MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Wiesław Braciak
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
322[16].Z4.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
___________________________________________________________________________
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. med. Dorota Pałenga-Pydyn
dr n. med. Marian Rojek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Elżbieta Jarosz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z4.01,
 Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka , zawartego w programie nauczania
dla zawodu technik optyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Anatomia narzÄ…du wzroku 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Fizjologia narządu wzroku, oko miarowe i niemiarowe, rozwój widzenia
obuocznego, zez 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.2.3. Ćwiczenia 33
4.2.4. Sprawdzian postępów 35
4.3. Choroby narzÄ…du wzroku, urazy, leki stosowane w okulistyce 37
4.3.1. Materiał nauczania 37
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.3.3. Ćwiczenia 51
4.3.4. Sprawdzian postępów 54
4.4. Ergonomia i higiena narzÄ…du wzroku 55
4.4.1. Materiał nauczania 55
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 57
4.4.3. Ćwiczenia 57
4.4.4. Sprawdzian postępów 58
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 64
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy z zakresu budowy narządu wzroku
oraz przyczynach, objawach i leczeniu najczęściej występujących chorób oczu.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć już
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,
 materiał nauczania niezbędny do opanowania treści jednostki modułowej,
 zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić czy opanowałeś już określane treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań testowych sprawdzających poziom
opanowania materiału całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
322[16].Z4
Optyka okulistyczna
322[16].Z4.01
Diagnozowanie chorób
oczu, ich leczenie
i profilaktyka
322[16].Z4.02
Diagnozowanie
i korygowanie wad
refrakcji
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 interpretować prawa optyki geometrycznej i fizycznej,
 stosować terminologię dotyczącą zjawisk optycznych,
 rozróżniać elementy optyczne i ich układy,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 obsługiwać komputer,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- wyjaśnić budowę narządu wzroku,
- wyjaśnić fizjologiczny rozwój widzenia,
- rozróżnić stopnie widzenia obuocznego,
- rozróżnić wady widzenia barwnego,
- rozróżnić zeza towarzyszącego, ukrytego, porażennego,
- wyjaśnić pojęcia: adaptacja, refrakcja, akomodacja, konwergencja,
- scharakteryzować choroby aparatu ochronnego oka,
- rozróżnić choroby przedniego odcinka gałki ocznej,
- wyjaśnić objawy chorób ciała szklistego, siatkówki i nerwu wzrokowego,
- rozróżnić objawy jaskry,
- rozpoznać urazy gałki ocznej i oczodołu,
- rozpoznać oko miarowe i niemiarowe (krótkowzroczne, nadwzrocznej, niezborne),
- określić przyczynę starczowzroczności,
- scharakteryzować zaburzenia czynności narządu wzroku w uszkodzeniach ośrodkowego
układu nerwowego,
- rozróżnić wybrane objawy oczne w schorzeniach układowych,
- rozróżnić leki stosowane miejscowo do oka,
- wyjaśnić cel masowych badań wstępnych, okresowych i przeglądowych,
- określić działania propagujące prawidłowe warunki pracy wzrokowej,
- uzasadnić konieczność badań okulistycznych w przypadku pojawienia się niepokojących
objawów ze strony narządu wzroku,
- rozpoznać czynniki zewnętrzne wpływające niekorzystnie na pracę narządu wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Anatomia narzÄ…du wzroku
4.1.1. Materiał nauczania
Budowa oczodołu
Oczodół ma kształt czworobocznej piramidy, której podstawą jest wejście do oczodołu,
natomiast wierzchołek to otwór wzrokowy prowadzący do kanału wzrokowego. Osie
oczodołów skierowane są ku tyłowi i do środka tworząc kąt ostry.
Ściany oczodołu:
- górna, w której znajduje się dół gruczołu łzowego oraz dołek bloczkowy,
- przyśrodkowa z dołem woreczka łzowego ograniczonym grzebieniem łzowym przednim
i tylnym,
- dolna z kanałem podoczodołowym,
- boczna.
Wejście do oczodołu jest czworobokiem otoczonym przez przegrodę oczodołową, na
której leży mięsień okrężny oka.
W obrębie oczodołu wyróżniamy następujące najważniejsze otwory:
1. Kanał wzrokowy zawierający nerw wzrokowy i tętnicę oczną.
2. Szczelinę oczodołową górną, która łączy z dołem środkowym czaszki.
PrzechodzÄ… tutaj nerwy czaszkowe III (nerw okoruchowy), IV (nerw bloczkowy), VI
(nerw odwodzący), pierwsza gałąz
nerwu V (nerw trójdzielny), żyła oczna górna.
3. Szczelinę oczodołową dolną prowadzącą do dołu skrzydłowo-podniebiennego
i podskroniowego, która jest częściowo wypełniona mięśniem oczodołowym
PrzechodzÄ… przez niÄ…:
 nerw jarzmowy,
 nerw podoczodołowy,
 tętnica i żyła podoczodołowa.
Oczodół jest wyścielony okostną, która przechodzi w oponę twardą mózgu.
Zawartość oczodołu:
1. Gałka oczna z nerwem wzrokowym.
2. Mięśnie wewnątrzgałkowe, mięsień dz
wigacz powieki górnej, mięsień oczodołowy.
3. Zwój rzęskowy, nerw i naczynia zaopatrujące gałkę oczną.
4. Tkanka tłuszczowa oczodołu.
5. Powięzie oczodołu (okostna oczodołu, przegroda oczodołowa, powięzie mięśniowe,
pochewka gałki ocznej).
6. Gruczoł łzowy.
Unaczynienie oczodołu pochodzi od tętnicy ocznej, krew odpływa przez żyłę oczną górną
i dolnÄ….
Unerwienie czuciowe pochodzi od nerwu trójdzielnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Powieki
Tworzą one z przegrodą oczodołową ochronę gałki ocznej z przodu. Górną granicą
powieki jest brew, granica dolna odpowiada dolnej krawędzi oczodołu. W wolnym brzegu
wyróżniamy krawędz
zewnętrzną z rzęsami i ostro zakończoną krawędz
tylnÄ…. W przestrzeni
międzykrawędziowej mają ujście łojowe gruczoły tarczkowe  Meiboma. Obszar między
brzegami wolnymi to szpara powiekowa. Końce szpary powiekowej tworzą kąty: boczny,
który jest ostry i przyśrodkowy zaokrąglony.
Idąc od zewnątrz wyróżniamy następujące warstwy powiek:
1. Skóra z warstwą podskórną  znajduje się w niej śladowa ilość tkanki tłuszczowej dlatego
łatwo odwadnia się i obrzęka.
2. Mięsień okrężny oka, w którym wyróżniamy część powiekową, oczodołową i łzową.
Zamyka ona powiekę, uciska gruczoły tarczkowe oraz ułatwia zasysanie łez z worka
spojówkowego i opróżnianie woreczka łzowego.
Antagonistycznie działa dz
wigacz powieki górnej oraz mięśnie tarczkowe.
3. Tarczka górna i dolna łączy się z przegrodą oczodołową  zbudowana jest ze zbitej tkanki
łącznej. W tarczce znajdują się gruczoły łojowe (gruczoły tarczkowe  Meiboma).
4. Spojówka  najbardziej wewnętrzna warstwa powieki.
Rys. 1. Przekrój poprzeczny powieki [4, s. 2]
Funkcje powiek:
1. Ochrona przed czynnikami szkodliwymi.
2. Mruganie zapewnia równomierne zwilżenie rogówki i spojówki.
3. Zwężenie powiek chroni przed olśnieniem.
4. Zamykanie powiek powoduje przesunięcie łez.
5. Wydzielina gruczołów tarczkowych powoduje natłuszczenie i uszczelnienie szpary
powiekowej podczas snu.
Spojówka
Spojówka zbudowana jest z nabłonka i tkanki podnabłonkowej.
Rozróżniamy spojówkę powiekową ściśle zrośnięta z tarczką i gałkową, wyściełająca
przedni odcinek twardówki aż do rąbka oraz spojówkę sklepień (załamków) górnego
i dolnego. Całość tworzy worek spojówkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Narząd łzowy składa się z części wydzielniczej i odprowadzającej
Część wydzielnicza:
- gruczoł łzowy umiejscowiony w górno-bocznej okolicy oczodołu  wyróżniamy w nim
część oczodołową i powiekową; około 10 12 przewodów odprowadzających uchodzi
w górno-bocznej części załamka górnego spojówki,
- gruczoły łzowe dodatkowe  występują w sklepieniu górnym i dolnym,
- gruczoły śluzowe (komórki kubkowe) w nabłonku spojówki poniżej górnego brzegu
tarczki i wokół rąbka rogówki,
- gruczoły tłuszczowe  to gruczoły tarczkowe Meiboma i gruczoły łojowe przyrzęsowe
Zeissa.
Część odprowadzająca:
A
zy spływają między przednią powierzchnią gałki, a brzegiem powiek do jeziorka
łzowego w kącie przyśrodkowym. Następnie zasysane są przez punkty łzowe znajdujące
się na brodawkach łzowych do kanalików łzowych w których wyróżniamy część pionową
(2 mm) i część pozioma (7 8 mm). Uchodzą one do woreczka łzowego. Woreczek łzowy leży
na przyśrodkowej ścianie oczodołu. Ku dołowi przechodzi w przewód nosowo-łzowy, który
uchodzi poniżej małżowiny nosowej dolnej.
A
zy odpływają dzięki tzw. ssącej pompie łzowej związanej z ruchami powiek.
Rys. 2. Anatomia dróg odprowadzających łzy [4, s. 60]
Wydzielanie Å‚ez
Rozróżniamy podstawowe i odruchowe wydzielanie łez. W czasie snu wydzielanie łez
ustaje.
Skład łez:
- woda,
- chlorek sodu,
- białko,
- kwas asokrbionowy,
- cukier.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Åšrednie wydzielanie Å‚ez wynosi 0,9 2,2 µl/min.
Nabłonek rogówki jest pokryty stabilną warstwą łez tzw. filmem łzowym złożonym
z trzech warstw:
- najbardziej zewnętrznej  cienkiej warstwy lipidowej, która chroni przed nadmiernym
parowaniem i przelewaniem się łez poza krawędzie powiek,
- środkowej (stanowiąca 90% grubości filmu łzowego)  wodnista ciecz łzowa pochodząca
z gruczołów łzowych,
- wewnętrznej warstwy śluzowej  umożliwia przyleganie łez do rogówki.
Grubość filmu Å‚zowego wynosi 6 10 µm.
Rys. 3. Przekrój filmu łzowego [opracowanie własne]
Gałka oczna
Gałka oczna ma kształt zbliżony do kuli o promieniu około 11 12 mm, w osi przednio-
tylnej jej długość wynosi ok. 24 mm, objętość ok. 7 cm3, a masa gałki stanowi 7 8 g.
Punktami orientacyjnymi w gałce ocznej są:
- biegun przedni na szczycie rogówki,
- biegun tylny w środku tylnej części twardówki,
- oś gałki  łączy oba bieguny (pokrywa się z osią optyczną),
- południki  linie opasujące gałkę i przechodzące przez bieguny,
- równiki i równoleżniki  linie pasujące gałkę koncentryczne równolegle do rąbka
rogówki,
- oś optyczna gałki  łącząca środki krzywizn powierzchni łamiących oka,
- oś widzenia łącząca  punkt, na który kierujemy wzrok środkiem plamki żółtej.
Oś widzenia krzyżuje się z osią optyczną w punkcie węzłowym położonym około 7,3 mm za
rogówką.
Budowa gałki ocznej:
W gałce ocznej wyróżniamy zawartość gałki oraz ścianę utworzoną z trzech błon
1. Zewnętrznej  nieprzezroczystej twardówki i w części przedniej przez
roczystej rogówki.
2. Środkowej, którą stanowi błona naczyniowa  składająca się z tęczówki, naczyniówki
właściwej i ciała rzęskowego.
3. Wewnętrznej nerwowej czyli siatkówki.
Zawartość gałki ocznej stanowi: ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
W gałce ocznej wyróżnia się trzy komory:
1. Komora przednia gałki ocznej między tylną powierzchnią rogówki i twardówki,
a tęczówką i fragmentem soczewki znajdującym się w z
renicy. Głębokość kory przedniej
wynosi 3 3,5 mm.
2. Komora tylna gałki ocznej jest od przodu ograniczona tylną powierzchnią tęczówki,
przyśrodkowo soczewką, bocznie ciałem rzęskowym, od tyłu ciałem szklistym. Komora
tylna Å‚Ä…czy siÄ™ z komorÄ… przedniÄ… poprzez z
renicę. Obie komory wypełnione są cieczą
wodnistÄ….
3. Komora szklista gałki ocznej jest największa  wypełnia ją ciało szkliste.
Rys. 4. Przekrój gałki ocznej [12]
Rogówka
Rogówka stanowi przednią zewnętrzną część powłoki gałki ocznej. Zajmuje 1/5
powierzchni gałki ocznej, posiada średnicę poziomą 11 12 mm, pionową o około 1 mm
mniejszą. Promień krzywizny wynosi przeciętnie 7,8 mm, grubość na obwodzie 1 mm,
pośrodku około 0,5 0,6 mm. Jest tkanką przez
roczystÄ…, beznaczyniowÄ… stanowiÄ…cÄ… z filmem
łzowym pierwszy ośrodek skupiający promienie świetlne.
Całkowita wartość refrakcji rogówki wynosi +43 Dsph, co stanowi ok. 70% całkowitej
siły załamywania oka miarowego. Cechy fizjologiczne warunkujące prawidłową funkcję
optyczną to: gładkość, lśnienie, przez
roczystość i przepuszczalność rogówki.
Rogówka składa się z pięciu warstw:
1. Nabłonek rogówki
Wymiana komórek nabłonka odbywa się mniej więcej co tydzień. Małe ubytki
uzupełniają się w ciągu kilku godzin do kilku dni.
2. Blaszka graniczna przednia Bowmana
Stanowi zagęszczenie istoty właściwej rogówki, jest odporna na urazy, nie odtwarza
siÄ™ po zniszczeniu.
