek wyróżniÅ‚ pięć historycznych typów paÅ„stw:
żð Starożytnego wschodu
żð HelleÅ„skie
żð Rzymskie
żð Åšredniowieczne
żð Nowożytne
Øð W. Lang typ paÅ„stwa  paÅ„stwo scharakteryzowane przez klasÄ™
panującą oraz przez dominujący sposób produkcji
Øð J. Kowalski typ paÅ„stwa- dominujÄ…ce stosunki spoÅ‚eczno-
ekonomiczne danej formacji społeczno-ekonomicznej określają w
istotnym stopniu nadbudowÄ™ prawnopolitycznÄ…, wobec czego mogÄ…
stanowić podstawę klasyfikacji
Øð S. Ehrlich typ paÅ„stwa-okreÅ›la, do jakiej klasy należy
kierownictwo społeczeństwem. Typ państwa określa baza
ekonomiczna
Øð E. ZieliÅ„ski typ paÅ„stwa- wyznacza podobne stosunki spoÅ‚eczno-
ekonomiczne i stosunki polityczne oraz podobny statu publiczny
ludzi
27
" Aby wydzielić typy państwa, należy zastosować następujące kryteria:
żð Rodzaju interakcji na linii rzÄ…dzÄ…cy-rzÄ…dzeni
żð Grupy wÅ‚adajÄ…cej w danym paÅ„stwie Å›rodkami materialnymi
żð Grupy wÅ‚adajÄ…cej oÅ›rodek wÅ‚adzy politycznej
żð Relacji pomiÄ™dzy grupami spoÅ‚ecznymi
żð DominujÄ…cego sposobu produkcji w paÅ„stwie
żð Statusu publicznego ludnoÅ›ci w danym paÅ„stwie
żð Grupy nadzorujÄ…cej funkcjonowanie i dziaÅ‚alność organów paÅ„stwa
Przez typ państwa rozumiemy jednostkę klasyfikacyjną państwa w ujęciu historycznym
wyróżnioną przez zespół cech charakteryzujących państwo ze względu na ich związek z
określonym układem stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych, które dane
państwo umacnia i chroni.
vð Klasyfikacja typów paÅ„stwa
" Ze względu na formę państwa (organizację polityczno-prawną)
żð Formy rzÄ…dów
żð Ustrój terytorialny
żð Reżim polityczny
vð Typy paÅ„stw
Øð PaÅ„stwo niewolnicze
Øð PaÅ„stwo feudalne
" Feudalizm system społeczno-polityczny opierający się na
systemie hierarchicznej zależności jednostek. Wyrósł na
gruncie przyjaz
ni i wierności pomiędzy władcą a jego
żołnierzami
" Dlaczego wyłonił się system feudalny?
Warstwa panującą i posiadającą stało się rycerstwo, które zostało zobligowane stosunkiem
lennym do służby i wierności władcy, otrzymując w zamian prawa do ziemi oraz urzędy,
wraz z płynącymi z nich politycznymi, jurystycznymi i wojskowymi prerogatywami.
" Piramida społeczna
o Władca (król)
o Najpotężniejsi feudałowie (parowie)
28
o Wasale niższego rzędu (podwasale)
o Chłopi, niewolnicy i ludność nieposiadająca ziemi
Øð PaÅ„stwo kapitalistyczne
" B. Mankowicz Kapitalizm system gospodarczy
zorientowany na rynek, tj. miejsce, w którym spotykają się
popyt, a także podaż dóbr i usług oraz gdzie odbywa się
współzawodnictwo
" Państwo wczesnokapitalistyczne
" Państwo liberalno-demokratyczne
" Państwo faszystowskie
Øð PaÅ„stwa trzeciego Å›wiata
" E. Zieliński państwa trzeciego świata stanowią grupę
państw o swoistych cechach, które powstały do
niepodległego bytu po rozpadzie kolonializmu po II wojnie
światowej.
" Cechy wspólne
o Wyzwoliły się z panowania kolonialnego
o Posiadają stosunkowo niski stopień rozwoju
gospodarczego
o Prezentują strukturę społeczną niezwykle
zróżnicowaną
o Słabo rozwinięta struktura polityczna
o Zróżnicowany zakres praw i swobód obywatelskich
" Podstawowe systemy ekonomiczne państw trzeciego
świata:
o System patriarchalnej wspólnoty i związanej z nią
gospodarki naturalnej
o System drobnotowarowy, z dominacjÄ…
indywidualnej gospodarki rolnej, opartej na
prywatnej własności ziemi
29
o System państwowy, w którym państwo jako główny
właściciel środków produkcji
Øð PaÅ„stwo socjalistyczne
II. Formy państwa
vð Uwarunkowania wyboru formy paÅ„stwa
" Występowanie i dostępność prądów ideowych, atrakcyjnych z
punktu widzenia większości społeczeństwa
" Całokształt zadań, które ma dane państwo realizować
" Dominujący styl produkcji w danym państwie
" Struktura społeczna w danym państwie
" Ogólna sytuacja międzynarodowa
" Położenie geograficzne
" Dziedzictwo kulturowe i historyczne danego narodu
vð PojÄ™cie formy paÅ„stwa
Øð A. A
opatka na formę państwa składa się całokształt sposobów i
metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których
należy władza państwowa
Øð J. Kowalski Forma paÅ„stwa to sposób, w jaki jest
urzeczywistnione państwowe kierownictwo społeczeństwem
Øð W. Lang Przez formÄ™ paÅ„stwa rozumie siÄ™ najogólniej sposób
sprawowania władzy politycznej
Forma państwa to sposób zorganizowania naczelnych organów państwa, ich kompetencje
oraz wzajemne zależności polityczne i prawne, następnie sposób wyznaczania stosunku
organów centralnych do terenowych na odpowiednich zasadach centralizacji i decentralizacji,
koncentracji i dekoncentracji.
