11 Charakteryzowanie chorób oczu, leczenie i profilaktyka

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Nella Żywalewska-Górna
Charakteryzowanie chorób oczu, leczenie i profilaktyka
322[05].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. med. Marian Adam Rojek
dr n. med. Wiesław Braciak
Opracowanie redakcyjne:
dr n. med. Nella Żywalewska-Górna
Konsultacja:
mgr Maria Żukowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z3.02
Charakteryzowanie chorób oczu, leczenie i profilaktyka zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu ortoptystka.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Miopatie. Choroby aparatu ochronnego oka 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Choroby gałki ocznej 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzające 22
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Charakterystyka i rodzaje jaskry 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzające 29
4.3.3. Ćwiczenia 29
4.3.4. Sprawdzian postępów 30
4.4. Urazy narządu wzroku 31
4.4.1. Materiał nauczania 31
4.4.2. Pytania sprawdzające 36
4.4.3. Ćwiczenia 36
4.4.4. Sprawdzian postępów 37
4.5. Leczenie farmakologiczne chorób oczu 38
4.5.1. Materiał nauczania 38
4.5.2. Pytania sprawdzające 42
4.5.3. Ćwiczenia 43
4.5.4. Sprawdzian postępów 44
4.6. Profilaktyka okulistyczna i higiena narządu wzroku 45
4.6.1. Materiał nauczania 45
4.6.2. Pytania sprawdzające 51
4.6.3. Ćwiczenia 51
4.6.4. Sprawdzian postępów 52
5. Sprawdzian osiągnięć 53
6. Literatura 58
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o przyczynach, objawach i leczeniu
najczęściej występujących chorób oczu. Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
- opis działań, jakie masz wykonać,
- wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne zródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych zródeł informacji.
Mam nadzieję, że poradnik okaże się pomocny. Życzę powodzenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[05].Z3
Anatomia, fizjologia
i patologia narządu wzroku
322[05].Z3.01
Charakteryzowanie budowy i
fizjologii narządu wzroku oraz
patofizjologii widzenia
322[05].Z3.02
Charakteryzowanie chorób
oczu, leczenie i profilaktyka
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
uczestniczyć w dyskusji, prezentacji,
współpracować w grupie,
wyjaśniać budowę i funkcjonowanie aparatu ochronnego oka,
zinterpretować budowę przedniego odcinka gałki ocznej,
scharakteryzować budowę tylnego odcinka gałki ocznej,
wyjaśnić fizjologiczny rozwój widzenia,
- wskazywać etiologię, objawy i leczenie zaburzeń narządu ruchowego oczu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować choroby aparatu ochronnego oka,
- rozpoznać choroby spojówki,
- rozróżnić choroby rogówki i twardówki,
- rozpoznać choroby soczewki,
- określić objawy chorób błony naczyniowej,
- wyjaśnić objawy chorób ciała szklistego, siatkówki i nerwu wzrokowego,
- rozpoznać objawy jaskry,
- rozpoznać urazy gałki ocznej i oczodołu,
- scharakteryzować zaburzenia czynności narządu wzroku w uszkodzeniach ośrodkowego
układu nerwowego,
- scharakteryzować wrodzone zaburzenia narządu ruchowego oczu: miopatie
endokrynologiczne, zaburzenia ruchów oczu w złamaniach oczodołu,
- rozróżnić wybrane objawy oczne w schorzeniach układowych,
- rozpoznać leki stosowane miejscowo do oka,
- określić leki stosowane ogólnie w chorobach oczu,
- scharakteryzować leki działające jatrogennie na narząd wzrokowy,
- określić cel badania okulistycznego wcześniaków,
- wyjaśnić cel masowych badań wstępnych i okresowych,
- określić działania propagujące prawidłowe warunki pracy wzrokowej,
- uzasadnić konieczność wykonania badań okulistycznych w przypadku pojawienia się
niepokojących objawów ze strony narządu wzroku,
- określić czynniki zewnętrzne niekorzystnie działające na pracę narządu wzroku.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Miopatie. Choroby aparatu ochronnego oka (powiek,
narządu łzowego, spojówek)
4.1.1. Materiał nauczania
Miopatia endokrynologiczna oftalmopatia tarczycowa
Występuje najczęściej w wieku 25-50 lat, czterokrotnie częściej u kobiet niż mężczyzn.
Jest jednym z objawów choroby Gravesa- Basedowa lub może towarzyszyć innym
autoimmunologicznym schorzeniom tarczycy. Ma niewyjaśnioną w pełni etiologię, należy do
chorób z autoagresji. W przebiegu oftalmopatii dochodzi do przerostu mięśni okoruchowych,
następowego zwłóknienia mięśni z uniemożliwieniem wykonywania ich funkcji (miopatia
restrykcyjna) oraz proliferacji tłuszczu oczodołowego i tkanki łącznej w obrębie całego
oczodołu. Wzrost objętości oczodołu powoduje wytrzeszcz, często występujący obustronnie.
Towarzyszą mu takie objawy jak:
a) retrakcja (uniesienie) powieki górnej odsłaniająca od 1- 2mm twardówki nad rogówką,
b) objaw Graefego, polegający na nienadążaniu powieki górnej za ruchem gałki ocznej
ku dołowi,
c) niedomoga konwergencji,
d) rzadkie mruganie,
e) drżenie zamkniętych powiek.
Wyróżnia się dwie postaci tej choroby:
a) oftalmopatia typu I cechuje się symetryczną retrakcją powiek, wytrzeszczem,
obrzękiem mięśni, nieznacznymi zmianami zapalnymi,
b) oftalmopatia typu II charakteryzuje się niesymetrycznym lub jednostronnym
występowaniem objawów, które są znacznie ostrzej wyrażone zapaleniem mięśni
i tkanek oczodołu, porażeniem mięśni okoruchowych, co skutkuje znacznym
dwojeniem, wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego, spowodowanym uciskiem na
gałkę zwłóknianych mięśni, a nawet uszkodzeniem nerwu wzrokowego.
W diagnostyce należy uwzględnić badania tomografii komputerowej i USG. W leczeniu
aktywnej fazy objawów stosuje się steroidy, a czasem leki immunosupresyjne. W objawach
uciskowej neuropatii konieczna może być dekompresja oczodołu.
Miopatia w przebiegu miastenii gravis
Miastenia jest to choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której dochodzi do zaburzeń
przewodnictwa nerwowo- mięśniowego, a w konsekwencji do osłabienia i męczliwości
mięśni szkieletowych. Choroba częściej występuje u kobiet, ujawnia się zwykle w 3 dekadzie
życia. Charakteryzuje się: męczliwością w zakresie mięśni kończyn, mięśni mimicznych
twarzy, opadnięciem powiek, brakiem dolegliwości bólowych, dwojeniem, brakiem zdolności
utrzymania gałek ocznych w spojrzeniu ku górze, drganiem powiek Cogana, słabością mięśnia
okrężnego powiek ograniczającą domykanie szpary powiekowej. Objawy typowo nasilają się
wieczorem, mogą też na zmianę dotyczyć raz jednego, a raz drugiego oka.
Zawsze, w przypadku pojawienia się niejednoznacznych zaburzeń ruchomości gałek ocznych
należy brać pod uwagę miastenię.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Miopatia w krótkowzroczności wysokiej
U osób z wysoką krótkowzrocznością, zwłaszcza u kobiet po 40 r.ż. może wystąpić
znaczne ograniczenie ruchomości gałki ocznej, głównie odwodzenia, które stopniowo
powiększa się, doprowadzając do stałego ustawienia obojga oczu w przywiedzeniu. Patrząc na
jakiś przedmiot chory musi przechylać głowę, ma również trudności z okularami, gdyż osie
widzenia przechodzą nie przez środek, a przez nosową część szkła. W czasie zabiegu
operacyjnego w celu korekcji odchylenia zbieżnego, stwierdza się bierne ograniczenie
odwodzenia, nawet po odcięciu m. prostego przyśrodkowego. Nie rozstrzygnięto, czy stan ten
spowodowany jest zmianami w mięśniach prostych bocznych, czy też jest wtórnym
osłabieniem ich czynności na skutek ograniczenia ruchomości gałki ocznej. Istnieje pewien
związek pomiędzy miopatią w krótkowzroczności a zezem ostrym Bielschowsky ego.
W pewnych przypadkach stwierdza się początkowo zeza ostrego z dwojeniem w dal, po czym
stopniowo występują objawy miopatii. W krótkowzroczności jednego oka objawy występują
jednostronnie.
Zapalenie mięśni oczodołu
Ostra postać tego zapalenia cechuje się bólem w obrębie zajętego mięśnia, upośledzeniem
jego funkcji, wytrzeszczem, przekrwieniem spojówek. Schorzenie to różnicuje się
z oftalmopatią endokrynną. Dla zapalenia mięśni oczodołu typowe jest upośledzenie
ruchomości w kierunku działania zajętego mięśnia, podczas gdy optalmopatia cechuje się
przykurczem zgrubiałych mięśni, a zaburzenie ruchomości występuje w kierunku przeciwnym
do ich działania. W leczeniu stosuje się leki przeciwzapalne.
Zapalenia powiek
jęczmień zewnętrzny
Jest często występującym, zwłaszcza u dzieci, ostrym gronkowcowym zakażeniem mieszków
włosowych rzęs i związanych z nimi gruczołów. Objawy są następujące: zaczerwienienie,
bolesność i obrzęk brzegu powieki. Naciek zapalny uwypukla się przez ścianę powieki.
W przeciągu kilku dni dochodzi zwykle do samoistnego wchłonięcia się nacieku lub przebicia
przez skórę. W leczeniu stosuje się rozgrzewające okłady i miejscowo antybiotyki.
jęczmień wewnętrzny
Jest to często występujące, ostre, gronkowcowe zapalenie gruczołów Meiboma, które objawia
się zaczerwienieniem i bolesnym obrzękiem w obrębie powieki. Dolegliwości bólowe są
bardziej nasilone niż w przypadku jęczmienia zewnętrznego. W leczeniu stosuje się ciepłe,
rozgrzewające okłady oraz miejscowo antybiotyki. Przewlekła postać tego zapalenia to
gradówka.
zapalenie brzegów powiek
Bardzo częsty przewlekły stan zapalny powiek, którego głównymi objawami są
zaczerwienienie, pieczenie, swędzenie, obecność drobnych łusek na brzegu powiek,
zmniejszenie liczby rzęs, mętna wydzielina z gruczołów tarczkowych. Przy długo trwającym
zapaleniu może dojść do zmian bliznowatych brzegu powieki. Leczenie polega na miejscowej
antybiotykoterapii.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 1. Gronkowcowe zapalenie brzegu powieki
http://www.opt.pacificu.edu/ce/catalog/13890-AS/Fig%2025.jpg
Guzy łagodne
- gradówka
Jest to przewlekłe zapalenie gruczołów tarczkowych Meiboma. Występuje w postaci
niewielkiego, niebolesnego guzka w powiece. Szczególnie podatni na występowanie
gradówek są chorzy z trądzikiem różowatym i łojotokowym zapaleniem skóry. Zmiany
przewlekłe leczy się najczęściej przez wycięcie chirurgiczne lub iniekcje steroidów do
gradówki. Nawracająca gradówka powinna być różnicowana z rakiem gruczołu Meiboma.
Rys. 2. Gradówka powieki dolnej
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Eyelid.html
- mięczak zakazny
Twarda grudka, rozwijająca się najczęściej na brzegu powieki, z pępkowatym wgłębieniem na
szczycie, wywołana przez wirusy. Zwykle jest usuwana przez ścięcie lub niszczona
kauteryzacją, laserem lub krioterapią.
- brodawczak
Uszypułowana zmiana, zwykle nie dokuczliwa i usuwana ze względów kosmetycznych
- kępki żółte
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Zmiany o żółtej barwie, zawierające lipidy. Zwykle są usuwane także ze względów
kosmetycznych poprzez wycięcie zmiany.
- rogowiak kolczystokomórkowy
Jest to brązoworóżowa, szybko rosnąca zmiana z centralnym ubytkiem wypełnionym
keratyną.
- znamię barwnikowe
Jest zbudowane z atypowych melanocytów. Wygląd kliniczny, podział i potencjalna
możliwość transformacji nowotworowej zależy od ich umiejscowienia w obrębie skóry.
Guzy złośliwe
- rak podstawnokomórkowy
Najczęstszy nowotwór złośliwy. Występuje w postaci bladego, niebolesnego guzka
o perłowych brzegach, charakteryzuje się powolnym wzrostem, miejscowym rozrostem,
brakiem przerzutów.
- rak kolczystokomórkowy
Występuje rzadziej niż podstawnokomórkowy rak, ale jest bardziej złośliwym nowotworem,
może dawać przerzuty do węzłów chłonnych. Charakteryzuje się występowaniem twardego
guzka lub łuszczącej się plamy na powiece.
Rys. 3. Rak podstawnokomórkowy powieki
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Eyelid.html
Nieprawidłowości rzęs
- nieprawidłowy wzrost rzęs
Częsta choroba, w przebiegu której rzęsy rosną ku powierzchni gałki ocznej.
Choroby narządu łzowego:
- nadmierne łzawienie
Może być spowodowane przez podrażnienie powierzchni oka (przez ciało obce, stan zapalny)
lub niedrożność (zamknięcie) jednej z dróg odprowadzających łzy.
a) wrodzona niedrożność dróg łzowych
Wrodzona niedrożność występuje często u dzieci. Objawia się łzawieniem i ropieniem oczu.
Leczenie polega na stosowaniu masaży okolicy worka łzowego, przemywaniu oka
i stosowaniu miejscowo antybiotyku. W przypadku braku poprawy stosuje się płukanie
i sondowanie dróg łzowych.
b) niedrożność dróg łzowych u dorosłych
Może wystąpić w każdym ich odcinku, zwykle w przewodzie nosowo- łzowym, najczęstszą
przyczyną jest zapalenie lub uraz. Chory skarży się na łzawienie, gałka oczna jest blada.
Niedrożność dróg łzowych diagnozuje się przez płukanie dróg łzowych fizjologicznym
roztworem NaCl za pomocą cienkiej kaniuli, którą wprowadza się do kanalików. Jeśli drogi
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
łzowe są drożne pacjent czuje spływający płyn do gardła, gdy zaś niedrożne, roztwór soli
wypływa zwrotnie drugim kanalikiem.
- niedobór łez (zespół suchego oka)
Może być związany z wiekiem, czasem ma podłoże autoimmunologiczne. Objawia się
pieczeniem oczu, uczuciem piasku pod powiekami, uczuciem zmęczenia oczu, ciężkości
powiek. W badaniu mogą być obecne punktowate ubytki nabłonka rogówki lub
w nitkowatym zapaleniu rogówki- nitki nieprawidłowej mucyny.
