Psychologia Społeczna ISSN 1896-1800
2006 02 (02) 75 87
Jak bezpowrotnie stłumić myśli
o alkoholizmie niedz
wiedzia?
Pomyśleć o jego kumplu  niealkoholiku
Kinga Piber-DÄ…browska1 ·ð Grzegorz SÄ™dek2
1
Wydział Psychologii, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa
2
Instytut Psychologii PAN
W artykule opisano wyniki dwóch badań testujących przypuszczenie, że naddostępność tłumionych sko-
jarzeń z przedstawicielem negatywnie postrzeganej kategorii ulegnie redukcji, jeśli przed tłumieniem lub
po nim nastąpi koncentracja myśl na osobie spoza kategorii. W obu badaniach uczestnicy po zapoznaniu
się z charakterystyką dwóch kolegów, z których jeden był przedstawiany jako alkoholik, opisywali typowy
dzień każdego z nich. W eksperymencie pierwszym najpierw opisywali dzień kolegi  niealkoholika,
a potem alkoholika; w badaniu drugim kolejność opisów była odwrotna. W obu badaniach manipulowano
tłumieniem stereotypowego opisywania alkoholika. Po opisach uczestnicy wypełniali test rozpoznawania
dokładności zapamiętywania informacji o tych mężczyznach. Wyniki badań potwierdziły przypuszczenia.
Słowa kluczowe: stereotypy, uprzedzenia, tłumienie, kontrola umysłowa
Spostrzeganie innego człowieka bez uprzedzeń i ste- nikami (1989; Wegner, Schneider, Carter, White, 1987;
reotypów oznacza wyzbycie się takich heurystyk (by przegląd w: Wenzlaff, Wegner, 2000), taki proces men-
nawet się nie aktywizowały) albo ich kontrolę (czyli nie- talny wymaga wysiłku, a przy tym określonych warun-
stosowanie pomimo posiadania). Pacyfikacja stereotypu ków poznawczych, jeśli ma zakończyć się długotrwałym,
czy uprzedzenia nie zawsze jest możliwa, a przy tym nie tylko tymczasowym, sukcesem.
personalnie i społecznie korzystna. Czy bowiem można Według dwuprocesualnego modelu sformułowanego
(i warto) pozbyć się na przykład myśli o negatywnych przez Wegnera (1994), tłumienie określonych myśli nie
skutkach alkoholizmu? Zdecydowanie nie. A czy słuszne sprowadza się wyłącznie do intencji usunięcia czy nie-
i możliwe jest usuwanie czy blokowanie takich skojarzeń, dopuszczenia określonej myśli. Równolegle do tego pro-
gdy myśli się o alkoholiku? Z pewnością tak, ale jak prze- cesu automatycznie uruchamia się proces sprawdzający,
konuje od niemal 20 lat Daniel Wegner ze współpracow- czy  zlecenie zostało wykonane  czy aby nie pozostały
myśli, które miały ulec stłumieniu. Jeśli zostaną wykryte,
wówczas ponownie włącza się proces wykonawczy
(intentional operating process). Tak więc proces monito-
Kinga Piber-Dąbrowska, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej,
ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa, rujÄ…cy (ironic monitoring process) sprzyja skutecznemu
e-mail: [e-mail],
tłumieniu i dlatego z reguły jesteśmy w stanie tłumić nie-
Grzegorz Sędek, Instytut Psychologii, Polska Akademia Nauk,
chciane myśli.
ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa.
Nie zawsze jednak. Paradoksalnie bowiem proces moni-
Artykuł oraz opisywane badania zrealizowano w ramach grantu
torujący jest także potencjalnym z
ródłem niepowodzenia
KBN nr 1 H01F 033 27. Dziękujemy studentce SWPS Jolancie
podjętego wysiłku, by daną myśl stłumić. Mianowicie
Maklakiewicz za przeprowadzenie opisywanych tu badań.
w pewnych mentalnych okolicznościach wyszukiwanie
Korespondencję prosimy kierować do Kingi Piber-Dąbrowskiej
tłumionych skojarzeń w strumieniu myśli nie prowadzi do
na adres pocztowy: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej,
ich usunięcia, lecz& do zwiększonego do nich dostępu.
ul. Chodakowska 19/31, 03-815 Warszawa, lub elektroniczny:
[e-mail] Innymi słowy, tłumione treści są wówczas znacznie bar-
75 Copyright 2006 Psychologia Społeczna
76 KINGA PIBER-D
BROWSKA, GRZEGORZ S
DEK
dziej obecne w myślach niż przed intencją ich kontroli. powodów człowiek musi kontynuować myślenie o  bia-
Dzieje siÄ™ tak wtedy, gdy jakieÅ› czynniki  np. stres, zmÄ™- Å‚ym niedz
wiedziu , jednocześnie tłumiąc fakt, że jest
czenie, negatywny nastrój, presja czasowa, konieczność on  albinosem . Do tak karkołomnej mentalnie sytuacji
równoczesnego wykonywania wielu zadań  ograniczają dochodzi często w sytuacjach społecznych, na przykład
zasoby poznawcze osoby starającej się stłumić określone gdy wyborca, który rozpatruje kandydaturę jakiejś osoby
myśli (Wegner, Wenzlaff, 1996; Wegner, Erber, Zanakos, na posła, stara się nie myśleć, jakiego jest ona wyznania,
1993; Wenzlaff, Bates, 2000, Wenzlaff, Wegner, 2000). albo gdy sędzia słuchający relacji o czyimś nagannym
W efekcie jej umysł po prostu nie ma wystarczających zachowaniu chce tłumić informację o alkoholizmie tej
mocy mentalnych, by sprawnie funkcjonował proces osoby.
wykonawczy. Natomiast proces monitorujący, który jest Cała literatura poświęcona kwestii tłumienia stereoty-
niezależny od zasobów poznawczych i świadomej kon- pów i uprzedzeń dotyczy właśnie selektywnego tłumienia
troli, nadal skutecznie kontroluje realizację tłumienia. myśli o przedstawicielu określonej kategorii społecznej.
Dlatego skutkiem obciążenia poznawczego jest tylko Teoretycznie i empirycznie eksplorowane są warunki
tymczasowe powodzenie intencji tłumienia: słaby proces sprzyjające abstrahowaniu od właściwości przypisywa-
wykonawczy ustępuje pola myślom wyłapanym przez nych członkom kategorii. Wyniki dotychczasowych badań
proces monitorujący. Przejawem tego jest, na przykład, na pierwszy rzut oka wydają się sprzeczne: w niektórych
lepsze zapamiętanie informacji odnoszących się do tłu- zaobserwowano nadmierną dostępność tłumionych ste-
mionych myśli (Macrae, Bodenhausen, Milne, Wheeler, reotypów i uprzedzeń nawet przy nieobciążonym mental-
1996; Sherman, Stroessner, Loftus, Deguzman, 1997; nie umyśle (np. Macrae i in., 1994; Macrae i in., 1996,
Wyer, Sherman, Stroessner, 2000), spostrzeganie i zacho- eksperyment 2; Sherman i in., 1997; Wyer i in., 2000,
wywanie się względem innego człowieka zgodnie z tłu- eksperyment 1), w innych  jedynie w warunku ogra-
mionymi skojarzeniami (Macrae, Bodenhausen, Milne, niczonego dysponowania zasobami poznawczymi (np.
Jetten, 1994). Wyer i in., 2000, eksperyment 2). Co więcej, w licznych
Z reguły tłumienie (niechcianej) myśli przebiega badaniach wykazano, że wiele osób jest w stanie skutecz-
w warunkach obciążenia poznawczego (np. wiąże się ze nie zrealizować instrukcję, by nie tylko tłumić stereoty-
stresującym wysiłkiem; por. Foerster, Liberman, 2001, powe czy uprzedzone skojarzenia (por. Monteith, Spicer,
2004; Liberman, Foerster, 2000). A jednak, jak już wspo- Tooman, 1998), lecz także spontanicznie  a więc bez
minaliśmy, intencja ta najczęściej zostaje uwieńczona zalecenia  usuwać je ze strumienia swoich myśli (Macrae,
sukcesem. Możliwe, że dzięki zastosowaniu przez proces Bodenhausen, Milne, 1998; Monteith, 1993; Moskowitz,
wykonawczy odpowiedniej strategii kontroli myśli. Jak Gollwitzer, Wasel, Schaal, 1999). Z dotychczasowych
wykazują badania, znacznie skuteczniejszym sposobem badań płynie jednoznaczna konkluzja, że podstawową
tłumienia określonych skojarzeń jest koncentrowanie się przyczyną tych rozbieżności jest posiadanie bądz
nie-
na innych (zupełnie odrębnych) myślach niż na unika- posiadanie motywacji do tłumienia (por. np. przegląd
nych/oczekiwanych treściach (Wenzlaff, Bates, 2000). Tak w: Kunda, Spencer, 2003; Monteith, Sherman, Devine,
więc, jak piszą Aronson i Wieczorkowska (2001, s. 107), 1998). Otóż z sukcesem tłumią przede wszystkim ci, któ-
jeśli ktoś ma zamiar uczyć się do egzaminu, a nie rozmy- rzy są wewnętrznie motywowani  autorefleksją (Macrae
ślać o swoim ostatnim romansie, to znacznie efektywniej- i in., 1998), zinternalizowanymi poglądami egalitarnymi
szym sposobem na osiągnięcie tego będzie dążenie typu: (Moskowitz i in., 1999), osobistym przekonaniem, że
 chcę myśleć o egzaminie niż unikanie w rodzaju:  nie określoną kategorię ludzi powinno się postrzegać bez
chcę myśleć o ostatnim romansie (ale  dodajmy  dąże- uprzedzeń (Monteith i in., 1998). Znacznie gorzej radzą
nie typu  chcę myśleć o kolejnym romansie również jest sobie osoby, które angażują się w tłumienie wyłącznie pod
nietrafną strategią). Podobnie człowiek zapewne prze- wpływem zewnętrznej motywacji (Monteith, 1998), zasa-
stanie myśleć o białym niedz
wiedziu Wegnera (Wegner, dzajÄ…cej siÄ™ na unikaniu negatywnych reakcji ze strony
1989), gdy zamiast bezproduktywnie skupiać się na tym tych osób, które promują niestereotypowe i nieuprzedzo-
zamiarze, wygeneruje jakąś odległą tematycznie kwestię ne przetwarzanie informacji (Plant, Devine, 1998).