vð Elementy skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ na formÄ™ rzÄ…dów
Øð Forma rzÄ…dów
Øð Reżim polityczny
Øð Ustrój terytorialny
30
1) Forma rządów struktura organów naczelnych państwa i stosunki między
nimi
" Demokratyczne
o Parlamentarno-gabinetowe Zespół zasad polityczno-
ustrojowych, określających wzajemny stosunek między trzema
naczelnymi organami władzy państwowej: parlamentem, głową
państwa- którą jest prezydent albo monarcha- i rządem w taki
sposób, że rząd powoływany przez głowę państwa musi
posiadać zaufanie parlamentu
o Parlamentarno-komitetowe Zespół zasad polityczno-
ustrojowych, określających w szczególny sposób stosunki
między trzema naczelnymi organami państwowymi, tj.
parlamentem, głową państwa i rządem, mianowicie w ten
sposób, że parlament, jako najwyższy organ państwowy,
bezpośrednio powołuje i kontroluje zarówno głowę państwa,
jak i rząd, który jest niejako komitetem wykonawczym
parlamentu. Parlament jest także najwyższym organem
reprezentujÄ…cym suwerenne prawa narodu i wykonujÄ…cym w
jego imieniu władzę na zasadzie wyłączności
o Prezydenckie Zespół zasad prawnoustrojowych, opartych na
idei podziału władzy, określających w szczególny sposób
relacje między parlamentem, prezydentem, będącym
jednocześnie szefem rządu i głową państwa, realizatorami
polityki prezydenta oraz sÄ…dami, sprawujÄ…cymi wymiar
sprawiedliwości i kontrolę konstytucyjności aktów prawnych
o Półprezydencke (semiprezydenckie) Zespół zasad
prawnoustrojowych, według których prezydent posiadając
szerokie kompetencje osobiste, jest powoływany niezależnie od
parlamentu w wyborach powszechnych, on to powołuje
następnie rząd, który jest odpowiedzialny zarówno przed nim,
jak i przed parlamentem.
" Autokratyczne
o Reżimy dyktatorskie
31
" Monarchie
o Ograniczone (konstytucyjne)
o Nieograniczone (absolutne)
" Republiki
o Cechy republiki
żð WÅ‚adza w paÅ„stwie pochodzi wprost z
demokratycznych wyborów
żð Organy wÅ‚adzy publicznej wybierane sÄ… na okreÅ›lony
czas (kadencja)
żð GÅ‚owa paÅ„stwa ponosi politycznÄ… i prawna
odpowiedzialność za swoją działalność
żð TrójpodziaÅ‚ wÅ‚adzy : legislatywa, egzekutywa,
wymiar sprawiedliwości
2) Reżim polityczny ogół metod, jakimi posługuje się władza państwowa w
stosunkach z ludnością, a także zasady jakimi się ona kieruje w tych stosunkach
" Reżim demokratyczny
o Demokratyczny system rządów zbudowany na demokracji
przedstawicielskiej, kontrolowany i odpowiedzialny przed
społeczeństwem
o Wolne wybory powszechne oparte na demokratycznych
zasadach prawa wyborczego
o System polityczny oparty na pluralistycznej partyjności
o Zapewnienia wolności i swobody obywatelski oraz ochrona
praw obywatelskich
o Zapewnienie wolności prasy i przekonań
" Reżim totalitarny
o Oficjalna ideologia
o Masowa partia kontrolowana prze oligarchiÄ™
o Monopol rządu na broń
o Rządowy monopol dysponowania środkami masowego
przekazu
o Terrorystyczny system policyjny
" Reżim autokratyczny
o Rządy jednostki lub grupy osób
o Nasilenie policyjnych metod rzÄ…dzenia
32
o Ideologiczne wywyższanie państwa nad prawami jednostki i
społeczeństwa
o Eksponowanie ideałów dyscypliny, autorytetu, obowiązków,
w przeciwieństwie do wolności i praw jednostki
o Opieranie polityki i ideologio na nacjonalizmie i rasizmie
2) Ustrój terytorialny państwa
" Państwo federacyjne
o Kompetencje ,,strategiczne państwa federalnego
żð Ustalanie i prowadzenie polityki zagranicznej i
obronnej
żð Zapewnienie bezpieczeÅ„stwa wewnÄ™trznego i
zewnętrznego, kierowanie armią
żð Przyjmowanie paÅ„stw w poczet nowych czÅ‚onków
federacji
żð Bicie monety
żð Ustalanie podatków i opÅ‚at
żð Czuwanie nad zgodnoÅ›ciÄ… konstytucji federalnej z
konstytucją części składowych
o Ustrój państwa związkowego (federacji) polega na podziale
instytucji władzy państwowej między całość związku i
poszczególne jego części składowe (landy, stany, republiki),
które w określonym zakresie regulują swoje sprawy