- zapalenie woreczka łzowego
W większości przypadków zapalenie woreczka łzowego jest spowodowane niedrożnością
dróg łzowych, czasem występuje wtórnie do infekcji w zatokach obocznych nosa, worku
spojówkowym czy jamie nosa. Objawy to ból, obrzęk, zaczerwienie w okolicy kąta
przyśrodkowego. Ból może promieniować w kierunku szczęki, ucha. Objawy przedmiotowe
to obrzęk, zaczerwienienie skóry kąta wewnętrznego, bocznej powierzchni nosa, powieki
dolnej i policzka. Rozpoznanie i wdrożenie leczenia powinno być jak najszybsze ze względu
na grozne powikłania (przejście zapalenia na tkanki oczodołu, wytworzenie ropnia).
- zapalenie woreczka łzowego u noworodków
Występuje wtórnie do niedrożności przewodu nosowo- łzowego, spotykane jest u około 3%
noworodków. Objawy: obrzęk, zaczerwienienie w okolicy kąta wewnętrznego oka, wydzielina
ropna w worku spojówkowym, łzawienie. Przy ucisku na worek łzowy wydobywa się ropna
wydzielina.
Choroby spojówek
Zapalenia bakteryjne spojówki
Objawami zapalenia bakteryjnego są zaczerwienienie, ropienie, podrażnienie i łzawienie
oczu. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym są gronkowce, paciorkowce i pneumokoki.
W badaniu przedmiotowym stwierdza się ropną wydzielinę, powierzchowne zadrażnienie
spojówek, obrzęk spojówek, czasem obrzęk powiek. Choroba ta ulega zwykle
samowyleczeniu, chociaż krople antybiotykowe przyspieszają ustąpienie objawów.
Rys. 4. Zapalenie bakteryjne spojówek
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Conjunctiva.html
Zapalenia wirusowe spojówki
Choroba ta różni się od zapalenia bakteryjnego następującymi objawami: wydzielina jest
przeważnie surowicza, często obserwuje się występowanie grudek spojówkowych, może
występować obrzęk powiek i obfite łzawienie. Zapalenie to zwykle ulega samowyleczeniu, ale
jest bardzo zakazne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Zapalenia spowodowane Chlamydiami
- zapalenie wtrętowe spojówek u dorosłych
Występuje głównie w skojarzeniu z zapaleniem cewki moczowej lub szyjki macicy i może
być następstwem zakażenia wydzieliną z organów płciowych lub pośrednio np. u osób
korzystających z pływalni. Objawy często dotyczą tylko jednego oka, cechują się obrzękiem
spojówek, wydzieliną śluzowo- ropną i powiększeniem węzłów chłonnych przyuszniczych.
- zapalenie spojówek u noworodków
Spowodowane jest zakażeniem pochodzącym z dróg rodnych matki, jest ostrym zapaleniem
ropnym, które cechuje się obrzękiem spojówek i powiek oraz żółtą, obfitą wydzieliną ropną.
Objawy pojawiają się 2-4 dnia po urodzeniu. W nie leczonych przypadkach szybko dochodzi
do perforacji rogówki i ślepoty. W leczeniu stosuje się miejscowo i ogólnie antybiotyki.
Rys. 5. Zapalenie spojówek u noworodków
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Conjunctiva.html
Alergiczne zapalenia spojówek
- Ostre zapalenie spojówek i nieżyt nosa
Jest to reakcja alergiczna na przenoszone drogą powietrzną alergeny, zwykle pyłki. Wyróżnia
się rzadsze i o łagodniejszym przebiegu zapalenie całoroczne oraz zapalenie sezonowe,
w którym alergenami są pyłki. Objawy to pieczenie i swędzenie oczu, nastrzyknięcie i obrzęk
spojówek, łzawienie, którym towarzyszy kichanie i katar. Leczenie polega na stosowaniu
miejscowo kropli przeciwalergicznych.
Rys. 6. Alergiczne zapalenie spojówek
http://www.opt.pacificu.edu/ce/catalog/13890-AS/Fig%2010.jpg
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- Przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek
Przykładem jest wiosenne zapalenie spojówek, które dotyczy głównie chłopców i młodych
dorosłych i występuje w ciepłym i suchym klimacie. Cechuje się pieczeniem, silnym
swędzeniem oczu, światłowstrętem, łzawieniem. W obrazie klinicznym obserwuje się rozlany
przerost brodawek, tworzenie się brodawek olbrzymich, a gdy zmiany obejmują rogówkę,
stwierdza się ogniskowe nacieki w rąbku rogówki, epiteliopatię, tarczowate owrzodzenie
i płytki rogówkowe. W leczeniu wskazane są miejscowo steroidy, leki przeciwalergiczne.
Rys. 7. Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki
http://www.clspectrum.com/archive%5C2005%5CApril%5CFigure1.jpg
- Atopowe zapalenie spojówek i rogówki
Jest stosunkowo rzadką ale poważną chorobą, która zwykle dotyczy chorych na atopowe
zapalenie skóry. W przebiegu tego schorzenia występuje zaczerwienie i pogrubienie powiek,
obrzęk spojówek, przerost brodawek, punktowate ubytki nabłonka rogówki,
tarczowatopodobne blizny i obwodowa neowaskularyzacja.
Leczenie jest podobne jak zapalenia wiosennego, ale trudniejsze i dłuższe.
Rys. 8. Atopowe zapalenie spojówek
http://www.clspectrum.com/archive%5C2005%5CApril%5CFigure1.jpg
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są najczęstsze przyczyny nadmiernego łzawienia?
2. Jakie są oczne objawy choroby Gravesa-Basedowa?
3. Co to jest gradówka?
4. Czym różni się jęczmień wewnętrzny od gradówki?
5. Jak rozpoznać niedrożność dróg łzowych?
6. Jakie znasz guzy złośliwe powiek?
7. Jakie znasz guzy łagodne powiek?
8. Czym charakteryzuje się zapalenie alergiczne spojówek?
9. Jaka jest różnica pomiędzy zapaleniem wirusowym a bakteryjnym spojówek?
10. Jakie znasz zapalenia spowodowane Chlamydiami?
11. Jaka jest różnica między wiosennym a atopowym zapaleniem spojówek?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dostępnych zdjęć, postaw możliwe rozpoznanie choroby aparatu
ochronnego oka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym,
2) dokonać analizy zmian patologicznych, przedstawionych na ilustracjach,
3) sporządzić krótką charakterystykę tych schorzeń,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia przedstawiające schorzenia powierzchni oka,
- atlasy okulistyczne,
- podręczniki okulistyczne z ilustracjami,
- literatura dotycząca tematu ćwiczeń.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij poniższą tabelę o wiadomości pozwalające odróżnić przypadki zapaleń
spojówek.
PRZYCZYNA WIRUSY BAKTERIE CHLAMYDIE ALERGIA
OBJAWY
AZAWIENIE +++
WYDZIELINA ROPNA
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
PRZEKRWIENIE
ŚWID, PIECZENIE +
OBRZK
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) z literatury medycznej przeczytać informacje o schorzeniach aparatu ochronnego oka,
2) wybrać informacje dotyczące zapaleń spojówek,
3) po konsultacji z nauczycielem uzupełnić poniższą tabelę według wzoru,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać korekty i uzupełnienia tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
kartka formatu A4, arkusze folii,
literatura zawierająca opis chorób aparatu ochronnego oka,
komputer z dostępem do Internetu,
atlasy okulistyczne, fotografie,
długopis.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować zapalenie brzegów powiek?
2) wymienić objawy zapalenia spojówek?
3) wymienić guzy łagodne i złośliwe powiek ?
4) rozróżnić objawy zapalenia bakteryjnego i wirusowego spojówek?
5) scharakteryzować przyczyny nadmiernego łzawienia?
6) podać przyczyny ropienia oczu?
7) podać przyczyny pieczenia oczu?
8) zróżnicować oftalmopatię tarczycową od zapalenia mięśni oczodołu?
9) scharakteryzować objawy miopatii w nadczynności tarczycy?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Choroby gałki ocznej
4.2.1. Materiał nauczania
Choroby rogówki
Bakteryjne zakażenie rogówki (wrzód rogówki)
Wrzód rogówki jest zwykle wywołany przez gronkowce i paciorkowce. Wystąpienie
bakteryjnego zapalenia rogówki jest często poprzedzone uszkodzeniem nabłonka rogówki, do
którego predysponuje: noszenie soczewek kontaktowych, wcześniejsza choroba rogówki
(uraz, keratopatia, niedomykalność szpary powiekowej). Chorzy skarżą się na zaczerwienienie
i ból oka, uczucie ciała obcego w oku, światłowstręt, kurcz powiek, ropienie, spadek ostrości
wzroku. Objawy przedmiotowe: przekrwienie, obrzęk spojówek, szarobiały lub szarożółty
naciek w rogówce, z następową, różnie głęboką martwicą. Na dnie komory przedniej może
być obecny poziom ropy. Postępujące owrzodzenie może doprowadzić nawet do perforacji
i zapalenia wnętrza gałki ocznej.
Rys. 9. Wrzód rogówki
http://eyelearn.med.utoronto.ca/Lectures04-05/Trauma/Images/20Corn2.jpg
Leczenie polega na intensywnej antybiotykoterapii, początkowo stosowanej co godzinę
przez całą dobę, a następnie zmniejszanej stopniowo do kilku razy na dobę.
W owrzodzeniach przyrąbkowych zaleca się także antybiotyki doustnie. W leczeniu stosuje
się także atropinę aby zapobiec zrostom tylnym (zrostom pomiędzy tęczówką a soczewką),
natomiast stosowanie steroidów jest kontrowersyjne i może być prowadzone dopiero po
uzyskaniu poprawy, wyłącznie pod ścisłym nadzorem okulisty. Steroidy bowiem hamują
proces gojenia rany.
Wirusowe zakażenia rogówki
- Zapalenie opryszczkowe rogówki
Jest wywołane przez wirusa opryszczki (HSV 1). Zakażenie pierwotne tym wirusem jest
zwykle nabyte, występuje w dzieciństwie, a jest wynikiem bliskich kontaktów z osobą chorą.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Towarzyszy mu gorączka, zmiany pęcherzykowe na powiekach, grudkowe zapalenie
spojówek. Zakażenia nawrotowe są spowodowane uaktywnianiem się wirusa w stanie
utajenia, np. w wyniku obniżonej odporności. Zapalenie opryszczkowe rogówki
charakteryzuje się wystąpieniem drzewkowatego owrzodzenia (zapalenie drzewkowate), które
może prowadzić do powstania utraty przejrzystości rogówki i blizn rogówki. Może także
wystąpić zapalenie tarczowate rogówki, którego objawem jest centralny obrzęk oraz
zmętnienie bez owrzodzenia, z towarzyszącym zapaleniem tęczówki.
- Zapalenie wywołane wirusem półpaśca
Jest spowodowane przez wirus ospy wietrznej, który pozostaje w formie utajonej w zwojach
nerwu trójdzielnego. Uaktywnienie się wirusa często jest związane z występowaniem chorób
ogólnych. Przed wystąpieniem objawów ocznych stwierdza się okres ogólnego, złego
samopoczucia oraz obecność pęcherzyków na obszarze skóry unerwionym przez nerw
trójdzielny. Objawy oczne są następujące: obrzęk powiek, zapalenie rogówki, tęczówki, jaskra
wtórna.
Rys. 10. Wirusowe (herpetyczne) zapalenie rogówki
http://www.opt.pacificu.edu/ce/catalog/13890-AS/Fig%2025.jpg
- Nagminne zapalenie rogówki i spojówek
Jest najczęściej wywołane przez adenowirusy. W pierwszym okresie choroby
dominuje zapalenie spojówek. Na ogół chorują osoby młode, a zapalenie jest jednostronne.
Wysoki stopień zakazności utrzymujący się przez 1-2 tygodnie od zachorowania powoduje, że
zakażenie szerzące się kontaktowo, przybiera charakter endemii w takich skupiskach ludzkich
jak szkoły, szpitale. Osoba z zapalaniem nagminnym rogówki i spojówek Objawy to
jednostronne silne przekrwienie oka, brzeg powiek ze zwężeniem szpary powiekowej
i charakterystyczny obrzęk mięska łzowego. Pacjent skarży się na światłowstręt i uczucie ciała
obcego. W badaniu okulistycznym stwierdza się grudkowy obrzęk spojówki, szczególnie w
dolnym sklepieniu worka spojówkowego, powiększenie węzłów chłonnych przyuszniczych,
znaczny obrzęk spojówki gałkowej i wysięki pesudobłoniaste. Zapalenie rogówki występuje
zwykle około 8 dnia choroby i objawia się silną bolesnością, światłowstrętem, łzawieniem
i kurczowym zwężeniem szpary powiekowej. Leczenie jest jedynie objawowe. Chory
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
powinien przez pierwsze 2 tygodnie przebywać w domu, z uwagi na epidemiczny charakter tej
infekcji.
W każdego rodzaju badaniach, w których stosuje się sprzęt okulistyczny wymagający
kontaktu z powierzchnią oka, należy pamiętać o dezynfekcji. Jest to bardzo istotne ze względu
na wysokie ryzyko zakażenia poprzez niesterylny sprzęt okulistyczny.
Rys. 11. Adenowirusowe zapalenie rogówki
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Cornea.html
Grzybicze zapalenie rogówki
Zapalenia te w naszych warunkach klimatycznych występują rzadko, należy je rozważyć
w następujących przypadkach: przy braku poprawy po leczeniu przeciwbakteryjnym
owrzodzeń rogówki, po urazie ciałami obcymi pochodzenia roślinnego i w przypadku
długotrwałego stosowania steroidów. Obraz kliniczny to pierzasty naciek rogówkowy, czasem
ze zmianami satelitarnymi wokół lub owrzodzenie o szarawym zabarwieniu i wyniosłych
kraterowatych brzegach. Dno owrzodzenia jest suche i stanowi rodzaj strupa. W stanach
przewlekłych występuje przekrwienie spojówek, od obwodu rogówki wrastają naczynia.
Rozpoznanie potwierdza badanie mikrobiologiczne zeskrobin. Leczenie jest trudne z powodu
nielicznych preparatów przeciwgrzybiczych możliwych do stosowania miejscowego. Przy
powierzchownych naciekach pomocne jest ich mechaniczne usuwanie.
Rys. 12. Grzybicze zapalenie rogówki (Aspergillus)
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Cornea.html
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Choroby twardówki
Zapalenie nadtwardówki jest to zapalenie warstw powierzchownych twardówki, które
powoduje niewielkie dolegliwości, czasem może być związane z różnymi chorobami
układowymi.
Zapalenie twardówki ma o wiele cięższy przebieg niż zapalenie nadtwardówki, może
towarzyszyć chorobom układowym (kolagenozom), powoduje znaczną bolesność gałki
ocznej. Objawy to znaczny obrzęk twardówki, nastrzyk powierzchni oka, ogniska
niedokrwienia. Powikłaniami są ścieńczenie twardówki, zapalenie rogówki, błony
naczyniowej, jaskra i zaćma.