3. Istota właściwa rogówki stanowiąca 90% jej grubości
Oznacza się regularną strukturą włókien kolagenowych. Włókna te ułożone są w cienkie
warstewki o gruboÅ›ci 1,5 2,5 µm. Warstewek takich w miąższu rogówki jest ok. 200.
TworzÄ… one strukturÄ™ kraty o charakterze siatki dyfrakcyjnej, zapobiegajÄ…cej rozproszeniu
światła. Między nimi znajdują się mukopolisacharydy oraz nieliczne komórki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4. Blaszka graniczna tylna Descemeta
Jest twardą elastyczną strukturą zbudowaną z przeplatających się między sobą włókien
tropokolagenu o gruboÅ›ci ok. 10 12 µm. Stanowi dużą barierÄ™ do przechodzenia
procesów chorobowych i osłonę przed urazami.
5. Śródbłonek rogówki
Jest pojedynczą warstwą nie regenerujących się komórek wielobocznych ściśle do siebie
przylegających (około 3 5 tys./mm2). Z wiekiem w niektórych chorobach oraz po
zabiegach operacyjnych ich liczba maleje. Ubytki są wyrównywane przez powiększanie
się i rozsuwanie komórek.
Brak szczelności śródbłonka powoduje przenikanie cieczy wodnistej do miąższu, a tym
samym obrzęk i zmniejszenie przezierności.
Rys. 5. Budowa histologiczna rogówki [4, s. 100]
Zadaniem rogówki jest załamywanie promieni świetlnych. Stanowi ona główną część
układu optycznego oka. Oś widzenia przechodzi przez szczyt rogówki. Drugim zadaniem jest
ochrona wewnętrznej części oka. Dzięki dużej ilości zakończeń nerwów czuciowych
obecność np. jakiegoś ciała drażniącego wywołuje uczucie bólu i odruch obronny w postaci
Å‚zawienia.
Rogówka nie posiada własnych naczyń krwionośnych. Odżywiana jest z przybrzeżnego
pierścienia naczyniowego spojówki i twardówki, a także przez łzy i powietrze, a od tyłu przez
ciecz wodnistÄ….
Rogówka jest najwrażliwszą na bodz
ce częścią ludzkiego ciała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Twardówka
Twardówka spełnia zadania ochronne i nadaje kształt gałce ocznej, jest wrażliwa na ból.
Twardówka jest nieprzez
roczystą częścią błony włóknistej, jej grubość wynosi od 0,3
do 1,5 mm. W jej części tylnej znajduje się kanał przez który przechodzą wypustki komórek
zwojowych tworzących nerw wzrokowy. Miejsce przejścia rogówki w twardówkę nosi nazwę
rąbka rogówki. Znajduje się w nim zatoka żylna twardówki tzw. kanał Schlemma.
Do twardówki w odległości 5,5 7 mm od rąbka rogówki przyczepiają się mięśnie proste
oka, a poza równikiem mięśnie skośne.
Twardówka zbudowana jest z:
- blaszki nadtwardówkowej,
- istoty właściwej,
- blaszki brunatnej twardówki.
Błona naczyniowa gałki ocznej
Błona naczyniowa gałki ocznej składa się z:
- tęczówki,
- ciała rzęskowego,
- naczyniówki.
Rys. 6. Schemat budowy tęczówki: 1) przednia powierzchnia tęczówki, 2) brzeg z
reniczny, 3) zrąb tęczówki,
4) koło tętnicze mniejsze, 5) koło tętnicze większe, 6) przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego (przestrzenie
Fontany) [9, s. 139]
Tęczówka jest częścią błony naczyniowej najbardziej wysuniętą ku przodowi i rozpiętą
w płaszczyz
nie czołowej. Pośrodku tęczówki znajduje się z
renica będąca otworem o zmiennej
średnicy w zależności od natężenia oświetlenia, od odległości w jakiej położony jest oglądany
przedmiot, a także od bodz
ców pochodzących z ośrodkowego układu nerwowego. y
renica
u ludzi młodych jest szersza, a z wiekiem zwęża się. Tęczówka oglądana przez rogówkę
wygląda jak barwne koło o różnych odcieniach, w których występują fałdy i zagłębienia,
a jej zabarwienie zależy od ilości barwnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
W tęczówce wyróżnia się część z
reniczną i część rzęskową.
Tęczówka składa się z warstwy przedniej:
- zrębu tęczówki, który zawiera głównie naczynia pochodzące z koła tętniczego większego
tęczówki i koła tętniczego mniejszego i naczyń je łączących
W zrębie znajdują się też nerwy, komórki barwnikowe (chromatofory), makrofagi, a także
mięśnie gładkie: zwieracz i rozwieracz z
renicy. Mięsień zwieracz z
renicy znajduje siÄ™
w tylnej części zrębu, jego włókna ułożone są okrężnie wokół z
renicy, a grubość wynosi
ok. 1 mm. Unerwiony jest współczulnie. Mięsień rozwieracz składa się z cienkiej warstwy
promieniście ułożonych komórek mięśniowych, unerwionych współczulnie.
- nabłonek barwnikowy tęczówki pokrywa tylną powierzchnię tęczówki, składa
się z dwóch warstw, zawierających dużą ilość barwnika. Warstwa przednia jest
przedłużeniem nabłonka barwinikowego siatkówki, tylna jest przedłużeniem siatkówki.
Podstawowa funkcja tęczówki to regulacja ilości promieni świetlnych wpadających
do wnętrza gałki ocznej, zapobieganie aberacji sferycznej i chromatycznej.
Ciało rzęskowe
Leży pod twardówką w jej przednim odcinku pomiędzy nasadą tęczówki, a rąbkiem
zębatym (będącym granicą pomiędzy ślepą, a odbierającą wrażenia wzrokowe siatkówką).
Z wyglądu przypomina pierścień szerokości 6 8 mm opasujący od wewnątrz gałkę oczną.
W przekroju południkowym ciało rzęskowe ma kształt trójkąta. Składa się z dwóch
części: tylnej ok. 2 mm części płaskiej i przedniej tworzącej jakby koronę z ok. 70 80
wyrostków biegnących południkowo. Ciało rzęskowe pokryte jest nabłonkiem barwnikowym.
Nabłonek ten złożony jest z dwóch warstw komórek. W zagłębieniach i fałdach wyrostków
przyczepiają się włókienka obwódki rzęskowej, biegnące promieniście do równika soczewki.
Na przekroju idąc od zewnątrz wyróżniamy:
- blaszkę nadnaczyniówkową,
- mięsień rzęskowy stanowiący większą część ciała rzęskowego  gładki złożony z włókien
o przebiegu południkowym, okrężnym i promienistym. Mięsień okrężny ciała rzęskowego
poprzez wyrostki rzęskowe odpowiada za zmianę kształtu soczewki (akomodacja). Skurcz
włókien południkowych rozciąga siateczkę beleczkowania w kącie tęczówkowo-
rogówkowym ułatwiając odpływ cieczy wodnistej.
- warstwę naczyniową  splot naczyniowy tworzy podstawę wyrostków rzęskowych,
- nabłonek dwuwarstwowy spoczywający na blaszce podstawnej,
- warstwę graniczną wewnętrzną będącą przedłużeniem błony granicznej siatkówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 7. Schemat budowy ciała rzęskowego: 1) rogówka, 2) błona graniczna tylna (Descemeta), 3) śródbłonek,
4) rąbek rogówki, 5) spojówka, 6) twardówka, 7) zatoka żylna twardówki (kanał Schlemma), 8) siateczka
beleczkowa, 9) zrąb tęczówki, 10) nabłonek barwnikowy tęczówki, 11) nabłonek ciała rzęskowego, 12) mięsień
rzęskowy, 13) włókna południkowe, 14) włókna okrężne, 15) włókna promieniste [9, s. 140]
Ciało rzęskowe ma za zadanie produkcję cieczy wodnistej oraz bierze czynny udział
w akomodacji.
Naczyniówka
Naczyniówka ma strukturę gąbczastą. Składa się z naczyń krwionośnych, nerwów
i komórek barwnikowych.
Idąc od zewnątrz rozróżniamy:
- blaszkę nadnaczyniówkową z dużą ilością włókien elastycznych i komórek
barwnikowych,
- blaszkÄ™ naczyniowÄ…,
- blaszkę naczyń włosowatych, która nie zawiera barwnika,
- blaszkę podstawną, czyli błonę Brucha zawierającą włókna sprężyste, będącą podstawą
nabłonka barwnikowego siatkówki.
Rys. 8. Schemat budowy naczyniówki: 1) naczyniówka, 2) blaszka nadnaczyniówkowa, 3) blaszka naczyniowa,
4) blaszka naczyń włosowatych, 5) blaszka podstawna (błona Brucha), 6) nabłonek barwnikowy siatkówki,
7) twardówka [9, s. 142]
Naczyniówka jest wyłącznym z
ródłem ukrwienia zewnętrznych warstw siatkówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Kąt tęczówkowo-rogówkowy
Kąt ten znajduje się na obwodzie komory przedniej w miejscu zejścia się rogówki,
twardówki i tęczówki. Przez tą strukturę jak przez sito płyn komorowy przesącza
się do zatoki żylnej twardówki (kanał Schlemma) skąd przechodzi do żył wodnych i dalej
do sieci żylnej nadtwardówkowej.
Rys. 9. Schemat budowy kąta przesączania (wg Thiela): 1) porowata ściana kanału Schlemma, 2)
beleczkowanie, 3) przestrzenie międzybeleczkowe (Fontany), 4) więzadło grzebieniaste, 5) drogi odpływu
cieczy wodnistej przez porowatą strukturę tęczówki, 6) żyła wodna, 7) ostroga twardówkowa, 8) tylna ściana
kanału Schlemma, 9) twardówka, 10) rogówka [9, s. 186]
Siatkówka
Jest najważniejszą częścią oka, ponieważ w niej są receptory, dzięki którym widzimy.
Siatkówka jest przez
roczystą, cienką błoną rozciągniętą na naczyniówce oka, mocniej
zespolona z podłożem tylko w okolicy nerwu wzrokowego oraz przy rąbku zębatym.
Przyleganie do podłoża jest uwarunkowane ciśnieniem wywieranym przez ciało szkliste
i wypustki nabłonka barwnikowego wnikające między warstwy czopków i pręcików.
Histologicznie w siatkówce wyróżnia się 10 warstw, idąc od zewnątrz ku środkowi:
1. Warstwę nabłonka barwnikowego.
2. Warstwę pręcików i czopków (nabłonek zmysłowy siatkówki).
3. Warstwę graniczną zewnętrzną przez które przenikają człony komórek zmysłowych.
4. Warstwę jądrzastą zewnętrzną  wewnętrzne części pręcików i czopków z jądrami.
5. Warstwę splotowatą zewnętrzną  w niej łączą się pręciki i czopki z wypustkami komórek
dwubiegunowych.
6. Warstwę jądrzastą wewnętrzną  składa się z komórek dwubiegunowych, poziomych
amakrynowych i glejowych Müllera, które speÅ‚niajÄ… rolÄ™ odżywczÄ… i podporowÄ….
7. Warstwę splotowatą wewnętrzną  połączenie między aksonami komórek
dwubiegunowych i dendrytami komórek zwojowych.
8. Warstwę komórek zwojowych.
9. Warstwę włókien nerwowych utworzona z aksonów komórek zwojowych.
10. Błonę graniczną wewnętrzną  stanowi bezkomórkową strukturę, będąca granicą między
siatkówką, a ciałem szklistym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 10. Schemat budowy siatkówki [9, s. 218]
W siatkówce znajdują się trzy neurony drogi wzrokowej:
I neuron  pręciki i czopki wraz z warstwą splotowatą zewnętrzną
II neuron  komórki dwubiegunowe
III neuron  komórki zwojowe
Najważniejszym miejscem siatkówki o średnicy 5,5 mm jest plamka. Jest to najcieńsza
część siatkówki zbudowana tylko z czopków. Miejsce to jest najlepiej przygotowane
do odbierania bodz
ców wzrokowych, każdy czopek w plamce jest połączony z jedną komórką
dwubiegunową i dalej z jedną komórką zwojową.
Siatkówka obwodowa położona między równikiem i rąbkiem zębatym charakteryzuje
się brakiem czopków, rozrzedzeniem pręcików oraz mniejszą liczbą naczyń siatkówki.
Liczba czopków w siatkówce określana jest na 7 milionów, a pręcików na 130 milionów.
Czopki odpowiedzialne są za widzenie kształtów drobnych przedmiotów oraz ich barwę.
Natomiast pręcikom zawdzięczamy rozróżnianie zarysów przedmiotów w zmniejszonym
oświetleniu. Siatkówka jest obwodową częścią analizatora wzrokowego, w którym zachodzi
przemiana bodz
ca świetlnego w bodziec nerwowy i przesłanie go do korowego ośrodka
wzroku.
Odżywienie siatkówki odbywa się dwiema drogami: przez tętnicę środkową siatkówki
oraz przez naczynia włosowate naczyniówki.
Na siatkówce powstaje obraz odwrócony, ale mózg odwraca ten obraz błyskawicznie
dlatego tego nie zauważamy. W miejscu gdzie jest na dnie oka tarcza nerwu wzrokowego nie
ma fotoreceptorów, wynikiem tego podczas badania pola widzenia jest obszar gdzie znika
bodziec tzw. plama ślepa. W życiu tego nie zauważamy gdyż brak ten jest uzupełniany przez
mózg.
Nerw wzrokowy
Nerw ten jest utworzony przez aksony komórek zwojowych. Włókna te promieniście
zbiegają się ze wszystkich stron siatkówki tworząc na dnie oka tarczę nerwu wzrokowego.
Średnica tarczy nerwu wzrokowego wynosi ok. 1,5 mm i zawiera ok. 1 miliona włókien.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyróżnia się następujące odcinki nerwu wzrokowego:
- wewnątrzgałkowy długość ok. 0,7 mm,
- wewnątrzoczodołowy długość ok. 30 mm o przebiegu esowatym,
- wewnątrz kanału nerwu wzrokowego dlugość ok. 5 mm,
- wewnątrzczaszkowy do skrzyżowania nerwów długość ok. 10 mm.