samodzielnie przez własne organy władzy- w sposób odrębny,
a często również odmienny od pozostałych części państwa
" Państwo unitarne jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów
na części składowe
o Autonomia regionalna uprawnienia do samodzielnej
działalności prawotwórczej i administracyjnej przyznanej
przez państwo określonym podmiotom działającym na jego
terytorium
o Samorząd terytorialny wykonuje zadania własne i zlecone
mu przez administracjÄ™ rzÄ…dowÄ…
żð Doktryna ultra vires samorzÄ…d nie może
wykonywać żadnych zadań, które nie zostały mu
zlecone przez ustawodawcÄ™
11. Przemiany w dziejach państwa
33
vð Rewolucja w dziejach paÅ„stwa: Sprawia gruntownÄ… przebudowÄ™
społeczeństwa, przebudowa ta ma doniosłe znaczenie dla wzniesienia się
państwa na wyższy etap rozwoju. Nazywa się to przejściem do kolejnego
typu państwa.
Øð Rewolucja spoÅ‚eczna przejÅ›cie od jednej formacji spoÅ‚eczno-
ekonomicznej do drugiej.
Øð Rewolucja polityczna Walka miÄ™dzy antagonistycznymi klasami o
władzę państwową, o panowanie ośrodka decyzyjnego-szczytowy
okres rewolucji społecznej
K. Marks
Każda rewolucja likwiduje stare społeczeństwo i o tyle jest rewolucją społeczną.
Każda rewolucja obala starą władzę i o tyle jest rewolucją polityczną
Øð PrzesÅ‚anki rewolucji:
" Obiektywne
o Niemożliwość utrzymania przez klasy panujące w
formie niezmiennej swego panowania, czyli kryzys
,,góry
o Zaostrzenie położenia trudnego klas uciskanych
o Znaczny wzrost aktywności mas wywołanych
poprzednio wymienionymi przyczynami
" Subiektywne
o Świadomość trudnego położenia klas upośledzonych
i niesprawiedliwego podziału dóbr
o Stopień zorganizowania i aktywność klas
społecznych niezadowolonych z dotychczasowej
sytuacji
o Polityczny kryzys władzy sprawującej rządy
o Klarowność programowa i przejrzystość celów
dokonania zmian
Øð Przebieg rewolucji spoÅ‚ecznej
" Pierwsza faza działania zmierzające do zdobycia władzy
politycznej i ustanowienia ośrodka kierowniczego sprawami
publicznymi. Działania te mogą przebiegać w drodze walki
zbrojnej albo też poprzez zwycięstwo wyborcze. Celem
bezpośrednim tych przedsięwzięć jest stworzenie nowych
instytucji rządzenia i mechanizmów ich działania
34
" Druga faza Podejmowane są działania wprowadzające i
utrwalajÄ…ce przemiany w sferach: ekonomicznej, socjalnej i
kulturowej
Øð Rewolucja spoÅ‚eczna może zakoÅ„czyć siÄ™ w trojaki sposób:
" Zwycięstwo
" Klęska
" Kompromis
Øð Klasyfikacja rewolucji spoÅ‚ecznej
" Rewolucja feudalna
" Rewolucja burżuazyjna
" Rewolucja socjalistyczna
vð Reforma w dziejach paÅ„stwa Zmiana w danym systemie spoÅ‚ecznym,
nie oznaczającą radykalnego i jakościowego przekształcenia tego
systemu, zwłaszcza zmian społeczno-ekonomicznych lub politycznych,
socjalnych nie naruszajÄ…c podstaw istniejÄ…cego ustroju. Ma w
założeniach ulepszenie danej dziedziny życia ludzkiego
Øð W. Lamentowicz reforma to na ogół fragmentaryczna,
niegwałtownie, stopniowo i etapami wprowadzona zmiana
kontrolowana przez grupę rządzącą, której cele nie niszczą ram
instytucjonalnych ustroju społecznego i podstaw przewagi klasy
panującej. Reformy respektują też podstawy legitymizacji ustroju, a
zwłaszcza obowiązujący system prawny, fundamentalne zasady
dominującej ideologii i wzorów kulturowych
Øð Rodzaje reformy
" Polityczne
" Gospodarcze
" Socjalne
" Oświatowe
" Administracyjne
35
vð Transformacja w dziejach paÅ„stwa
Øð Transformacja systemowa Przeobrażenia o charakterze
globalnym. Oznacza proces radykalnych przeobrażeń społeczeństw,
odrzucenie modelu uniformistyczneg, a przyjmowane
pluralistycznego
" Józef Pajestka Głównym sensem transformacji systemowej
w krajach Europy Åšrodkowej i Wschodniej jest ich
dostosowanie się do wzorców cywilizacji dominującej. To
właśnie jest uzasadnienie dwóch linii transformacji :
żð Wprowadzenia ekonomicznego systemu rynkowego
żð Ustanowienie porzÄ…dku demokratycznego
Øð Transformacja ustrojowa Przeobrażenia zwiÄ…zane z paÅ„stwem.