do rozważania, np. czerwony samochód (por. Wegner Ale rola motywacji w skutecznym tłumieniu informacji
i in., 1987) czy nowo powstające centrum handlowe (byle jakiejś osoby jest poniekąd wtórna. Mianowicie zasadni-
nie to, które jest budowane przy ZOO). czą kwestią wydaje się& rodzaj kategorii społecznej, do
Rzecz w tym jednakże, że nie zawsze możliwe jest skie- której należy ta osoba (por. Macrae i in., 1996, przypis
rowywanie myśli na dystraktory tak irrelewantne wzglę- 1). Otóż w tych samych warunkach mentalnych myśli
dem tłumionych treści. Przecież niejednokrotnie z jakichś o osobie z pewnej kategorii (np. rasowej) są tłumione
JAK BEZPOWROTNIE STA
UMIĆ MYŚLI O ALKOHOLIZMIE NIEDy
WIEDZIA?& 77
(Wyer i in., 2000), a o osobie z innej, takiej jak np. skin cjÄ™ modelujÄ…cÄ… czyjeÅ› zachowanie (w kierunku prospo-
 nie (Macrae i in., 1994). Problem bowiem w tym, że łecznym), jest ekstremalna w tym zakresie (altruizm kosz-
nie wszystkie obiegowe opinie są i mogą być potępiane tem siebie), wówczas jej wpływ jest sprzeczny (wywołuje
 analogicznie do tych, które dotyczą osoby odmiennej skojarzenia z egoizmem). Z jednej strony efekt ten można
orientacji seksualnej, płci, rasy, sprawności fizycznej czy tłumaczyć tym, że standardem porównania (compari-
intelektualnej, wieku. Społeczna aprobata dla dezapro- son standard) staje się osoba, która ewidentnie odstaje
baty wobec niektórych ludzi nie sprzyja motywacji do tłu- swoim zachowaniem od większości ludzi (por. badania
mienia (negatywnych) skojarzeń. Społeczne deprecjono- Dijksterhuisa i in., 1998). Z drugiej, psycholingwistycz-
wanie na przykład alkoholizmu, narkomanii, fanatyzmu nej strony, można przywołać znaną prawidłowość, że
(por. Crandall, Eshleman, O Brien, 2002) nie powinno nawet bezosobowo podane informacje (np. cechy, stwier-
jednak usprawiedliwiać stereotypowego i uprzedzonego dzenia opisujące jakiejś zachowanie) aktywizują nie tylko
przetwarzania wszelkich informacji o alkoholiku / narko- wprost zawartą w nich treść, lecz także informacje im
manie / fanatyku. Dlatego zwłaszcza w przypadku opinii przeciwne, np. łagodność przywołuje agresywność (por.
słusznie dewaluujących pewne zjawiska muszą być akty- badania Stapela i Koomena, 1999). Podsumowując, jeśli
wizowane inne wewnętrzne motywy tłumienia spostrze- osoba modelująca ma dostarczyć skojarzenia trwale odsu-
gania danej osoby poprzez jej np. nadmierną skłonność wające od tłumionych myśli, to konfiguracja jego cech
do alkoholu: poprawność sądu (accurate impression; powinna być wyważona treściowo i ewaluatywnie, tak
por. Thompson, Roman, Moskowitz, Chaiken, Bargh, by wyłącznie wyznaczała ramy spostrzegania (interpreta-
1994) i empatia (empathy; por. Devine, Monteith, 1993; tion frame), a nie stała się punktem odniesienia (Stapel,
Galinski, Moskowitz, 2000). TÅ‚umienie poprzedzone Koomen, 1998; Wheeler, Petty, 2001).
wzbudzeniem tego rodzaju motywacji powinno zakoń-
Cel eksperymentów
czyć się sukcesem, proces wykonawczy bowiem ma
skąd czerpać myśli, które odwrócą uwagę od intencjonal- Zrealizowano dwa eksperymenty, które miały zwery-
nie usuwanych treści. Tyle tylko, że choć włączanie się fikować przypuszczenie, że zwiększoną dostępność tłu-
określonej motywacji może się zautomatyzować (Bargh, mionych skojarzeń o przedstawicielu określonej kategorii
1997/1999), to wypracowanie takiego mentalnego (widoczną w treści zapamiętywanych o nim informacji)
nawyku jest żmudne i długotrwałe. A zatem czy skazany zredukuje koncentracja myśli na jego koledze  nienale-
jest na porażkę człowiek, którego intencję tłumienia ste- żącym do tej kategorii. Kategorią bodz
cowÄ… w opisywa-
reotypowych i uprzedzonych myśli wywołuje wyłącznie nych badaniach był alkoholik, a więc kategoria ludzi, dla
zewnętrzna motywacja (np. polecenie)? To jest w zasa- której nie ma silnych społecznych norm sprzyjających,
dzie pytanie o inne, niemotywacyjne z
ródła dystraktorów. czy wręcz spontanicznie wywołujących tłumienie stereo-
Innymi słowy, co może ułatwić człowiekowi, by podczas typowego czy uprzedzonego myślenia (por. Crandall i in.,
tłumienia informacji o, na przykład, alkoholizmie jakiejś 2002).
osoby dostrzegał (zapamiętywał) w niej takie cechy, które Procedura obu eksperymentów była nieco odmienna
nie są pochodne od alkoholizmu? od scenariusza większości badań poświęconych wpły-
Można przypuszczać, że cechy niepowiązane z alko- wowi tłumienia stereotypowych i uprzedzonych myśli
holizmem uwydatnią się, jeśli przywołamy wizerunek na zapamiętywanie informacji (por. Macrea i in., 1996;
osoby, która je ma. Jej charakterystyka powinna pełnić Monteith i in., 1998, eksperyment 2; Sherman i in.,
funkcję primingu, a konkretnie  torować asymilacyjny 1997). Sekwencja typowych elementów procedury jest
wpływ określonych cech. Aby wykluczyć uzyskanie następująca: najpierw zadaniem uczestników badania
efektu sprzecznego z oczekiwaniem, modelująca osoba jest wyobrażenie sobie (czasem także opisanie) typo-
nie może kontrastować z alkoholikiem. Wskazują na to wego dnia albo zbudowanie wizerunku przedstawiciela
chociażby badania nad wpływem zaktywizowania repre- określonej kategorii społecznej (np. fryzjerki, Murzyna,
zentacji obcej kategorii społecznej na własne zachowania sekretarki, skina, starszego człowieka) na podstawie
(przegląd w: Piber-Dąbrowska, 2005). Od mniej więcej przekazywanych informacji, a następnie odtwarzanie (np.
10 lat eksploracji poddawane są zmiany, jakie bezpośred- Macrae i in., 1994, 1996) lub rozpoznawanie (Sherman
nio zachodzą w zachowaniu się człowieka, gdy zostanie i in., 1997) tych podawanych wcześniej informacji. Przed
wzbudzona u niego charakterystyka zachowań człowieka prezentacją informacji połowa uczestników badania wraz
określonej kategorii społecznej. Dotychczasowe, liczne z instrukcją ukierunkowującą przetwarzanie informacji
badania komplementarnie wskazują, że jeśli konkretna (wyobrażenie sobie osoby/jej typowego dnia) otrzymuje
osoba (np. wolontariusz), która w zamierzeniu pełni funk- także zalecenie, by starała się tłumić stereotypowe czy
78 KINGA PIBER-D
BROWSKA, GRZEGORZ S
DEK
uprzedzone skojarzenia. Tak przeprowadzone badania zostały przeprowadzone w schemacie mieszanym 2 x 2.
wykazują, że chociaż  na krótką metę  a więc póki trwa Manipulacja zmienną niezależną   tłumienie myśli (mię-
spontaniczna lub wymuszona intencja tłumienia  moż- dzy osobami) polegała na poinstruowaniu połowy uczest-
liwe jest (przy)tłumienie stereotypowych myśli o przed- ników, by opisując typowy dzień alkoholika, nie brali pod
stawicielu kategorii (por. np. Macrae, 1994; 1998), to uwagÄ™ informacji o jego alkoholizmie; pozostali uczestnicy
jednak ostatecznym skutkiem  po zaniechaniu tłumienia nie otrzymali instrukcji tłumienia. Drugą zmienną nieza-
 jest paradoksalnie lepsze pamiętanie o nim informacji leżną (wśród osób) był opisywany mężczyzna: alkoholik
relewantnych niż irrelewantnych względem tłumionych vs. jego kolega, który nie był alkoholikiem. Przy opisie
skojarzeń. Co więcej, irrelewantne informacje są gorzej typowego dnia kolegi nie było żadnej manipulacji.