Nerw wzrokowy w oczodole i kanale wzrokowym jest objęty pochewkami: zewnętrzną,
środkową i wewnętrzną odpowiadających oponom mózgowym.
Pomiędzy nerwem wzrokowym, a oponami znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy.
W odległości ok. 12 mm za gałką do nerwu wzrokowego wchodzi tętnica środkowa
siatkówki, a opuszcza go żyła środkowa siatkówki.
W skrzyżowaniu wzrokowym włókna z nosowych połówek siatkówki krzyżują
się, tworząc z niekrzyżującymi się włóknami skroniowymi pasmo wzrokowe. Biegnie ono
do ciała kolankowatego bocznego, gdzie kończy się trzeci neuron drogi wzrokowej. Wypustki
komórek ciała kolankowatego wnikają do kory wzrokowej potylicznej (17 pole Brodmana).
Reprezentacja korowa plamki zajmuje połowę tego pola. Uszkodzenie siatkówki i drogi
wzrokowej wyraża się ubytkiem pola widzenia.
Nerw wzrokowy prowadzi też włókna do:
- odruchu z
renicznego na światło,
- reakcji akomodacyjno-konwergencyjnej,
- odruchu rozszerzania siÄ™ z
renic.
Soczewka
Soczewka jest dwuwypukłym, przezroczystym, zawieszonym w płaszczyz
nie czołowej na
więzadłach Zinna (obwódka rzęskowa) ciałem. Soczewka jest drugim po rogówce silnie
załamującym elementem układu refrakcyjnego oka. Siła refrakcji wynosi ok. 19 D. Wielkość
i kształt soczewki zmienia się w ciągu życia. Po urodzeniu jest bardziej kulista, gdy u osoby
dorosłej bardziej płaska. W soczewce wyróżniamy jej powierzchnię przednią i bardziej
wypukłą tylną. A
ączą się one na równiku soczewki, ponadto najbardziej wysunięty punkt
soczewki do przodu to biegun przedni, a do tyłu biegun tylny. Oba bieguny łączy oś
soczewki.
Budowa soczewki:
1. Torebka soczewki jest elastyczna i wytrzymała.
2. Nabłonek soczewki znajduje się tylko pod torebką przednią i stanowią go komórki jednej
warstwy. W pobliżu równika ulegają one wydłużeniu przechodząc we włókna soczewki.
Nowe włókna spychają starsze do środka.
3. Kora soczewki składa się z włókien, które stanowią korę i jądro soczewki. Zmiany
we włóknach i jądrze powodują zmianę współczynnika załamania soczewki
oraz zmniejszenie jej sprężystości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 11. Soczewka u dorosłego człowieka: a) biegun przedni, b) biegun tylny, c) równik [10, s. 170]
Soczewka nie posiada naczyń krwionośnych. Jej odżywianie odbywa się za
pośrednictwem cieczy wodnistej i ciała szklistego.
Soczewka pełni przede wszystkim funkcję optyczną, załamuje promienie świetlne,
a dzięki zmianie kształtu pozwala nam wyraz
nie widzieć z różnych odległości.
Ciało szkliste
Stanowi ono 4/5 zawartości gałki ocznej. W budowie wyróżnia się zrąb, który ma postać
delikatnych beleczek kolagenowych ułożonych w siateczkę. W oczkach tej sieci znajduje
się kwas hialuronowy, o różnym stopniu spolimeryzowania, dzięki niemu zawdzięcza on swą
lepką i elastyczną, przypominającą żel konsystencję.
Zawiera ono 99% wody, pozostały 1% to rozpuszczalne białka, elektrolity, glukoza.
Z wiekiem dochodzi do zmian struktury ciała szklistego, w wyniku czego pacjent podaje,
że widzi w polu widzenia  muszki .
Odżywianie ciała szklistego zależy od otaczających tkanek.
Czynność: bierze udział w funkcjach optycznych, spełnia rolę amortyzatora, a także
powoduje przyleganie siatkówki do podłoża.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie ściany tworzą oczodół i co w każdej z nich jest charakterystyczne?
2. Jakie otwory znajdują się w ścianach oczodołu?
3. Co składa się na zawartość oczodołu?
4. Jaka jest budowa powiek?
5. Czy wyjaśnisz mechanizm otwierania i zamykania szpary powiekowej?
6. Co tworzy narzÄ…d Å‚zowy?
7. Czy opiszesz film Å‚zowy?
8. Czy potrafisz opisać odpływ łez z oka?
9. Z ilu części składa się spojówka?
10. Jakie punkty orientacyjne ma gałka oczna?
11. Czy potrafisz opisać komory oka?
12. Jaka jest siła łamiąca rogówki?
13. Jaką rolę odgrywa śródbłonek rogówki?
14. Z czego składa się twardówka?
15. Jakie zadania spełnia twardówka?
16. Co to jest z
renica?
17. Jakie części wyróżniasz w ciele rzęskowym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
18. Jaki jest udział ciała rzęskowego w akomodacji?
19. Czym uzależnione jest przyleganie siatkówki do podłoża?
20. W którym miejscu siatkówki znajdują się tylko czopki?
21. Jakie neurony drogi wzrokowej znajdują się w siatkówce?
22. Z jakich odcinków składa się nerw wzrokowy?
23. Jaka jest budowa soczewki?
24. Jaką rolę pełni soczewka?
25. Z jakich elementów składa się ciało szkliste?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelem czaszki i atlasem anatomicznym dokonaj analizy budowy
oczodołu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu wejście i szczyt oczodołu,
2) nazwać i opisać cztery ściany oczodołu,
3) pokazać otwory w oczodole,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oczodołu, czaszki i atlasem,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model czaszki i oczodołu,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy,
- plansze.
Ćwiczenie 2
Posługując się modelem oka i atlasem anatomicznym dokonaj analizy budowy ciała
rzęskowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu ciało rzęskowe,
2) rozróżnić część płaską i pofałdowaną ciała rzęskowego,
3) znalez
ć więzadła Zinna,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oka,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model anatomiczny oka,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy, plansze,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 3
Posługując się modelem oka i atlasem anatomicznym dokonaj analizy położenia i roli
komór oka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu komorę przednią i tylną oka oraz komorę ciała szklistego,
2) omówić ściany otaczające ww. komory,
3) scharakteryzować zawartość komór,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oka,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy,
- plansze.
Ćwiczenie 4
Dokonaj analizy narządu łzowego i narysuj schemat rozprowadzania i odpływu łez.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać położenie gruczołu łzowego i woreczka łzowego,
2) wykonać schematyczny rysunek drogi rozprowadzania i odpływu łez,
3) sprawdzić poprawność rysunku,
4) zaprezentować rysunek grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model narzÄ…du wzroku,
- atlas anatomiczny,
- ryciny z narzÄ…dem Å‚zowym,
- schemat drogi odpływu łez,
- foliogramy,
- plansze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) opisać budowę i funkcję oczodołu? o o
2) opisać budowę powieki górnej? o o
3) wyjaśnić rolę gruczołów tarczkowych Meiboma? o o
4) wymienić skład łez i ich rolę? o o
5) omówić drogę odpływu łez? o o
6) opisać charakterystyczne punkty gałki ocznej? o o
7) omówić rolę rogówki w układzie optycznym oka? o o
8) wyjaśnić rolę ciała rzęskowego w akcie akomodacji? o o
9) omówić budowę siatkówki? o o
10) wymienić części nerwu wzrokowego? o o
11) opisać budowę soczewki? o o
12) wyjaśnić rolę ciała szklistego w oku? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Fizjologia narzÄ…du wzroku, oko miarowe i niemiarowe,
rozwój widzenia obuocznego, zez
4.2.1. Materiał nauczania
Adaptacja narzÄ…du wzroku
Pod nazwą adaptacja rozumiemy zdolność przystosowania się jakiegoś narządu
do zmieniających się warunków. Adaptacja narządu wzroku polega na przystosowaniu
się do zmian w oświetleniu.
Wyróżniamy:
1. Adaptację do światła
Adaptacja do światła przebiega bardzo szybko. Wyróżniamy w niej dwie fazy: alfa
i beta. Adaptacja alfa jest fazą szybką i obejmuje całą siatkówkę, nawet jeżeli pobudzona
jest tylko mała część. Adaptacja beta ogranicza się dokładnie do okolicy pobudzonej.
Obydwa te procesy sÄ… odwracalne i pochodzenia fotochemicznego.
Rys. 12. Zmniejszanie się wrażliwości dołka środowego bezpośrednio po pobudzeniu oka; tzw. adaptacja
alfa (wg Wrighta) [1, s. 718]
2. Adaptacja do ciemności
Proces adaptacji do ciemności jest przejściem siatkówki od stanu fotopowego
lub adaptacji do światła do stanu ekotopowego lub adaptacji do ciemności. Proces
adaptacji do ciemności zajmuje znaczny okres czasu i wynosi ok. 1 godziny. Adaptacja
do ciemności czopków zaczyna się bardzo szybko i kończy w ciągu około 7 minut,
podczas gdy adaptacja pręcików zaczyna się wolniej i trwa znacznie dłużej. W pełnej
adaptacji do ciemności wzrost wrażliwości pręcików jest ok. 100 tysięcy razy wyższy niż
czopków, a więc w stanie pełnej adaptacji do ciemności wrażliwość oka jest sto tysięcy
razy większa niż na początku adaptacji.
Rys. 13. Przebieg adaptacji do ciemności [1, s. 723]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
W celach praktycznych bada się adaptację do ciemności.
Najprostszym sposobem badania adaptacji jest obserwowanie zachowania siÄ™ badanego
wprowadzonego do ciemnego pokoju.
Dokładne badania przeprowadza się na aparatach zwanych adaptometrami. Pozwalają
one oznaczyć bezwzględny próg odczuwania światła przez nasze oko. Badanie przeprowadza
się w idealnej ciemności.
Refrakcja
Refrakcja jest to odwrotność odległości punktu dalekiego. Refrakcja jest miarą wady
wzroku.
Akomodacja
Akomodacja jest to zdolność zwiększania mocy łamiącej soczewki w celu skupienia
na siatkówce promieni biegnących rozbieżnie i uzyskania dobrego widzenia przedmiotów
bliskich.
Głównym bodz
cem do włączenia akomodacji jest zmiana kąta padania promieni
świetlnych na siatkówkę. Odpowiedz
akomodacyjna wynosi średnio 0,36 sekundy.
W czasie akomodacji występują następujące zjawiska:
- z
renica kurczy siÄ™,
- przedni biegun soczewki wykonuje ruch ku przodowi pchajÄ…c przed sobÄ… soczewkÄ™,
przednia komora zostaje w ten sposób lekko spłycona,
- przednia powierzchnia soczewki staje się bardziej wypukła tak, że jej promień zmniejsza
siÄ™,
- grubość soczewki w jej środku zwiększa się,
- ponieważ grubość osiowa soczewki wrasta, zmniejsza się jej obwód,
- następują zmiany w napięciu torebki soczewki,
- soczewka obniża się na skutek siły ciążenia i w kierunku działania tej siły.
Najczęściej wyjaśnia się akomodację teorią zwiotczenia. Przyjmuje ona, że kiedy oko jest
w spoczynku, soczewka jest ściśnięta w swej torebce przez obwódkę rzęskową.
W ściśniętej soczewce jej powierzchnie są najmniej wypukłe, a jej siła załamywania jest
najmniejsza. Gdy mięsień rzęskowy kurczy się, soczewka zostaje uwolniona od wywieranego
na nią ucisku i przybiera kształt przyjmowany przez wszystkie ciała sprężyste tj. kształt kuli,
co powiększa siłę załamywania.
Z pojęciem akomodacji wiążą się dwa pojęcia:
- głębia akomodacji czyli odległość między punktem dali i bliży wzrokowej,
- szerokość (zakres akomodacji)  czyli różnica mocy optycznej oka przy nastawieniu
na punkt dali wzrokowej i bliży wzrokowej.
Zaburzenia akomodacji:
1. Niedomoga akomodacji  niespowodowana starczowzrocznością osłabienie lub brak
akomodacji. Może być powodem trudności szkolnych, błędów w pisaniu i czytaniu,
niechęci do nauki. Wymaga stosowania odpowiednich okularów korekcyjnych.
2. Skurcz akomodacji  stan nadmiernego napięcia akomodacji powodujący powstanie
pozornej krótkowzroczności. Najczęściej u osób młodych nawykowo patrzących do bliży
ze zbyt małej odległości. Wymaga stosowania szkieł korekcyjnych, niekiedy leków
zmniejszających napięcie akomodacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Konwergencja
Konwergencja jest symetrycznym zbieżnym ruchem obu gałek ocznych w płaszczyz
nie
poziomej prowadzÄ…cym do obuocznej fiksacji przedmiotu.
Konwergencja może zależeć od naszej woli, ale jest odruchem związanym z akomodacją
i zwężaniem z
renicy, nie zmienia siÄ™ z wiekiem. Istnieje mimo braku akomodacji
w starczowzroczności i oczach bezsoczewkowych.
Głównym bodz
cem do konwergencji jest akomodacja, a także fuzja. U osoby zdrowej
każda zmiana akomodacji zmienia ustawienie oczu. Zwiększenie akomodacji wzmaga
skłonność oczu do zbieżności. Wpływ na obie osie wzrokowe nazywamy zbieżnością
akomodacyjnÄ….
Osie patrzenia oczu normalnowzrocznych patrzących w nieskończoność są równoległe - nie
ma bodz
ca do akomodacji i konwergencji. Jeśli obserwujemy punkt położony bliżej to osie
oczu zwracają się ku środkowi i kąt konwergencji rośnie aby utrzymać fuzję. Wielkość
zmiany zbieżności w dioptriach pryzmatycznych spowodowaną przez dany wzrost
akomodacji w dioptriach nazywa siÄ™ stosunkiem ACA
A = 1/S A  akomodacja
S  odległość patrzenia w metrach
K = Pd/S K  konwergencja akomodacyjna
S  odległość patrzenia w metrach
Pd  rozstaw z
renic w centymetrach
ACA = K/A
Widzenie barw
W świetle dziennym większość przedmiotów ma jakąś barwę, którą tracą gdy oświetlenie
spada poniżej określonego poziomu. Barwy widzimy tylko wtedy, gdy oświetlenie wzrasta
do ponadprogowego poziomu czułości czopków. Barwa przedmiotu zależy również
od zdolności absorbowania fal świetlnych pewnej długości i odbijania innych. W tworzeniu
barw duże znaczenie ma również jakiej długości fale zawiera światło np. jeśli światło
padajÄ…ce na zielony liść nie posiada fal zielonych (dÅ‚. 500 570 mµ) liść nie może być
widziany jako zielony.