Oznacza zaś proces głębokiej reformy państwa, przejścia od rządów
autorytarnych do rządów demokratycznych.
" Przemiany transformacji ustrojowej :
żð Modelu wÅ‚adzy politycznej
żð Modelu systemu partyjnego
żð Powstania elit politycznych
żð Sposobu wyÅ‚aniania organów wÅ‚adzy publicznej
żð Zmiany podmiotu sprawowania wÅ‚adzy publicznej
12. Autorytaryzm i totalitaryzm  charakterystyka
vð Autorytaryzm
Øð J. Goulda, W. L. Kolba trzy aspekty autorytaryzmu
" Psychologiczny autorytaryzm- charakter autorytarny
" Instytucjonalny autorytaryzm  sposób administrowania
(rzÄ…dzenia )
" Aksjologiczny autorytaryzm- ideologia
Øð Tezy autorytaryzmu wg. Engelberta Dollfussa
36
" Rząd jako reprezentacja państwa winien cechować się
autorytetem
" Celem autorytarnego rzÄ…du jest ujednolicenie
wielorakich interesów duchowych i materialnych
ludności
" Autorytarne kierownictwo, wykonywane przez rzÄ…d,
reprezentujące całe państwo
" Autorytet to ,,uporządkowana władza , a nie samowola
czy dyktatura
" System państwowy m być hierarchiczny
" Poparcie społeczeństwa dla instytucji powinno wyrastać
z szerokiej sfery wolności duchowych, a nie z
jednolitego światopoglądu
Øð Typologia systemów (reżimów) autorytarnych
" Reżim biurokratyczno-militarystyczny
" Reżimy pokolonialno-mobilizujące budowanie i
konsolidacja narodu
" Rasowe i etniczne demokracje stosujące inżynierię
społeczną
" Reżimy teokratyczne
" Posttotalitarne autorytarne reżimy- tzw.
Autorytaryzm socjalistyczny
vð Totalitaryzm
Po raz pierwszy terminu totalitaryzm użył w 1925r Benito Mussolini na oznaczenie
charakteru państwa faszystowskiego i systemu jego organizacji
Wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciwko państwu
13. Funkcje państwa
vð Metoda funkcjonalna metoda badawcza, sÅ‚uży opisowi i wyjaÅ›nieniu
powiązań występujących pomiędzy określonymi zjawiskami i procesami
społecznymi, maja one charakter przyczynowo-skutkowy, polegający na
współprzyczynianiu się do (lub przeciwdziałaniu) zaistnienia jakiegoś stanu
rzeczywistości społecznej
Øð Funkcja jest to ukierunkowana spoÅ‚ecznie realizacja jakiegoÅ›
złożonego przez dany podmiot społeczny celu
37
" Funkcja rozumiana jako relacja Oznacza ukierunkowanie
danego ciągu zjawisk (procesów, działań); ukierunkowanie
takie może mieć postać relacji : logicznej, przyczynowo-
skutkowej, aksjologicznej Przedmiotem analizy jest zawsze
charakter i rodzaj powiązań pomiędzy co najmniej dwoma
zjawiskami. Chodzi o powiÄ…zania istotne (esencjonalne)
" Funkcja rozumiana jako rola (układ wzorców zachowań w
ramach danej organizacji lub struktury społecznej) Nawiązuje
do potocznego pojmowania tego terminu jako sposobu
sprawowania określonego urzędu, zespołu obowiązków lub
zadań przypisywanych jakiemuś podmiotowi . Funkcja oznacza
szczególny sposób aktywności danego podmiotu społecznego,
nie odnosi się do jakiejkolwiek aktywności, ale aktywności
odpowiadajÄ…cej pewnemu wzorcowi
Øð System polityczny jest jednym z typów systemów spoÅ‚ecznych
" Podstawowe ujęcia systemu
o Instytucjonalny
o Behawioralno-funkcjonalny
o Systemowy
o Racjonalny
Øð Podstawowe znaczenie terminu paÅ„stwo
" Organizacja społeczna o globalnym zasięgu. Odznaczająca się
szczególnymi cechami i obejmująca najszerszą wspólnotę
ludzką (naród i narodowości), do której kryterium
przynależności jest instytucja obywatelstwa
" System organów władzy państwowej lub władzy publicznej
stanowiący centralny element państwa rozumianego jako
globalna organizacja społeczna
vð Klasyfikacja funkcji paÅ„stwa
Øð Funkcje paÅ„stwowe rozumiane jako trwaÅ‚e kierunki dziaÅ‚alnoÅ›ci
wobec innych systemów społecznych :
" Adaptacyjna dostosowaniu struktury i zasad funkcjonowania
organizacji państwowej do ujawnionych w innych systemach
społecznych potrzeb oraz interesów różnorodnych podmiotów
społecznych, w tym zwłaszcza dominujących potrzeb
38
ekonomicznych, socjalnych oraz kulturowych. IstotÄ… adaptacji
jest dostosowanie struktur organizacji państwowej do
zmieniajÄ…cego siÄ™ otoczenia tej organizacji
" Regulacyjna Tworzenie wzorów zachowań podmiotów
społecznych w ramach organizacji państwowej, pozwalających
na optymalizację wewnętrznej struktury i zasad funkcjonowania
organizacji, a przez to na zachowanie integralności oraz
niezbędnej autonomii tej organizacji w stosunku do inny
podmiotów życia międzynarodowego. Istotą funkcji
regulacyjnej jest zatem tworzenie i utrzymywanie
wewnętrznego ładu w organizacji państwowej.
