19
3. CELE W TECHNICE
Cel wykładu
3. 1. Pojęcie celu
Poznawanie techniki  to poznawanie optymalnej drogi prowadzącej do osiągnięcia celu.
 Kto nie wie dokąd zdą\
a, prawdopodobnie tam nigdy nie dotrze, cel warunki i środki to trzy
człony ka\
dej działalności praktycznej  jak określa to dobitnie T. Kotrabiński w swoim dziele
 Traktat o dobrej robocie . Działanie, które chcemy urzeczywistnić wymaga zatem wyznaczenia:
" celu,
"
"
"
" warunków,
"
"
"
" środków dopasowanych do danego celu i do danych warunków.
"
"
"
Gdy brakuje jasno zdefiniowanych celów, to brakuje tak\
e podstaw do wyboru odpowiednich
technik działania, bowiem technika stanowi właśnie opis procedury postępowania do osiągnięcia
określonego celu. Zajmowanie się problemem wyboru odpowiedniej drogi prowadzącej do celu
tak długo jest nieuzasadnione, jak długo cel nie został wybrany.
Cel to rezultat lub zamierzony wynik naszego działania.
Pojęcie celu mo\
emy więc rozpatrywać jako:
" zamierzony przez podmiot działający stan rzeczy równowa\
ny jakiemuś zdarzeniu,
"
"
"
" zdarzenie, do którego doprowadziliśmy, usiłując zrealizować nasze zamiary.
"
"
"
Samo pojęcie celu zakłada, \
e mamy pewien wpływ na to, co robimy, lub przynajmniej jesteśmy
narzędziem w rękach kogoś, kto taki wpływ ma. Działać z własnego wyboru mo\
e tylko ktoś
mający realny wpływ na swoje ruchy, kiedy to, co robi, jest zale\
ne tylko od niego. Poniewa\
we
wszechświecie nie mogą istnieć dwa obiekty o identycznych właściwościach, mo\
na wyciągnąć
stąd wniosek, \
e do ka\
dego celu rozumianego jako jedno konkretne zdarzenie prowadzi tylko
jedna droga. W nauce i technice nazywamy ją drogą optymalną.
Tylko jeden z tych sposobów będzie najwłaściwszy,
A Zamiar
Racjo
najbardziej skuteczny  czyli optymalny. Najkrótsza
B
jest droga B. Je\
eli jednak wez
mie się pod uwagę
Cel
C (człowiek)
C
występujące ograniczenia (//), to optymalną drogą
Ograniczenia D Drogi
będzie droga A.
Cele kursu kształcenia  Wprowadzenie do techniki
Kształcenie w tym zakresie ma swoje ró\
ne trendy, wyró\
nić mo\
na jednak dwa podstawowe kierunki:
Filozoficzno-humanistyczny
Systemowo-prakseologiczny
PT
MY
Specjalnościowo-ilościowy
Zamiarem naszym jest próba całościowego potraktowania wiedzy technicznej w ujęciu
z  gramatyką dobrego czynu , przy rozumieniu techniki jako  techne  sztuka (umiejętność)
stosowania logiki naukowej do skutecznego osiągania celów praktycznych. Wobec tego:
Celem zajęć jest poznawanie, przyswajanie i zmiana nastawienia studentów w zakresie
wykorzystywania zasad i reguł działania, prowadzących do skutecznego osiągania celów.
Ikonograficzne kategorie celów podawane na poszczególnych wykładach:
Odnoszą się do Odnoszą się do umieję- Odnoszą się do sfery
rozumu i związane tności praktycznych i uczuć i dotyczą zmiany
są z poznaniem. związane są z działaniem. nastawienia człowieka.
 20
3. 2. Rodzaje celów
Cel  jako rezultat zamiarów  winien zawierać opis spodziewanych wyników.
Opisy te mogą być mniej lub bardziej dokładne w zale\
ności od rodzaju celu.
Wyró\
nia się następujące rodzaje celów:
Cele naczelne formułują myśli przewodnie (utrzymać,
CEL NACZELNY
zwiększyć, zmniejszyć). Stanowią kryteria ocen (+ lub  ).