Wrażenie barw jest właściwością psychiczną, jednak posiada ono podstawy fizyczne
i fizjologiczne.
Najczęściej spotykaną teorią widzenia barw jest teoria przedstawiona przez Younga-
Helmholtza, zakładająca istnienie trzech odmiennych fotoreceptorów tzn. trzech różnych
typów czopków, z których każdy zawiera własną światłoczułą substancję i ma określone
cechy absorpcyjne. Zawierają one barwnik czerwony, zielony i niebieski. Podrażnienie
wszystkich trzech rodzajów czopków powoduje wrażenie barwy białej, brak podrażnienia 
barwy czarnej.
Upośledzenie widzenia barw może być nabyte i wrodzone.
Nabyte upośledzenie widzenia barw występuje w uszkodzeniach plamki, a także
w zapaleniach nerwu wzrokowego, najczęściej występują one w jednym chorym oku.
Wrodzone upośledzenia widzenia barw są uwarunkowane genetycznie, związane z płcią.
Dotyka ono ok. 8% mężczyzn i 1% kobiet.
Całkowite niewidzenie barw (achromatopsja) występuje bardzo rzadko i jest związane
z brakiem czopków, dużymi nieprawidłowościami anatomicznymi oczu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Widzenie dwu barw (dichromatopsja) może być:
- ślepotą na barwę czerwoną (protanopia),
- ślepotą na barwę zieloną (deuteranopia),
- ślepotą na barwę niebieską (tritanopia).
Brak całkowitej ślepoty, a jedynie gorsze postrzeganie tych barw nazywa się anomalią
tj. protanomalia, denteroanomalia, tritanomalia.
Istnieją cztery metody badań rozpoznawania barw:
1. Spektralna albo zrównania barw (anomaloskop Nagela).
Badany mieszając barwy widmowe litu (czerwień) i talu (zieleń) uzyskuje barwę żółtą,
która porównuje z wzorcem  widmem sodu. Oblicza się wskaz
nik barwny z proporcji
użytych barw.
2. Denominacyjna albo nazwania barw (lampa Wilczka).
Jest to graniastosłup, w którego katach umieszczono filtry o średnicy 5 mm: czerwony,
zielony, żółty. Badany rozpoznaje ich kolor z odległości 5 m.
3. Pigmentowa albo różnicowania barw (tablice pseudoizochromatyczne).
Są to cyfry utworzone z barwnych kółek, umiesczcone na tle składającym się również z
kółek, które dla osoby z nieprawidłowym widzeniem barw nie są kontrastowe.
4. Porównawcza albo doboru barw (test Farnswortha, test HVE 100).
Badany układa pionki z barwami całego widma o różnym stopniu wysycenia według
właściwej kolejności.
Miarowość i niemiarowość oka (Emmetropia, Ametropia)
Miarowość w okulistyce to stan, w którym równoległa wiązka światła po przejściu
i załamaniu przez układ optyczny oka bez udziału akomodacji jest skupiona na siatkówce.
Inaczej mówiąc jest to prawidłowy stosunek siły łamiącej układu optycznego oka do długości
gałki ocznej.
Oko miarowe ma punkt dali w nieskończoności.
Rys. 14. Oko miarowe (H  płaszczyzna główna, F  ognisko obrazowe oka, f  ogniskowa) [5, s. 33]
Przeciwieństwem miarowości jest niemiarowość. Przyczyną niemiarowości są wady
refrakcji: nadwzroczność, krótkowzroczność i niezborność.
Miarą niemiarowości oka jest ilość dioptrii, o którą trzeba zmienić moc optyczną oka
niemiarowego, aby stało się miarowe. Miarą niemiarowości jest więc refrakcja oka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Nadwzroczność (Hypermetropia)
Nadwzroczność (dalekowzroczność) wynika ze zbyt małej mocy układu optycznego oka
nieakomodującego w stosunku do długości gałki ocznej.
Nieskorygowane oko nadwzroczne może tworzyć ostre obrazy obiektów położonych
w przestrzeni pod warunkiem ciągłego korzystania z akomodacji.
Rys. 15. Oko nadwzroczne, korekcja nadwzroczności [Świat Okularów nr 6(46)/05, s. 48]
Podział nadwzroczności:
1. Kliniczny
Nadwzroczność fizjologiczna wynikająca ze złego stosunku siły łamiącej oka do długości
gałki ocznej i może to być nadwzroczność osiowa gdy układ optyczny oka jest
prawidłowy, ale gałka oczna krótsza lub nadwzroczność refrakcyjna gdy długość gałki
ocznej jest prawidłowa, ale układ załamujący zbyt słaby.
a) nadwzroczność patologiczna spowodowana wrodzonymi anomaliami anatomicznymi
gałki ocznej lub rozwijającymi się w wyniku choroby lub urazu,
b) nadwzroczność funkcjonalna spowodowana porażeniem aparatu akomodacyjnego.
2. Podział ze względu na wielkość wady
a) nadwzroczność niska do +2,0 Dsph,
b) nadwzroczność umiarkowana od +2,25 do +5,0 Dsph,
c) nadwzroczność wysoka powyżej +5,0 Dsph.
3. Podział ze względu na możliwości wyrównania wady akomodacją
a) nadwzroczność ukryta  może być wyrównana działaniem akomodacji; z wiekiem
stopniowo przechodzi w jawnÄ…,
b) nadwzroczność absolutna  nie może być wyrównana akomodacją,
c) nadwzroczność całkowita będąca sumą absolutnej i ukrytej nadwzroczności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Nadwzroczność starcza jest wynikiem zmniejszenia współczynnika załamania ośrodków
optycznych szczególnie rogówki i ciała szklistego. Powoduje to zwiększenie mocy soczewek
do bliży i do dali. Ten stan nie należy mylić ze starczowzrocznością to jest zachodzącą
z wiekiem utratą zdolności akomodacji.
Punkt dali w oku nadwzrocznym leży za okiem tzn., że promienie równoległe wpadające
do oka skupiają się nie na siatkówce lecz za nią.
Nadwzroczność korygujemy soczewkami skupiającymi oznaczonymi znakiem +.
Krótkowzroczność (Myopia)
Krótkowzroczność występuje w oku, w którym promienie równoległe po załamaniu
ogniskują się przed siatkówką. Po przejściu przez ognisko promienie o kierunku rozbieżnym
utworzą na siatkówce nie obraz punktu, ale krążek rozproszenia.
Rys. 16. Oko krótkowzroczne: a) nieakomodujące, b) nieakomodujące patrzące na punkt dali,
c) akomodujące na punkt bliży (Pr  punkt dali, Pp  punkt bliży, F  ognisko) [6, s. 99]
Krótkowzroczność dzielimy na:
1. Klinicznie
a) krótkowzroczność osiową, gdy oś gałki jest zbyt długa, a układ załamujący oka
prawidłowy,
b) krótkowzroczność refrakcyjną, gdy układ optyczny oka jest zbyt silnie załamujący,
a długość gałki ocznej prawidłowa. Występuje ona przypadkach nadmiernie wypukłej
rogówki lub soczewki, w skurczu akomodacji, wzroście współczynnika załamywania
światła przez soczewkę, najczęściej spowodowanym rozwojem zaćmy.
2. Ze względu na wielkość wady
a) krótkowzroczność niska do  3,0 Dsph  pojawia się około 10 roku życia i narasta
w okresie dojrzewania, najczęściej stabilizuje się około 20 roku życia,
b) krótkowzroczność średnia od  3,25 Dsph do  7,0 Dsph; zaczyna się zwykle wcześnie,
c) krótkowzroczność wysoka  powyżej  7,0 Dsph; pojawia się we wczesnym
dzieciństwie, ma charakter postępujący i zwyrodnieniowy doprowadzając do trwałego
obniżenia ostrości wzroku. Jej istota polega na genetycznie uwarunkowanym
pierwotnym zaniku naczyniówki, patologicznym ścieczeniu twardówki
i rozciągnięciu osi gałki ocznej. W wyniku wydłużenia się osi gałki oka powstaje
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
dużego stopnia krótkowzroczność osiowa wtórna do procesu zwyrodnieniowego
wszystkich powłok gałki ocznej. Dno oka w wysokiej krótkowzroczności
charakteryzuje się występowaniem stożka krótkowzrocznego otaczającego tarczę
nerwu wzrokowego. Siatkówka jest ścieńczała ze zwężonymi naczyniami, prześwitują
również naczynia naczyniówki. Rozległe zmiany zanikowe obejmują cały tylny
biegun gałki, niekiedy tworzy się tylny garbiak. Niedokrwienie może powodować
nowotwórstwo naczyniowe tworząc podsiatkówkowe błony oraz wylewy krwi.
Zwyrodnienie siatkówki na obwodzie oraz zmiany degeneracyjne usposabiają do
odwarstwienia siatkówki.
Punkt dali w krótkowidza leży w określonej odległości od oka. Odległość ta jest zależna
od stopnia krótkowzroczności i na taką odległość oko krótkowzroczne widzi dobrze bez
akomodacji. Podczas akomodacji ostre widzenie przesuwa się do punktu bliży, który leży
bliżej niż w oku normalnowzrocznym.
Krótkowzroczność pozorna (pseudomyopia) jest to stan gdy stały wysiłek mięśnia
rzęskowego powoduje skurcz akomodacyjny doprowadzając do tego, że oko miarowe lub
nadwzroczne staje się czynnościowo krótkowzroczne.
Krótkowzrocznośc korygujemy soczewkami rozpraszającymi oznaczonymi znakiem 
Niezborność (Astigmatismus)
Niezborność to stan, w którym promienie światła są załamywane w różny sposób przez
różne płaszczyzny łamiące oka i promienie światła skupione są w różnej odległości
od siatkówki. Obraz punktu na siatkówce jest niepunktowy  rozmyty .
Rys. 17. Bieg promieni w oku niezbornym [5, s. 30]
Podział niezborności:
1. Ze względu na regularność załamania światła
a) regularna, gdzie różne siły łamiące w różnych płaszczyznach można zredukować
do dwóch głównych płaszczyzn prostopadłych do siebie,
b) nieregularna spowodowana nieregularnością krzywizn łamiących rogówki
lub soczewki np. w stożku rogówki.
2. Ze względu na położenie ognisk w przekrojach głównych
a) krótkowzroczna,
b) nadwzroczna,
c) mieszana (krótkowzroczno-nadzwroczna).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
3. Ze względu na stosunek mocy głównych płaszczyzn
a) prosta (zgodna z regułą) płaszczyzna pionowa ma większą moc łamiącą niż poziomą,
b) odwrotna (przeciwna regule) płaszczyzna pozioma ma większą moc łamiącą niż
pionowa,
c) skoÅ›na  pÅ‚aszczyzny główne nie leżą w osiach 90° 180°.
4. Ze względu na wartość refrakcji głównych płaszczyzn
a) niezłożona  w jednej z płaszczyzn oko jest miarowe,
b) złożona  oko jest niemiarowe w obu płaszczyznach.
5. Ze względu na lokalizację
a) rogówkowa  niesferyczna powierzchnia rogówki,
b) soczewkowa  niesferyczna powierzchnia soczewki,
c) rogówkowo-soczewkowa,
d) inna spowodowana np. deformacją tylnego bieguna gałki ocznej.
Niemal u każdego człowieka istnieje tzw. niezborność fizjologiczna wynosząca 0,5 Dsph.
Objawy:
- niezależnie od wieku zamglone widzenie do dali i bliży,
- pionowe linie mogą być wyraz
niejsze niż poziome lub odwrotnie,
- mrużenie oczu celem lepszego widzenia,
- czołowe bóle głowy.
Niezborność niezłożoną korygujemy szkłami cylindrycznymi, które w płaszczyz
nie jednego
południka są optycznie obojętne (oś cylindra), w południku prostopadłym do niego załamuję
promienie najsilniej. Niezborność złożoną i mieszaną korygujemy łącząc korekcję sferyczną
z cylindrycznÄ….
Starczowzroczność (Presbyopia)
Starczowzroczność jest to zachodząca z wiekiem utrata zdolności akomodacji przez ciało
rzęskowe i soczewkę na skutek stopniowego zmniejszania się jej elastyczności. Wskutek
normalnych procesów fizjologicznych soczewka starzeje się. Nowe warstwy włókien
soczewkowych spychają ku środkowi stare. Powstaje twarde zbite jądro i soczewka traci
elastyczność, także mięśnie ciała rzęskowego i więzadła Zinna tracą tę cechę. W wyniku tych
procesów zmniejsza się amplituda akomodacji. Uniemożliwia obserwację blisko położonych
przedmiotów bez odczuwania dyskomfortu. Zaczyna się gdy amplituda akomodacji zmaleje
do wartości 4 5 dptr. Wtedy odległość punktu bliży oka miarowego lub skorygowanego
wynosi 0,2 0,25 m.
Fizjologiczny rozwój widzenia obuocznego, stopnie widzenia obuocznego, zez
W chwili urodzenia dziecka narząd odbiorczy oka jest już dobrze rozwinięty, tylko
plamka rozwija się przez kilka miesięcy.
Początkowo dziecko nie dostrzega różnicy między widzeniem osiowym (plamkowym)
i widzeniem obwodowym. W miarę stałego odbierania wrażeń wzrokowych ostrość wzroku
poprawia się szybko. Pod koniec 2 tygodnia życia dziecko już dostrzega różnicę między
dobrym widzeniem plamkowym i coraz słabszym widzeniem ku obwodowi siatkówki.