zapamiętywane w warunku tłumienia niż nietłumienia Zmienne zależne mierzyły dostępność skojarzeń z alko-
określonych myśli (Macrae i in., 1996, eksperyment 2; holizmem. Po pierwsze, chodziło o stwierdzenie, czy
Sherman i in., 1998). Rezultat ten wyjaśniany jest wysił- instrukcja tłumienia będzie istotnie zmniejszała ilość
kiem poznawczym, jaki człowiek musi podjąć, by realizo- tego typu myśli w tym zadaniu, do którego odnosiła się,
wać intencję tłumienia. Uszczuplone w ten sposób zasoby i to specyficznie, gdyż wyłącznie względem alkoholika.
poznawcze są niewystarczające do przetwarzania innych Analogicznie do wyników innych badań spodziewano
myśli, niepowiązanych z tłumionymi. się, że uczestnicy badania będą potrafili tłumić skojarze-
W opisywanych tu własnych badaniach wprowadzono nia z alkoholizmem przy opisie jego typowego dnia (por.
trzy istotne modyfikacje. Po pierwsze, uczestnicy bada- Macrae i in., 1994; Monteith i in. 1998; Wyer i in., 2000).
nia zapoznawali się z informacjami o alkoholiku w tych Następnie zastosowane zostały cztery wskaz
niki rozpo-
samych warunkach, a przy tym bez instrukcji tłumienia. znawania informacji o bodz
cowych mężczyznach: 1) pro-
Polecenie  tłumienia wydano połowie uczestników cent trafnie rozpoznanych prawdziwych informacji (nie-
badania dopiero w jednym z kolejnych zadań, polega- mających jednoznacznych powiązań z alkoholizmem); 2)
jącym na opisie typowego dnia alkoholika. Chodziło procent fałszywych informacji jednoznacznie nawiązują-
bowiem o sprawdzenie, jaki będzie wzorzec pamięta- cych do alkoholizmu, które zostały błędnie rozpoznane
nia informacji, gdy nie przed otrzymaniem, lecz po nim jako prawdziwe (tzw. fałszywe alarmy), oraz dwa wskaz
-
narzucona została konieczność tłumienia skojarzeń alko- niki pochodzące z teorii detekcji sygnałów (Snodgrass,
holika z alkoholizmem (por. badania nad odtwarzaniem Corwin, 1988)  3) współczynnik różnicowania d (discri-
informacji w warunkach aktywizacji stereotypu a poste- mination index) i 4) współczynnik b (bias index).
riori: van Knippenberg, Dijksterhuis, 1996). Główną zaletą współczynnika różnicowania d jest
Po drugie, wraz z informacjami dotyczącymi alkoho- integracja trafień oraz fałszywych alarmów w jeden pre-
lika podawane były również informacje o jego koledze cyzyjny wskaz
nik (unika się dzięki temu niedokładności,
niealkoholiku. Po trzecie, uczestnicy dokonywali opisu gdyż dokonywana jest radykalna poprawka poziomu traf-
typowego dnia nie tylko alkoholika, lecz także jego nego różnicowania ze względu na liczbę fałszywych alar-
kolegi niealkoholika. Scenariusze dwóch badań róż- mów). Współczynnik beta (wskaz
nik b) jest z kolei miarÄ…
niły się wyłącznie kolejnością opisów alkoholika i jego popełnianych błędów  a więc uwzględnia proporcję fał-
kolegi. Mianowicie w pierwszym eksperymencie naj- szywych alarmów w stosunku do ominięć.
pierw opisywano kolegÄ™, a dopiero potem alkoholika, co Na podstawie dotychczasowego stanu wiedzy o skut-
miało sprawdzić wpływ uprzedniej koncentracji na poten- kach tłumienia myśli dla zapamiętania informacji powią-
cjalnym z
ródle zastępczych myśli (koledze) na następu- zanych z tłumionymi skojarzeniami spodziewaliśmy się,
jący po niej proces tłumienia. W drugim eksperymencie że lepsze rozpoznawanie i różnicowanie d (por. Sherman
sekwencja opisów była odwrotna (alkoholik, kolega). i in., 1997) alkoholika niż kolegi ulegnie istotnemu
Jego celem było ustalenie, czy koncentracja myśli na zmniejszeniu w warunkach tłumienia informacji o alko-
innym temacie dopiero po zainicjowanym procesie tłu- holizmie alkoholika. Odwrotne predykcje mieliśmy odno-
mienia określonych skojarzeń zredukuje przypuszczalną śnie do fałszywych alarmów i współczynnika b. Otóż jak
naddostępność usuwanych skojarzeń. wskazują wyniki badań nad tzw. fałszywą pamięcią (false
Jako miarę dostępności tłumionych informacji o alkoho- memories), spośród informacji nieprawdziwych lepiej niż
liku przyjęto wskaz
niki rozpoznawania przekazywanych niezgodne ze wzbudzonymi oczekiwaniami, np. ze stereo-
informacji (por. Sherman i in., 1997) zgodnie z argumenta- typem (por. Macrae, Schloerscheidt, Bodenhausen i Milne,
cją Shermana, Macrae i Bodenhausena (2000), jako że roz- 2002) zapamiętuje się te, które są z nimi zgodne. Zatem
poznawanie trafniej niż odtwarzanie odzwierciedla poziom przypuszczaliśmy, że w warunku tłumienia myśli o alko-
zakodowania uzyskiwanych informacji. Oba eksperymenty holiku nastąpi osłabienie skłonności do tego, by niepraw-
JAK BEZPOWROTNIE STA
UMIĆ MYŚLI O ALKOHOLIZMIE NIEDy
WIEDZIA?& 79
dziwe  alkoholowe zachowania przypisywać w więk- złodziei, gdyby nie to, że chłopcy wbiegają w  ślepą
szym stopniu alkoholikowi niż koledze. uliczkę. Złapanych chłopców mężczyz
ni bijÄ…. W trakcie
całej sytuacji osoby obecne w sklepie (ekspedientki i spo-
Eksperyment 1
ra grupa klientów) biernie obserwują całą sytuację.
Uczestnicy i ogólny przebieg badania W relacji z tego zdarzenia nie ma żadnych nawiązań do
Uczestnikami badania było 63 studentów jednej z wyż- alkoholizmu jednego z mężczyzn. Podobnie jak w krót-
szych uczelni w Warszawie (w przedziale wieku 20 30 kiej charakterystyce, także tutaj brak jest bezpośredniego
lat; 70% uczestników stanowiły kobiety). Uczestnicy charakteryzowania mężczyzn poprzez cechy (przymiot-
byli losowo przydzielani do jednego z dwóch warunków niki). Relacja podaje wyłącznie stwierdzenia wyrażające
badania: tłumienie (N = 31) vs. brak tłumienia myśli przy konkretne zachowania obu mężczyzn. Ale w zamierze-
opisywaniu typowego dnia alkoholika (N = 32). niu zachowania te są dwuznaczne  mogą być wynikiem
Po zapoznaniu się z krótką charakterystyką dwóch wpływu alkoholu, jak i innych przyczyn  pozytywnych
mężczyzn, z których jeden został wskazany jako alkoho- (np. poczucia humoru) lub negatywnych (np. nierozwagi
lik, a następnie przeczytaniu relacji z pewnego zdarzenia bohaterów): np.  W pewnej chwili wpada na półkę, tak
w sklepie nocnym, w które zamieszani byli obaj męż- że spada z niej kilka puszek piwa .  Najpierw wylewnie
czyz
ni, uczestnicy wykonywali trzy zadania. Najpierw przeprasza ekspedientkę za swoje zachowanie, a póz
niej
mieli sobie wyobrazić i opisać typowy dzień jednego prosi ją o pomoc w ułożeniu puszek na półce . Każdy
z mężczyzn  kolegi, który nie był alkoholikiem, a potem z mężczyzn opisany jest taką samą liczbą zachowań.
drugiego  alkoholika (ten drugi opis nie był wcześniej W celu pomiaru poziomu rozpoznawania faktów ze zda-
zapowiadany). Ostatnim zadaniem było rozpoznanie, rzenia w sklepie nocnym skonstruowany został test jedno-
który z mężczyzn był sprawcą określonych (prawdzi- krotnego wyboru zawierający 42 pytania. Diagnostyczne
wych lub fałszywych) zachowań podczas relacjonowa- było 20 pytań dotyczących zachowań obu mężczyzn, przy
nego zdarzenia w sklepie nocnym. Połowę uczestników czym tylko połowę z nich stanowiły pytania o zachowania
badania poinstruowano, by opisując typowy dzień alko- opisane w relacji. Reszta pytań była  fałszywa , odnosiła
holika w miarę możności  nie brać pod uwagę, że jest on się bowiem do zachowań mężczyzn, które nie nastąpiły.