Choroby błony naczyniowej
Zapalenie błony naczyniowej może mieć wiele przyczyn, zwykle obejmuje też tkanki
sąsiadujące. Zapalenie błony naczyniowej na podstawie zmian anatomicznych dzieli się na:
zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej , które dzieli się na zapalenie tęczówki oraz
zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego; zapalenie pośredniej części błony naczyniowej oraz
zapalenie tylnej części.
Najczęściej występuje zapalenie przedniego odcinka, którego objawy to bóle gałki ocznej,
światłowstręt, pogorszenie ostrości wzroku, zaczerwienienie oka, łzawienie. W badaniu
przedmiotowym obserwuje się okołorąbkowy nastrzyk, osady na śródbłonku rogówki,
przymglenie cieczy wodnistej, zrosty pomiędzy tęczówką a soczewką, czasem podwyższenie
ciśnienia wewnątrzgałkowego. Dla zapalenia pośredniej części typowe są pływające męty,
pogorszenie ostrości wzroku, naciek komórkowy ciała szklistego, brak ogniska zapalnego na
dnie oka. W przypadku zapalenia tylnego odcinka objawy są podobne, ale na dnie oka
stwierdza się ogniska zapalne. Objawy zależą też od umiejscowienia ogniska zapalnego.
Leczenie polega na stosowaniu steroidów miejscowo, w iniekcjach okołogałkowych lub
ogólnie i mydriatyków.
Przewlekłe zapalenie błony naczyniowej często towarzyszy zapaleniu stawów i innym
chorobom układowym.
Choroby siatkówki
Choroby siatkówki mogą być wrodzone i nabyte. Objawy chorób siatkówki, gdy dotyczą
środkowej części plamki, powodują znaczne osłabienie ostrości wzroku. Dochodzi do
pogorszenia widzenia centralnego (mroczek dodatni), a pacjenci skarżą się na coś
zasłaniającego widzenie centralne . Jest to cecha różnicująca choroby plamki od schorzeń
nerwu wzrokowego, dla których typowy jest mroczek ujemny czyli dziura w centralnym
polu widzenia. Pojawiają się także zniekształcenia obrazu (metamorfopsje), pomniejszenie
obrazu (mikropsje) i rzadko powiększenie obrazu (makropsje).
W zaburzeniach obwodowych części siatkówki pacjenci skarżą się na ubytki części pola
widzenia. Uszkodzenie tylko jednego typu fotoreceptorów, na przykład w zwyrodnieniu
barwnikowym siatkówki, powoduje pogorszenie widzenia tylko w nocy (ślepota nocna).
Odwarstwienie siatkówki:
- przedarciowe odwarstwienie siatkówki
Występuje z częstością 1/ 10 000 osób. Większe prawdopodobieństwo rozwoju tej choroby
zwiększa się u osób z krótkowzrocznością, po operacjach wewnątrzgałkowych,
z odwarstwieniem siatkówki w drugim oku i po przebytym niedawno urazie gałki.
Wystąpienie odwarstwienia mogą poprzedzać męty i błyski w polu widzenia. Wraz
z rozwojem odwarstwienia chory zauważa powiększanie się ubytków w polu widzenia, co jest
określane jako zasłona lub cień nasuwający się na oko. Jeżeli uniesienie siatkówki obejmie
plamkę, wiąże się to ze znacznym osłabieniem widzenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Oftalmoskopowo odwarstwiona siatkówka jest widoczna jako szaroróżowa, uniesiona błona,
która może poruszać się falistym ruchem. W leczeniu stosuje się metody operacyjne.
- trakcyjne odwarstwienie siatkówki
W trakcyjnym odwarstwieniu siatkówka jest pociągana i odłączana od nabłonka
barwnikowego przez obkurczającą się tkankę włóknistą, która rozwija się na powierzchni
siatkówki. Z tym typem odwarstwienia mamy do czynienia najczęściej u chorych
z proliferacyjną retinopatią cukrzycową.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem
Jest to najczęstsza przyczyna nieodwracalnego uszkodzenia widzenia w krajach
rozwiniętych.. Objawy są typowe dla zaburzeń funkcji plamki siatkówki. Wyróżnia się dwie
postacie tej choroby: suchą i wysiękową. W badaniu wziernikiem w postaci suchej stwierdza
się brak refleksu z dołka oraz żółte, dobrze odgraniczone druzy w plamce. W postaci
wysiękowej powstają błony neowaskularne, uniesienie siatkówki, krwotoki. Rozpoznanie
choroby opiera się na wyglądzie dna oka. U pacjentów z podejrzeniem wysiękowej postaci
zwyrodnienia należy wykonać angiografię fluoresceinową. Nie ma możliwości leczenia
postaci suchej zwyrodnienia, natomiast w postaci wysiękowej jest stosowana terapia
fotodynamiczna, przy użyciu światła lasera.
Choroby ciała szklistego
Zmiana struktury ciała szklistego, następująca wraz z wiekiem, jest zauważana
subiektywnie jako pojawienie się w polu widzenia muszek latających , które przy ruchach
oka powoli opadają w dół.
Błyskawice pojawiające się w polu widzenia, mogą być wynikiem obkurczania się ciała
szklistego, spowodowanego naturalnym procesem starzenia się. Pociąganie siatkówki przy
odłączaniu się ciała szklistego powoduje wrażenia świetlne (tzw. fotopsje), które znikają gdy
odłączenie dokona się całkowicie. Szacuje się, że tylne odłączenie ciała szklistego dotyczy �
populacji po 65 r.ż. Podobne błyskawice mogą być też objawem ostrzegawczym
odwarstwienia siatkówki. Błyski w oku wymagają więc starannego badania okulistycznego.
Krwotok do ciała szklistego może być spontaniczny lub pourazowy. Objawy zależą od
stopnia wypełnienia szklistki krwią, jej położenia i stopnia rozproszenia. Niewielkie
krwawienie powoduje pojawienie się mętów w polu widzenia- początkowo barwy czerwonej,
następnie szarej lub czarnej. Krwawienie znacznego stopnia może powodować przesłonięcie
części pola widzenia. Duże krwawienie prowadzi do praktycznego zaniewidzenia. Krew zle
resorbuje się z ciała szklistego i może ulegać organizacji.
Choroby soczewki
Zaćma jest najczęściej spotykanym patologicznym stanem soczewki, polegającym na jej
częściowym lub całkowitym zmętnieniu, które prowadzi do utraty przejrzystości soczewki.
Najczęściej pacjent skarży się na pogorszenie ostrości wzroku, widzenie jak za mgłą ,
olśnienia widocznego zwłaszcza podczas jazdy samochodem w nocy. Czasem także pojawia
się czynnościowa krótkowzroczność lub jednooczne dwojenie. Zmętnienie soczewki może
być widoczne jako biała zrenica, brak jest również odblasku ze zrenicy w badaniu
oftalmoskopowym.
Klasyfikacja zaćmy:
- zaćma wrodzona.
Objawy kliniczne: biała zrenica, odruch palcowo-oczny występujący u dzieci niewidzących
przy obustronnej zaćmie całkowitej, polega na uciskaniu piąstkami oczu przez niemowlaka.
- zaćma nabyta: związana z wiekiem (starcza) i zaćma wtórna
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Zaćma wtórna:
a) pourazowa, która prowadzi do szybkiego obniżenia ostrości wzroku
b) toksyczna najczęściej posteroidowa
c) wikłająca inne choroby oka
d) związana z chorobami układowymi, takimi jak cukrzyca, tężyczka
Leczenie zaćmy jest wyłącznie operacyjne i polega na usunięciu zmętniałej soczewki
i wszczepieniu soczewki sztucznej. Chirurgia zaćmy przeżywa bardzo burzliwy rozwój,
stosuje się wiele technik operacyjnych, doskonali aparaturę.
Rys. 13. Zaćma starcza
http://www.eyeatlas.com
Schorzenia nerwu wzrokowego
- zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego (neuropatia wewnątrzgałkowa)
Jest to zapalenie nerwu wzrokowego dotyczące tarczy nerwu wzrokowego. Zapalenie to
ma charakter ostry i może być spowodowane bezpośrednio przez czynniki zakazne,
miejscowe lub ogólne. Występuje częściej u dzieci, w przebiegu chorób zakaznych,
szczególnie wirusowych. Objawy:
a) nagłe pogorszenie widzenia, gwałtownie postępujące,
b) mroczek środkowy,
c) upośledzenie widzenia barw w osi czerwono- zielonej,
d) obniżenie percepcji światła.
Badaniem u chorych z zapaleniem nerwu wzrokowego stwierdza się:
a) osłabienie ostrości wzroku,
b) zaburzenia widzenia barw,
c) względne zaburzenie drogi dośrodkowej odruchu zrenicznego,
d) centralny ubytek w polu widzenia,
e) przekrwienie i obrzęk tarczy nerwu wzrokowego (zatarcie granic, uniesienie tarczy ponad
poziom siatkówki, poszerzenie i wężykowatość naczyń, płomykowate krwawe
wybroczyny).
Leczenie powinno być przyczynowe, objawowo stosuje się steroidy.
- zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego (neuropatia pozagałkowa)
Najczęstszą przyczyną jest demielinizacja w obrębie nerwu wzrokowego. Istnieje bezsporny
związek pomiędzy tym zapaleniem a stwardnieniem rozsianym (SM). U ponad 60% osób po
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
przebytym zapaleniu pozagałkowym nerwu wzrokowego w ciągu 10 lat rozwija się SM.
Objawy:
a) spadek ostrości wzroku, czasem nawet do braku poczucia światła
b) ból w czasie ruchów gałki ocznej
c) mroczek środkowy w polu widzenia
d) zaburzenie widzenia barw w osi czerwono- zielonej
e) brak zmian w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego, co jest cechą różnicującą
z zapaleniem wewnątrzgałkowym nerwu wzrokowego
f) zmiany w korowych potencjałach wywołanych
Leczenie polega na stosowaniu steroidów w dużych dawkach w przypadku głębokiego
upośledzenia ostrości wzroku.
- neuropatia zastoinowa (tarcza zastoinowa)
Termin ten dotyczy neuropatii obrzękowej wywołanej jedynie wzrostem ciśnienia
wewnątrzczaszkowego. Stan ten jest związany z poważnym rokowaniem, tak więc
rozpoznanie objawów tarczy zastoinowej jest bardzo istotne. Tarcza zastoinowa początkowa
cechuje się prawidłową ostrością wzroku, zatarciem granic tarczy, przekrwieniem,
poszerzeniem naczyń żylnych, obecnością krwotoczków na brzegu tarczy. Z czasem
zagłębienie tarczy zostaje zniesione, tarcza jest uniesiona ponad poziom dna oka, granice
tarczy są całkowicie zatarte. Zachowana dobra ostrość wzroku jest podstawową cechą
różnicującą obrzęk zastoinowy od innych neuropatii obrzękowych, w tym obrzęku zapalnego
tarczy. Gdy obrzęk zastoinowy utrzymuje się przez długi czas, dochodzi do zaniku nerwu
wzrokowego i ślepoty. Obrzęk ustępuje, tarcza staje się blada i ma nieostre granice.
Tarczę zastoinową należy podejrzewać gdy chory zgłasza silne bóle głowy, głównie rano,
połączone z nudnościami i wymiotami. Leczenie należy do neurologów.
- Zanik nerwu wzrokowego
Stanowi niepomyślne zejście neuropatii wzrokowych o różnej etiologii. Cechuje się bladością
tarczy i jest równoznaczny z utratą widzenia.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są typowe objawy dysfunkcji nerwu wzrokowego?
2. Czym charakteryzuje się zapalenie błony naczyniowej?
3. Jakie są objawy zapalenia bakteryjnego rogówki?
4. Czym charakteryzuje się zapalenie wirusowe rogówki?
5. Jakie mogą być objawy zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem?
6. Na czym polega zaćma?
7. Czym objawiają się schorzenia ciała szklistego?
8. Jakie objawy różnicują choroby plamki od chorób nerwu wzrokowego?
9. Czym różni się neuropatia zapalna wewnątrzgałkowa od pozagałkowej?
10. Jakie są objawy tarczy zastoinowej?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz choroby gałki ocznej i nerwu wzrokowego, które mogą powodować zaburzenia
widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów chorób gałki ocznej,
3) dokonać wyboru schorzeń, powodujących zaburzenia widzenia,
4) scharakteryzować te zaburzenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać korekty.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartka formatu A4,
- literatura zawierająca opis chorób,
- program komputerowy lub dostęp do Internetu,
- atlasy okulistyczne, fotografie, przezrocza,
- długopis.
Ćwiczenie 2
Przedstaw w ujęciu tabelarycznym różnicowanie zapaleń rogówki w zależności od
etiologii tego zapalenia (bakteryjne, wirusowe, grzybicze).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów zapalenia rogówki,
3) wymienić czynniki infekcyjne zapaleń rogówki,
4) scharakteryzować poszczególne zapalenia w zależności od etiologii,
5) zróżnicować te zapalenia,
6) dokonać korekty.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartka formatu A4,
- literatura zawierająca opis chorób,
- program komputerowy lub dostęp do Internetu,
- atlasy okulistyczne, fotografie, przezrocza,
- długopis.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić zapalenia rogówki?
2) zdefiniować objawy odwarstwienia siatkówki?
3) określić rodzaje zaćmy?
4) rozróżnić objawy chorób plamki i nerwu wzrokowego?
5) wymienić objawy zapaleń błony naczyniowej?
6) wymienić rodzaje odwarstwień siatkówki?
7) rozróżnić zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego od
pozagałkowego?
8) wymienić objawy neuropatii zastoinowej?
9) rozróżnić objawy chorób plamki od chorób nerwu wzrokowego?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Jaskra
4.3.1. Materiał nauczania
Jaskra jest to neuropatia nerwu wzrokowego z charakterystycznym wyglądem tarczy nerwu
wzrokowego i swoistymi ubytkami w polu widzenia, które często, ale nie zawsze, są związane
z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Ponieważ patofizjologia, objawy kliniczne
i leczenie różnych typów jaskry są różne, nie ma jednej definicji która określałaby wszystkie
jej odmiany. Tłumaczy to, dlaczego jeden pacjent chory na jaskrę nie odczuwa dolegliwości,
a u innego występują ataki bólu i przekrwienia oczu.
Zmiany morfologiczne w tarczy nerwu wzrokowego manifestują się koncentrycznym
powiększeniem zagłębienia tarczy. Istotna jest również różnica wielkości zagłębienia w obu
oczach. Może także występować miejscowe zwężenie pierścienia nerwowo- siatkówkowego,
położone w nosowej części dolnego lub górnego bieguna tarczy. Z czasem stosunek średnicy
zagłębienia tarczy do średnicy tarczy w obu jego osiach wyraznie się powiększa, następuje
przesunięcie wiązki naczyniowej na część nosową tarczy. Na dnie zagłębienia stają się
widoczne poprzeczne owalne otwory w blaszce sitowej. Pierścień nerwowo- siatkówkowy
zanika w dolnym i górnym biegunie tarczy, a w ostatnim stadium neuropatii występuje
dobrzeżne zagłębienie tarczy, co oznacza, że jego średnica jest niemal równa średnicy tarczy.