W tym okresie fizjologicznego rozwoju widzenia rozpoczyna się wyrabiać fiksacja
tzn. jeżeli jakiś przedmiot leżący na obwodzie pola widzenia zwraca naszą uwagę, następuje
dowolny lub odruchowy zwrot oczu w tym kierunku i nastawienie plamki na ten przedmiot.
Rozwój widzenia prymitywnego i fiksacji odbywa się oddzielnie dla każdego oka.
Aby obserwowany przedmiot widzieć pojedynczo w obu oczach muszą ulec pobudzeniu
te same miejsca siatkówek tj. korespondować ze sobą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
PatrzÄ…c obojgiem oczu na jakiÅ› punkt w przestrzeni widzi siÄ™ ten punkt pojedynczo.
Geometryczne miejsce wszystkich punktów przestrzeni, które są widziane pojedynczo
nazywa się horopterem. Punkty leżące niedaleko horopteru, mimo że padają
na niekorespondujące punkty siatkówki są widziane pojedynczo. Przed i za horopterem
znajduje się mała klinowa przestrzeń dopuszczalnej tolerancji tzw. przestrzeń Panuma.
Rys. 18. Horopter i przestrzeń Panuma [10, s. 228]
Wg Wortha rozróżniamy 3 stopnie widzenia obuocznego:
1. Jednoczesna percepcja czyli zdolność jednoczesnego spostrzegania dwóch różnych
obrazów, z których każdy tworzy się na siatkówce jednego oka.
2. Fuzja pozwalająca na złączenie się dwóch jednakowych obrazów siatkówkowych obojga
oczu w jeden. Fuzja zachodzi tylko wtedy, gdy pobudzone sÄ… korespondujÄ…ce punkty
siatkówek. Fuzja jako zjawisko ośrodkowe nie może być mierzona, można jedynie
mierzyć ruchy fuzyjne oczu.
3. Stereopsja (widzenie stereoskopowe)  możliwość postrzegania głębi wywołane przez
fuzję dwóch obrazów padających na nieznacznie różne punkty siatkówek w obrębie
przestrzeni Panuma.
Wszystkie etapy widzenia obuocznego można badać na synoptoforze.
Synoptofor składa się z dwóch oddzielnie ruchomych symetrycznych tubusów złamanych
pod kątem. Przez węższe części tubusów patrzy badany, w szerszych końcach znajduja się
gniazda dla szybek z rysunkami dopełniającymi się wzajemnie dla każdego etapu
widzenia obuocznego.
Do badania jednoczesnej percepcji służą przez
rocza tworzące pary z uzupełniającymi się
obrazkami (np.: klatka i papuga)
Do badania fuzji obrazki są podobne, ale różnią się szczegółami. Gdy badany nakłada
obrazki to powstaje z nich jeden, a drobne szczegóły obu obrazków dopełniają całość
rysunku.
Do badania widzenia przestrzennego używa się przez
roczy z obrazkami fuzyjnymi lekko
zdecentrowanymi, a więc padającymi na różne punkty siatkówek znajdującymi się
w przestrzeni Panama.
Oba ramiona z tubusami i rysunkami można skierować niezależnie jeden od drugiego na
obie plamki siatkówek. Przy ustawieniu prawidłowym oczu oba ramiona z tubusami są
symetryczne, a wskazówki ramion są ustawione na podziałce zerowej.
Zez ukryty
Zez ukryty jest zaburzeniem równowagi mięśni ocznych. W warunkach prawidłowych
mięśnie zewnętrzne gałek ocznych są w stanie równowagi mięśniowej (ortoforia).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 19. Prawidłowe ustawienie oczu (ortoforia) [10, s. 299]
Gdy badanemu patrzącemu na wprost zasłoni się jedno oko pozostaje ono nadal ustawione
prosto, często jednak występują zaburzenia równowagi mięśniowej (heteroforia).
Zbaczanie oka do wewnątrz nazywa się ezoforią, na zewnątrz egzoforią, ku górze
hiperforią, a ku dołowi hipoforią.
Dopóki odruch fuzyjny przy heteroforii utrzymuje obuoczne widzenie mówi się o zezie
ukrytym. Czynniki osłabiające fuzję ułatwiają przejście zeza ukrytego w jawny. Do takich
czynników należy min. niewyrównana wada refrakcji.
Zez jawny towarzyszÄ…cy
- w zezie towarzyszącym kąt zeza pierwotny (kąt odchylenia oka zezującego) i wtórny (kąt
odchylenia przy fiksacji okiem zezujÄ…cym), sÄ… jednakowe,
- ruchy oczu są prawidłowe,
- brak jest dwojenia,
- często występuje nieprawidłowa korespondencja siatkówek, supresja lub niedowidzenie.
Najczęstszą przyczyną jest wada refrakcji.
Zez naprzemienny
W zezie naprzemiennym pacjent fiksuje okiem prowadzącym i jednocześnie jest tłumiony
obraz oka zezujÄ…cego. Dotyczy to raz jednego, raz drugiego oka.
Ze względu na kierunek odchylenia oka zezującego wyróżniamy:
- zez zbieżny,
Rys. 20. Zez zbieżny [10, s. 303]
- rozbieżny,
Rys. 21. Zez rozbieżny [10, s. 304]
- ku górze,
- ku dołowi,
- skośny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
 Kąt obiektywny zeza jest to kąt mierzony przez badającego. Jest on zawarty między
liniami widzenia obojga oczu, można go zmierzyć według położenia refleksów w środku
rogówek np. przy użyciu:
- perymetru Å‚ukowego i z
ródła światła,
- synoptoforu: ustala się kąt, w którym ustawia się ramiona synoptoforu, aby refleksy
świetlne powstały w środku rogówek obu oczu,
- za pomocą pryzmatu: przed jedno oko zakłada się pryzmat i stopniowo zmienia się moc
przy którym ustaje ruch nastawczy,
- przy użyciu krzyża Maddoxa: badany fiksuje okiem lepszym światło w środku skali
Maddoxa. Głowa jest unieruchomiona. Przesuwamy po skali ołówek, na który badany
patrzy okiem prowadzącym dopóki odbicie światełka fiksacyjnego nie znajdzie się
w środku rogówki oka zezującego. Cyfra, na której zatrzyma się fiksowany przedmiot
oznacza wielkość kąta zeza
Zez porażenny
Zez porażenny spowodowany jest porażeniem lub niedowładem jednego z mięśni
ocznych, co prowadzi do utraty równoległego ustawienia osi widzenia obu oczu i oko ustawia
siÄ™ w zezie.
Porażenie może dotyczyć jednego lub kilku mięśni zewnętrznych gałki ocznej.
Powstaje ono wskutek uszkodzenia samego mięśnia lub zaopatrującego go nerwu.
Objawia się on: podwójnym widzeniem, zmiennym kątem zeza, gdzie kąt wtórny odchylenia
jest większy niż pierwotny, zaburzeniem ruchomości oka porażennego i nadczynnością
mięśnia antagonisty.
Celem leczenia wszystkich rodzajów zeza jest uzyskanie jednoczesnego, pojedynczego
widzenia obuocznego przy prawidłowym ustawieniu i ruchomości oczu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz określić pojęcie adaptacji?
2. Jak przebiega adaptacja oka do światła, a jak do ciemności?
3. Co to są adaptometry i co pozwalają oznaczyć?
4. Czy wyjaśnisz pojęcie refrakcji?
5. Czy potrafisz określić co to jest akomodacja?
6. Jaki znasz bodziec do włączenia akomodacji?
7. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie  skurcz akomodacji ?
8. Czy zdefiniujesz pojęcie konwergencji?
9. Czy potrafisz wymienić co wchodzi w zakres całkowitej konwergencji?
10. Czy potrafisz określić bodziec dla konwergencji?
11. Co to jest oko miarowe?
12. Kiedy mówimy o nadwzroczności ukrytej?
13. Co to jest nadwzroczność starcza?
14. Jak podzielisz krótkowzroczność?
15. Gdzie znajduje się punkt daki u krótkowidza ?
16. Jakie znasz objawy niezborności?
17. Kiedy mówimy o niezborności mieszanej ?
18. Co jest przyczyną starczowzroczności?
19. Które miejsce w siatkówce odpowiada za precyzyjne widzenie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
20. Czy potrafisz wyjaśnić co to jest horopter?
21. Jakie sÄ… stopnie widzenia obuocznego?
22. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie widzenia stereoskopowego?.
23. Czy wyjaśnisz pojęcie jednoczesnej percepcji?
24. Czy fuzję można mierzyć?
25. Czy wyjaśnisz pojęcie ortoforii?
26. Czy rozróżnisz ezoforię i egzoforię?
27. Jakie czynniki ułatwiają przejście zeza ukrytego w jawny?
28. Czy określisz co to jest kąt pierwotny zeza?
29. Czy wyjaśnisz co to jest kąt wtórny zeza?
30. Jakie znasz objawy zeza jawnego towarzyszÄ…cego?
31. Jakie znasz zezy ze względu na kierunek odchylenia oka?
32. Kiedy mówimy o zezie naprzemiennym?
33. Jak można badać kąt zeza?
34. Jaka jest przyczyna zeza porażennego?
35. Na co skarżą się osoby z zezem porażennym?
36. Czy kąt pierwotny i wtórny w zezie porażennym są równe?
37. Jaki jest cel leczenia zeza?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się tablicami Ishihary sprawdz
rozpoznawanie barw u kolegi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym rozpoznawania barw,
2) rozróżniać testy do badania zaburzeń rozpoznawania barw,
3) dokonać analizy wyników badania,
4) zaprezentować badania grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- tablice Ishihary,
- literatura,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Przedstaw położenie linii ogniskowych i krążka najmniejszego rozproszenia we
wszystkich rodzajach niezborności .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znać bieg promieni i tworzenie się ogniska niezborności mieszanej.
2) znać bieg promieni i tworzenie się ognisk niezborności nadwzrocznej prostej i złożonej.
3) znać bieg promieni i tworzenie się ognisk niezborności krótkowzrocznej prostej
i złożonej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4) zaprezentować ćwiczenie grupie.
5) zaproponować dyskusję.
6) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy :
- modele biegu promieni w niezborności,
- literatura,
- foliogramy,
- rzutnik pisma.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj dwojenie fizjologiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym dwojenia fizjologicznego,
2) obserwować przedmiot w oddali,
3) trzymać przedmiot fiksaji z odległości 30 cm przed oczyma linii środkowej,
4) obserwować, czy przedmiot ulegnie podwojeniu,
5) obserwować punkt fiksacji z 30 cm,
6) obserwować czy punkt w dali powoi się,
7) zapisać i zinterpretować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przedmiot fiksacji do dali i bliży,
- schemat horopteru,
- notatnik.
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
analizÄ™ pola widzenia w zezie jednostronnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować modele przestawiające pole widzenia,
2) znalez
ć w literaturze wykresy badania pola widzenia w zezie,
3) umieć interpretować mroczek w polu widzenia,
4) zaprezentować wnioski grupie,
5) zaproponować dyskusję,
6) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- modele pola widzenia w zezie,
- wykresy pola widzenia w zezie,
- literatura
- notatnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 5
Wykonaj badanie kÄ…ta zeza na perymetrze Å‚ukowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znalez
ć w literaturze stabologicznej metodę badania,
2) rozróżnić kąt pierwotny i wtórny zeza,
3) zinterpretować uzyskany wynik,
4) zaprezentować wyniki grupie,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- perymetr Å‚ukowy,
- z
ródło światła np. latarka z wąskim z
ródłem światła,
- literatura strabologiczna,
- notatnik.
Ćwiczenie 6
Wykonaj badanie wszystkich stopni widzenia obuocznego na synoptoforze.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym jednoczesnej percepcji, fuzji i widzenia
stereoskopowego,
2) znalez
ć w literaturze czym różnią się obrazki używane w badaniu jednoczesnej percepcji,
fuzji i stereoskopii,
3) zinterpretować uzyskane wyniki,
4) zaprezentować wyniki grupie,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- synoptofor,
- obrazki do badania jednoczesnej percepcji, fuzji, stereoskopii,
- literatura strabologiczna,
- notatnik.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojedyncze widzenie obuoczne? o o
2) określić co to jest fiksacja? o o
3) zdefiniować stopnie widzenia obuocznego? o o
4) wyjaśnić rozwój widzenia przestrzennego? o o
5) wyjaśnić dwojenie fizjologiczne? o o
6) wymienić cechy zeza towarzyszącego? o o
7) czy wymienisz objawy zeza towarzyszÄ…cego? o o
8) czy odpowiesz na pytanie  co jest celem leczenia zeza? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
9) odpowiedzieć jakie elementy oka odpowiadają za rozpoznawanie o o
kolorów?
10) omówić rodzaje zaburzeń rozpoznawania kolorów? o o
11) wymienić rodzaje badań rozpoznawania barw? o o
12) omówić adaptację do ciemności? o o
13) określić pojęcie refrakcji? o o
14) omówić mechanizm akomodacji? o o
15) zdefiniować konwergencję? o o
16) wyjaśnić, co jest bodz
cem dla akomodacji, a co dla konwergencji? o o
17) określić co to jest oko miarowe? o o
18) podać różne podziały nadwzroczności? o o
19) wyjaśnić co to jest krótkowzroczność wysoka? o o
20) wyjaśnić istotę niezborności regularnej i nieregularnej? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.3. Choroby narzÄ…du wzroku, urazy, leki stosowane w okulistyce
4.3.1. Materiał nauczania
Schorzenia powiek
Zapalenie gruczołów powiek to:
1. Jęczmień zewnętrzny
Ostre, ropne, gronkowcowe zapalenie mieszków włosowatych objawiające się bolesnym
obrzękiem zapalnym w okolicy brzegu powieki. Jęczmień może przebić się samoistnie
wzdłuż rzęsy.
Leczenie: kompresy, antybiotykoterapia miejscowa.
Rys. 22. Jęczmień zewnętrzny [4, s. 3]
2. Jęczmień wewnętrzny
Ostre, gronkowcowe zakażenie gruczołu tarczkowego Meibomma. Objawia się bolesnym
obrzękiem w obrębie tarczki, rzadko ulega przebiciu i wchłonięciu, często przechodzi
w postać przewlekłą.