alkoholikiem . Ponadto wśród obu kategorii pytań tyle samo pytań odno-
siło się do alkoholika i do jego kolegi. Kafeteria odpowie-
Materiały dzi zawierała pięć możliwości: Czarek, Robert, Narrator,
Badanie miało charakter kwestionariuszowy. Osoby Obaj młodzi mężczyz
ni, Żaden. Ponieważ opisane w rela-
bodz
cowe  dwaj mężczyz
ni  prezentowane były poprzez cji zachowania mężczyzn były dwuznaczne, a więc
krótką wspólną charakterystykę. Mężczyzn przedsta- w równym stopniu interpretowalne jako efekt alkoholi-
wiono jako  kolegów z podwórka , którzy  nie pracują zmu bądz
innych, tak negatywnych, jak i pozytywnych
razem, ale za to wolny czas często spędzają razem . przyczyn, dość spekulatywne jest wnioskowanie z pozio-
Wszystkie informacje, które dotyczyły obu mężczyzn, mu zapamiętania tych zachowań o dostępności skoja-
miały umiarkowany ewaluatywnie (neutralny bądz
pozy- rzeń z alkoholizmem. W związku z tym nieprawdziwe
tywny) wydz
więk, np. lubią wędkować, pracują, są kibi- zachowania, o które pytano w teście, miały jednoznaczne
cami warszawskiego klubu, palą papierosy. Tych młodych konotacje z alkoholem. Przykładowe diagnostyczne
mężczyzn odróżniała wyłącznie wzmianka o alkoholi- pytania brzmiały: prawdziwe  Kto wbiegł za złodzie-
zmie jednego z nich. Imiona mężczyzn (Czarek, Robert) jem w podwórko? Kto przepychał się między klientami
były rotowane we wszystkich narzędziach badania. w sklepie? fałszywe  Kto chodził po sklepie nierównym
Uczestnicy badania poznawali mężczyzn nie tylko krokiem? Kto się lekko zataczał, biegnąc za złodziejami?
poprzez charakterystykę, lecz także poprzez relację Pytania buforowe dotyczyły zdarzeń lub innych ludzi
z pewnego zdarzenia, w którym obaj brali udział. Opisana obecnych w sklepie. Do tych pytań również było pięć
sytuacja zdarzyła się w sklepie nocnym. W trakcie robie- możliwych odpowiedzi (w tym odpowiedz
: żadne), z któ-
nia zakupów mężczyz
ni są świadkami napadu  wbiega rych jedna była prawidłowa, np. Co spadło z półki w skle-
dwóch chłopaków w kominiarkach i kradnie pieniądze pie? (Soki, Sery, Konserwy, Piwo, Żadne).
z kasy. Jedynymi, którzy reagują i ruszają się w pogoń
za złodziejami, są właśnie ci dwaj wcześniej scharakte- Procedura badania
Badanie odbywało się w grupach liczących od 10 do
ryzowani mężczyz
ni. Uciekający chłopcy widząc, że są
20 osób. Najpierw uczestnicy zapoznawali się z krótką
gonieni, rzucają pieniądze, ale mężczyz
ni kontynuujÄ…
charakterystykÄ™ alkoholika i jego kolegi  niealkoho-
pościg. Z relacji wynika, że nie udałoby im się dogonić
80 KINGA PIBER-D
BROWSKA, GRZEGORZ S
DEK
lika, a następnie z relacją ze zdarzenia w sklepie nocnym
z udziałem obu młodych mężczyzn. Na tę wstępną część
badania uczestnicy otrzymywali Å‚Ä…cznie 7 minut. Po prze-
czytaniu tych dwóch informacji pierwszym zadaniem
uczestników było opisanie typowego dnia kolegi. Drugie
zadanie było analogiczne do pierwszego  polegało na
opisaniu typowego dnia alkoholika. Opis alkoholika nie
był zapowiadany wcześniej. Połowa uczestników była
instruowana, by opisując alkoholika tłumić informację
o jego alkoholizmie. W przypadku opisu kolegi nie było
dodatkowego zalecenia co do treści skojarzeń (bez mani-
pulacji). Każdorazowo przed przystąpieniem do opisu
uczestnicy byli informowani, że na wykonanie mają 4
minuty. Trzecim  ostatnim  zadaniem był test pamię-
ciowy, który sprawdzał rozpoznawanie zachowań męż-
czyzn podczas opisanego wcześniej zdarzenia. Uczestnicy
Rysunek 1.
wykonywali to zadanie bez presji czasowej.
Procentowy udział odniesień do alkoholu w opisie jako
funkcja opisywanego mężczyzny (alkoholik vs. jego kolega)
Wyniki
oraz warunku drugiego opisu  alkoholika (z tłumieniem
Wzmiankowanie o alkoholu w opisie typowego dnia
i bez tłumienia informacji o jego alkoholizmie). Znaczniki
Pierwsza analiza miała na celu sprawdzenie, czy mani-
nad słupkami określają wielkość błędów standardowych
pulacja instrukcją skutecznie tłumiła informację o alko-
średnich (standard errors of means). Eksperyment 1
holizmie alkoholika przy opisywaniu jego typowego
dnia. W tym celu przeprowadzono dwuczynnikowÄ… ana-
lizÄ™ wariancji 2 x 2 w schemacie mieszanym dla zmiennej
że uczestnicy skutecznie stłumili myślenie o alkoholiku
zależnej  procent odniesień do alkoholu w opisie, w któ-
wykorzystujÄ…ce skojarzenia z alkoholizmem.
rym zmienną między osobami był warunek opisu alko-
holika (z tłumieniem vs. bez tłumienia), a zmienną wśród
Pomiar rozpoznania dwuznacznych
osób  mężczyzna, którego typowy dzień był opisywany:
zachowań alkoholika vs. jego kolegi
kolega niealkoholik (pierwszy opis) vs. alkoholik (drugi
W celu sprawdzenia wpływu tłumienia myśli o alko-
opis). Stwierdzono istotny efekt główny tłumienia przy
holizmie alkoholika na dostępność informacji, które były
opisywaniu alkoholika: przy tłumieniu średnio mniej było
prezentowane o alkoholiku i jego koledze, przeprowa-
w opisach odniesień do alkoholu niż w warunku bez tłu-
dzono dwuczynnikowÄ… analizÄ™ wariancji 2 x 2 w schema-
mienia, F (1, 61) = 4,59; p < 0,05; miara siły efektu  czę-
cie mieszanym dla zmiennej zależnej  procent popraw-
Å›ciowe ·2 = 0,070. Powyższy efekt główny byÅ‚ modyfi-
nie rozpoznanych dwuznacznych zachowań. Jedynym
kowany przez efekt interakcji opisywanego mężczyzny
istotnym efektem był opisywany mężczyzna: mniej traf-
i tłumienia przy opisywaniu alkoholika: F (1, 61) = 6,65;
nie rozpoznano zachowania alkoholika (M = 34%) niż
p < 0,05; ·2 = 0,098.
zachowania jego kolegi (M = 44%), F (1, 61) = 6,11; p <
Przeprowadzona analiza powyższej interakcji (por. rysu-
0,05; ·2 = 0,091.
nek 1) wykazała istotność dwóch efektów prostych. Po
pierwsze, w warunkach bez tłumienia proporcja wzmia- Pomiar rozpoznania nieprawdziwych zachowań
nek o alkoholu była istotnie większa w opisie alkoholika
nawiÄ…zujÄ…cych do alkoholizmu jako rzeczywistych
niż w opisie jego kolegi t (61) = 2,63; p < 0,05; różnica
zachowań alkoholika vs. jego kolegi
ta przestała być istotna w warunkach tłumienia. Po dru- (tzw. fałszywe alarmy)
gie, w opisie kolegi (pierwszy z opisywanych mężczyzn)
Dla tej miary nie uzyskano istotnych efektów w wyżej
nie było istotnej różnicy w liczbie odniesień do alkoholu
opisanym schemacie mieszanym 2 x 2.
między warunkami tłumienia przy opisie alkoholika, a w
przypadku opisu alkoholika (drugi z opisywanych męż- Wyniki dla wskaz
nika d
czyzn) wystąpiła istotna różnica w liczbie odniesień do  współczynnika różnicowania
alkoholu: w warunku tłumienia było ich mniej niż przy Popularną (lecz bardzo mało dokładną) formułą oblicza-
braku tłumienia t (61) = 3,36; p < 0,001. Widać z tego, nia d jest różnica między trafieniami a fałszywymi alar-
JAK BEZPOWROTNIE STA
UMIĆ MYŚLI O ALKOHOLIZMIE NIEDy
WIEDZIA?& 81
mami. Wielkość tej różnicy nie odzwierciedla poziomu mylenia się w postaci fałszywych alarmów niż w postaci
trafień i fałszywych alarmów. Dlatego zastosowaliśmy ominięć. Natomiast wskaz
nik b powyżej 0 oznacza kon-
znacznie bardziej precyzyjne formuły według następują- serwatywny sposób popełniania błędów (większa propor-
cych wzorów (Snodgrass, Corwin, 1988; por. też zastoso- cja ominięć niż fałszywych alarmów). Wynik 0 oznacza
wanie tej formuły do określenia stopnia rozumienia tek- podobną proporcję fałszywych alarmów i ominięć.
stu, Radvansky, Zwaan, Curiel, Copeland, 2001): Przeprowadzona dla wskaz
nika b analiza wariancji
w schemacie mieszanym 2 (tłumienie vs. brak tłumienia
d = 0,5 + [(H  FA)(1 + H  FA)] / [4H(1  FA)] przy opisywaniu alkoholika) x 2 (opisywany mężczyzna:
dla H > FA i H = FA, alkoholik vs. kolega) nie wykazała w tym badaniu żad-
nych istotnych efektów. Średnia wartość b wynosiła 0,46,
d = 0,5  [FA  H)(1 + FA  H)] / [(4FA(1  H)]
co wskazuje na umiarkowany konserwatyzm w błędach
dla FA > H,
uczestników badania (przewagę ominięć w rozpoznawa-
niu zachowań dwuznacznych nad błędnym rozpoznawa-
gdzie H to proporcja poprawnych trafień (hits), a FA
niem fałszywych zachowań związanych z alkoholem).
 proporcja fałszywych alarmów.