Rys. 14. Po lewej- prawidłowa tarcza nerwu wzrokowego, po prawej- poszerzone zagłębienie tarczy nerwu
wzrokowego. Strzałkami zobrazowano szerokość zagłębienia (węższa strzałka) i tarczy (szersza strzałka)
http://www.friscoeye.com
Wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe stopniowo uszkadza nerw wzrokowy, dlatego tak
ważne jest odpowiednio wczesne rozpoznanie i zahamowanie tego procesu, zanim dojdzie do
całkowitej utraty ostrości wzroku.
Pod pojęciem zbyt wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego do niedawna rozumiano
ciśnienie przekraczające górną granicę normy (21mmHg). Ciśnienie wyższe od tej wartości
stanowiło jeden z warunków rozpoznania jaskry. Należy jednak pamiętać, że neuropatia
jaskrowa występuje również w oczach, w których ciśnienie wewnątrzgałkowe utrzymuje się
w granicach normy (tzw. jaskra niskiego ciśnienia) i odwrotnie- nie występuje w znacznym
odsetku oczu, które cechuje wysokie ciśnienie. Zmiany dobowe w poziomie ciśnienia
wewnątrzgałkowego są znaczne i wahają się w granicach 3-5 mmHg. U wielu osób szczyt
wartości przypada na godziny ranne, u innych może występować po południu lub wieczorem.
Pomiary ciśnienia powinny być wykonywane wielokrotnie w ciągu dnia, co kilka godzin (tzw.
krzywa dobowa). Jest to przydatne do ustalenia godzin podawania leków przeciwjaskrowych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 15. Neuropatia jaskrowa. Zagłębienie dobrzeżne
http://www.friscoeye.com
Zmiany w polu widzenia są wynikiem zaniku włókien nerwowych i odpowiadają mu
swym umiejscowieniem i rozwojem. Pole widzenia nie powinno być interpretowane
samodzielnie, ale w połączeniu z badaniami klinicznymi (poziom ciśnienia
wewnątrzgałkowego, wygląd tarczy nerwu wzrokowego i warstwy włókien nerwowych).
Charakterystyczne ubytki powstają w następującej kolejności:
paracentralny, mały ubytek, najczęściej górno- nosowy
schodek nosowy
mroczki łukowate, z czasem powiększające się i łączące z plamą ślepą
powiększenie i pogłębienie istniejących mroczków
połączenie mroczków paracentralnych z mroczkiem obwodowym
w końcowym stadium zmian powstaje niewielka wyspa widzenia centralnego i wyspa
skroniowa
Rys. 16. Progresja zmian w polu widzenia w jaskrze
http://www.aafp.org/
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Klasyfikacja jaskry
W zależności od braku lub współwystępowania innych czynników wpływających na wzrost
ciśnienia, wyróżnia się jaskrę pierwotną i wtórną. Natomiast ze względu na mechanizm
utrudnienia odpływu cieczy wodnistej, jaskrę pierwotną dzieli się na jaskrę z otwartym
i zamykającym się kątem przesączania.
Jaskra pierwotna:
- z otwartym kątem przesączania tzw. jaskra prosta.
Jest to najczęściej spotykana forma jaskry, często występująca rodzinnie. Stanowi jedną
z głównych przyczyn ślepoty w krajach rozwiniętych. Podwyższenie ciśnienia
wewnątrzgałkowego jest głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia neuropatii jaskrowej.
Drugim ważnym czynnikiem są miejscowe i ogólne zaburzenia układu krążenia powodujące
przewlekłe lub powtarzające się niedotlenienie, takie jak nadciśnienie tętnicze, niskie
ciśnienie tętnicze, hipotonia nocna, zespoły naczynioskurczowe, cukrzyca, hiperlipidemia.
Jaskra prosta jest typowa dla osób po 40 r.ż. i jej związek z wiekiem jest niezaprzeczalny.
Inne czynniki ryzyka to rasa czarna, krótkowzroczność i choroby siatkówki. U każdego
pacjenta po 40 r.ż. , zgłaszającego się do okulisty należy wykonać pomiar ciśnienia
wewnątrzgałkowego, a także w każdym przypadku gdy istnieje podejrzenie jaskry lub pacjent
jest obciążony wywiadem rodzinnym. Stanowi to jeden ze sposobów profilaktyki jaskry.
Objawy kliniczne są trudno uchwytne nawet przy istnieniu podwyższonego ciśnienia,
a zmiany postępują powoli, co stanowi grozną cechę tej postaci choroby. Jaskra być często
bezobjawowa, aż do momentu wystąpienia znacznych ubytków w polu widzenia.
Objawy przedmiotowe:
a) podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe (c.w.)
b) dobowe wahania c.w., zwykle> 5mmHg, które można określić po wykonaniu krzywej
dobowej c.w. a także różnice pomiędzy c.w. pomiędzy jednym a drugim okiem >5mmHg
c) zmiany wyglądu tarczy nerwu wzrokowego
d) typowe zmiany w polu widzenia
e) w gonioskopii prawidłowy otwarty kąt przesączania
Leczenie tej postaci choroby polega na stosowaniu leków obniżających ciśnienie na poziomie
lub poniżej ciśnienia docelowego. Ciśnienie docelowe to takie, poniżej którego nie dochodzi
do dalszego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Wybrany lek powinien być podawany
w dawkach o najniższym stężeniu, z najmniejszą możliwą częstotliwością. Jeśli reakcja na lek
jest niewystarczająca należy zastąpić lek innym. W razie braku efektu należy zastosować
terapię złożoną. Pacjent powinien być monitorowany poprzez wykonywanie badania
perymetrycznego, badanie morfologii tarczy nerwu wzrokowego i gonioskopię.
W leczeniu stosuje się także leczenie laserowe i operacyjne (trabekulektomia).
Trabekulektomia polega na wytworzeniu przetoki, umożliwiającej odpływ cieczy wodnistej
do przestrzeni śródtwardówkowej. Zabieg ten skutecznie i długotrwale obniża ciśnienie
wewnątrzgałkowe.
z zamykającym się kątem przesączania
Ten typ jaskry jest uwarunkowany budową gałki ocznej, która ma anatomicznie wąski kąt
rogówkowo- tęczówkowy. Kąt ten może ulegać zamknięciu z przejściowymi zwyżkami
ciśnienia wewnątrzgałkowego (jaskra podostra). Okresowe zamykanie się kąta może
występować w przypadkach, w których dochodzi do bloku zrenicy wskutek jej rozszerzenia
w ciemnych pomieszczeniach (np. w kinie, teatrze) lub w czasie wysiłku akomodacyjnego
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
związanego z długotrwałym pochyleniem głowy ku dołowi w czasie pracy z bliskiej
odległości. Rozszerzenie zrenicy może też nastąpić w wyniku pobudzenia
sympatykomimetycznego na drodze emocjonalnej lub farmakologicznej. Taki stan prowadzi
do wzrostu ciśnienia w oku, co objawia się bólem głowy, oczu, pogorszeniem ostrości
wzroku, widzeniem wokół zródeł światła kół tęczowych.
Ostry atak jaskry jest wywołany całkowitym zamknięciem kąta przesączania z bardzo
wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Objawy są następujące: bardzo silny ból oka igłowy
w okolicy skroniowo-czołowej, często połączony z nudnościami i wymiotami, spadek ostrości
wzroku i zamglenie obrazu, widzenie kół tęczowych wokół zródeł światła. Badanie
przedmiotowe wykazuje: silne przekrwienie gałki ocznej, zmętnienie rogówki z obrzękiem
nabłonka, spłycenie komory przedniej, szeroka i nie reagująca na światło zrenica, bardzo
wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe. Postępowanie lekarskie w ostrym ataku jaskry powinno
nastąpić natychmiast po zgłoszeniu się chorego do lekarza, aby ochronić nerw wzrokowy oraz
inne struktury przed nieodwracalnymi zmianami wstecznymi. Przebyty atak jaskry pozostawia
trwałe cechy uszkodzenia oka, które zależą od długotrwałości ostrego ataku, ich
wielokrotności. Najczęściej spotyka się trwałe rozszerzenie zrenicy i jej nieregularność, zanik
zrębu tęczówki powodujący nieprawidłowości jej rysunku, ziarenka barwnika na śródbłonku
rogówki, szare zmętnienia na przedniej powierzchni soczewki.
Rys. 17. Ostry atak jaskry
www.kellogg.umich.edu/theeyeshaveit/disturban...
Leczenie polega na zastosowaniu:
a) inhibitorów anhydrazy węglanowej doustnie (Diuramid), które bezpośrednio hamują
wydzielanie cieczy wodnistej
b) mannitolu dożylnie, który zmniejsza uwodnienie ciała szklistego
c) miejscowo do oka: pilokarpiny które efektywnie przerywa blok zreniczny, beta- blokerów
d) leczenie laserowe lub chirurgiczne powinno być rutynowym postępowaniem po
opanowaniu ostrego ataku jaskry
Jaskra wrodzona
Jest ona skutkiem anomalnej struktury kata przesączania, która uniemożliwia odpływ cieczy
wodnistej, a elastyczne powłoki gałki ocznej niemowlęcia lub małego dziecka ulegają
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
patologicznemu rozdęciu. Powstaje woloocze. Objawami są światłowstręt, łzawienie, duża
rogówka. Rozpoznanie wymaga hospitalizacji i badania okulistycznego w znieczuleniu
ogólnym. Leczenie jest operacyjne.
Jaskra wtórna
Jaskra wtórna ze swojej definicji jest chorobą, w której do neuropatii jaskrowej dochodzi
wtórnie, w przebiegu innych chorób oka lub innych czynników zewnętrznych.
- z otwartym kątem przesączania
Może wystąpić w przebiegu zespołu rzekomego złuszczania, w zespole rozproszenia
barwnika, zapaleniu przedniego odcinka gałki ocznej, krwotoków pourazowych,
soczewkowopochodnego zapalenia przedniego odcinka. Zespół rzekomego złuszczania (tzw.
zespół pseudoeksfoliacji- PEX) jest jedną z najczęstszych przyczyn jaskry wtórnej otwartego
kąta. Charakteryzuje się obecnością białawych złogów na przedniej powierzchni soczewki, na
śródbłonku rogówki, przy brzegu zrenicznym tęczówki oraz zanikami zwieracza tęczówki.
- z zamkniętym kątem przesączania
Może przebiegać z blokiem zrenicznym (zaćma pęczniejąca, zapalenia przedniego odcinka
błony naczyniowej) lub bez bloku zrenicy (zamknięcie kąta zrostami powstającymi
w przebiegu przewlekłego zapalenia, rozplemu naczyń tęczówki, guzami wewnątrzgałkowymi
i urazami. Blok zreniczny powstaje, gdy tęczówka dużą płaszczyzną przylega do soczewki
i uniemożliwia odpływ cieczy wodnistej z tylnej do przedniej komory oka.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega jaskra?
2. Jakie są objawy ostrego ataku jaskry?
3. Jaka jest różnica między jaskrą pierwotną a wtórną?
4. Jakie badania wykonuje się w diagnostyce jaskry?
5. Na czym polega profilaktyka jaskry?
6. Jakie jest postępowanie w ostrym ataku jaskry?
7. W jakim celu wykonuje się krzywą dobową ciśnienia wewnątrzgałkowego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy zmian, które zachodzą w przebiegu jaskry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przedstawić zmiany, które dokonują się w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego,
3) opisać zmiany w polu widzenia w jaskrze,
4) omówić znaczenie pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego w jaskrze.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zawierająca opis chorób, program komputerowy lub dostęp do Internetu,
- atlasy okulistyczne, fotografie, przezrocza, filmy dydaktyczne,
- kartka, flamastry, długopis.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 2
Opis przypadku: Pacjentka, lat 43 z nadwzrocznością obu oczu, została przyjęta do Klinki
z powodu silnego bólu głowy w okolicy skroniowej i zamglenia widzenia w oku prawym,
który wystąpił po wyjściu z kina.
Zaproponuj dorazne leczenie pacjentki na Oddziale oraz schemat dalszego, długoterminowego
postępowania z pacjentką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym na temat jaskry,
2) zaproponować leczenie dorazne,
3) przedstawić schemat dalszego postępowania z pacjentką.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura zawierająca opis chorób, program komputerowy lub dostęp do Internetu,
- atlasy okulistyczne, fotografie, przezrocza, filmy dydaktyczne,
- kartka, flamastry, długopis.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie jaskry?
2) wymienić objawy ostrego ataku jaskry?
3) określić przyczyny jaskry wtórnej?
4) rozróżnić jaskrę pierwotną od wtórnej?
5) omówić postępowanie w ostrym ataku jaskry?
6) określić zmiany w polu widzenia w jaskrze?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.4. Urazy narządu wzroku
4.4.1. Materiał nauczania
Urazy mechaniczne oczodołu
- stłuczenia oczodołu
Występują najczęściej - w lżejszych postaciach obserwuje się wylewy podskórne
i podspojówkowe, otarcia i zranienia powiek. W cięższych może wystąpić krwiak oczodołowy
z przemieszczeniem gałki ocznej i zaburzeniami jej ruchomości.
- złamanie rozprężające dna oczodołu (typu blow- out)
Wywołane jest uderzeniem przedmiotem o średnicy >5cm takim jak piłka tenisowa czy pięść.
Pod wpływem uderzenia dochodzi do pęknięcia cienkiej dolnej ściany oczodołu
i wkleszczenia mięśni gałkoruchowych, następnie ograniczenia ruchomości gałki ocznej ku
górze i w konsekwencji podwójnego widzenia. Cechuje się wybroczynami okołogałkowymi,
obrzękiem, podoczodołowym zniesieniem czucia na dolnej powiece, bocznej części nosa,
górnej wardze, zapadnięciem gałki ocznej, przemieszczeniem ku dołowi. W badaniach
dodatkowych należy uwzględnić tomografię komputerową oczodołu. Leczenie jest
chirurgiczne.
Rys. 18. Złamanie dolnej ściany oczodołu po stronie prawej.
Ograniczenie ruchomości gałki ocznej prawej ku górze
http://eyelearn.med.utoronto.ca/
- krwiak pozagałkowy
Powoduje wytrzeszcz, zaburzenia ruchomości gałki ocznej i wylewy krwi pod spojówką
gałkową i w powiekach.
Urazy mechaniczne gałki ocznej
- tępe:
Wstrząśnienie rogówki, które cechuje zamglenie widzenia, światłowstręt, uczucie ciała
obcego. Niewielki uraz bezpośredni może spowodować obrzęk nabłonka rogówki, zaś
w przypadku działania znacznych sił - może dojść do pęknięcia błony Descemeta i znacznego
obrzęku rogówki.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Otarcie rogówki (erozja), które charakteryzuje silny ból, uczucie obecności ciała obcego pod
powieką, nasilające się przy ruchach oka.