" Innowacyjna Wprowadzanie nowych elementów do powiązań
pomiędzy daną organizacją państwową a innymi systemami
społecznymi bądz
podmiotami otoczenia międzynarodowego, a
w rezultacie do przeobrażenia struktury i zasad funkcjonowania
tych systemów. Istotą funkcji innowacyjnej jest
poczÄ…tkowanie lub ukierunkowywanie takich zmian w
otoczeniu organizacji państwowej, jakie bez ingerencji
systemu władzy państwowej nie zostałyby dokonane
Wymienione wyżej funkcje określa się mianem metafunkcji, stanowiących kanały
ukierunkowujące aktywność różnorodnych struktur państwa oraz organów władzy publicznej.
" Metafunkcje adaptacyjne funkcje kształtowania struktury aparatu
administracyjnego stosownie do zadań gospodarczych i społecznych
stojÄ…cych przed rzÄ…dem
" Metafunkcje regulujÄ…ce tworzenie i gwarantowanie Å‚adu
społecznego poprzez zapewnienie minimum współdziałania
społecznego, rozstrzyganie ujawnionych konfliktów, gwarantowanie
neutralności pomiędzy określonymi podmiotami
" Metafunkcje innowacyjne Konieczność realizacji zadań
skierowanych na zmienianie innych układów społecznych
Øð Z uwagi na zasiÄ™g przestrzenny wystÄ™powania skutków dziaÅ‚ania
państwa wyróżnia się:
" Funkcję wewnętrzną Stosunki między władzą
państwową a społeczeństwem
o Porządek publiczny, bezpieczeństwo
o Organy administracji publicznej
39
o Organy wymiary sprawiedliwości
" Funkcje zewnętrzne stosunki między danym
państwem a innym państwem
o Bezpieczeństwo zewnętrzne
o Ochrona żywotnych interesów państwa
vð Funkcja wewnÄ™trzna paÅ„stwa
Øð Zapewnienie porzÄ…dku i bezpieczeÅ„stwa publicznego
Øð Ochrona mienia i zdrowia obywateli
Øð Zabezpieczenie wystÄ™pujÄ…cego systemu wÅ‚asnoÅ›ci
vð Funkcja gospodarczo-organizatorska paÅ„stwa
Øð Organizowanie życia gospodarczego
Øð Stworzenie warunków rozwijania dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej
vð Funkcja socjalna paÅ„stwa
Øð Ubezpieczenia spoÅ‚eczne
Øð Ochrona zdrowia
Øð Pomoc spoÅ‚eczna
Øð Zapewnienie zatrudnienia siÅ‚y ludzkiej
Øð Polityka ochrony pracy paÅ„stwa
Øð Zabezpieczenia przed zagrożeniami pracy
vð Funkcja kulturalno-wychowawcza
Øð Wpajanie wiedzy i zdobyczy cywilizacyjnych
Øð Rozpowszechnianie dóbr kulturowych
Øð Upowszechnianie idei i wartoÅ›ci ideologicznych
Øð KsztaÅ‚towanie postaw i zachowaÅ„ obywatelskich
vð Funkcja zewnÄ™trzna paÅ„stwa
Øð Zapewnienie bezpieczeÅ„stwa paÅ„stwa na zewnÄ…trz
Øð Rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i
kulturalnych z innymi państwami
Øð Rozwijanie przepÅ‚ywu informacji i kontaktów
międzyludzkich
40
14. Państwo prawa
vð ZwiÄ…zanie paÅ„stwa i jego organów przepisami stanowionego prawa,
prymat norm prawnych nad regułami działania celowego oraz samo
ograniczenie władzy państwowej i jej działań granicami gestii państwa
i kompetencji jego organów.