Dyskusja
Wskaz
nik d opisuje stopień zdolności uczestnika bada-
Zgodnie z oczekiwaniami, osoby, którym narzucono
nia do precyzyjnego różnicowania prawdziwych i fał-
tłumienie skojarzeń z alkoholizmem przy opisywaniu
szywych informacji. Wysoki wskaz
nik d  powyżej 0,5
alkoholika  uczyniły to: w ich opisach alkoholika było
 oznacza prawidłowe różnicowanie, czyli przewagę
istotnie mniej takich myśli niż w opisach osób nietłumią-
trafnych rozpoznań nad fałszywy alarmami. Wskaz
nik
cych. Tak więc eksperyment 1 potwierdził efekt znany
d na poziomie 0,5 oznacza przypadkowość udzielanych
z innych badań, że instrukcja tłumienia zmniejsza dostęp-
odpowiedzi, a d poniżej 0,5 wskazuje na przewagę fał-
ność określonych myśli w zadaniu, do którego się odnosi
szywych alarmów nad trafnymi rozpoznaniami.
(por. Macrae i in., 1994; Monteith i in., 1998; Wyer i
Przeprowadzona dla wskaz
nika d analiza wariancji
in., 2000). Innymi słowy, intencja tłumienia wzbudzana
w schemacie mieszanym 2 (tłumienie vs. brak tłumienia
przez instrukcjÄ™ jest skuteczna przynajmniej przez jakiÅ›
przy opisywaniu alkoholika) x 2 (opisywany mężczy-
czas. Kolejne zadania, przez które przechodzili uczestnicy
zna: alkoholik vs. kolega) wykazała jako istotny jedynie
badania, miały sprawdzić efektywność tego tłumienia,
efekt główny opisywanego mężczyzny, F (1, 61) = 5,77;
a mianowicie, czy w kolejnych zadaniach  w których
p < 0,05; ·2 = 0,086. Mianowicie uczestnicy badania
intencja tłumienia nie była podtrzymywana  wystąpi
znacznie precyzyjniej różnicowali dane pamięciowe
efekt naddostępności tłumionych myśli (Wegner, 1994),
dotyczące kolegi niebędącego alkoholikiem niż dane
który odnotowywano w wielu badaniach (np. Macrae
pamięciowe dotyczące alkoholika.
i in., 1994; 1996; 1998; Monteith i in., 1998; Sherman
i in., 1997; Wyer i in., 2000). Wprowadzona została
Wyniki dla wskaz
nika b  współczynnika beta
postać kolegi niealkoholika. W zamierzeniu jego charakte-
Również przy obliczaniu wartości wskaz
nika b zamiast
rystyka miała pełnić funkcję dystraktora  torującego
dość popularnej miary (proporcja fałszywych alarmów do
dostrzeganie w alkoholiku także innych, niepowiązanych
ogólnej liczby błędów) stosowaliśmy znacznie precyzyj-
z alkoholizmem, właściwości. Czy ten sposób podsu-
niejszą, korzystając z następujących wzorów (Snodgrass,
wania zastępczych myśli okazał się skuteczny? Wyniki
Corwin, 1988):
eksperymentu 1 sugerują, że tak. Po pierwsze, zgodnie
z naszymi przypuszczeniami, wystąpił nie tylko spadek
b = [H(1  H)  FA(1  FA)] / [H(1  H) + FA(1  FA)]
lepszego rozpoznawania prawdziwych zachowań alkoho-
dla H > FA i H = FA,
lika niż kolegi, lecz także wręcz odwrotny wzór wyników:
b = [FA(1  FA)  H(1  H)] / [FA(1  FA) + H(1  H)] prawdziwe zachowania kolegi były lepiej rozpoznawane
dla FA > H, i różnicowane (wskaz
nik d ) niż alkoholika, i to zarówno
w warunku tłumienia, jak i w warunku braku tłumienia
gdzie H to proporcja trafień (hits), a FA  proporcja fał- skojarzeń alkoholika z alkoholizmem. Co więcej, nie było
szywych alarmów. Wskaz
nik b stanowi o konserwa- istotnych różnic w poziomie rozpoznawania tych zacho-
tywności bądz
liberalności w błędnych odpowiedziach. wań pomiędzy tymi warunkami badania.
Wynik poniżej 0 oznacza, że odpowiedz
udzielana jest Jednakże wynik ten nie jest w pełni przekonującym
w sposób liberalny, czyli z tendencją do częstszego dowodem na wystąpienie redukcji efektu naddostępności
82 KINGA PIBER-D
BROWSKA, GRZEGORZ S
DEK
tłumionych myśli. Przecież prawdziwe zachowania, które został wskazany jako alkoholik, a następnie przeczytaniu
musieli rozpoznawać uczestnicy, nie były jednoznacz- relacji z pewnego zdarzenia w sklepie nocnym, w które
nie powiązane z alkoholizmem. Zatem ten wynik można zamieszani byli obaj mężczyz
ni, uczestnicy wykony-
byłoby postrzegać jako potwierdzenie, że słabiej rozpo- wali trzy zadania. Mieli sobie wyobrazić i opisać typowy
znawane są informacje nieodnoszące się do tłumionych dzień jednego z mężczyzn, a potem  drugiego (ten drugi
myśli (por. Macrae i in., 1996, eksperyment 2; Sherman opis nie był wcześniej zapowiadany). Ostatnim zadaniem
i in., 1997). Dlatego mierzono także poprawność błęd- było rozpoznanie, który z mężczyzn był sprawcą określo-
nego rozpoznawania nieprawdziwych informacji, które nych (prawdziwych lub fałszywych) zachowań podczas
wyraz
nie odnosiły się do alkoholizmu. Okazało się, że relacjonowanego zdarzenia w sklepie nocnym. Różnica
nie było różnic w poziomie tych fałszywych alarmów pomiędzy badaniami polegała wyłącznie na kolejności
między uczestnikami, którzy tłumili informację o alko- opisów typowego dnia mężczyzn. Mianowicie odwrot-
holizmie alkoholika, a tymi którzy jej nie tłumili. Także nie niż poprzednim eksperymencie, w eksperymencie 2
wskaz
nik b, który precyzyjnie testuje ewentualną ten- jako pierwszego opisywano alkoholika, a dopiero po nim
dencyjność popełnianych błędów, nie wykazał różnic: kolegę niealkoholika. Analogicznie jak w eksperymencie
więcej dokonywano ominięć niż fałszywych rozpoznań, 1, połowę uczestników badania poinstruowano, by opi-
i to zarówno w stosunku do alkoholika, jak i jego kolegi sując typowy dzień alkoholika, w miarę możności nie
niealkoholika. myśleć o jego alkoholizmie.
Konkludując, wydaje się, że skoncentrowanie uczest-
Wyniki
ników badania na koledze alkoholika było skutecznym
sposobem redukcji potencjalnej naddostępności tłumio- Wzmiankowanie o alkoholu w opisie typowego dnia
nych myśli o alkoholizmie alkoholika. Zauważmy, że Wyniki były analizowane według dokładnie tego
informacje o koledze zostały podsunięte uczestnikom samego schematu mieszanego ANOVA jak w ekspery-
badania przed zaleceniem koncentrowania myśli o alko- mencie 1. Pierwsza analiza miała na celu sprawdzenie,
holiku. Dlatego nie jest rozstrzygające, czy rzeczywiście czy skuteczna była manipulacja instrukcją, by tłumić
stały się one dystraktorem, rozpraszającym skojarzenia informację o alkoholizmie alkoholika przy opisywaniu
z alkoholizmem, kumulujące się na skutek tłumienia, jego typowego dnia. W tym celu przeprowadzona została
czy też obciążeniem poznawczym. Tłumienie jest pro- dwuczynnikowa analiza wariancji 2 x 2 w schemacie
cesem wymagającym mocy mentalnych (Wegner, 1994). mieszanym dla zmiennej zależnej  procent odniesień do
Jak pokazują badania, przy uszczuplonych zasobach alkoholu w opisie, w którym zmienną między osobami
poznawczych nie aktywizują się stereotypowe skojarze- był warunek opisu alkoholika (z tłumieniem vs. bez tłu-
nia (Gilbert, Hixon, 1991). Możliwe zatem, że naddostęp- mienia), a zmienną wśród osób  mężczyzna, którego
ność tłumionych myśli dlatego nie wystąpiła w ekspery- typowy dzień opisywano: alkoholik (pierwszy opis) vs.
mencie 1, że zasoby poznawcze uczestników były zajęte jego kolega niealkoholik (drugi opis). Tym razem nie
przez informacje o koledze. Eksperyment 2 miał zatem na stwierdzono istotnego efektu głównego tłumienia przy
celu weryfikację przypuszczenia, że postać kolegi może opisywaniu alkoholika, natomiast stwierdzono silny efekt
być dystraktorem w tym sensie, iż stanowi z
ródło zastęp- główny opisywanego mężczyzny (alkoholik vs. jego
czych myśli  do których można  sięgnąć , gdy chce się kolega): w opisie alkoholika było więcej odniesień do
stłumić jakieś skojarzenia. alkoholu niż w opisie jego kolegi niealkoholika, F(1, 63)
= 13,29; p < 0,001; ·2 = 0,174. Ten efekt główny byÅ‚
Eksperyment 2
znów modyfikowany przez istotny efekt interakcji opisy-
Uczestnikami badania było 65 studentów jednej z wyż- wanego mężczyzny i warunku tłumienia przy opisywaniu
szych uczelni w Warszawie (w przedziale wieku 20 30 alkoholika: F(1, 63) = 8,04; p < 0,005; ·2 = 0,113.