Rys. 19. Erozja rogówki
http://e-learning.studmed.unibe.ch/augenheilkunde/systematik/hornhaut/images/erosio.jpg
Krwiak w komorze przedniej, którego główne objawy to ból, zamglenie widzenia lub
zaniewidzenie. Przy niewielkiej ilości krwi stwierdza się rozproszone krwinki w komorze
przedniej, a przy cięższych urazach - poziom krwi. W przypadku niewielkiej ilości krwi,
należy pamiętać o możliwości powtórnego krwawienia, zwykle pomiędzy 2 a 5. dobą po
urazie i może być bardziej obfite niż pierwotne wynaczynienie.
Rys. 20. Krew w komorze przedniej
http://www.kellogg.umich.edu/theeyeshaveit/trauma/images/hyphema.jpg
Pęknięcia gałki ocznej, charakteryzuje obrzęk i krwiak podspojówkowy, spłycenie komory
przedniej lub wypełnienie jej krwią, krew w ciele szklistym, wyrazny spadek ciśnienia
wewnątrzgałkowego.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Zaćma pourazowa, która może powstać bezpośrednio po urazie lub miesiące, a nawet lata po
nim. Uraz może spowodować przemieszczenie soczewki, częściowe (podwichnięcie) lub
całkowite (zwichnięcie). W przypadku zwichnięcia soczewka ulega przemieszczeniu do
komory ciała szklistego, do komory przedniej lub na zewnątrz gałki. Może także dojść do
powstania bloku zrenicznego i wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Wylew krwi do ciała szklistego jest poważnym powikłaniem urazu tępego. Objawy to
pojawienie się pajęczyny, muszek przed okiem, a w nasilonych krwotokach znaczne obniżenie
ostrości wzroku.
- ostre
Są częstym uszkodzeniem obserwowanym w wyniku wypadków przy pracy
i komunikacyjnych, najczęściej dotyczą dzieci bawiących się ostrymi przedmiotami.
Pierwsza pomoc w przypadku podejrzenia zranienia oka polega na osłonięciu opatrunkiem
zabezpieczającym oko przed uciśnięciem, za pomocą specjalnej osłonki plastikowej lub
metalowej przytwierdzonej na oczodole plastrami. W przypadku podejrzenia ran
przenikających gałki ocznej nie wolno zakładać maści do worka spojówkowego, która
mogłaby się dostać do wnętrza oka. Chory powinien zostać przewieziony na ostry dyżur
okulistyczny.
Ciała obce spojówki
Zatrzymują się typowo pod powieką górną. Aby je usunąć należy odwrócić powiekę
i znalezć ciało obce w oświetleniu zogniskowanym. Ciało obce często zatrzymuje się
w bruzdzie tarczki, równoległej do brzegu powiekowego. Usuwa się je, przesuwając po
powierzchni spojówki nawiniętym na pałeczce wacikiem, zmoczonym solą fizjologiczną lub
wodą. Ten prosty zabieg powinien wykonać każdy lekarz. Uwalnia on pacjenta od bardzo
dokuczliwego bólu spowodowanego pocieraniem ciała obcego o rogówkę, a ponadto
zapobiega jej uszkodzeniu.
Technika odwracania powieki górnej jest następująca:
badany patrzy w dół nie zamykając oczu,
badający, przytrzymując powiekę prawą ręką za rzęsy, lekko ściąga ją w dół,
na górny brzeg tarczki powiekowej kładzie kciuk lewej ręki lub szklaną pałeczkę,
prawą ręką odciąga brzeg wolny powieki od gałki i pociąga go ku górze, przy
równoczesnym spychaniu górnego brzegu tarczki ku dołowi, pałeczką lub kciukiem ręki
lewej,
po wykonaniu w ten sposób manewru odwrócenia powieki, usuwa się spod niej pałeczkę,
przyciskając lewą ręką rzęsy w celu unieruchomienia powieki.
Ciała obce rogówki
Ciała obce rogówki są bardzo często spotykane i powodują znaczne podrażnienie,
a z czasem naciek leukocytów dookoła ciała obcego. Jeżeli ciało obce pozostanie nieusunięte,
istnieje ryzyko wtórnej infekcji i owrzodzenia rogówki. Powszechne jest zapalenie wtórne
błony naczyniowej. Ciała obce z zawartością żelaza pozostające przez kilka dni pozostawiają
rdzawe przebarwienie w łożysku po usunięciu ciała. Ciało obce jest usuwane w lampie
szczelinowej za pomocą sterylnej igły, a następnie podaje się maść z antybiotykiem.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 21. Ciało obce rogówki, poniżej usuwanie ciała obcego z rogówki
http://e-learning.studmed.unibe.ch/augenheilkunde/systematik/hornhaut/images
Oparzenia gałki ocznej i narządów dodatkowych oka
- oparzenia chemiczne
Wyróżnia się 4 stopnie oparzenia. W stopniu I obserwuje się erozję i przekrwienie spojówki,
w stopniu II również niedokrwienie 1/3 powierzchni rogówki i jej przymglenie. Powierzchnia
oka po leczeniu ulega regeneracji. W stopniu III dochodzi do niedokrwienia na obszarze �
powierzchni rogówki, w konsekwencji do owrzodzenia, unaczynienia i blizny rogówki. W IV
stopniu ma miejsce głębokie niedokrwienie rogówki, martwica spojówki, obecność
porcelanowobiałej twardówki, atrofii tęczówki i wysięku włóknikowego. Powikłaniem mogą
być znaczne owrzodzenie, uszkodzenie struktur przedniego odcinka, zaćma, jaskra wtórna
i bliznowacenie.
Pierwsza pomoc po oparzeniach polega na obfitym płukaniu worka spojówkowego płynami
(woda lub w razie braku jakimkolwiek płynem). Pierwsze płukanie powinno trwać co
najmniej kilkanaście minut, a pacjent powinien być przekazany na ostry dyżur lub do
gabinetu okulistycznego. Okulista oczyszcza worek spojówkowy z resztek substancji za
pomocą bawełnianego wacika, wywija powieki i kontynuuje płukanie oraz mechaniczne
oczyszczanie. Następnie stosuje się leki z antybiotykami, mydriatyki, a pózniejszym okresie
kortykosteroidy. Często pacjenci wymagają w pózniejszym okresie plastycznego leczenia
operacyjnego.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Oparzenia zasadami, które należą do najcięższych chemicznych uszkodzeń oczu, najczęściej
są spowodowane wapnem w postaci zaprawy murarskiej. Zasady powodują martwicę
rozpływną, szybko przenikają przez rogówkę do komory przedniej, powodując uszkodzenie
struktur oka.
Oparzenia kwasami są mniej grozne, gdyż powodują martwicę skrzepową, co ogranicza
samoistnie oparzenie i zapobiega dalszemu wnikaniu substancji do oka. Do najczęstszych
należy oparzenie kwasem solnym z akumulatorów lub rozbitych przypadkowo butelek.
Leczenie jest podobne jak w oparzeniach zasadami.
Rys. 20. Oparzenie ługiem
http://www.eyeatlas.com/Eyeatlas/Cornea.html
- oparzenia termiczne
Należą do stosunkowo najmniej groznego rodzaju oparzeń oka i jego okolic. Rozległe
oparzenia II i III stopnia, które powodują martwicę tkanek lub rozległe blizny, mogą być
powodem odsłonięcia oka i związanych z tym powikłań.
- oparzenia wywołane promieniami elektromagnetycznymi
Mikrofale: większe dawki promieniowania mogą powodować łzawienie, światłowstręt, stany
zapalne rogówki i tęczówki, uszkodzenia siatkówki. Najczęściej powodują zmętnienia
soczewki.
Promieniowanie podczerwone: powoduje oparzenia cieplne z przekrwieniem i obrzękiem
powiek. Długotrwałe działanie może wywołać zmętnienia soczewki (zaćma hutnicza) lub
obrzęk siatkówki w okolicy plamki.
Promieniowanie nadfioletowe: jego zródłem są najczęściej łuk elektryczny powstający przy
spawaniu lub lampa kwarcowa. Objawy oparzenia pojawiają się zwykle po 6-10 h od
ekspozycji. Cechuje je silny światłowstręt, spastyczne zaciśnięcie powiek
i bolesność z uczuciem ciała obcego pod powiekami. W badaniu stwierdza się obrzęk powiek
i przekrwienie spojówek oraz punktowate ubytki nabłonka rogówki. W leczeniu stosuje się
cykloplegiki (leki rozszerzające zrenicę i porażające akomodację), miejscowe antybiotyki i żel
regenerujący nabłonek rogówki, ewentualnie doraznie środek przeciwbólowy. Objawy
ustępują w ciągu 24h.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są następstwa urazów tępych gałki ocznej?
2. Jakie są objawy złamania oczodołu typu blow-out ?
3. Na czym polega pierwsza pomoc w urazach ostrych oka?
4. Jak wykonać odwrócenie powieki?
5. Co mogą spowodować urazy mechaniczne oczodołu?
6. Jakie są następstwa oparzeń oczu?
7. Jak rozpoznać oparzenie promieniowaniem nadfioletowym (łuk spawalniczy)?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz postępowanie w oparzeniu gałki ocznej i aparatu ochronnego oka. Wykonaj zabieg
odwinięcia powieki górnej u kolegi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) opisać stopnie oparzenia oka,
3) przedstawić schemat udzielania pierwszej pomocy,
4) określić możliwe powikłania oparzenia,
5) zapoznać się z techniką odwrócenia powieki górnej wykonaną przez nauczyciela,
6) wykonać odwrócenie powieki u kolegi,
7) zaproponować leczenie okulistyczne.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura dotycząca tematu ćwiczeń,
atlasy okulistyczne, fotografie, przezrocza,
komputer z dostępem do Internetu, filmy dydaktyczne,
folia, flamastry,
kartki papieru, zeszyt,
ołówek, długopis.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj następstwa urazu tępego i ostrego gałki ocznej oraz przedstaw schemat
udzielania pierwszej pomocy w tych urazach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym urazów oka,
2) opisać następstwa urazów tępych i ostrych,
3) przedstawić schemat udzielania pierwszej pomocy,
4) obejrzeć technikę zakładania opatrunku na oko zaprezentowaną przez nauczyciela,
5) zaprezentować samodzielnie na koledze technikę zakładania opatrunku na oko.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca tematu ćwiczeń,
- opatrunki,
- atlasy okulistyczne, fotografie, przezrocza,
kartki papieru, zeszyt,
- ołówek, długopis.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić urazy tępe i ostre gałki ocznej ?
2) określić następstwa urazu mechanicznego oczodołu ?
3) określić zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach oczu?
4) rozróżnić stopnie oparzeń oczu?
5) omówić zasady pierwszej pomocy przy podejrzeniu ostrego urazu
gałki ocznej?
6) wymienić objawy oparzenia promieniowaniem nadfioletowym?
7) wykonać odwrócenie powieki?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.5. Leczenie farmakologiczne chorób oczu.
4.5.1. Materiał nauczania
Leki przenikają do oka w dwojaki sposób: drogą krwi i bezpośrednio przez rogówkę.
Aatwa dostępność oka sprawia, że forma miejscowego podawania leków w chorobach oczu
ma szerokie zastosowanie.
Sposób miejscowego podawania leku jest różny, w zależności od położenia struktur oka,
do których mają one dotrzeć. Podstawowym sposobem jest podawanie leków w formie kropli,
maści lub żelu do worka spojówkowego i na rogówkę. Pozwala to na osiągnięcie
terapeutycznego stężenia leku w przednim odcinku oka. Do tego samego poziomu docierają
też leki podawane we wstrzyknięciach podspojówkowych i okołogałkowych płytkich, ale ich
stężenia w płynie komorowym są wyższe w porównaniu do podania w kroplach lub maści.
Krople do oczu muszą być podawane zgodnie z następującymi zasadami:
- wkraplać nie więcej niż jedną kroplę leku do dolnego sklepienia worka spojówkowego
w jego części środkowej lub skroniowej, z dala od mięska łzowego.
- po podaniu kropli zamknąć powieki na 2-3 minuty, unikając bezwzględnie mrugania aby
nie uruchamiać pompy łzowej
- przy równoczesnym stosowaniu kilku leków należy podawać jednocześnie nie więcej niż
dwa leki - następny aplikując dopiero po 5-10 minutach
- leki o silnym działaniu ogólnym powinny być podawane tak, aby zmniejszyć możliwość
ich dostania się do krwiobiegu poprzez śluzówki nosa i drogi łzowe
- u małych dzieci powinno się wkraplać leki przy przechyleniu główki w kierunku skroni,
aby ewentualny nadmiar wypłynął poza worek spojówkowy, a dodatkowo należy
stosować ucisk palcem na okolicę kanalika dolnego i woreczka łzowego przez pierwsze
2-3 minuty po podaniu kropli
Maści okulistyczne tworzą na rogówce powłokę, która obniża ostrość widzenia. Stosuje
się je zwykle na czas snu nocnego lub do worka spojówkowego zamkniętego pod
opatrunkiem.
Leki podawane w kroplach do oczu mogą wywierać wpływ ogólnoustrojowy. Środki
wpływające na układ wegetatywny lub zaburzające procesy metaboliczne mogą powodować
objawy ze strony serca, naczyń wieńcowych, mózgowych i obwodowych.
Polipragmazja czyli nadmierna liczba leków bardzo często nie uwzględnia możliwości
interakcji. Wzajemne oddziaływanie leków może potęgować ich działanie lecznicze, ale także
i działanie szkodliwe.
W okulistyce miejscowo nie powinno się podawać o tej samej porze więcej niż 2 leków,
stosując między nimi 5 minutową przerwę.
Leki przeciwzakazne
- Antybiotyki:
Antybiotyki powinny być stosowane jedynie w stanach zapalnych będących wynikiem
zakażenia bakteryjnego (chyba, że istnieje konieczność stosowanie profilaktycznego). Należy
pamiętać, że większość antybiotyków podawanych ogólnie nie przenika do gałki ocznej.
Leczenie ostrego zakażenia należy rozpocząć natychmiast, gdyż bakterie w okresie
namnażania są szczególnie wrażliwe. Należy starać się nie stosować równocześnie więcej niż
jednego antybiotyku, a jeśli jest to konieczne - zwracać uwagę na synergizm tych leków.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Chloramfenikol (Cusi Chloramphenicol maść) charakteryzuje się szerokim spektrum
działania, dobrze przenika przez barierę krew - oko. Nie należy go stosować u małych dzieci,
kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią. Chloramfenikol jest stosowany w okulistyce
miejscowo, ze względu na toksyczność, nie dłużej niż 7- 10 dni.