Leczenie: chirurgiczne.
3. Gradówka
Wskutek przewlekłego zapalenia gruczołu Meibomma następuje zaleganie treści ropnej
i rozciągnięcie gruczołu, co powoduje powstanie guzka złożonego z torebki, w której
znajduje się galaretowata masa, czasami ropa. Gradówka jest niebolesna, skóra powiek
nad nią nie jest zmieniona. Po odwinięciu powieki widoczny jest przerost brodawkowaty
spojówki.
Leczenie: chirurgiczne.
Rys. 23. Gradówka [4, s. 2]
Zapalenie brzegów powiek często występuje z przewlekłym zapaleniem spojówek.
Przyczyną może być przebywanie w kurzu, dymie, pyle, niewyrównana wada refrakcji.
Niekiedy skłonność do zapalenia brzegów powiek zależy od stanu skóry danego chorego
 łojotok skóry. Objawia się uczuciem pieczenia, obecności ciała obcego, światłowstrętem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
W zależności od przyczyny, umiejscowienia i nasilenia zmian wyróżniamy:
- zapalenie brzegów powiek łuseczkowate,
- zapalenie brzegów powiek wrzodziejące,
- przewlekłe zapalenie brzegów powiek.
Leczenie: miejscowa antybiotykoterapia i leczenie przyczynowe.
Zapalenie kontaktowe powiek i spojówek najczęściej jest odczynem na podane miejscowo
leki. Objawia się swędzącym obrzękiem, przekrwieniem skóry powiek oraz spojówek.
Leczenie: wyeliminowanie przyczyny, leki przeciwhistaminowe.
Nieprawidłowości ustawienia powiek
Podwinięcie powieki  brzeg rzęsowy powieki skierowany jest ku gałce i powoduje
podrażnienie i stan zapalny spojówek oraz mechaniczne uszkodzenie rogówki.
Wyróżnia się podwinięcie wrodzone, starcze, spastyczne i bliznowate. Leczenie:
chirurgiczne.
Rys. 24. Podwinięcie powieki dolnej [4, s. 15]
Odwinięcie powieki  polega na skierowaniu brzegu powieki na zewnątrz czemu
towarzyszy przewlekłe zapalenie i przerost spojówki, zwyrodnienie rogówki i nadmierne
Å‚zawienie.
Wyróżnia się następujące postacie odwinięcia powiek: wrodzone, starcze, bliznowate,
mechaniczne i porażenne. Leczenie: chirurgiczne.
Rys. 25. Odwinięcie powieki dolnej [4, s. 19]
W skórze powiek można spotkać również zmiany zwyrodnieniowe pod postacią kępek
żółtych  żółtawych, płaskich zmian zawierających złogi cholesterolu i ciał tłuszczowych.
Rys. 26. Kępki żółte [4, s. 6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Guzy złośliwe to najczęściej rak podstawnokomórkowy, rzadziej kolezystokomórkowy.
Schorzenia narzÄ…du Å‚zowego
Zapalenie gruczołu łzowego  najczęściej towarzyszy chorobom zakaz
nym. Objawy
kliniczne to zaczerwienienie i obrzęk skroniowej części powiek powodujący jej esowate
opadnięcie. Towarzyszy temu ból samoistny i uciskowy. Leczenie: zachowawcze.
Zapalenie kanalika łzowego  może być: bakteryjne, ropne, grzybicze, wirusowe.
Objawy: ból, obrzęk i zaczerwienienie punktu łzowego i okolicy kanalika, wydzielina ropna
lub masy grzybicze wydzielajÄ…ce siÄ™ przy ucisku worka Å‚zowego. Leczenie: przyczynowe,
antybiotyki, leki przeciwgrzybiczne miejscowo.
Zapalenie woreczka łzowego  jest procesem wtórnym do zablokowania lub zwężenia
przewodu nosowo-łzowego. Zapalenie woreczka łzowego może być: ostre lub przewlekłe
nawracajÄ…ce.
Rys. 27. Zapalenie worka Å‚zowego [4, s. 68]
Zapalenie ostre objawia się bolesnym uwypukleniem na bocznej ścianie nasady nosa,
zaczerwienieniem skóry i łzawieniem, czasem gorączką. Po uciśnięciu woreczka z kanalików
wydobywa się treść ropna. Leczenie: ogólna i miejscowa antybiotykoterapia, okłady, przy
braku poprawy leczenie chirurgiczne.
Zespół suchego oka
Przyczyną jest niedostateczne wydzielanie lub nieprawidłowy skład łez. Objawy to:
uczucie ciała obcego, swędzenie, pieczenie, światłowstręt, uczucie zmęczenia i ciężkości
powiek, czasem ból przy mruganiu i obniżenie ostrości wzroku. Badaniem przedmiotowym
stwierdza się punktowate ubytki nabłonka spojówki i rogówki. Na powierzchni rogówki
występują nitki lipidowo-mucynowe.
W diagnostyce określa się stan stabilności filmu łzowego (ocena przerwania filmu
łzowego), bada się czynność gruczołów łzowych (ocena warstwy wodnej łez  próba
Schirmera) oraz określa stan warstwy mucynowej (badanie ilości komórek kubkowych).
Leczenie:
- przyczynowe,
- nawilżanie powietrza,
- podawanie do worka spojówkowego preparatów nawilżających (sztucznych łez i żeli),
- farmakologiczna stymulacja wydzielania Å‚ez,
- zmniejszenie odpływu łez poprzez zamknięcie punktów łzowych czasowe lub stałe),
- założenie komory wilgotnej w przypadku jednostronnego niedoboru łez.
Przyczyny nadmiernego łzawienia przy drożnych drogach odprowadzających łzy to:
- zapalenie rogówki,
- ubytki nabłonka rogówki,
- ciała obce spojówki i rogówki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- stany zapalne spojówek i przedniego odcinka gałki ocznej,
- jaskra,
- nieprawidłowy wzrost rzęsk,
- nieprawidłowe ustawienie powiek.
Leczenie: przyczynowe, krople obkurczające naczynia, a także stosowanie
przyciemnionych szkieł.
Choroby spojówek
W stanach patologicznych spojówek zwraca się uwagę na:
- typ wydzieliny (ropa, wodnista, śluzowa i ropno-śluzowa),
- obecność błon prawdziwych i rzekomych,
- przekrwienie spojówek,
- obrzęk spojówek,
- wybroczyny w spojówce,
- stan obwodowych węzłów chłonnych.
Rys. 28. Ostre, bakteryjne zapalenie spojówek [4, s. 78]
Objawy kliniczne to: swędzenie, pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, obecność
wydzieliny, sklejanie się powiek, światłowstręt, łzawienie, zwężenie szpary powiekowej.
Zapalenie spojówek można podzielić na:
1. Surowicze
 infekcje wirusowe,
 toksyczne.
2. Åšluzowe
 wiosenne zapalenie spojówek,
 inne alergiczne zapalenie spojówek.
3. Ropne
 zakażenie bakteryjne.
4. Åšluzowo-ropne
 zakażenie wirusami,
 chlamidiami.
Szczególnego omówienia wymaga nagminne zapalenie spojówek i rogówki wywołane
przez adenowirusa typ 8 i 19. Objawy przebiegają burzliwie z obrzękiem, obejmują spojówkę
gałkową i powiekową. Zmiany spojówkowe są o typie zapalenia grudkowego ze skąpą
wydzieliną. Występują również objawy ogólne. Zmiany rogówkowe powstają około 10 dnia
po zakażeniu w postaci szarych nacieków różnej wielkości w rogówce. Objawy spojówkowe
wyciszajÄ… siÄ™, a nacieki w zmiennym nasileniu utrzymujÄ… siÄ™ tygodniami, niekiedy
pozostawiając blizny w rogówce. Jest to choroba zakaz
na. Leczenie: o charakterze
objawowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Innym często spotykanym stanem zapalnym spojówki są zapalenia alergiczne takie jak:
- przewlekłe nawracające zapalenie spojówek (nadwrażliwość na pyłki nasion, traw, włosy,
wełnę, sierść),
- ostre alergiczne zapalenie spojówki (ostry odczyn alergiczny na obecność alergenu
w worku spojówkowym),
- ostre atopiczne zapalenie spojówek (reakcja na zastosowany lek, kosmetyk),
- atopowe zapalenie spojówek, rogówki i skóry powiek (najczęściej dotyczy młodych
mężczyzn z atopowym zapaleniem skóry),
- wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (zapalenie pojawia się sezonowo, w porze
wczesno-wiosennej),
- olbrzymiobrodawkowate zapalenie spojówek (reakcja alergiczna na obecność ciała
obcego w worku spojówkowym) np. soczewki kontaktowe,
Rys. 29. Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek [4, s. 85]
- pryszczykowate zapalenie spojówek i rogówki.
Do schorzeń spojówki często spotykanych należy też tłuszczyk, czyli trójkątne zmiany
spojówki gałkowej w obrębie szpary powiekowej przy rąbku rogówki, o zabarwieniu
żółtawym. Jego przyczyną jest degeneracja włókien kolagenowych zrębu spojówki.
Choroby gałki ocznej
Zapalenie nadtwardówki i twardówki. Przyczyny: gościec, ogniska zakażenia, gruz
lica.
Objawy: samoistne bóle i przy dotyku. Przekrwienie spojówki i twardówki wystaje nad
powierzchnię, ognisko jest fioletowo-czerwone. Choroba trwa długo i często bywają nawroty.
Choroby rogówki
Zapalenie rogówki może mieć etiologię:
- zakaz
na: bakteryjnÄ…, wirusowÄ… albo grzybiczÄ…,
- tło alergiczne,
- zwyrodnieniowÄ….
Zapalenie bakteryjne rogówki powodują najczęściej owrzodzenie.
Wrzód rogówki jest to ubytek w tkance patologicznie zmienionej wstępem do powstania
wrzodu jest naciek w rogówce. Rozpadający się naciek tworzy ubytek  wrzód. Objawy
subiektywne to zaczerwienienie i ból oka, uczucie ciała obcego, światłowstręt, ropienie,
gwałtowne obniżenie ostrości wzroku. Objawy przedmiotowe to przekrwienie mieszane
szaro-biały lub szaro-żółty naciek w rogówce z następową martwicą. W komorze przedniej
ropa. Leczenie: intensywna antybiotykoterapia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 30. Wrzód rogówki [9, s. 119]
Zapalenie wirusowe rogówki wywołane są najczęściej wirusem opryszczki.
Wyróżniamy następujące postacie kliniczne:
1. Powierzchowne  opryszczka rogówki, drzewkowate zapalenie rogówki. Objawy: ból
i łzawienie, obniżenie ostrości wzroku, drobne pęcherzyki w nabłonku rogówki układają
się w grupy, które pękając tworzą obraz drzewka, mapy, gwiazdy. Leczenie: leki
przeciwwirusowe, krioterapia.
2. Głębokie  zapalenie rogówki tarczowate i miąższowe (martwicze). Objawy: obrzęk istoty
właściwej, nabłonek rogówki prawidłowy, śródbłonek obrzęknięty, zniesione czucie
rogówki, objawy podrażnienia tęczówki. Czas trwania choroby długi. Leczenie: leki
przeciwwirusowe, niekiedy sterydy, leki rozszerzajÄ…ce z
renicÄ™, ostatecznie przeszczep
rogówki.
Zapalenia grzybicze mogą występować po długotrwałym stosowaniu antybiotyków
i sterydów, zakłuciu trawą, słomą lub inną rośliną. Obraz kliniczny może być różny
w zależności od rodzaju grzyba i głębokości nacieczenia lub owrzodzenia.
Choroby błony naczyniowej
Najczęściej występuje zapalnie, które ze względu na umiejscowienie dzielimy na:
- zapalenie przedniego odcinka (zapalenie tęczówki i sfałdowanej części ciała rzęskowego),
- zapalenie części pośredniej obejmujące część płaską ciała rzęskowego,
- zapalenie części tylnej obejmujące najczęściej naczyniówkę i siatkówkę.
W zależności od przebiegu może to być zapalenie: ostre, podostre i przewlekłe.
Przyczyną może być:
- zakaz
na (wirusowa, bakteryjna, grzybicza, pasożytnicza, zewnątrzpochodna
i wewnÄ…trzpochodna),
- niezakaz
na zewnątrzpochodna wywołana np. urazami lub wewnątrzpochodna jako reakcja
na antygeny zewnętrzne lub wewnętrzne),
- nieznana.
Ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego
Objawy podmiotowe:
- ból gałki ocznej i głowy,
- Å‚zawienie,
- światłowstręt,
- zaczerwienienie oka,
- obniżenie ostrości wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Objawy przedmiotowe:
- zwężenie szpary powiekowej,
- nastrzyknięcie mieszane,
- wÄ…ska z
renica słabo reagująca na światło,
- wysięk w komorze przedniej: surowiczy, włókniowy, morfotyczny, krwinki czerwone,
krwinki białe (ropa),
- osady na śródbłonku rogówki układające się w trójkąt,
- zatarty rysunek beleczkowy tęczówki i porozszerzane naczynia, zmiana zabarwienia
tęczówki spowodowana masywnym przekrwieniem,
- zrosty tylne tęczówki (między tęczówką i soczewką) spowodowane wąską z
renicÄ…,
nieruchomą tęczówką i wysiękiem zapalnym, mogą być pojedyncze lub okrężne.
Rys. 31. Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego [9, s. 145]
Zapalenie części płaskiej ciała rzęskowego objawia się  pływającymi mętami w polu
widzenia i obniżeniem ostrości wzroku. Objawy przedmiotowe to pozasoczewkowe wysięki
komórkowe układające się w  kule śnieżne .
Zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej
Objawy podmiotowe:
- ubytki w polu widzenia w postaci mroczka centralnego, sektorowego lub obwodowego,
- muszki w polu widzenia.
Objawy przedmiotowe:
- na dnie oka puszyste, kremowe, nieostro ograniczone ogniska,
- w ciele szklistym wysięk komórkowy, przymglenie.
Postacie kliniczne:
- zapalenia pasożytnicze  toksoplazmoza, toksokaroza,
- zapalenie wirusowe  AIDS, różyczka,
- zapalenie grzybicze,
- zapalenie idiopatyczne.