lat; także w tym eksperymencie większość uczestników Przeprowadzona analiza powyższej interakcji (por.
stanowiły kobiety  72%). Uczestnicy byli losowo przy- rysunek 2) wykazała istotność dwóch efektów prostych
dzielani do jednego z dwóch warunków badania: tłumie-  identycznych w układzie średnich, choć nieco silniej-
nie (n = 33) vs. brak tłumienia myśli przy opisywaniu szych niż w eksperymencie 1. Po pierwsze, w warun-
typowego dnia alkoholika (n = 32). Badanie przeprowa- kach bez tłumienia proporcja wzmianek o alkoholu była
dzane były w grupach kilkunastoosobowych. istotnie większa w opisie alkoholika niż w opisie kolegi
W eksperymencie 2 zastosowana została identyczna t (63) = 3,10; p < 0,005; różnica ta przestała być istotna
metoda jak w poprzednim badaniu: po zapoznaniu się w warunkach tłumienia. Po drugie, w przypadku opisu
z krótką charakterystyką dwóch mężczyzn, z których jeden alkoholika (pierwszy z opisywanych mężczyzn) wystą-
JAK BEZPOWROTNIE STA
UMIĆ MYŚLI O ALKOHOLIZMIE NIEDy
WIEDZIA?& 83
(M = 37%) niż zachowania kolegi (M = 48%), F (1, 63) =
9,10; p < 0,005; ·2 = 0,126.
W celu testowania specyficznej roli tłumienia prze-
prowadzono dodatkowe porównania planowane, które
sugerują, że w odróżnieniu od wyniku eksperymentu 1,
w tym badaniu efekt główny opisywanego mężczyzny był
istotny tylko w warunku tłumienia informacji o alkoholi-
zmie przy opisywaniu alkoholika; t (63) = 3,11; p < 0,005.
W warunku braku tłumienia różnica w liczbie poprawnie
rozpoznanych informacji o alkoholiku vs. koledze była
niewielka i nieistotna statystycznie.
Pomiar rozpoznania nieprawdziwych zachowań
nawiÄ…zujÄ…cych do alkoholizmu jako rzeczywistych
zachowań alkoholika vs. jego kolegi
(tzw. fałszywe alarmy)
Dla tej miary w wyżej opisanym schemacie mieszanym
ANOVA 2 x 2 uzyskano tym razem istotny efekt główny
Rysunek 2. opisywanego mężczyzny: więcej fałszywych  alkoholo-
Procentowy udział odniesień do alkoholu w opisie jako wych zachowań błędnie rozpoznano jako zachowanie
funkcja opisywanego mężczyzny (alkoholik vs. jego kolega)
alkoholika (M = 22%) niż jako jego kolegi (M = 12%),
oraz warunku pierwszego opisu  alkoholika (z tłumieniem
F(1, 63) = 9,08; p < 0,005; ·2 = 0,126. Mimo że efekt inte-
i bez tłumienia informacji o jego alkoholizmie). Znaczniki
rakcji był nieistotny, porównania planowane  wykonane
nad słupkami określają wielkość błędów standardowych
w celu testowania specyficznych hipotez o roli tłumienia
średnich (standard errors of means). Eksperyment
 potwierdziły, że w warunku tłumienia przy opisywaniu
alkoholika informacji o alkoholizmie nastąpiła redukcja
skłonności do rozpoznawania  alkoholowych zachowań
jako informacji raczej o alkoholiku niż o koledze; różnica
piła istotna różnica w liczbie odniesień do alkoholu:
ta jest istotna jedynie w warunku bez tłumienia, t (63) =
w warunku tłumienia było ich mniej niż przy braku tłu-
2,96; p < 0,005.
mienia t (63) = 4,20; p < 0,001, a w opisie kolegi (drugi
z opisywanych mężczyzn) nie było istotnej różnicy
Wyniki dla wskaz
nika d
w liczbie odniesień do alkoholu między warunkami tłu-
 współczynnika różnicowania
mienia. Wniosek jest tu podobny jak w eksperymencie
Przeprowadzona dla wskaz
nika d analiza wariancji
1  uczestnicy skutecznie tłumili myślenie o alkoholiku
w schemacie mieszanym 2 (tłumienie vs. brak tłumienia
wykorzystujące skojarzenia z alkoholizmem. Co więcej,
przy opisywaniu alkoholika) x 2 (opisywany mężczyzna:
z uwagi na zastosowaną w tym badaniu kolejność opisów
alkoholik vs. kolega) wykazała jedynie bardzo istotny
mężczyzn, dodatkowo można powiedzieć, że efekty tego
efekt główny dla opisywanego mężczyzny, F (1, 63)
tłumienia odnosiły się specyficznie do alkoholika (nie do
= 24,39; p < 0,001; ·2 = 0,279. Mianowicie uczestnicy
kolegi, który był opisywany po alkoholiku).
badania znacznie precyzyjniej różnicowali dane pamię-
ciowe dotyczące kolegi niebędącego alkoholikiem niż
Pomiar rozpoznania dwuznacznych
dane pamięciowe dotyczące alkoholika.
zachowań alkoholika vs. jego kolegi
W celu sprawdzenia wpływu tłumienia myśli o alko-
Wyniki dla wskaz
nika b  współczynnika beta
holizmie alkoholika na dostępność informacji, które
Przeprowadzona dla wskaz
nika b analiza wariancji
były prezentowane o zachowaniu alkoholika i jego
w schemacie mieszanym 2 (tłumienie vs. brak tłumienia
kolegi, przeprowadzona została tak jak w pierwszym
przy opisywaniu alkoholika) x 2 (opisywany mężczyzna:
eksperymencie dwuczynnikowa analiza wariancji 2 x 2
alkoholik vs. kolega) również w badaniu 2 nie wykazała
w schemacie mieszanym dla zmiennej zależnej  pro-
istotnych efektów.
cent poprawnie rozpoznanych dwuznacznych zachowań.
Jedynym istotnym efektem był znów opisywany męż-
czyzna: mniej trafnie rozpoznano zachowania alkoholika
84 KINGA PIBER-D
BROWSKA, GRZEGORZ S
DEK
Dyskusja a mianowicie że koncentracja myśli na innej osobie jest
skutecznym dystraktorem dla tłumionych skojarzeń.
Wyniki eksperymentu 2 zreplikowały rezultaty ekspe-
rymentu 1 dotyczące skuteczności (przy)tłumienia myśli
Konkluzje końcowe
pod wpływem instrukcji: w opisie alkoholika mniej było
Niestety nie każdy człowiek z sukcesem kontroluje
skojarzeń z alkoholizmem w warunku tłumienia takich
swoje stereotypowe czy uprzedzone myśli względem
myśli niż przy swobodnym jego opisie. Procedura eks-
określonej kategorii społecznej. Badania z tego zakresu
perymentu 2 pozwala wszakże na dodatkowe wnioski.
wskazują, że kluczowe są dwie kwestie  poziom uprze-
Otóż drugim zadaniem po opisie alkoholika było sporzą-
dzenia oraz motywacja do tłumienia (por. np. przegląd w:
dzenie opisu jego kolegi niealkoholika. A zatem z jednej
Kunda, Spencer, 2003; Monteith i in., 1998). A więc nie
strony można byłoby spodziewać się (por. Macrae, 1994,
doświadczą powrotu tłumionych myśli osoby nieuprze-
eksperyment 2), że myśli o alkoholizmie odpychane
dzone do danej kategorii społecznej, co wydaje się intu-
w warunku tłumienia powrócą  ze zdwojoną mocą przy
icyjnie logiczne  skoro nawet nie aktywizuje siÄ™ u nich
opisywaniu typowego dnia tego mężczyzny. Wprawdzie
określone skojarzenie, to instrukcja, by  nie myśleć
nie jest alkoholikiem, ale jest kolegÄ… alkoholika, a ponad-
w sposób stereotypowy , nie ma co uruchomić. Nie jest
to obu mężczyzn wiele łączy, w tym  wolny czas często
to jednak rzeczywista przyczyna. Po pierwsze, takie
spędzają razem . Z drugiej jednakże strony, przywołując
osoby wprawdzie nie podzielają obiegowych stereotypów
argumentację Monteith i jej współpracowników (1998,
i/lub uprzedzeń, ale przecież je znają (por. np. Devine,
eksperyment 1), można byłoby przypuszczać, że choć
1989). A więc instrukcja może uczynić je dostępnymi.
przy opisie kolegi nie było instrukcji tłumienia, to jednak
Co więcej, badanie Krejtz i Krejtza (2004) sugeruje, że
intencję tę podtrzymywała analogiczność tego zadania do
to właśnie takie osoby mogą być szczególnie narażone na
poprzedniego, czyli opisu alkoholika.
paradoksalny efekt tłumienia  trudno tłumić myśl rzadko
Jednakże zwróćmy uwagę, że poziom skojarzeń z alko-
bÄ…dz
wcale nie przywoływaną (por. paradoksalne efekty
holem w opisie kolegi był na podobnym, a przy tym
tłumienia myśli o białym niedz
wiedziu, Wegner, 1989;
niskim poziomie w obu warunkach opisu kolegi: po opi-
Wegner i in., 1987; a także wynik badania Dijksterhuisa,
sie alkoholika z tłumieniem vs. bez tłumienia skojarzeń
Macrae, Haddocka, 1999).