Cele zasadnicze są pogłębieniem celu naczelnego, np.
Cel zasadniczy A Cel zasadniczy B
zmniejszyć zu\
ycie paliwa, utrzymać płynność ruchu itp.
A1 A2 A3 B1 B2 B3
Cele szczegółowe stanowią operatywną strukturę
podejmowanych działań, np. wyregulować gaz
nik.
Cele szczegółowe (A.....), (B.....)
Opis celu składa się ze słów i ze znaków.
Słowo określa, czego dotyczy dane postępowanie, np.: dojechać do Krakowa w czasie...
Znak określa relacje wynikania; są ich trzy: większe ( > ), mniejsze ( > ), równe ( = ).
Wy\
szy stopień sprecyzowania osiaga się przez podanie warunków, w jakich cel ten ma być
zrealizowany, np. dojechać do Krakowa w czasie t = 5 godz. samochodem małolitra\
owym.
 Małolitra\
owy stanowi tu ograniczenie, które winno być uwzględnione przy realizacji tego
celu. Takie ograniczenia występują w ka\
dym procesie technicznym (np. do wytworzenia cukru
w cukrowni niezbędne jest uwzględnienie ponad 1000 ró\
nych ograniczeń procesu). Nzywamy je
warunkami ograniczającymi i podajemy np. w postaci: xmin , xmax, > xk, d" xm
Dalsze sprecyzowanie celu osiaga się przez podanie ocen, jakie są wystarczające aby uznać, \
e
dany cel został osiągnięty. W tym zakresie mo\
e to nastapić przez:
- podanie przedziału, np.: 20 < x d" 30,
- określenie minimów, np.: xmin = 20,
- określenie stopnia dokładności uzyskanego wyniku, np.: x= 20,25 (do drugiego miejsca).
Warunki te muszą być sprecyzowane indywidualnie dla ka\
dej zmiennej (funkcji celu), które
to pojęcie jest niczym innym jak tylko określoną drogą postępowania.
Reasumując, jednoznaczność celu jest zapewniona wówczas, je\
eli ustalimy:
" co chcemy osiagnąć,
" przy jakich warunkach ma być to osiagnięte,
" na jakim poziomie osiagnięty wynik jest zadowalający?
Najlepszy cel to taki, który jednoznacznie określa zamiar działania i wyklucza alternatywy.
Cel mo\
e być określony w sensie: subiektywnym lub obiektywnym.
W rozwa\
aniach o technice zajmujemy się celami określonymi w sensie obiektywnym, tzn.
przyjęta metoda postępowania jest słuszna niezale\
nie od tego, kto to działanie realizuje.
Przykładem celu subiektywnego, tzn. takiego, który nie dyktuje \
adnego obiektywnego działania,
jest sława. Komuś sposobem osiagnięcia jej mo\
e być np. podpalenie Rzymu, komuś innemu 
strzelanie do papie\
a, komuś innemu jeszcze  stanie na jednej nodze lub inne  sławne wyczyny.
Cel mo\
e być realny lub nierealny:
Wyprawa na biegun jest realna nawet dla człowieka bez nogi (jak wykazał Jaś Mela). Przykładem
celu nierealnego jest np. mieć ponownie 20 lat. W technice znamy te\
wiele działań nierealnych,
utopijnych. Niejeden np. niedokształcony wynalazca próbował skonstruować takie urządzenie,
\
eby:  nic nie wkładać a wyciągać , czyli perpetuum mobile.
Cel mo\
e być stopniowalny i niestopniowalny:
Uzyskanie wykształcenia wy\
szego jest celem stopniowalnym (np. studia I i II stopnia), urodzenie
dziecka jest natomiast celem niestopniowalnym (nie mo\
na urodzić dziecka w połowie).
Miarą efektywności w osiąganiu celu jest skuteczność.