Może wystąpić również zapalenie całej błony naczyniowej, które może objąć całe oko.
Leczenie ma na celu: profilaktykę powikłań, zmniejszenie dolegliwości choremu, leczenie
przyczynowe. Stosujemy leczenie przyczynowe po jej znalezieniu, a do tego czasu leczenie
objawowe: przeciwzapalne, leki rozszerzajÄ…ce z
renicÄ™, niekiedy cytostatyki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Schorzenia ciała szklistego
W czasie starzenia się ciała szklistego występuje jego zwyrodnienie włókienkowe,
obkurczanie się i rozpływ. W wyniku zwyrodnienia pojawiają się w polu widzenia  muszki
latające . Obkurczanie się ciała szklistego powoduje jego tylne odłączanie się. W czasie
odłączania się ciała szklistego następuje pociąganie siatkówki, jej podrażnienie, co jest
odczuwane jako  błyskawice w polu widzenia.
Z innych stanów patologicznych to rozpływ skrzący, krwotok i ropień ciała szklistego.
Choroby siatkówki
Choroby siatkówki pochodzenia naczyniowego to najczęściej zamknięcie tętnicy
środkowej siatkówki i zakrzep żyły środkowej siatkówki.
Zamknięcie tętnicy siatkówki najczęściej spowodowane jest zatorem, a obraz kliniczny
zależy od wielkości zablokowanego naczynia.
Niedrożność tętnicy środkowej siatkówki objawia się:
- nagłą utratą widzenia,
- siatkówka jest blada, obrzęknięta z prześwitującą czerwoną plamką (obraz wisi
w plamce),
- widzenie centralne może być oszczędzone,
- tętnice są zwężone,
- przepływ jest wolny, widoczna jest fragmentacja słupa krwi.
Zakrzep żyły środkowej siatkówki
Czynnikami ogólnoustrojowymi predysponującymi są:
- wiek powyżej 50 60 roku życia,
- arterioskleroza,
- cukrzyca,
- nadciśnienie tętnicze,
- skazy krwi.
Czynniki miejscowe to:
- podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- nadwzroczność,
- wrodzone nieprawidłowości naczyń.
Zakrzep żyły środowej może przebiegać bez niedokrwienia lub może być niedokrwienny.
Objawy to: poważne obniżenie ostrości wzroku, krętość i przepełnienie żył na dnie oka,
obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, krwotoki do siatkówki. Powikłaniem jest nowotwórstwo
naczyń na dnie oka i w tęczówce, co prowadzi do powstania jaskry.
Odwarstwienie siatkówki
Jest to oddzielenie siatkówki od nabłonka barwnikowego.
Może być ono:
- przedarciowe  upłynnione ciało szkliste przedostaje się pod siatkówkę przez otwór
w niej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
- trakcyjne  kurczące się błony pociągają siatkówkę,
- wysiękowe  płyn z naczyniówki unosi siatkówkę.
Objawy podmiotowe to:
- błyski światła (fotopsje),
- męty w ciele szklistym,
-  zasłona przed okiem (ubytek w polu widzenia).
Objawy przedmiotowe to:
- pęcherz uniesionej siatkówki,
- przedarcie siatkówki,
- obniżenie ciśnienia śródgałkowego.
Rys. 32. Odwarstwienie siatkówki z przedarciem [4, s. 324]
Leczenie ma na celu wytworzenie jałowego zapalenia, które spowoduje zamknięcie
przedarcia.
Zwyrodnienia plamki zwiÄ…zane z wiekiem (AMD- age related macular degeneration)
Jest to najczęstsza przyczyna nieodwracalnego uszkodzenia widzenia w krajach
rozwiniętych.
1. Postać sucha
 występująca częściej,
 na dnie oka zmiany o typie zaniku geograficznego nabłonka barwnikowego,
 stopniowe pogarszanie widzenia,
 brak skutecznego leczenia.
2. Postać wysiękowa
 występuje rzadziej,
 prowadzi do szybszej i większej utraty widzenia,
 występuje krzywienie obrazu.
Leczenie to terapia fotodynamiczna i przezz
reniczna termoterapia. Ostatnio duże nadzieje
pokłada się w lekach blokujących naczyniopochodny śródbłonkowy czynnik wzrostu
podawanych w iniekcjach doszklistkowych.
Stany patologiczne nerwu wzrokowego
Choroby nerwu wzrokowego mogą być wywołane różnymi przyczynami. Mogą to być
stany zapalne, czy też w ich następstwie zanik, a także mogą być to stany spowodowane
wzrostem ciśnienia śródczaszkowego jak  tarcza zastoinowa .
Zapalenie nerwu wzrokowego może dotyczyć odcinka wewnątrzgałkowego
i pozagałkowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego  ma charter ostry i może być
spowodowane bezpośrednio przez czynniki zakaz
ne miejscowe i ogólne. Objawy: spadek
ostrości wzroku, ból oka, zaburzenie widzenia barw, mroczek centralny w polu widzenia,
przekrwienie, obrzęk i zatarcie granic tarczy nerwu wzrokowego, objawy zastoju 
przepełnienie naczyń na tarczy. Leczenie: powinno być przyczynowe, objawowo stosuje
siÄ™ sterydy.
Zapalenie odcinka pozagałkowego  w 80% przypadków przyczyną jest choroba
demielinizacyjna (SM), następnie zatrucie zewnątrzpochodne alkoholem, tytoniem, zapalenia
odogniskowe, zapalenia swoiste. Objawy: samoistne bóle gałki ocznej, obniżenie ostrości
wzroku, zaburzenie widzenia barwnego, mroczek centralny w polu widzenia, brak zmian
na dnie oka. Leczenie: przyczynowe.
Zaćma
Zaćma jest najczęstszą uleczalną przyczyną ślepoty na świecie. Określenie to obejmuje
każde zmętnienie soczewki. Zaćma może być wrodzona lub nabyta.
Rys. 33. Zaćma [12]
Zaćma nabyta może być: pierwotna, wikłająca (związana z chorobami układowymi),
wtórna (związana z chorobami gałki ocznej), pourazowa, toksyczna i resztkowa.
Zmętnienia mogą obejmować każdą warstwę soczewki, a więc wyróżniamy zaćmę:
- torebkowÄ… przedniÄ… i tylnÄ…,
- biegunowÄ…,
- jÄ…drowÄ…,
- warstwową okołojądrową,
- błoniastą.
Najczęściej pacjenci skarżą się na pogorszenie ostrości wzroku, olśnienie, zwłaszcza przy
patrzeniu na z
ródło światła, dwojenie jednooczne, pojawienie się lub narastanie
krótkowzroczności.
Leczenie zaćmy: jest wyłącznie operacyjne i polega na usunięciu zmętniałej soczewki
i wszczepieniu sztucznej.
Jaskra
Jaskra jest chorobą, która nie leczona prowadzi do nieodwracalnej ślepoty. Dotyczy ona
2% populacji rasy białej w wieku powyżej 40 roku życia.
Jaskrą nazywamy zespół jednostek chorobowych, których wspólną cechą jest uszkodzenie
nerwu wzrokowego objawiajÄ…ce siÄ™ zmianami w wyglÄ…dzie tarczy
i odpowiadajÄ…cym mu ubytkom w polu widzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Głównymi czynnikami ryzyka są:
- zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- wiek,
- rodzinne występowanie,
- zbyt mała odporność włókien nerwowych na uszkadzające działanie ciśnienia
wewnątrzgałkowego,
- inne dotÄ…d nieznane czynniki ryzyka.
Podział jaskry:
1. Jaskra pierwotna
Nieznana przyczyna neuropatii jaskrowej, utrudnienia odpływu cieczy wodnistej i wzrostu
ciśnienia wewnątrzgałkowej. Stanowi 75% przypadków jaskry.
a) jaskra pierwotna otwartego kÄ…ta,
b) jaskra pierwotna zamkniętego kąta.
2. Jaskra wtórna
Jest następstwem wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego powstającego w wyniku innych
chorób oka.
Zmiany w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego polegają na poszerzeniu i pogłębieniu
wnęki naczyniowej. Stwierdzamy je podczas oglądania różnymi sposobami dna oka.
Zmiany w polu widzenia charakteryzują się typowym kształtem mroczków i ich
charakterystycznym pogłębianiem się. Badania przeprowadza się przy użyciu perymetrii
kinetycznej i statycznej.
Ciśnienie wewnątrzgałkowe u osób dorosłych zawiera się w granicach 12 21 mmHg.
Mierzy siÄ™ go tonometrami. IstniejÄ… dwa typy tonometrii:
- impresyjna  określa stopień wgłębienia rogówki pod wpływem znanej siły ciężkości,
- aplanacyjna  mierząca siłę potrzebną do uzyskania określonego spłaszczenia rogówki.
Celem określenia typu jaskry, wykonuje się również badanie wyglądu kąta przesączania
za pomocą gonioskopów. Jest to jedno z najważniejszych badań.
Szczególnego omówienia wymaga jaska pierwotna zamkniętego oka. Jest to ostra forma
jaskry spowodowana wysokim wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego z powodu zamknięcia
kÄ…ta przesÄ…czenia
CharakteryzujÄ… jÄ…:
- bardzo silny ból oka i głowy,
- pogorszenie widzenia,
- tęczowe koła wokół z
ródeł światła,
- nudności i wymioty,
- oko  twarde jak kamień , ciśnienie wewnątrzgałkowe powyżej 50 mmhg,
- z
renica poszerzona,
- komora przednia oka spłycona,
- różnego stopnia obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
Rys. 34. Ostra jaskra [5, s. 62]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Wymaga ona natychmiastowego leczenia zachowawczego, które jest jedynie
przygotowaniem do leczenia chirurgicznego.
Celem leczenia jaskry jest utrzymanie użytecznej funkcji widzenia do końca życia
chorego. Podstawowym środkiem hamującym postęp zmian w nerwie wzrokowym jest
obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Cel ten osiąga się stosując leczenie
farmakologiczne, chirurgiczne lub laserowe, które ma na celu zmniejszanie wydzielania
cieczy wodnistej bÄ…dz
wzmożenie jej odpływu.
Urazy gałki ocznej i narządów dodatkowych
Stanowią one zagrożenie funkcji widzenia, prowadząc często do ślepoty jednoocznej,
a często i obuocznej.
W zależności od czynnika uszkadzającego możemy je podzielić na:
1. Urazy mechaniczne
Stanowią prawie 50% wszystkich urazów narządu wzroku. Mogą to być urazy:
a) powierzchniowe,
są to różnego rodzaju niewielkie ciała obce, które wpadają do worka spojówkowego
lub wbijają się w rogówkę czy skórę powiek; powodują one światłowstręt, łzawienie
i ból; pomoc doraz
na polega na obejrzeniu oka ewentualnie usunięciu ciała obcego
poprzez przepłukanie worka spojówkowego wodą lub solą fizjologiczną i skierowanie
do okulisty,
b) głębokie
powodują rozerwanie twardówki lub rogówki i powodują uszkodzenie głębszych
warstw oka; przebieg choroby i rokowanie dotyczące zachowania oka zależy
od wielkości uszkodzeń wywołanych urazem,
c) tępe
spowodowane są uderzeniem przez ciała tępe jak np. pięść, kula śnieżna, odłamek
drzewa; w zależności od mechanizmu działania powodują małe zmiany (wylewy
podskórne, podspojówkowe, otarcia, zranienia powiek, rogówki), które nie wpływają
na ostrość wzroku; urazy ciężkie dają zmiany funkcji oka bezpośrednio po urazie jak
i odległe w czasie; rany cięte i szarpane spowodowane są przez różne przedmioty
uderzające w oko z dużą siłą.
Inny podział urazów mechanicznych to:
a) urazy tępe- wywołane uderzeniem ciałami większymi tępymi
b) urazy drążące wywołane przedmiotami ostrymi, mogą one być powierzchowne lub
głębokie
c) ciała obce powierzchowne w worku spojówkowym, wnikające w powłoki oka bez
przerwania ciągłości gałki ocznej, wewnątrzgałkowe po przerwaniu ciągłości
gałek oka
2. Urazy chemiczne
Mogą być spowodowane przez kwasy, związki zasadowe, środki drażniące,
rozpuszczalniki i inne. W zależności od czynnika wywołującego jego czas działania
i wielkość pola objętego oparzeniem wyróżniamy 3 stopnie oparzeń.
3. Urazy termiczne
Występują rzadko. Rokowania i przebieg jest z reguły lżejszy niż przy oparzeniach
chemicznych.
4. Urazy energiÄ… promienistÄ… i elektrycznÄ…
Energia promienista staje się w niektórych warunkach przyczyną szczególnych urazów.
Prawie wszystkie rodzaje promieniowania elektromagnetycznego mogą uszkodzić tkanki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
oka. Może to być uszkodzenie wywołane promieniowaniem widzialnym, podczerwonym,
nadfioletowym. Szkodliwe działanie mają również promienie rentgenowskie, radowe
i gamma. Urazy wywołane energią elektryczną mogą powstać przy np. porażeniu prądem
wysokiego napięcia lub uderzeniu piorunem.
Zmiany w narządzie wzroku w chorobach ogólnych i ośrodkowego układu nerwowego
Najczęściej spotyka się zmiany w narządzie wzroku w przebiegu nadciśnienia tętniczego
i cukrzycy.
Zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego rozwijają się z różną szybkością
w zależności od charakteru nadciśnienia.
W początkowym okresie zmiany dotyczą tylko naczyń siatkówki i zaburzeń
w przepływie krwi, które z czasem powodują zmiany w siatkówce i nerwie wzrokowym.
Wg Ketha-Wagenera wyróżniamy cztery okresy zmian nadciśnieniowych w dnie oka:
I. Okres  zmiany naczyniowe
II. Okres  nasilenie zmian naczyniowych, objawy skrzyżowania tętnicy i żyły II0,
w siatkówce złogi lipidów i krwotoczki,
III. Okres  zmiany naczyniowe oraz zmiany w siatkówce w postaci puszystych, kremowych
ognisk (miękkie wysięki) i wysięki twarde tworzące  figurę gwiaz
dzistÄ… w plamce.