Aminoglikozydy
Są to powszechnie miejscowo stosowane antybiotyki. Należy do nich: Neomycyna
(Neomycinum maść), Gentamycyna (Gentamycin maść, krople), Tobramycyna (Tobrex),
Erytromycyna (Cusi Erthromycin 0,5%), Amikacyna (Biodacyna 0,3%),
Sulfonamidy (Sulfacetamidum 10%)
Fluorochinolony
Antybiotyki te cechuje szerokowachlarzowe działanie bakteriobójcze na większość
patogenów wywołujących powierzchniowe zakażenia oka. Są dobrze tolerowane, niekiedy
występują działania niepożądane w postaci zaczerwienienia, pieczenia lub szczypania. Nie
zaleca się stosowania podczas ciąży i karmienia piersią.
Ofloksacyna (Floxal), Norfloksacyna (Chibroxin), Ciprofloksacyna (Ciloxan),
Lewofloksacyna (Oftaquix)
Leki przeciwwirusowe:
Acyklowir zapobiega namnażaniu wirusów, nie zaburza metabolizmu komórek
niezakażonych, dobrze przenika przez rogówkę. Preparaty: (Cusiviral 3%, Virolex maść)
Triflurydyna jest stosowana w najwcześniejszym okresie zakażenia wirusem, a także
w głębokich formach zapalenia. Ma działanie teratogenne, jest przeciwwskazany u kobiet
w ciąży. Preparat: Triherpine.
Leki przeciwgrzybiczne:
Klotrimazol ma szeroki zakres działania grzybobójczego. Preparat: (Clotrimazol maść)
Amfoterycyna B jest stosowany ogólnie, ma szeroki zakres działania. Z substancji suchej
wykonuje się krople lub maści do oczu w odpowiednim stężeniu.
Leki przeciwzapalne
- kortykosteroidy
Preparaty zawierające kortykosteroidy mogą być stosowane wyłącznie przez okulistę, który
musi stwierdzić celowość ich podawania. Są stosowane miejscowo w stanach
pooperacyjnych, w celu zmniejszenia reakcji zapalnych. W szczególności są to przeszczepy
rogówek, operacje usunięcia zaćmy z następowym wszczepem soczewki. Stosuje się je także
w chorobach nieinfekcyjnych, szczególnie błony naczyniowej, w przebiegu zakażeń
w których istnieje konieczność zmniejszenia odczynu zapalnego niszczącego struktury oka.
Ogólnie steroidy są podawane w ciężkich zapaleniach oka. Dłuższe stosowanie steroidów
może w predysponowanych oczach wywołać jaskrę, utrudniają też odnowę nabłonka rogówki
i tym samym opózniają gojenie rogówki. Preparaty:
Deksametazon (Dexamethason 0,1%), Prednizolon (Prednisolonum 0,5%), Fluorometolon
(Flarex, Flucon)
- niesteroidowe leki przeciwzapalne
Działają przeciwzapalnie, są stosowane miejscowo w celu zahamowania zwężenia zrenicy
w przebiegu operacji usuwania zaćmy oraz w pooperacyjnym torbielowatym obrzęku plamki,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
obrzęku centralnym siatkówki, w zapaleniach twardówki, rogówki, błony naczyniowej
w przypadkach, w których istnieją przeciwwskazania do stosowania steroidów. Mogą
wywołać zaczerwienienie lub pieczenie, upośledzenie ostrości widzenia, reakcje
nadwrażliwości, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Ostrożnie należy je stosować
u pacjentów, u których występują zaburzenia krzepnięcia. Preparaty:
Indocollyre 0,1%, Diklofenak (Naclof, Difadol)
Połączenia kortykosteroidów z lekami przeciwzakaznymi
Preparaty:
Dexamytrex krople i maść, Maxitrol krople i maść, Tobradex krople, Sulfanizolon krople,
Oxycort A maść, Garasone maść, Dicortineff krople i maść
Leki stosowane w jaskrze i zwężające zrenicę:
- sympatykomimetyki stosowane w jaskrze. Preparaty:
Brimonidyna (Alphagan)
- parasympatykomimetyki
Parasympetykomimetyki pobudzają układ przywspółczulny, co powoduje skurcz ciała
rzęskowego, zwężenie zrenicy, zwiększenie odpływu cieczy wodnistej, zwiększenie
wydzielania łez, rozszerzenie naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia
wewnątrzgałkowego. Pilokarpina jest stosowana w jaskrze wąskiego, zamykającego się kąta,
a także. ma jednak wiele działań niepożądanych, m.in. czynnościową krótkowzroczność,
zawężenie pola widzenia, zwężenie zrenicy, przekrwienie gałki ocznej, bóle głowy związane
ze skurczem mięśnia rzęskowego i zwiększeniem mocy łamiącej soczewki. Czasem mogą
wystąpić ogólne działania niepożądane takie jak ślinotok, skurcze jelitowe, wzmożona
potliwość. Przeciwwskazaniem do stosowania tego leku jest zapalenie tęczówki i ciała
rzęskowego, zaćma, okres karmienia piersią. Karbachol jest stosowany podczas operacji
wewnątrzgałkowych celem zwężenia zrenicy. Preparaty:
Pilokarpina (Pilocarpinum2%), karbachol (Miostat)
- inhibitory anhydrazy węglanowej
Działają bezpośrednio na produkcję cieczy wodnistej. W leczeniu jaskry są stosowane jako
leki miejscowe lub ogólnie.
Acetazolamid jest podawany doustnie, ma działanie moczopędne, może wywoływać uczucie
zmęczenia, zwiększa ryzyko tworzenia się kamieni nerkowych. Bezwzględnie nie może być
stosowany w niewydolności wątroby, ciąży, przewlekłych chorobach układu oddechowego.
Powinien być stosowany w wyłącznie niskich dawkach, w koniecznych przypadkach. Leki
w postaci kropli mogą wywołać zapalenia spojówek, uczucie osłabienia, zmęczenia,
pogorszenie widzenia, bóle głowy. Preparaty:
Acetazolamid (Diuramid tabletki 250mg)
Dorzolamid (Trusopt krople), Brinzolamid (Azopt krople)
- leki beta-adrenolityczne i ich połączenia
Leki te zmniejszają produkcję cieczy wodnistej. Są lekiem pierwszego rzutu w leczeniu
jaskry, mają różną efektywność. Rzadko obserwuje się działania uboczne, takie jak
podrażnienie i zapalenie spojówek i brzegu powieki, obniżenia czucia i zapalenia rogówki,
suchość oczu. Podział:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
a) Beta-blokery nieselektywne
Ogólnoustrojowe działania niepożądane to zwolnienie akcji serca, skurcz oskrzeli, bóle
i zawroty głowy, objawy alergiczne. Stosowanie leków z tej grupy jest przeciwwskazane
w astmie i niewydolności krążenia. Zaleca się ostrożność u pacjentów z cukrzycą
insulinozależną i u kobiet ciężarnych oraz karmiących. Preparaty:
Timolol (Cusimolol 0,5% krople, Oftensin, Timoptic)
b) Beta-blokery selektywne:
Nie wywierają działania naczynioskurczowego w obrębie tylnego odcinka oka, nie potęgują
niedokrwienia nerwu wzrokowego, działają kardioselektywnie. Są szczególnie zalecane
u pacjentów obciążonych naczyniowymi czynnikami ryzyka. Preparaty:
Betaksolol (Betoptic S, 0,5%) Optibetol
Metiprolol (Betamann 0,1%, 0,3%)
Karteolol (Arteoptic)
Preparaty łączone są stosowane w przypadkach w których monoterapia nie jest dostatecznie
skuteczna. Ich mechanizm działania, wskazania i przeciwwskazania są sumą poszczególnych
składników. Preparaty:
Xalacom, DuoTrav, Cosopt
- analogi prostaglandyny
Są to bardzo efektywne leki przeciwjaskrowe, obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe poprzez
zwiększenie naturalnego odpływu cieczy wodnistej z oka do krwiobiegu. Są stosowane
w jaskrze otwartego kąta. Analogi prostaglandyn mogą powodować przekrwienie spojówek,
punktowate zmętnienie rogówki, objawy podrażnienia oczu, zmiany w wyglądzie rzęs,
brązowe zabarwienie tęczówki. Preparaty:
Latanoprost (Xalatan) i Trawoprost (Travatan)
Leki rozszerzające zrenicę:
- leki przeciwcholinergiczne
Leki te blokują receptor muskarynowy co skutkuje rozszerzeniem zrenicy, porażeniem
akomodacji, podwyższeniem ciśnienia w gałce ocznej. Rozszerzenie zrenicy daje możliwość
dokładnego zbadania dna oka oraz oznaczenie refrakcji oka. Leki przeciwcholinergiczne są
stosowane w zapaleniu błony naczyniowej, zapaleniu tęczówki i ciała rzęskowego, zapaleniu
rogówki i odwarstwieniu siatkówki ponieważ zmniejsza odczyn zapalny, zapobiega zrostom
tylnym. Powodują także przejściowe zaburzenia widzenia związane z porażeniem
akomodacji, światłowstręt. Mogą wystąpić działania niepożądane takie jak zaczerwienie
twarzy, niepokój ruchowy, suchość w jamie ustnej. Po wkropleniu leku do worka
spojówkowego należy ucisnąć wewnętrzny kącik oka aby zapobiec przedostawaniu się
atropiny do przewodu łzowego i wywołaniu objawów ogólnych. Przeciwwskazaniem do ich
stosowania jest jaskra wąskim kątem przesączania (jaskra zamkniętego kąta). Preparaty:
Atropina (Atropinom sulfuricum 0,5%, 1%); tropikamid (Tropikamidum 0,5%, 1%),
homatropina (Homatropinum), cyklopentolat.
Leki te różnią się czasem działania. Atropina działa przez 7- 10 dni, homatropina- 12-36 h,
natomiast tropikamid 1,5- 3 h.
- leki sympatykomimetyczne
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Do tej grupy leków należą epinefryna i fenylefryna. Działają pobudzająco na receptory
adrenergiczne w mięśniu rozwieraczu zrenicy, rozszerzając zrenicę ale nie powodując
porażenia akomodacji. Epinefryna znalazła zastosowanie w zapaleniu tęczówki celem
rozerwania zrostów tęczówkowo-soczewkowych, przy zabiegach operacyjnych w celu
zmniejszenia krwawienia i szybkiego rozszerzenia zrenicy. Fenylefryna zwęża naczynia
krwionośne, jest stosowana jako lek przeciw-obrzękowy, usuwający przekrwienie. Wykazuje
szybkie i silne rozszerzenie zrenicy, jest używana przed zabiegami chirurgicznymi, przed
badaniem dna oka. Nie należy jej stosować u pacjentów z jaskrą wąskiego kąta,
nadwrażliwością na aminy sympatykomimetyczne, nadciśnieniem tętniczym, tętniakami.
Preparaty:
Fenylefryna (Neo- synephrine 10%), Epinefryna ( Epineprhrinum)
Leki przeciwalergiczne
Dzielą się na 2 grupy:
a) Leki przeciwhistaminowe blokujące receptory H1
Blokują działanie histaminy, która powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, wzrost
przepuszczalności naczyń, jest odpowiedzialna za objawy świądu i pieczenia oczu. Podane do
worka spojówkowego szybko i długotrwale znosi objawy alergicznego zapalenia spojówek.
Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na lek. Preparaty:
Emedastyna (Emadine), Ketotifen (Zaditen), preparat złożony Alergoftal
b) Leki stabilizujące błony mastocytów
Kromony blokują zarówno wczesne jak i pózne reakcje alergiczne, w celu uzyskania ich
efektu należy je stosować przez kilka tygodni. Preparaty:
Kromoglikan (Cusicrom 4%, Cromohexal), Nedokromil (Tilavist), Lodoksamid (Alomide),
Leki znieczulające działające miejscowo
Stosuje się je podczas drobnych zabiegów wykonywanych głównie w zakresie rogówki,
a przede wszystkim usuwania tkwiących w niej ciał obcych. Ich podawanie jest konieczne
przed badaniami wymagającymi kontaktu aparatu z rogówką. Leki te wywierają toksyczny
wpływ na komórki nabłonka rogówki i powodują jego złuszczanie się. Nie można ich
stosować w celu zmniejszenia bólu w uszkodzeniach nabłonka. Preparaty:
Proksymetakaina (Alcaine)
Leki stosowane w profilaktyce i leczeniu objawów suchego oka (sztuczne łzy)
Są to leki miejscowe, o parametrach zbliżonych do naturalnych łez. Występują w różnej
formie (żele, krople, połączenia kropli i żelu). Przywracają prawidłową strukturę filmu
łzowego i łagodzą objawy suchego oka. Preparaty w kroplach: Lacrimal, Tears naturale,
GenTeal, Hylo- Comod, Systane, w żelu: Vidisic, Oculotec gel.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są znane ci antybiotyki w postaci kropli do oczu?
2. Jakie znasz leki stosowane w jaskrze?
3. Jakie znasz leki przeciwzapalne stosowane w okulistyce i jakie są ogólne zasady ich
stosowania?
4. Które z kropli są stosowane rutynowo do rozszerzania zrenicy celem badania dna oczu?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Jakie znasz leki przeciwalergiczne, stosowane miejscowo?
6. Jakie mogą być działania niepożądane steroidów stosowanych do oczu?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz do jakiej grupy leków i w jakich chorobach mogą być stosowane leki, których
próbki masz dostępne podczas ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z próbkami leków okulistycznych,
2) odpowiedzieć do jakiej grupy leków należą,
3) określić choroby w jakich mogą być stosowane,
4) określić choroby w jakich są przeciwwskazane,
5) wymienić możliwe działania uboczne,
6) zapisać informacje z punktu 2,3 i 4 w ujęciu tabelarycznym,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
opakowania i próbki leków okulistycznych,
ulotki dostępne w próbkach leków,
literatura dotycząca tematu ćwiczeń,
komputer z dostępem do Internetu,
folia, flamastry,
kartki papieru, zeszyt,
ołówek, długopis.
Ćwiczenie 2
Podaj lek okulistyczny w postaci kropli, w postaci maści oraz w postaci żelu do worka
spojówkowego, pamiętając o przestrzeganiu zasad. Wykonaj przemycie worka spojówkowego
roztworem soli fizjologicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami podawania leku miejscowego do oczu,
2) obejrzeć pokaz zakraplania leku zaprezentowany przez nauczyciela (fragment filmu)
3) wykonać prawidłowo podanie leku do worka spojówkowego,
4) pamiętać o przestrzeganiu zasad higieny narządu wzroku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
opakowania i próbki leków okulistycznych,
ulotki dostępne w próbkach leków,
sól fizjologiczna,
literatura dotycząca tematu ćwiczeń,
komputer z dostępem do Internetu,
filmy dydaktyczne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić w jakich chorobach NIE mogą być stosowane steroidy ?
2) zdefiniować pojęcie polipragmazji?
3) określić reguły prawidłowego podawania leków miejscowych do
oczu?
4) wymienić leki, które mogą być stosowane w jaskrze?
5) wymienić leki, które NIE mogą być stosowane w jaskrze?