vð Prawo okreÅ›lonego paÅ„stwa stanowi zespół okreÅ›lonych norm
postępowania ustanowionych lub uznawanych przez państwo,
wyrażających interesy znaczących grup społecznych w państwie,
zmierzających do utrwalenia i rozwoju stosunków społecznych
korzystnych dla tych grup.
vð Cechy paÅ„stwa prawnego
Øð Zagwarantowanie obywatelom (podmiotom prawnym) pewnoÅ›ci
prawa stanowionego przez organy państwowe
Øð Adekwatność ingerencji prawnej w życie spoÅ‚eczne
Øð Ochrona praw sÅ‚usznie (legalnie) nabytych
Czynnikiem stabilizującym system prawny ,,państwa prawnego i gwarantującym pewność
prawa jest niewÄ…tpliwie konstytucjonalizacja ustroju oraz zasad systemu prawnego
vð GaÅ‚Ä™zie prawa jednorodne dziedziny prawa, regulujÄ…ce materie
zbliżone i możliwe do skupienia w jednej grupie tematycznej
Øð Prawo konstytucyjne
Øð Prawo administracyjne
Øð Prawo finansowe
Øð Prawo cywilne
Øð Prawo rodzinne
Øð Prawo rolne
Øð Prawo pracy
Øð Prawo karne
Øð Prawo karne procesowe
Øð Prawo procesowe cywilne
Øð Prawo miÄ™dzynarodowe prywatne
41
vð Normy postÄ™powania Normy sÄ… to pewne wzorce, stanowiÄ… one
podstawę do podziału zachowań na trzy rodzaje :
o Zgodne z normÄ…
o Niezgodne z normÄ…
o Normy dane nie odnoszą się do zachowań
Normy postępowania są to wypowiedzi, które wskazują komuś sposób zachowania
określonych sytuacjach. Niezbędnymi elementami składowymi norm postępowania sa
określeni adresaci i okoliczności norm.
Øð PodziaÅ‚ norm postÄ™powania
" Wg. kryterium treści
o Normy indywidualne regulujÄ… zachowania siÄ™
imiennie oznaczonej osoby
o Normy generalne odnoszą się do adresatów
rodzajowo oznaczonych i do sytuacji
powtarzajÄ…cych siÄ™ jak i jednorazowych
üð Normy bezwzglÄ™dnie obowiÄ…zujÄ…ce wskazujÄ…
określone postępowanie w określonych
okolicznościach
üð Normy wzglÄ™dnie obowiÄ…zujÄ…ce nakazujÄ…
określony sposób zachowania się, ale można być
z niego zwolnionym w pewnych
okolicznościach.
vð Normy prawne sÄ… to normy postÄ™powania ustanowione lub uznane
przez państwo wyrażone w aktach normatywnych
Øð Struktury norm prawnych:
" Jednoelementowe: wystarcza samo formułowanie
należnego sposobu zachowania się, by można już
było mówić o normie prawnej. Inne elementy
(wskazanie skutków prawnych) są traktowane jako
atrybuty norm prawnych.
" Dwuelementowe (poprzednik i następnik).:
42
A) w niemieckojęzycznym kręgu kultury prawniczej dominującą pozycję zyskała konstrukcja
normy prawnej składającej się z wypowiedzi:
1)wyróżniającej jakiś stan faktyczny
2)określającej skutki prawne jakie powoduje czy rodzi każdy stan faktyczny.
Przez skutki prawne rozumie się tu wyznaczenie powinnego sposobu postępowania i
powinność zastosowania przez organy państwa ujemnych następstw.
B) brak sankcji. Spotyka się również poglądy głoszące, że sankcja nie jest koniecznym
elementem struktury normy prawnej. Elementami koniecznymi mają być hipoteza i
dyspozycja.
Przez hipotezę rozumie się część normy określającą warunki, przy których zaistnieniu stosuje
siÄ™ danÄ… normÄ™.
Przez dyspozycję rozumie się sformułowanie samej reguły zachowania się.
C)Normy prawne mają składać się bądz
to z hipotezy i dyspozycji (struktura normy prawa
cywilnego), bÄ…dz
też z dyspozycji i sankcji (struktura norm prawa karnego). W normach
prawa cywilnego dyspozycja jest przezeń rozumiana jako element wskazujący sposób
powinnego zachowania się, natomiast w normach prawa karnego jest przezeń traktowana jako
element wyróżniający sytuację, w których ma być zastosowana sankcja.
D)w innej koncepcji koniecznym elementem jest hipoteza, łącznie z którą występuje
dyspozycja albo sankcja.
Normy o strukturze hipoteza-dyspozycja sÄ… zawarte w prawie cywilnym; hipoteza  sankcja
w częściach szczególnych kodeksów karnych.