z alkoholizmem. Ten rezultat przemawia za wnioskiem,
Otóż zasadnicza jest tu kwestia motywacji: osoby nie-
że tłumienie informacji o alkoholizmie alkoholika było
uprzedzone są jednocześnie silnie wewnętrznie motywo-
nie tylko skuteczne, lecz także specyficzne, nie nastąpiło
wane do tłumienia stereotypowych i uprzedzonych skoja-
bowiem przeniesienie tych myśli na jego kolegę. Czy ten
rzeń (Fazio, Jackson, Dunton, Williams, 1995). Ponadto
 brak efektu jest także pierwszym dowodem na reduk-
takie osoby dysponują własnym, odmiennym od potocz-
cję naddostępności tłumionych myśli? W świetle kolej-
nego, wizerunkiem danej kategorii społecznej (Nelson,
nych wyników wydaje się, że tak. Podobnie jak w eks-
2003; por. Piber-Dąbrowska, 2001). Z reguły charakte-
perymencie 1, zgodnie z naszymi przypuszczeniami nie
ryzują się też poglądami egalitarnymi (Vescio, Theno,
wystąpiło lepsze rozpoznawanie prawdziwych zachowań
Crandall, 1996; Zuwerink, Devine, Monteith, Cook, 1996).
alkoholika niż zachowań kolegi. Co więcej, lepiej roz-
Tak więc w repertuarze swoich myśli relatywnie łatwo
poznawano i różnicowano (współczynnik d ) prawdziwe
mogÄ… znalez
ć zastępcze treści dla tłumionych skojarzeń.
zachowania kolegi niż alkoholika właśnie w warunku
Motywację do kontroli myśli mogą mieć także dwa
tłumienia informacji o alkoholizmie przy opisywaniu
pozostałe typy osób wyróżniane przez Fazia i współpra-
alkoholika.
cowników (1995): zarówno osoby słabo (ale w pewnym
Wskaz
nik fałszywych alarmów oraz współczynnik
stopniu) uprzedzone, które pragną spostrzegać bez uprze-
beta przyniosły dodatkowe wzmocnienie powyższych
dzeń i stereotypów, jak też osoby silnie uprzedzone. Ich
wyników  po tłumieniu informacji o alkoholizmie alko- motywacja ma jednak różne podłoże, dlatego odmienny
holika nastąpiła redukcja znanej tendencji, by niepraw- jest też skutek tłumienia przez nich określonych myśli.
dziwe zachowania przypisywać zgodnie ze wzbudzo- Otóż motywacja osób słabo uprzedzonych, podobnie jak
nym oczekiwaniem (Macrae i in., 2002). O ile bowiem nieuprzedzonych, wynika z indywidualnych  wewnętrz-
w warunku braku tłumienia więcej fałszywych  alko- nych  przekonań, by nie postrzegać innych ludzi w spo-
holowych zachowań przypisano alkoholikowi niż jego sób stereotypowy i uprzedzony. Jednakże te poglądy nadal
koledze, o tyle w warunku tłumienia efekt ten nie wystą- są zdominowane przez stereotypy i uprzedzenia przejęte
pił. Podsumowując, rezultaty eksperymentu 2 skłaniają drogą socjalizacji. Z kolei osoby silnie uprzedzone, jeśli
do analogicznych wniosków jak wyniki eksperymentu 1, w ogóle podejmują wysiłek kontrolowania swoich stereo-
JAK BEZPOWROTNIE STA
UMIĆ MYŚLI O ALKOHOLIZMIE NIEDy
WIEDZIA?& 85
typowych i/lub uprzedzonych skojarzeń, to czynią to pod pali papierosy). Nie stanowił więc standardu porówna-
wpływem zewnętrznej (a nie wewnętrznej) motywacji nia (Stapel, Koomen, 1998; Wheeler, Petty, 2001), który
(Monteith, 1998). Zewnętrzna motywacja zasadza się na mógłby spowodować odwrotny od zamierzonego skutek
unikaniu negatywnych reakcji ze strony tych osób, którzy  zwiększoną wyrazistość i naddostępność alkoholizmu
promujÄ… niestereotypowe i nieuprzedzone przetwarzanie
alkoholika. A naturalność dystraktora (kolega) względem
informacji (Plant, Devine, 1998). y
ródłem motywacji
osoby, o której myśl miała być tłumiona (alkoholik), oka-
zewnętrznej są antydyskryminacyjne normy, standardy,
zała się dodatkowym atutem, dzięki czemu spełniła się
wartości społeczne, które nie są zinternalizowane przez
intencja, by stłumić spostrzeganie alkoholika przez pry-
osoby silnie uprzedzone.
zmat jego alkoholizmu.
Plant i Devine (2001) wykazali w serii badań, że osoby
z silną motywacją wewnętrzną, a jednocześnie słabą
LITERATURA CYTOWANA
zewnętrzną wykazują największą skuteczność tłumie-
nia, czyli nie tylko na poziomie deklaracji, lecz także na
Aronson, E., Wieczorkowska, G. (2001). Kontrola naszych myśli
poziomie utajonych miar (por. Devine, Plant, Amodio, i uczuć. Warszawa: Jacek Santorski i Co. Wydawnictwo.
Bargh, J. A. (1997/1999). Automatyzmy dnia powszedniego.
Harmon-Jones, Vance, 2002). Badacze sugerują, że
Czasopismo Psychologiczne, 5, 209 256.
społeczny nakaz tłumienia budzi reaktywny sprzeciw
Crandall, C. S., Eshleman, A., O Brien, L. (2002). Social
(reactance). Możliwe, że właśnie w tym tkwi przyczyna
norms and the expression and suppression of prejudice: The
utrzymywania się w USA negatywnych stereotypów
struggle for internalization. Journal of Personality and Social
i uprzedzeń pomimo wdrażania od dziesięcioleci zasad
Psychology, 82, 359 378.
politycznej poprawności (Nelson, 2003). Jeśli tak, to
Devine, P. G. (1989). Stereotypes and prejudice: Their automatic
człowieka powinno się w znacznie subtelniejszy sposób
and controlled components. Journal of Personality and Social
skłaniać do podjęcia wysiłku tłumienia stereotypowych
Psychology, 56, 5 18.
i uprzedzonych skojarzeń. Szczególnie istotne wydaje się
Devine, P. G., Monteith, M. J. (1993). The role of discrepancy
to w odniesieniu do takich kategorii ludzi, co do których
associated affect in prejudice reduc tion. W: D. M. Mackie,
nie ma społecznych norm potępiających nieprzychylne
D. L. Hamilton (red.), Affect, cognition, and stereotyping:
traktowanie, np. względem alkoholika (Crandall i in., Interactive processes in intergroup perception (s. 317 344).
San Diego: Academic Press.
2002).
Devine, P. G., Plant, E. A., Amodio, D. M., Harmon-Jones, E.,
Wyniki zaprezentowanych przez nas dwóch badań
Vance, S. L. (2002). The regulation of explicit and implicit race
pokazują, że dobrym sposobem na skuteczne, czyli trwałe
bias: The role of motivations to respond without prejudice.
uporanie siÄ™ z niechcianymi skojarzeniami, dotyczÄ…cymi
Journal of Personality and Social Psychology, 82, 835 848.
jakiejś osoby, jest po prostu skierowanie strumienia myśli
Dijksterhuis, A., Macrae, C. N., Haddock, G. (1999). When
na inną osobę. Co więcej okazuje się, że  zastępczych
recollective experiences master: Subjective ease of retrieval
skojarzeń nie trzeba szukać w odległych tematycznie
and stereotyping. Personality and Social Psychology Bulletin,
obszarach. Możliwe, że uczestnicy badania Wegnera
25, 760 768.
i współpracowników (1987) nie doświadczyliby powrotu
Dijksterhuis, A., Spears, R., Postmes, T., Stapel, D. A., van
odpychanych myśli o białym niedz
wiedziu, gdyby zale-
Knippenberg, A., Scheepers, D. (1998). Seeing one thing and
cono im skupienie siÄ™ na brunatnym misiu (zamiast na
doing another: Contrast effects in automatic behavior. Journal
zupełnie irrelewantnym czerwonym samochodzie). Tak
of Personality and Social Psychology, 75, 862 871.
właśnie czynili uczestnicy naszych badań, którzy musieli Fazio, R. H., Jackson, J. R., Dunton, B. C., Williams, C. J.
wyobrazić sobie i opisać typowy dzień mężczyzny będą- (1995). Variability in automatic activation as an unobtrusive
measure of racial attitudes: A bona fide pipeline? Journal of
cego kolegą alkoholika, ale osobiście nie mającego pro-
Personality and Social Psychology, 69, 1013 1027.
blemu z alkoholizmem.
Foerster, J., Liberman, N. (2001). The role of attribution of
A przecież kolega alkoholika mógł spowodować
motivation in producing postsuppressional rebound. Journal
odmienne efekty od spodziewanych  jego bliska relacja
of Personality and Social Psychology, 81, 377 390.
z alkoholikiem mogła sprzyjać przywoływaniu niechcia-
Foerster, J., Liberman, N. (2004). A motivational model of
nych skojarzeń z alkoholikiem. Tak więc kolega mógł się
post-suppressional rebound. European Review of Social
stać niekorzystną wskazówką (cues), która przypomina
Psychology, 15, 1 32.
tłumione treści. A jednak tak się nie stało  może dla-
Galinsky, A. D., Moskowitz, G. B. (2000). Perspective-taking:
tego, że kolega charakteryzował się cechami  zwyczaj-
Decreasing stereotype expression, stereotype accessibility,
nymi , umiarkowanie nasyconymi wartościowością (lubi
and in-group favoritism. Journal of Personality and Social
wędkować, pracuje, jest kibicem warszawskiego klubu, Psychology, 78, 708 724.