6) wymienić przeciwalergiczne krople do oczu?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.6. Higiena narządu wzroku
4.6.1. Materiał nauczania
Higiena wzroku polega na unikaniu nieodpowiednich warunków, które wpływają
szkodliwie na widzenie, powodując jego upośledzenie i znużenie pracy wzrokowej.
Zasady higieny wzroku wiążą się ściśle z zasadami higieny ogólnej. Przestrzeganie ogólnych
zasad higieny, przebywanie na świeżym powietrzu, zapewnienie dostatecznej ilości snu,
wypoczynku mają podstawowe znaczenie dla zachowania zdrowia całego organizmu, w tym
także oczu. Dla oczu ważny jest ruch, gdyż poprawia krążenie. Osoby z wadami refrakcji
powinny uprawiać sport ale rodzaj dyscypliny powinien być dostosowany do stanu narządu
wzroku. U osób z krótkowzrocznością nie są wskazane ćwiczenia siłowe, skoki do wody,
zalecane są natomiast biegi lub inny rodzaj lekkiego sportu.
Należy także pamiętać o przestrzeganiu zasad higieny poprzez unikanie szkodliwych
czynników drażniących oczy. Nie powinno się trzeć oczu aby nie wprowadzać do oczu
drobnoustrojów.
Higiena pracy wzrokowej jest warunkowana przez następujące czynniki:
oświetlenie
Wśród wielu czynników wywierających wpływ na sprawne funkcjonowanie narządu
wzroku, najważniejszym jest oświetlenie. Niewłaściwe oświetlenie w trakcie kilkugodzinnej
pracy powoduje zmęczenie wzroku charakteryzujące się zwężeniem pola widzenia,
oddaleniem punktu bliży, niewydolnością zbieżności i odchyleniem osi widzenia.
Badania wykazały, że zmęczenie jest tym mniejsze, im powierzchnia pracy jest bardziej
oświetlona. Prawidłowość ta obowiązuje w zakresie typowych wartości oświetlenia tj. do 700
luksów (lx), gdyż powyżej tego poziomu zmęczenie nasila się. Oświetlenie dzienne jest
najkorzystniejsze dla oczu, zależy ono jednak od powierzchni okien i od ich lokalizacji. Okna
zwrócone na południe i wschód dają najwięcej światła. Stosunek powierzchni okna do
powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:5. Ważne jest również utrzymanie szyb
w czystości.
Jeśli nie ma możliwości pracy przy świetle dziennym, należy posługiwać się dwoma
zródłami sztucznego światła. Jedno z nich powinno oświetlać pokój równomiernie, co
pozwoli uniknąć szkodliwych dla oczu kontrastów, a drugie - oświetlać czytany tekst
i stanowisko pracy.
Najlepszym ze zródeł światła sztucznego jest oświetlenie elektryczne. Przy dostatecznym
dawkowaniu i rozmieszczeniu jest bezpieczne i zapewnia dostateczną siłę światła do pracy
wzrokowej.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Rys. 20. Schemat optymalnego oświetlenia miejsca pracy wzrokowej: 1 zródło światła miejscowego,
2 podstawowa powierzchnia pracy, 3 drugorzędna powierzchnia pracy, 4 otoczenie miejsca pracy,
5 miejsce czytelnika
.
Wydaje się, że optymalna wartość średniego natężenia oświetlenia podstawowej powierzchni
pracy nie powinna być mniejsza od 500 lx, a dla drugorzędnej powierzchni 200 lx,
natomiast oświetlenie otoczenia - co najmniej 50 lx. Są to wartości dla wieku 40 lat, a dla
osób 50 60-letnich wymagania te rosną nawet 2-3 krotnie.
yródło światła powinno być umieszczone z lewej strony czytelnika w odległości około 40 cm
od brzegu blatu i środka podstawowej powierzchni pracy.
Oczy najlepiej pracują po osiągnięciu całkowitej adaptacji do danego oświetlenia. Adaptacja
do zupełnej ciemności trwa 40- 60 minut. W związku z tym oświetlenie jednego miejsca
pracy w ciemnym pokoju nie jest wskazane, ponieważ przenoszenie wzroku z jasno
oświetlonych przedmiotów na dalsze, które znajdują się w ciemności, wymaga ciągłej
adaptacji do światła i do ciemności, co powoduje zmęczenie oczu i obniża ostrość wzroku.
Oświetlenie jarzeniowe nie powinno być stosowane na stolikach i biurkach, ze względu na
promieniowanie UV które drażni spojówki.
kolorystyka miejsca pracy
Jakość oświetlenia zależy także od stopnia pochłaniania i odbijania promieni świetlnych
przez ściany i przedmioty znajdujące się w pomieszczeniach. Przykładowo, ściany białe
odbijają 80% światła, kremowe 60-70%, natomiast ciemne pochłaniają dużą ilość promieni
dając górne oświetlenie wnętrza. Należy unikać mebli silnie błyszczących gdyż mogą być
powodem męczącego olśnienia dla wzroku. Również papier książkowy powinien być
dostatecznie biały, matowy, nie lśniący, nie przeświecający. Nadmiernie lśniący papier
zmniejsza widoczność liter.
pozycja ciała przy pracy
U dzieci bardzo ważne jest zachowanie prawidłowej postawy: zeszyt lub książka powinny
leżeć prosto na biurku, dziecko powinno siedzieć na obu pośladkach, a ręce do łokci powinny
być oparte na powierzchni blatu. Aawki szkolne powinny być dostosowane do wzrostu
uczniów i umożliwiać pisanie i czytanie z odległości 30 cm.
odległość obserwowanych przedmiotów
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Punkt bliży, z którego oko dostrzega przedmioty jeszcze ostro, znajduje się w odległości
około 7 cm, natomiast po 40 rż. Punkt ten przesuwa się do 22cm. W 60 rż punkt ten znajduje
się już w odległości 1-3m.
Higiena pracy z monitorem komputera
- ekran monitora powinien znajdować się 10- 20 stopni poniżej poziomu linii wzroku
- obraz na ekranie powinien być ostry, kontrastowy i stabilny
- na ekranie nie powinny być widoczne żadne odblaski (ograniczają je m.in. osłonięte okna,
odpowiednio ustawione monitory tj. równolegle do linii okien bokiem, oprawy
rozpraszające światło)
- oświetlenie pomieszczenia powinno wynosić 500-600 lx, oświetlenie miejscowe zaś
dostosowane indywidualnie do wymagań użytkownika
- należy starać się zmniejszyć natężenie pola elektromagnetycznego w otoczeniu
monitorów np. wprowadzając na ekran przezroczystą uziemioną osłonę elektrostatyczną
- należy pamiętać o częstym mruganiu, podczas pracy przy monitorze częstość mrugania
ulega znacznemu zmniejszeniu, co skutkuje nasileniem parowania łez z powierzchni oka
i jej wysychaniem
- zalecane jest robienie przerw zgodnie z regułą 20/20/20 czyli co 20 minut zrób przerwę
na 20 sekund, patrząc 20 stóp (6 metrów) przed siebie
Higiena narządu wzroku w wieku szkolnym
Zajęcia w szkole wymagają od dzieci dużego wysiłku wzrokowego, dlatego też przed
rozpoczęciem nauki w szkole dziecko powinno być zbadane przez okulistę. Dzieci z powodu
słabego wzroku uczą się gorzej. Niestety, duży procent dzieci w szkole zle widzi, najczęściej
z powodu wady wzroku, rzadziej z powodu chorób wrodzonych lub przebytych. Należy
zachować następujące warunki aby umożliwić prawidłową pracę wzrokową:
oświetlenie
a) okna w klasach powinny być rozmieszczone po lewej stronie
b) oświetlenie indywidualne powinno być żarówkowe, osłonięte kloszem, nie mocniejsze
niż 60 W
pozycja przy pracy
a) ławki szkolne, stoliki i krzesła powinny być dostosowane do wzrostu dzieci
b) książka powinna być położona prosto przed czytającym na lekko pochyłym blacie, tak,
aby oś spojrzenia padała nieco prostopadle
c) odległość przy czytaniu 30- 40 cm
d) papier książki powinien być matowy a druk czarny
e) podczas przerw między lekcjami zabrania się czytania i pisania
odległość obserwowanych przedmiotów
a) w większości wad wzroku okulary powinny być noszone stale, gdyż tylko wtedy spełniają
swoją rolę
b) dzieci krótkowzroczne o małej wadzie noszą najczęściej okulary do patrzenia w dal
w razie potrzeby (tablica, kino), natomiast przy wysokiej krótkowzroczności zaleca się
stałe noszenie szkieł
c) dzieci nadwzroczne powinny nosić okulary stale, gdyż zmniejsza się wtedy wysiłek
akomodacyjny podczas pracy z bliska
d) okulary powinny mieć zawsze dobrane oprawki, powinny być czyste
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
e) dzieci z wadą wzroku powinny być kontrolowane przez lekarza okulistę przynajmniej raz
w roku
Higiena narządu wzroku w wieku starszym
Wraz z wiekiem narząd wzroku ulega następującym zmianom:
a) spojówki wydają się przekrwione (rozrost naczyń), przybierają żółty kolor, tracą swoją
elastyczność i połysk,
b) twardówka przybiera wygląd żółtawy, rośnie jej sztywność,
c) zrenica jest zwężona,
d) tęczówka odbarwiona,
e) w soczewce pojawia się żółtobrązowe zabarwienie, soczewka staje się odwodniona,
twardnieje, zmniejsza się jej elastyczność, mięsień rzęskowy, odpowiedzialny za
akomodację słabnie. Czynniki te pogarszają akomodację i widzenie z bliska. Może temu
towarzyszyć znużenie, bóle głowy, oczu. Należy pamiętać aby przed badaniem nie
podawać pacjentowi leku poszerzającego zrenicę bez uprzedniego pomiaru ciśnienia
wewnątrzgałkowego,
f) w ciele szklistym pojawiają się zmętnienia określane przez pacjentów jako mroczki,
latające muszki,
g) na dnie oka stwierdza się zmiany degeneracyjne,
h) zmiany czynnościowe, które ujawniają się po 40 r. ż. to zwiększone zapotrzebowanie na
światło i upośledzenie akomodacji.
Ochrona oczu przed szkodliwymi czynnikami:
a) stosować odpowiednie okulary ochronne, albo osłony, wszędzie tam, gdzie istnieje
ustawowy obowiązek ich stosowania i tam, gdzie istnieje zagrożenie mechanicznego
uszkodzenia oczu,
b) w miejscach mocno nasłonecznionych należy używać okularów przeciwsłonecznych.
Promieniowanie ultrafioletowe (UV) to bardzo szkodliwa dla żywej tkanki część
promieniowania elektromagnetycznego o długości fali powyżej 400 nm. Im krótsza długość
tej fali, tym poważniejsze uszkodzenia w tkance mogą wywołać. Stopień uszkodzenia zależy
od czasu ekspozycji i natężenia pochłoniętej dawki. Z upływem czasu dawki promieniowania
UV mogą się kumulować i po 30, 40 latach powodować takie schorzenia oka jak
zwyrodnienie plamki czy zaćma.
c) przy spawaniu w hutnictwie, odlewnictwie należy stosować okulary ochronne ze szkła
nie przepuszczającego elementów promieniowania
d) zwrócić uwagę by dzieci nie bawiły się ostrymi przedmiotami
Profilaktyka okulistyczna
profilaktyka okulistyczna ma znaczenie już w okresie płodowym, szczególnie
w pierwszym trymestrze ciąży. Wtedy to choroby zakazne tj. różyczka, ospa, odra mogą
powodować wady wrodzone narządu wzroku, a szczególnie zaćmę wrodzoną. Grozna jest
też kiła i gruzlica, gdyż potomstwo nią zarażone również może mieć poważne powikłania.
u dzieci z niską masą urodzeniową, poddawanych leczeniu wysokim stężeniem tlenu
w inkubatorze, może dochodzić do rozwoju retinopatii proliferacyjnej, zwanej retinopatią
wcześniaków. Siatkówka jest tkanką pozbawioną unaczynienia aż do 4 miesiąca życia
płodowego, a całkowite unaczynienie siatkówki w części nosowej kończy się po 8.
miesiącu życia płodowego, a skroniowej dopiero 1 miesiąc po urodzeniu dziecka.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Niecałkowicie unaczyniona siatkówka jest bardzo podatna na uszkodzenie tlenem.
Retinopatia wcześniacza może prowadzić do proliferacji włóknisto- naczyniowej i do
całkowitego odwarstwienia siatkówki.
dzieci urodzone w lub przed 31. tyg życia płodowego albo z masą ciała poniżej 1500g
powinny być badane w kierunku retinopatii wcześniaków. Badania takie wykonuje się
w 4, 8 i 12 tygodniu po urodzeniu, a następnie po roku.
u niemowląt może dojść do zakażenia rzeżączką podczas porodu. Aby temu zapobiec
stosuje się zabieg Credego natychmiast po urodzeniu.
do zmian wrodzonych u dzieci może dochodzić w następstwie zakażenia matki
toksoplazmozą. yródłem zakażenia są koty, psy, owce z którymi matka stykała się
w czasie ciąży i u której to zakażenie przebiegało bezobjawowo. Zaburzenia narządu
wzroku to: małoocze, zaćma wrodzona, zapalenia siatkówki, zez, oczopląs, blizna
w plamce.
wada refrakcji, a zwłaszcza nadwzroczność powinna być korygowana jak najwcześniej
szkłami okularowymi, jeżeli dziecko zezuje. Gdy wada nadwzroczności pozostaje
nieskorygowana, u dzieci zauważa się zmęczenie oczu, brak koncentracji, niechęć do
pracy z bliska, bóle głowy.
Wskazania do badania okulistycznego dna oka:
- wskazania ogólne:
Pacjenci chorujący na cukrzycę powinni być regularnie poddawania badaniom okulistycznym
z uwagi na możliwość rozwoju zmian na dnie oka, związanych z niedokrwieniem, które
w znacznym stopniu mogą upośledzić widzenie lub doprowadzić do ślepoty (obrzęk plamki,
wylewy do ciała szklistego, neowaskularyzacja, proliferacje włóknisto-naczyniowe,
odwarstwienie siatkówki). Regularna kontrola i odpowiednio wczesne wszczęcie leczenia
zapobiega progresji zmian i rozwojowi retinopatii proliferacyjnej.
W przypadku nadciśnienia tętniczego dochodzi do rozwoju angiopatii, a obecność zmian
nadciśnieniowych w naczyniach siatkówki świadczy z dużym prawdopodobieństwem
o rozwoju podobnych zmian w innych narządach.
Chorzy z dolegliwościami okulistycznymi na tle angiopatii lub retinopatii cukrzycowej
wymagają przede wszystkim leczenia choroby podstawowej.
Objawy oczne towarzyszą także schorzeniom neurologicznym, hematologicznym,
endokrynologicznym, immunologicznym, onkologicznym, dermatologicznym, ginekologicznym
i infekcyjnym.