" Trójelementowe:
W nauce prawa b. ZSRR największą popularność zyskała trójelementowa konstrukcja,
składająca się z hipotezy, dyspozycji i sankcji. Cech prawa odmawia się wszystkim tym
postanowieniom zawartym w normatywnych aktach prawnych, które nie przewidują
restrykcji w postaci sankcji. Normy bez sankcji nie sÄ… rozumiane jako normy prawne.
vð PRAWO  niezależnie od sposobu jego powstawania czy tworzenia,
całokształt reguł zachowania o cechach generalności i
abstrakcyjności, których nieprzestrzeganie jest zagrożone
zastosowaniem przymusu państwowego.
Øð Prawo przedmiotowe  niezależnie od sposobu
powstawania, zbiór obowiązujących norm czy pp o cechach
generalności i abstrakcyjności, które są podstawą decyzji
jednostkowych, wydawanych przez organy orzekajÄ…ce (sÄ…dy
administracja). Akcent na cechy gen. i abst.
43
Øð Prawo podmiotowe nie ma jednego, ustalonego znaczenia.
Pojęcie to jest konstruowane w ten sposób, że przyjmuje się
punkt widzenia adresatów pp (nie zaś władcy  suwerena,
który mocą generalnych norm. aktów prawnych narzuca
reguły postępowania) i formułuje się wypowiedzi, jakie to
 prawa majÄ… wspomniani adresaci. W centrum uwagi
znajdują się prawa podmiotów.
15. Organizacja władzy państwowej
vð A. Burda Organ paÅ„stwowy to część aparatu paÅ„stwowego, która
wyodrębnia się od pozostałych części tego aparatu tym, że w ramach
działania całości wypełnia określone zadania i stosownie do tych
zadań jest w szczególny sposób zorganizowana.
vð A. A
opatka Organ państwowy osoba lub grupa osób, która według
obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za
działania państwa
vð S. Zawadzki Organ paÅ„stwowy to odpowiednio zorganizowana
instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do
wykonywania określonych zadań w imieniu państwa, przy
zastosowaniu środków wynikających z charakteru władzy
państwowej
vð Cechy charakterystyczne dla organu paÅ„stwowego :
Øð DziaÅ‚ajÄ… lub mogÄ… rozwijać dziaÅ‚ania wÅ‚adcze w drodze
stanowienia wiążących decyzji w postaci aktów prawnych
Øð PosiadajÄ… wyodrÄ™bnionÄ… strukturÄ™ organizacyjnÄ…
Øð MajÄ… okreÅ›lone zakresy kompetencyjne
Øð DziaÅ‚ajÄ… w imieniu paÅ„stwa i na rachunek paÅ„stwa
vð Organ paÅ„stwowy to wyodrÄ™bniona organizacyjnie i funkcjonalnie
część aparatu państwowego, której można przypisać samoistne
cechy charakterystyczne organów państwowych
44
vð A. Burda Aparat paÅ„stwowy zespół ludzi w szczególny sposób
zorganizowany, spełniający w określonym trybie zadania państwowe
i wyposażony w tym celu w specyficzne środki stosowania przymusu
vð A. A
opatka Aparat państwowy stanowi odpowiednio ze sobą
powiązanych organizacyjnie organów państwowych wraz z
obsługującymi je urzędnikami i oddanymi do ich dyspozycji
formacjami zbornymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw
państwowych
vð S. Zawadzki Aparat paÅ„stwowy ogół urzÄ…dzeÅ„ sÅ‚użących
realizacji zadań państwa
vð Modele aparatu paÅ„stwowego
Øð Model centralistyczny
Øð Model zdecentralizowany
Øð Model zdecentralizowany-administracyjny
Øð Model zdecentralizowany- samorzÄ…dowy
vð J. TrzciÅ„ski System organów paÅ„stwowych zespół cech
odzwierciedlających zależności funkcjonalne i organizacyjne
pomiędzy różnymi organami państwa składającymi się na
organizacyjna jedność
vð SkÅ‚adniki jednoÅ›ci systemu organów paÅ„stwowych :
Øð Jedność celów dziaÅ‚ania, polegajÄ…cej na realizacji w różnych
formach dla wszystkich organów celów państwa
Øð Jednolitość stosunków organizacyjnych
Øð Jedność systemu organów paÅ„stwowych
vð Wydzielenie systemów organów paÅ„stwowych wedle S. Ehrlich
wg. kryteriów
Øð ZadaÅ„ organu paÅ„stwowego
Øð Zakres dziaÅ‚ania organu paÅ„stwowego
Øð Organizacji wewnÄ™trznej organu paÅ„stwowego
Øð Trybu dziaÅ‚ania organu paÅ„stwowego
vð Organy paÅ„stwowe w strukturze organizacji i dziaÅ‚ania paÅ„stwa
polskiego można zaliczyć do systemów :
45
Øð System organów przedstawicielskich
Øð System organów administracyjnych
Øð System organów sÄ…dowych
Øð System organów kontroli
vð PodziaÅ‚ i rodzaje organów paÅ„stwowych