86 KINGA PIBER-D
BROWSKA, GRZEGORZ S
DEK
Gilbert, D. T., Hixon, J. G. (1991). The trouble of thinking: Nelson, T. D. (2003). Psychologia uprzedzeń. Gdańsk: Gdańskie
Activation and application of stereotypic beliefs. Journal of Wydawnictwo Psychologiczne.
Personality and Social Psychology, 60, 509 517. Piber-Dąbrowska, K. (2001). O związkach między refleksyjnym
a automatycznym przetwarzaniem informacji dotyczÄ…cych
Krejtz, I., Krejtz, K. (2004). Paradoksalne i nieparadoksalne
kategorii społecznej. W: M. Jarymowicz (red.), Pomiędzy
efekty tłumienia utajonych postaw wobec grupy obcej.
afektem a intelektem: Poszukiwania empiryczne (s. 155 175).
W: M. Kofta (red.), Myślenia stereotypowe i uprzedzenia.
Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Mechanizmy poznawcze i afektywne (s. 159 179). Warszawa:
Piber-DÄ…browska, K. (2005). Rykoszet deprecjonowania inte-
Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
lektu obcej kategorii społecznej: upośledzenie własnego
Kunda, Z., Spencer, S. J. (2003). When do stereotypes come
myślenia. W: K. Piber-Dąbrowska, A. Brzezicka-Rotkiewicz
to mind and when do they color judgment? A goal-based
(red.), Zawieszony umysł: Pozaosobowościowe dystraktory
theoretical framework for stereotype activation and appli-
sprawności umysłowej (s. 34 52). Warszawa: Wydawnictwo
cation. Psychological Bulletin, 129, 522 544.
SWPS ACADEMICA.
Liberman, N., Foerster, J. (2000). Expression after suppression:
Plant, E. A., Devine, P. G. (1998). Internal and external motivation
A motivational explanation of post-suppressional rebound.
to respond without prejudice. Journal of Personality and
Journal of Personality and Social Psychology, 79, 190 203.
Social Psychology, 75, 811 832.
Macrae, C. N., Bodenhausen, G. V., Milne, A. B. (1998). Saying
Plant, E. A., Devine, P. G. (1998). Responses to other-imposed
no to unwanted thoughts: Self-focus and the regulation of
pro-Black pressure: Acceptance or backlash? Journal of Ex-
mental life. Journal of Personality and Social Psychology,
perimental Social Psychology, 37, 486 501.
74, 578 589.
Radvansky, G. A., Zwaan, R., Curiel, J., Copeland, D. (2001)
Macrae, C. N., Bodenhausen, G. V., Milne, A. B., Jetten, J.
Situation models and aging. Psychology and Aging, 16, 145
(1994). Out of mind but back in sight: Stereotypes on the
 160.
rebound. Journal of Personality and Social Psychology, 67,
Sherman, J. W., Macrae, C. N., Bodenhausen, G. V. (2000).
808 817.
Attention and stereotyping: Cognitive constraints on the
Macrae, C. N., Bodenhausen, G. V., Milne, A. B., Wheeler,
construction of meaningful social impressions. European
V. (1996). On resisting the temptation for simplification:
Journal of Social Psychology, 11, 145 175.
Counterintentional effects of stereotype suppression on social
Sherman, J. W., Stroessner, S. J., Loftus, S. T., Deguzman, G.
memory. Social Cognition, 14, 1 20.
(1997). Stereotype suppression and recognition memory
Macrae, C. N., Schloerscheidt, A. M., Bodenhausen, G. V.,
for stereotypical and nonstereotypical information. Social
Milne, A. B. (2002). Creating memory illusions: Expectancy-
Cognition, 15, 20 215.
based processing and the generation of false memories.
Snodgrass, J., Corwin, J. (1988). Pragmatics of measuring
Memory, 10, 63 80.
recognition memory: Applications to dementia and amnesia.
Monteith, M. J. (1993). Self-regulation of stereotypical
Journal of Experimental Psychology: General, 117, 34 50.
responses: Implications for progress in prejudice reduction.
Stapel, D. A., Koomen, W. (1998). When stereotype activation
Journal of Personality and Social Psychology, 65, 469 485.
results in (counter)stereotypical judgments: Priming stereo-
Monteith, M. J. (1998). Egalitarianism, moral obligation, and
type-relevant traits and exemplars. Journal of Experimental
prejudice-related personal standards. Personality and Social
Social Psychology, 34, 136 163.
Psychology Bulletin, 24(2), 186 199.
Stapel, D. A., Koomen, W. (1999). The impact of opposites:
Monteith, M. J., Ashburn-Nardo, L., Voils, C. I., Czopp, A. M.
Implications of trait inferences and their antonyms for person
(2002). Putting the brakes on prejudice: On the development
judgment. Journal of Experimental Social Psychology, 36,
and operation of cues for control. Journal of Personality and
439 464.
Social Psychology, 83, 1029 1050.
Thompson, E. P., Roman, R. J., Moskowitz, G. B., Chaiken, S.,
Monteith, M. J., Mark, A. Y. (2005). Changing one s prejudiced
Bargh, J. A. (1994). Accuracy motivation attenuates covert
ways: Awareness, affect, and self-regulation. European
priming: The systematic reprocessing of social information.
Review of Social Psychology, 16, 113 154.
Journal of Personality and Social Psychology, 66, 474 489.
Monteith, M. J., Sherman, J. W., Devine, P. G. (1998). Sup-
van Knippenberg, A., Dijksterhuis, A. (1996). A posteriori
pression as a stereotype control strategy. Personality and
stereotype activation: The preservation of stereotypes through
Social Psychology Review, 2, 63 82.
memory distortion. Social Cognition, 14, 21 53.
Monteith, M. J., Spicer, C. V., Tooman, G. D. (1998). Con-
Vescio, T. K, Theno, S. A., Crandall, C. S. (1996). Values and
sequences of stereotype suppression: Stereotypes on AND Not
prejudice: Toward understanding the impact of American
on the rebound. Journal of Experimental Social Psychology,
values on outgroup attitudes. W: C. Seligman, J. M. Olson,
34, 355 377.
M. P. Zanna (red.), The psychology of values: The Ontario
Moskowitz, G. B., Gollwitzer, P. M., Wasel, W., Schaal, B. symposium (t. 8, s. 153 189). Hillsdale, NJ: Lawrence Erl-
(1999). Preconscious control of stereotype activation through baum Associates.
chronic egalitarian goals. Journal of Personality and Social Wegner, D. M. (1989). White bears and other unwanted thoughts.
Psychology, 77, 167 184. New York: Viking/Penguin.
JAK BEZPOWROTNIE STA
UMIĆ MYŚLI O ALKOHOLIZMIE NIEDy
WIEDZIA?& 87
Wegner, D. M. (1994). Ironic processes of mental control. Wenzlaff, R. M., Wegner, D. M. (2000). Thoughts suppression.
Psychological Review, 101, 34 52. Annual Review of Psychology, 51, 59 91.
Wegner, D. M., Erber, R. (1992). The hyperaccessibility of Wheeler, S. C., Petty, R. E. (2001). The effects of stereotype
suppressed thoughts. Journal of Personality and Social activation on behavior: A review of possible mechanisms.
Psychology, 63, 903 912. Psychological Bulletin, 127, 797 826.
Wegner, D. M., Erber, R., Zanakos, S. (1993). Ironic processes in Wyer, N. A., Sherman, J. W., Stroessner, S. J. (2000). The roles
the mental control of mood and mood-related thought. Journal of motivation and ability in controlling the consequences of
of Personality and Social Psychology, 65, 1093 1104. stereotype suppression. Personality and Social Psychology
Wegner, D. M., Schneider, D. J., Carter, S. III, White, L. (1987). Bulletin, 26, 13 25.
Paradoxical effects of thought suppression. Journal of Zuwerink, J. R., Devine, P. G., Monteith, M. J., Cook, D.
Personality and Social Psychology, 53, 409 418. A. (1996). Prejudice toward Blacks: With and without
Wegner, D. M., Wenzlaff, R. M. (1996). Mental control. W: E. T. compunction? Basic and Applied Social Psychology, 18(2),
Higgins, A. Kruglanski (red.), Social Psychology: Handbook 131 150.
of Basic Principles (s. 466 486). New York: Guilford.
Wenzlaff, R. M., Bates, D. E. (2000). The relative efficacy of
concentration and suppression strategies of mental control.
Personality and Social Psychology Bulletin, 26, 1200 1212.
How to irretrievably suppress thoughts about
the bear s alcoholism? By first thinking about
its non-alcoholic buddy
Kinga Piber-DÄ…browska1 ·ð Grzegorz SÄ™dek2
1 Faculty of Psychology, Warsaw School of Social Psychology
2 Institute of Psychology Polish Academy of Sciences
This article describes the results of two studies which examine the new methods of effective suppressing of
stereotypic thoughts. In both studies the participants read the characteristics of the two men  one of them
is mentioned as being an alcoholic  and the participants task is to describe the typical day of both men. In
the first study they began with the description of non-alcoholic buddy, in the second study, they began with
the description of the alcoholic. In both experiments the mental suppression of stereotypical thoughts was
manipulated. Next they were examined on recognition test of memory details about those persons. The find-
ings of both studies showed that participants were able to suppress the stereotypical associations.
Key words: stereotypes, prejudices, suppression, mental control