Pacjenci po urazach głowy, nieprzytomni, po utracie przytomności, z bólami głowy,
zaburzeniami równowagi lub innymi objawami mogącymi świadczyć o uszkodzeniu
ośrodkowego układu nerwowego. W takich przypadkach na dnie oka poszukuje się objawów
tarczy zastoinowej lub objawów zaniku nerwu wzrokowego. U pacjentów z bólami głowy
zwraca się uwagę na obecność objawów nadciśnienia tętniczego lub jaskry. Bóle głowy mogą
też być spowodowane niewyrównaną wadą wzroku np. astygmatyzmem, nadwzrocznością,
przekorygowaniem wady u krótkowidzów lub skurczem mięśnia rzęskowego przy
nadmiernym wysiłku akomodacyjnym. Bóle głowy mogą być związane z zapaleniem
tęczówki.
Pojawienie się wybroczyn i wylewów do siatkówki o charakterystycznym umiejscowieniu
wokół tarczy może sugerować wylew podpajęczynówkowy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
- wskazania miejscowe:
Obejmują wszystkie dolegliwości, z powodu których pacjent zgłosił się do okulisty.
Szczególną uwagę na wygląd dna oka zwraca się gdy pacjent zgłasza nagłe obniżenie
ostrości wzroku, zaburzenie widzenia barw, ubytki w polu widzenia. Charakterystyczne są
także objawy prodromalne wyprzedzające odwarstwienie siatkówki (nagłe pojawienie się
dużej ilości ciemnych mętów w polu widzenia, błyski widziane w ciemności). Przemijające
zaniewidzenia lub ubytki w polu widzenia mogą świadczyć o zaburzeniach krążenia
mózgowego, które na dnie oka nie powodują żadnych zmian. Nagłe zaniewidzenie lub
pojawienie się ubytku w polu widzenia może być objawem zatoru lub skurczu tętnicy
środkowej siatkówki lub jednej z jej gałązek. Jest to stan wymagający natychmiastowego
leczenia, ze względu na ryzyko trwałej utraty widzenia. Inne przyczyny nagłego
zaniewidzenia to: wylew krwi do ciała szklistego, wylew krwi w okolicy plamki, zakrzep żyły
środkowej siatkówki, neuropatia niedokrwienna nerwu wzrokowego, zapalenie nerwu
wzrokowego.
Badania wstępne i okresowe
Pracodawca odpowiada za przygotowanie bezpiecznego i higienicznego stanowiska
pracy, a także do informowania pracowników o ryzyku zawodowym i kierowaniu pracownika
na badania profilaktyczne.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub
warunki uciążliwe. Badania profilaktyczne przeprowadzają lekarze, którzy spełniają
dodatkowe wymagania kwalifikacyjne oraz uzyskali uprawnienia do przeprowadzania badań
profilaktycznych w określonym zakresie. Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem
lekarskim, wydawanym w formie zaświadczenia i stwierdzającym albo brak przeciwwskazań
zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku, albo przeciwwskazania zdrowotne do pracy
na określonym stanowisku.
W rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 roku w sprawie
przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych
w Kodeksie pracy - wyszczególnione są uciążliwe i szkodliwe czynniki pracy.
Rozporządzenie to określa również jakie badania lekarskie i pomocnicze powinny być
wykonane w ramach profilaktycznych badań wstępnych i okresowych, a także częstotliwość
tych badań.
Czynniki fizyczne, szkodliwe dla narządu wzroku w miejscu pracy, wymagające
okresowych badań okulistycznych:
promieniowanie jonizujące: badanie okulistyczne, ze zwróceniem szczególnej uwagi na
stan soczewek, badanie przeprowadzane co 3 lata,
promieniowanie i pola elektromagnetyczne: j /w, co 4 lata,
promieniowanie nadfioletowe: badanie okulistyczne ze zwróceniem uwagi na stan
spojówek, rogówek i soczewek co 3 lata,
promieniowanie podczerwone: badanie okulistyczne ze zwróceniem uwagi na stan
spojówek, siatkówek i soczewek co 4 lata, powyżej 50 r.ż co 2 lata,
promieniowanie laserowe: badanie okulistyczne co 3 lata,
zagrożenie związane z obsługą monitorów ekranowych: badanie okulistyczne co 4 lata,
praca w niedostatecznym lub nadmiernym oświetleniu: badanie okulistyczne co 3 lata.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Czynniki toksyczne to kolejne zagrożenie, z którym można się spotkać w miejscu pracy.
Niejednokrotnie objawy oczne są pierwszymi objawami zatrucia tymi czynnikami. Należą do
nich: ołów, benzen, z pochodnymi, dwusiarczek węgla, tlenek węgla, trójchlorek etylu,
czterochlorek węgla, arsen, fosfor, rtęć, tal. W przypadku tych substancji istnieje specjalny
wykaz dopuszczalnych stężeń, jakie mogą znajdować się w środowisku pracy, a także
wskazania co do częstości badań okresowych przy pracy z czynnikami toksycznymi.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Jakie są zasady właściwej pracy przy monitorze?
2. Jak działa promieniowanie UV na narząd wzroku?
3. Jaki jest wpływ oświetlenia na pracę wzrokową?
4. Jakie zmiany zachodzą w narządzie wzroku z upływem czasu?
5. Jaki jest cel badań dzieci urodzonych przedwcześnie?
6. Jakie znasz przyczyny nagłego zaniewidzenia?
7. Jakie są wskazania do badania dna oczu?
8. Wymień czynniki fizyczne szkodliwe dla narządu wzroku, których obecność w miejscu
pracy wymaga okresowych badań okulistycznych.
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz stanowisko do nauki dla dziecka w wieku szkolnym, zgodnie z zasadami higieny
pracy wzrokowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować miejsce do nauki z uwzględnieniem oświetlenia bocznego i górnego,
3) omówić rodzaj oświetlenia i jego wartości natężenia,
4) przyjąć prawidłową pozycję przy pracy,
5) zachować odpowiednią odległość do czytania
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca tematu ćwiczeń,
- atlasy, fotografie,
- krzesła, ławki,
- zródła oświetlenia bocznego i górnego,
- książki, zeszyty,
- ołówek, długopis.
Ćwiczenie 2
Przedstaw plan realizacji profilaktyki okulistycznej w swoim miejscu zamieszkania.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wiedzą na temat profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się z informacjami w Internecie na temat profilaktyki prowadzonej w Twoim
regionie przez NFZ,
3) wybrać informacje na temat profilaktyki dotyczącej schorzeń narządu wzroku,
4) utworzyć plan realizacji,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura dotycząca tematu ćwiczeń,
foldery z NFZ na temat profilaktyki zdrowotnej,
komputer z dostępem do Internetu,
kartki papieru, zeszyt,
ołówek, długopis.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie higieny wzroku?
2) określić cel badań okresowych u dzieci w wieku szkolnym?
3) scharakteryzować warunki pracy przy monitorze?
4) scharakteryzować warunki prawidłowej pracy wzrokowej?
5) określić cel badania okulistycznego wcześniaków?
6) przedstawić wskazania do badania dna oczu?
7) wymienić przyczyny nagłego zaniewidzenia?
8) wymienić czynniki działające szkodliwie w miejscu pracy na narząd
wzroku?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących podstawowej wiedzy z zakresu charakteryzowania
chorób oczu, leczenia i profilaktyki.
5. Wszystkie zadania są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz jest
prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zaznacz prawidłową
odpowiedz znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową),
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 16 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Gradówka jest to
a) nowotwór łagodny.
b) przewlekłe zapalenie gruczołów tarczkowych.
c) uszypułowania zmiana na brzegu powieki.
d) twardy guzek wywołany przez wirusy.
2. Obecność obfitej wydzieliny surowiczej, grudki na spojówce, łzawienie są
charakterystyczne dla
a) zapalenia spojówek bakteryjnego.
b) zapalenia spojówek Chlamydiami.
c) zapalenia spojówek wirusowego.
d) zapalenia spojówek alergicznego.
3. Swędzenie oczu jest typowym objawem dla
a) alergicznego zapalenia spojówek.
b) wirusowego zapalenia spojówek.
c) owrzodzenia rogówki.
d) grzybiczego zapalenia rogówki.
4. Niedrożność dróg łzowych
a) u dorosłych jest najczęściej spowodowana niedrożnością przewodu nosowo- łzowego.
b) powoduje łzawienie oka.
c) u niemowląt leczy się poprzez płukanie i sondowanie dróg łzowych.
d) wszystkie odpowiedzi prawidłowe.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
5. Pacjent skarży się na pogorszenie widzenia, pojawienie się ciemnej plamki przed okiem
i zniekształcenia obrazu. Na tej podstawie możesz przypuszczać, że przyczyną tych
objawów jest
a) choroba plamki.
b) choroba nerwu wzrokowego.
c) odwarstwienie siatkówki.
d) zaćma.
6. Pojawienie się ciemnej zasłony w polu widzenia może sugerować
a) zaćmę.
b) odwarstwienie siatkówki.
c) ostry atak jaskry.
d) zapalenie nerwu wzrokowego.
7. Tarcza zastoinowa jest wynikiem
a) zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
b) zwiększonego ciśnienia wewnątrzgałkowego.
c) procesu demielinizacji nerwu wzrokowego.
d) zapalenia wirusowego nerwu wzrokowego.
8. Czynnikami ryzyka jaskry prostej (pierwotnej otwartego kąta) jest
a) wiek.
b) podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe.
c) niskie ciśnienie tętnicze.
d) wszystkie powyższe.
9. W jaskrze zamykającego się kąta nie można stosować miejscowo do oczu
a) pilokarpiny.
b) tropikamidu.
c) gentamycyny.
d) alkainy.
10. Silny ból głowy i oka, szeroka, nie reagująca na światło zrenica, obrzęk nabłonka
rogówki, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe, obniżenie ostrości wzroku to typowe
objawy
a) wrzodu rogówki.
b) ostrego zapalenia tęczówki.
c) ostrego ataku jaskry.
d) erozji rogówki.
e)
11. Cechą różnicującą zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego od zapalenia
pozagałkowego jest
a) zaburzenie widzenia barw.
b) wygląd tarczy nerwu wzrokowego.
c) obniżenie ostrości wzroku.
d) osłabienie reakcji zrenicy na światło.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
12. Miejscowe stosowanie steroidów do oka nie jest bezpieczne w przypadku
a) zapalenia alergicznego spojówek.
b) wrzodu rogówki.
c) zespołu suchego oka.
d) oparzenia oka kwasem.
13. Pierwsza pomoc po oparzeniu oka kwasem polega na
a) podaniu antybiotyku miejscowo do oka.
b) intensywnym płukaniu.
c) zasłonięciu oka opatrunkiem.
d) podaniu steroidów miejscowo do oka.
14. Złamanie oczodołu typu blow- out
a) jest to złamanie dolnej ściany oczodołu.
b) powoduje zaburzenie ruchomości gałki ocznej ku górze.
c) może powstać na skutek uderzenia pięścią.
d) wszystkie odpowiedzi prawidłowe.
15. Typowym objawem zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej jest
a) zaburzenie widzenia barw.
a) dwojenie.
b) obecność osadów na śródbłonku rogówki
c) brak dolegliwości bólowych oka.
16. Zapalenie rogówki po naświetlaniu łukiem spawalniczym daje objawy po
a) 6- 10 godzinach od naświetlania.
b) 7-10 dniach od naświetlania.
c) natychmiast po ekspozycji.
d) miesiąc po ekspozycji.
17.Diuramid jest przeciwwskazany w
a) ciąży.
b) niewydolności oddechowej.
c) niewydolności wątroby.
d) wszystkie powyższe odpowiedzi prawidłowe.
18. Latające muszki przed oczami to objaw typowy dla
a) chorób ciała szklistego.
b) chorób plamki.
c) schorzeń nerwu wzrokowego.
d) zapaleń rogówki.
19. Wybierz prawidłowe stwierdzenie
a) dzieci z nadwzrocznością powinny nosić okulary tylko czasami, np. w szkole, w kinie.
b) dzieci z wysoką krótkowzrocznością nie powinny nosić okularów cały czas.
c) przy pracy przy monitorze komputera, ekran powinien być ustawiony 10-20 stopni
powyżej linii wzroku.
d) dzieci z niewyrównaną wadą nadwzroczności mogą mieć problemy z czytaniem i bóle
głowy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
20. Czas działania tropikamidu wynosi
a) 7 dni.
b) 24 - 36 godzin.
c) 3 - 4 godziny.
d) 14 dni.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Charakteryzowanie chorób oczu, leczenie i profilaktyka
Zakreśl poprawną odpowiedz, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr
Odpowiedz Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
6. LITERATURA
1. Basic 7. Oczodół, powieki i układ łzowy. Wyd. Med. Urban & Partner, Wrocław 2005
2. Basic 8. Choroby aparatu ochronnego oka i rogówki. Wyd. Med. Urban & Partner,
Wrocław 2005
3. Barć A., Turno-Kręcicka A., Kański J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium diagnostyki
i terapii. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław, 2002
4. Bruce J., Chew C.: Kompendium okulistyki. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa1997
5. Jachowicz R.: Leki stosowane w terapii okulistycznej. Wyd. Ośrodek Informacji
Naukowej Polfa , Warszawa 2001
6. Kański J. Allister J., Sahnon J.F.: Jaskra. Wyd. Med. Urban & Partner , Wrocław 1998
7. Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. med. Urban & Partner,
Wrocław 2000
8. Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wydawnictwo medyczne Górnicki, Wrocław 2005
9. Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Bryg H.: Choroba zezowa.
Rozpoznawanie i leczenie. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1997
10. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. zamkom, Kraków 2005
11. Niżankowska M.H.: Jaskra. Współczesne metody rozpoznawania. Wyd. Med. Górnicki,
Wrocław, 2001
12. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. Volumed, Wrocław 2000
13. Pojda S.M.: Okulistyka w kropelce czyli wiadomości diagnostyki i udzielania pomocy
lekarskiej w chorobach oczu dla lekarzy i studentów medycyny. SAM., Katowice 2002
14. Szaflik J., Grabska- Liberek I., Izdebska J.: Stany nagłe w okulistyce. PZWL, Warszawa
2005
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
luszczyca charakterystyka choroby,mozliwosci leczenia(www luszczyca wroclaw pl)
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
Jak wyleczyc nieuleczalne choroby (choroba, zdrowie, leczenie) (2)
Jak wyleczyc nieuleczalne choroby (choroba, zdrowie, leczenie)
Jak Wyleczyc Nieuleczalne Choroby (Choroba, Zdrowie, Leczenie)
Jak wyleczyc nieuleczalne choroby (choroba, zdrowie, leczenie, medycyna naturalna)
LEKI STOSOWANE W CHOROBACH OCZU
Najczęściej diagnozowane choroby oczu u królików domowych
F 11 Charak tr MOS norm zał
Prost Uszkodzenie narządu wzroku przez różne choroby oczu u dzieci
choroba alzheimera leczenie
Jak wyleczyc nieuleczalne choroby (choroba, zdrowie, leczenie)

więcej podobnych podstron