o Podział ze względu na:
Øð StrukturÄ™ organizacyjnÄ… organu paÅ„stwowego
" Organy jednoosobowe
" Organy wieloosobowe (kolegialne)
Øð Terytorialny zakres dziaÅ‚ania
" Organy centralne
" Organy terenowe
Øð Zakresu ich kompetencji rzeczowej
" Organy o kompetencji ogólnej (parlament, rada
ministrów )
" Organy o kompetencji branżowej (minister,
kurator oświaty, naczelnik urzędu skarbowego )
Øð Sposobu ich powoÅ‚ywania
" Organy pochodzÄ…ce z wyboru
" Organy pochodzÄ…ce z nominacji
" Dziedziczenia
vð W skali makrospoÅ‚ecznej paÅ„stwa można wyróżnić :
Øð Organy ustawodawcze
Øð Organy administracyjne
" Model monokratyczny
46
" Model dualistyczny
o System gabinetowy
o System kanclerski
o System resortowy
o System półprezydencki
" Model departamentalny
Øð Organy sÄ…dowe
Øð Organy kontrolne
vð Kierunki dziaÅ‚alnoÅ›ci organów paÅ„stwowych
Øð Prawodawstwo
" Stanowienie podstaw ustrojowych państwa w formie aktu zasadniczego
konstytucji lub ustawy konstytucyjnej
" Stanowienie podstaw ustrojowych organizacji i działania organów
państwowych W formie ustaw
" Stanowienie materialnych podstaw prawnych funkcjonowania organów
państwowych w formie ustaw
" Stanowienie materialnych podstaw prawnych natury norm generalnych
postępowania obywateli i stosunków między organami państwa i
obywatelami w formie kodeksów i ustaw
Øð Wykonawstwo
Øð Wymiar sprawiedliwoÅ›ci
Øð Kontrola
" Wstępna podejmowana na etapie zamierzonego działania
" Faktyczna wykonywana w toku procesu działania
" Następna po dokonaniu działania
o Usytuowanie organu kontrolującego względem kontrolowanego
" Zewnętrzna organ kontrolny jest usytuowany na
zewnątrz poza systemem organów administracyjnych
np. NIK
" Wewnętrzna organ kontrolny włączony jest w strukturę
tego organu administracyjnego np. wydział kontroli w
urzędzie wojewódzkim
47
16. System polityczny społeczeństwa
vð Trzy podejÅ›cia systemu politycznego
Øð Instytucjonalne
Øð Strukturalno-funkcjonalne
Øð Systemowe
Trzy etapy
" Wejście mogą pochodzić z :
o Społeczeństwa
o Elit politycznych
o Otoczenia międzynarodowego
" Przetworzenie wewnętrzny proces systemu
" Wyjście w postaci :
o Ekstrakcji
o Regulacji
o Dystrybucji
o Symboli
Mogą wywoływać zmiany w otoczeniu, które z kolei
wpływają na system polityczny . Jest to sprzężenie zwrotne
Wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem
vð System polityczny to ogół organów paÅ„stwowych, partii politycznych oraz
organizacji i grup społecznych- formalnych i nieformalnych-
uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz
ogół generalnych zasad i norm, regulujących wzajemne stosunki między
nimi
vð Podsystemy systemu politycznego
Øð Instytucjonalny speÅ‚nia rolÄ™ inicjujÄ…cÄ… w stosunku do
pozostałych podsystemów i całego systemu politycznego
48
" Aparat państwowy
" Partie polityczne
" Zinstytucjonalizowane grupy interesu
Øð Funkcjonalny skÅ‚ada siÄ™ z ogółu funkcji i ról wypeÅ‚nionych
przez poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego
" Funkcja systemu politycznego każde działanie, które
przyczynia siÄ™ do zachowania systemu w
długotrwałym okresie, tzn. zmierzające zarówno do
podtrzymania istniejÄ…cego stanu jaki i do dalszego
jego rozwoju
" Funkcje systemu politycznego
o Regulacyjna
o Mediacyjna
o Adaptacyjna
o Innowacyjna
Øð Regulacyjny (normatywny) obejmuje ogół norm, za których
pośrednictwem regulowane są stosunki społeczno-polityczne
" Obejmuje :
o Normy prawne
o Normy pozaprawne
o Reguły nienormatywne narodowe i
polityczne tradycje
Øð Komunikacyjny obejmuje ogół zwiÄ…zków i stosunków
istniejących między różnymi strukturalnymi elementami
podsystemu instytucjonalnego np. między partiami
politycznymi
vð Typologia systemów politycznych
Øð Liberalne systemy polityczne
Øð Postkomunistyczne systemy polityczne
Øð Wschodnioazjatyckie systemy polityczne
Øð Islamskie systemy polityczne
Øð Reżimy wojskowe
vð Koncepcje systemu politycznego
Øð David Easton
" Systemowo- funkcjonalna
49
Øð Fiodor BurÅ‚acki
" Strukturalno-instytucjonalna
Øð Adam A
opatki
" Instytucjonalno- normatywny
50