 21
3. 3. Technika osiągania celów
Do czego potrzebujemy celów? Do uzyskania poczucia kierunku. Są
1)
takie cele, na których osiągniecie nie liczymy, lecz zdą\
ając ku nim
wiemy, \
e poruszamy się we właściwym kierunku. Cele wyznaczamy
równie\
po to, byśmy mieli poczucie realizacji zadania, skuteczność
bowiem to stosunek wykonania do planu. Nie ma planu (celu) nie ma
PROSTO DO CELU
mo\
liwości analizy skuteczności.
Ciągłe chybianie celu ma swoją przyczynę. Mo\
e obrano zły cel albo
2)
mo\
e nie widać go wyraz
nie. Być mo\
e niekiedy w ogóle nie jest
widoczny. Co konkretnie decyduje o chybieniu? Chybienie celu nie
wynika wyłącznie z nieodpowiedniego wycelowania, ale głównie
z wadliwości systemu, a przyczynę mo\
na znalez
ć (jeśli się dobrze
CHYBIENIE CELU
poszuka) wśród warunków wewnętrznych lub zewnętrznych.
Błąd tkwi nie w wycelowaniu, lecz w wyczerpaniu energii. Mo\
e nie
wystarcza motywacji albo występuje niedoinwestowanie  brak zasobów
3)
(kapitałowych, ludzkich, sprzętowych). Wa\
ne jest to, by określić, czy
osłabienie siły rozpędu wynika z przyczyn wewnętrznych czy
WYCZERPANIE SIA
Y
zewnętrznych. Najczęściej występują obie razem i wtedy zwykle całą
ROZP
DU
winę składamy na karb przyczyn zewnętrznych (on winny, nie ja).
Było wszystko O.K. i nagle przybrało zły obrót. Czy kiedy sprawy
przybierają zły obrót, najwłaściwszym wyjściem jest porzucić
4)
realizowane zadanie, zredukować straty i wykorzystać środki bardziej
efektywnie gdzie indziej? Oczywiście warto spróbować ustalić
przyczynę pora\
ki. Podstawowe działanie to przeprojektowanie planu,
ZAA
AMANIE
który być mo\
e był wadliwy (elastyczność w wyborze dróg działania).
Wystąpiła konieczność zmiany kursu, ale potem nastąpił powrót
5)
śeglarze dobrze znają ten manewr, kiedy dopasowując się do
czynników zewnętrznych, trzeba czasem nadło\
yć drogi (płynąć innym
kursem), \
eby po korekcie osiągnąć zało\
ony cel. W działaniu musi
ODRODZENIE PO
istnieć procedura awaryjna, (typu: a je\
eli nie  to co?), pozwalająca
ZAA
AMANIU
osiągnąć cel mimo przeciwieństw (posiadanie rezerw na słabe punkty).
Nie ma ju\
tego do czego zmierzaliśmy  cel zniknął. Wyznaczenie
6)
celu jest działaniem subiektywnym i nie zmienia się, dopóki nie zmieni
tego kierownictwo (człowiek)! Wa\
ne jest, \
eby uświadomić sobie, \
e
to nie cele się zmieniają  zmienia się rzeczywistość, a cele trzeba tak
zmodyfikować, by do niej pasowały. Niewielkie korekty ilościowe nie
RUCHOMY CEL na wiele się zdadzą, wymagana jest zwykle zmiana jakościowa.
Ka\
da droga składa się z pośrednich etapów. Cele pośrednie mogą
być albo rzeczywistymi, pełnoprawnymi celami, albo pseudocelami,
7)
jeśli stanowią przystanki na drodze do celu głównego. Zaletą celu
pośredniego jest to, \
e na pewien moment staje się celem samym w
sobie. Droga do jego osiągnięcia mo\
e być więc inna ni\
do celu
CELE POŚREDNIE
głównego (mierz zamiary na siły, wydłu\
ając czas ).
Zamiast celem mo\
emy kierować się tylko ogólnymi wytycznymi.
8)
Otrzymujemy wytyczne do oceny i samodzielnego podejmowania
działań (dostajemy zasady). Szczegółowe wytyczne są w sprzeczności z
ideą zmiennej rzeczywistości  utrudniają często elastyczność działania.
Mgliste wytyczne nie są \
adnymi wskazówkami do działania. Najlepszy
WYTYCZNE CELU
jest  złoty środek  tolerowanie drobnych odchyleń.
(Opracowano na podstawie:  Atlasu myślenia dla mened\
era autorstwa Edwarda de Bono)
 22
3. 4. Z innego punktu widzenia (Piotr Sokołowski)
Podstawowe kryteria sprawnego działania to: celowość i skuteczność.
Cel jest to zamierzony rezultat naszego działania.
Technika to optymalna droga do osiągnięcia celu (pomysł lub myśl, którą
chcemy urzeczywistnić). Wymaga to znajomości:
" Zamiaru, który staje się celem działania,
" Warunków nale\
ących do rzeczywistości,
" Środków dopasowanych do danego celu i danych warunków.
PODZIAA
CELÓW
niestopniowalny
stopniowalny
Mniej lub bardziej Osiąga lub nie osiąga się
zbli\
ony do celu celu
Np. przekroczenie normy przez Np. znalezienie zguby
robotnika  mniej lub bardziej"  znaleziona albo nie
(mniej lub bardziej skuteczne) (skuteczne albo nieskuteczne)
Cykl postępowania zorganizowanego
Postawienie celu
Przygotowanie środków
Wyznaczenie sposobu docierania do celu
Ustalenie metody i techniki postępowania
 23
USTALENIE OPTYMALNEJ DROGI
cel
człowiek
OGRANICZENIA
DROGI
Ka\
dy czyn zamierzony jest wielocelowy, gdy\
podmiot działania osiąga przynajmniej
dwa cele: nadrzędny (dalszy) i podrzędny (bli\
szy = pośredni). Stąd rozró\
niamy:
CEL
GA
ÓWNY POBOCZNY (Boczny)
Znajduje się w centrum Osiągany jak gdyby przy okazji
działania osiągania celu głównego
JEDNAKOWO WAśNE
CEL RÓWNORZ
DNY
Działanie jednopodmiotowe i wielopodmiotowe
indywidualne
KONCEPCJA
CELÓW
CEL GA
ÓWNY
DROGA PROWADZI
SKA
ADOWYCH
wspólne
brak wskazówek, jak osiągnąć
brak podstaw do wyboru
BRAK
określony cel (jaką drogę obrać?)
odpowiednich technik
CELÓW
Często CEL nie zostaje osiągnięty przez kooperację
negatywną lub całkowity brak współdziałania.
 24
Techniki osiągania celów
NIEPRAWIDA
OWY
BRAK SIA
, ENERGII,
POCZ
TKOWE WA
AŚCIWE
PORUSZANIE SI
WE
DOBÓR CZYNNIKÓW
MOTYWACJI, ZASOBÓW
ZMIERZANIE DO CELU
WA
AŚCIWYM
ZEWN
TRZNYCH I
(PRZYCZYNY
NAST
PNIE ZAA
AMANIE
KIERUNKU
WEWN
TRZNYCH
WEWN
TRZE,
(NIEWA
AŚCIWA DROGA,
POTRZEBNYCH DO
ZEWN
TRZNE)
PLAN)
OSI
GNI
CIA CELU
C C C C
WYCZERPANIE
ZAA
AMANIE
PROSTO DO CHYBIENIE
SIA
Y ROZP
DU
CELU CELU
TECHNIKI OSI
GANIA CELÓW
C C C C
C
ODRODZENIE
RUCHOMY CELE WYTYCZENIE
PO ZAA
AMANIU
CEL POŚREDNIE CELU
WYTYCZNE GRANIC,
ZMIANA OSI
GANIE CELU
ZMIANA PLANU
KTÓRYCH NIE NALEśY
ZAPOTRZEBOWANIA GA
ÓWNEGO POPRZEZ
D
śENIA DO
PRZEKROCZYĆ PRZY
(OBRANIE NOWEGO STOPNIOWE
OSI
GNI
CIA CELU
OSI
GANIU DANEGO
CELU) OSI
GANIE CELÓW
CELU (ELASTYCZNOŚĆ
POŚREDNICH
PRZY OBIERANIU DROGI)