IV. Okres  oprócz ww. objawów dołącza się obrzęk nerwu wzrokowego.
Rys. 35. Zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego [4, s. 368]
Zmiany w narządzie wzroku rozwijają się w przebiegu długotrwałej cukrzycy
i niezależnie od jej typu prowadzą do ślepoty.
W przebiegu cukrzycowych zmian na dnie oka obserwuje się następujące objawy:
- mikrotętniaki,
- wybroczyny,
- zarastanie tętnic,
- powstawanie nowych patologicznie zmienionych naczyń (nowotwórstwo naczyń),
- rozwój tkanki łącznej i jej proliferacja do ciała szklistego,
- odwarstwienie siatkówki,
- uszkodzenie plamki.
Klasyfikacja retinopatii cukrzycowej:
1 Retinopatia nieproliferacyjna
a) retinopatia prosta (mikrotętniaki, wybroczyny, wysięki
b) retinopatia przedproliferacyjna (poszerzenie i nieregularność światła żył, anomalie
naczyniowe, rozległe krwotoki)
2. Retinopatia proliferacyjna (nowotwórstwo naczyń, rozwój tkanki łącznej i jej proliferacja
do szklistki, odwarstwienie siatkówki)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Rys. 36. Zmiany na dnie oka w przebiegu cukrzycy [4, s. 348]
Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym powodujące wzrost ciśnienia
wewnątrzczaszkowego prowadzą do obrzęku zastoinowego nerwu wzrokowego. Obrzęk
powoduje uniesienie tarczy nerwu wzrokowego ponad poziom dna. Ostrość wzroku jest
niezmieniona lub nieznacznie obniżona.
Każde uszkodzenie siatkówki lub układu przewodzącego wrażenia wzrokowe powoduje
charakterystyczne dla swego umiejscowienia ubytki w polu widzenia:
- jednostronne ubytki w polu widzenia spowodowane są uszkodzeniem siatkówki
lub/i nerwu wzrokowego,
- niedowidzenie dwuskroniowe jest wynikiem ucisku na skrzyżowanie nerwu wzrokowego,
- niedowidzenie dwunosowe jest raczej skutkiem obustronnego uszkodzenia siatkówki lub
nerwów wzrokowych,
- jednoimienne ubytki sÄ… charakterystyczne dla uszkodzenia drogi wzrokowej poza
skrzyżowaniem.
Åšlepota korowa spowodowana przez obustronne uszkodzenie kory potylicznej jest zawsze
obustronna, a odruch na światło jest zachowany.
Leki stosowane miejscowo w okulistyce mogą mieć postać:
- płynną (płyny do przemywania i okładów oraz krople),
- półpłynną i stałą (maści),
Farmakologiczne leki okulistyczne podawane miejscowo do oka można zaszeregować
do następujących grup:
- leki działające na nerwowy układ autonomiczny,
- sulfonamidy i antybiotyki,
- leki znieczulajÄ…ce miejscowo,
- inne leki stosowane miejscowo w leczeniu chorób oczu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz co to jest jęczmień zewnętrzny?
2. Jakie są objawy gradówki?
3. Jakie są objawy zapalenia brzegów powiek?
4. Jakie znasz przyczyny podwinięcia powieki?
5. Co jest przyczynÄ… zapalenia woreczka Å‚zowego?
6. Jakie są przyczyny zespołu suchego oka?
7. Czym charakteryzuje się nagminne zapalenie spojówek i rogówek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
8. Jakie są objawy kliniczne w chorobach spojówek?
9. Jakie znasz alergiczne zapalenia spojówek?
10. Jakie znasz postacie kliniczne wirusowego zapalenia rogówki?
11. Czym charakteryzuje się ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego?
12. Na co skarży się najczęściej pacjent ze zwyrodnieniem ciała szklistego?
13. Czy wymienisz charakterystyczne objawy niedrożności tętnicy środkowej siatkówki?
14. Jakie znasz przyczyny zakrzepu żyły środkowej siatkówki?
15. Co jest przyczyną odwarstwienia siatkówki?
16. Jakie są objawy odwarstwienia siatkówki?
17. Jaka choroba neurologiczna jest najczęstszą przyczyną pozagałkowego zapalenia nerwu
wzrokowego?
18. Czy wyjaśnisz jakie są przyczyny zaćmy?
19. Na jakie objawy skarżą się pacjenci z zaćmą?
20. Jakie sÄ… czynniki ryzyka jaskry?
21. Jakie sÄ… charakterystyczne objawy jaskry?
22. Czy potrafisz omówić techniki pomiaru ciśnienia śródgałkowego?
23. Co jest przyczynÄ… jaskry ostrej?
24. Na czym polega leczenie jaskry?
25. Jakie znasz urazy narządu wzroku w zależności od czynnika uszkadzającego?
26. W jakich chorobach ogólnych najczęściej występują zmiany w narządzie wzroku?
27. Od czego zależą zmiany w siatkówce w przebiegu nadciśnienia tętniczego?
28. Jakie zmiany występują w II okresie zmian siatkówkowych w nadciśnieniu tętniczym?
29. Z czym są związane zmiany siatkówkowe w cukrzycy?
30. Czy w retinopatii cukrzycowej tworzÄ… siÄ™ nowe naczynia?
31. Jakie są przyczyną znacznego obniżenia ostrości wzroku w przebiegu cukrzycy?
32. Co powoduje w oku wzmożone ciśnienie śródgałkowe?
33. Czy jednostronne ubytki pola widzenia najczęściej związane są ze zmianami w
siatkówce, nerwie wzrokowym czy zmianami śródczaszkowymi?
34. Czy wyjaśnisz co to jest ślepota korowa?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie zdjęć przedstaw rozpoznanie jęczmienia zewnętrznego powieki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym,
2) dokonać analizy zmian patologicznych powiek na przestawionych zdjęciach,
3) sporządzić charakterystykę tych schorzeń,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia przedstawiające schorzenia powiek,
- atlasy okulistyczne,
- model powiek,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 2
Na podstawie zdjęć przedstaw rozpoznanie olbrzymiobrodawkowatego zapalenia
spojówek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym zapalenia spojówek,
2) dokonać analizy zmian patologicznych spojówek,
3) sporządzić listę chorób spojówek, gdzie występują grudki,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia chorób spojówek,
- atlasy anatomiczne.
Ćwiczenie 3
Zdiagnozuj choroby gałki ocznej i nerwu wzrokowego, które mogą powodować
zaburzenia widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów chorób gałki ocznej,
3) dokonać wyboru schorzeń, które powodują zaburzenie widzenia,
4) scharakteryzować te zaburzenia,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
6) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca chorób oczu,
- dostęp do Internetu,
- komputer.
Ćwiczenie 4
Dokonaj diagnostyki różnicowej zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony
naczyniowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony naczyniowej,
3) scharakteryzować poszczególne zapalenia,
4) dokonać diagnostyki różnicowej,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca chorób oczu,
- dostęp do Internetu,
- komputer.
Ćwiczenie 5
Przedstaw różnicowanie ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego z ostrym
napadem jaskry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zapalenia błony naczyniowej i jaskry,
2) dokonać analizy objawów ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego i jaskry ostrej,
3) wychwycić różnice objawów,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) dokonać korekty błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- atlasy okulistyczne,
- literatura okulistyczna,
- dostęp do interetu,
- komputer.
Ćwiczenie 6
Posługując się modelem oka i czaszki dokonaj analizy zmian w polu widzenia
w zależności od miejsca uszkodzenia drogi wzrokowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu siatkówkę, nerw wzrokowy i korę potyliczną,
2) scharakteryzować przebieg nerwów wzrokowych,
3) opisać drogę wzrokową,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka i czaszki,
- atlas anatomiczny,
- ryciny zmian pola widzenia,
- foliogramy,
- plansze,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Ćwiczenie 7
Posługując się modelem oka wyjaśnij mechanizm powstawania odwarstwienia siatkówki
w przebiegu cukrzycy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu ciało szkliste i siatkówkę,
2) opisać nowotwórstwo naczyń,
3) określić przyczynę wylewów krwi do ciała szklistego,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka,
- atlas chorób oczu,
- ryciny,
- foliogramy,
- literatura,
- komputer i rzutnik multimedialny.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić najczęstsze choroby powiek? o o
2) omówić przyczyny niedostatecznego i nadmiernego wydzielania łez? o o
3) rozróżnić objawy bakteryjnego i wirusowego zapalenia rogówki? o o
4) zróżnicować objawy zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony o o
naczyniowej?
5) omówić choroby siatkówki pochodzenia naczyniowego? o o
6) wymienić rodzaje odwarstwienia siatkówki? o o
7) rozróżnić zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego od o o
pozagałkowego?
8) wyjaśnić cel chirurgicznego leczenia zaćmy? o o
9) określić czynniki ryzyka wystąpienia jaskry? o o
10) wymienić rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, które mogą o o
uszkadzać tkanki oka?
11) opisać zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego? o o
12) wyjaśnić przyczynę retinopatii cukrzycowej? o o
13) wymienić zmiany w narządzeni wzroku w przebiegu długotrwałej o o
cukrzycy?
14) wyjaśnić mechanizm powstania zastoinowego obrzęku tarczy nerwu o o
wzrokowego?
15) opisać zmiany w polu widzenia przy uszkodzeniach drogi o o
wzrokowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.4. Ergonomia i higiena narzÄ…du wzroku
4.4.1. Materiał nauczania
Zasady higieny narządu wzroku łączą się ściśle z zasadami higieny ogólnej. Dla
zachowania zdrowia i dobrego funkcjonowania organizmu w tym i oczu wskazane
jest racjonalne odżywianie, odpowiednia ilość snu i przebywanie na świeżym powietrzu.
Ruch powoduje lepsze krążenie, co za tym idzie lepsze dotlenienie tkanek, poprawia
kondycjÄ™, powoduje rozluz
nienie mięśni.
Rodzaj uprawianego sportu powinien być jednak uzależniony od występującej wady
refrakcji, np. osoby z wysoką krótkowzrocznością nie powinny uprawiać sportów siłowych.
Higiena narządu wzroku ma za zadanie eliminowanie i unikanie warunków wpływających
na pogorszenie widzenia i zmęczenie oczu przy pracy.
Czynniki wpływające na pracę narządu wzroku to:
- oświetlenie miejsca pracy,
- kolorystyka,
- pozycja ciała przy pracy,
- odległość obserwowanych przedmiotów.
Właściwe oświetlenie miejsca pracy sprzyja prawidłowemu odbieraniu informacji
wzrokowych, przez co umożliwia lepszą wydajność pracy, zmniejsza wypadkowość,
przeciwdziała uczuciu zmęczenia wzrokowego i ogólnego, a także ma znaczenie
w estetycznym odczuwaniu warunków miejsca pracy, co pośrednio wpływa na stosunki
międzyludzkie.
Oświetlenie powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy.
Oświetlenie dzienne jest najbardziej fizjologicznym oświetleniem miejsca pracy, tym
bardziej, że stosowanie go pozwala na utrzymanie kontaktu ze środowiskiem naturalnym.
Pozwala na wypoczynek wzroku przy patrzeniu w dal, wiąże sztuczne środowisko miejsca
pracy ze środowiskiem naturalnym.
Przy oświetleniu dziennym należy uwzględnić różne czynniki:
1. Rodzaj okien
Wysokie okna są bardziej właściwe niż szerokie, gdyż światło dociera dalej w głąb
pomieszczenia.
2. Stosunek powierzchni okna do powierzchni podłogi powinno wynosić co najmniej 1:5.
3. Parapet okna powinien znajdować się na wysokości stanowiska pracy, gdyż przy niższych
mogą występować olśnienia.
4. Odległość stanowiska pracy od okna nie może być większa niż podwójna wysokość okna.
Jednak nie zawsze jest możliwe stosowanie oświetlenia dziennego. Oświetlenie to jest
różne w różnych okresach dnia i pór roku, co stwarza konieczność zastosowania oświetlenia
mieszanego lub stałego oświetlenia sztucznego.
Tolerancja oświetlenia sztucznego przez narząd wzroku jest znacznie mniejsza
od tolerancji światła naturalnego. Do oświetlenia sztucznego należą oświetlenia żarowe
i wyładowcze.
Oświetlenie żarowe daje jasnożółtą barwę światła, zmienia jednak nieco barwę
przedmiotów. Najlepsze jest oświetlenie pośrednie osiągane przez skierowanie promieni
świetlnych na sufit, gdyż odbite promienie dają łagodne, rozproszone i równomierne
oświetlenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Oświetlenie lampami wyładowczymi ma szereg niekorzystnych wpływów na ostrość
wzroku, czas adaptacji i na aktywność bioelektryczną siatkówki. Powoduje ono powstawanie
zjawiska stroboskopowego tzn. wrażenia ruchu nierzeczywistego. Powinno być umieszczone
w górze, osłonięte kloszem tak by dawało światło rozproszone. Zaletą tego oświetlenia jest to,
że jest zbliżone do światła dziennego.
Kolorystyka miejsca pracy powinna być podobna do spotykanej w przyrodzie, gdyż
narząd wzroku funkcjonuje w takich warunkach najsprawniej. Jasność pomieszczeń można
zwiększyć przez odpowiednie pomalowanie ścian i sufitu. Przy urządzaniu miejsca pracy
należy unikać sprzętów silnie błyszczących.
Pozycja ciała powinna być wyrabiana od dzieciństwa. Odległość obserwowanych
przedmiotów zależy od wieku, gdyż dziecko może widzieć ostro z odległości np. 7 cm,
a po 60 roku życia punkt bliży znajduje się już w odległości 1 3 m (akomodacja).
Profilaktyka zdrowia oczu powinna dotyczyć każdego okresu życia człowieka.
W okresie ciąży należy zwrócić uwagę, aby matka nie chorowała na choroby zakaz
ne
lub brała silnie działające leki, gdyż powodują one powstawanie wad wrodzonych.
W wieku szkolnym narząd wzroku jest mocno obciążony, dlatego dziecko przed
rozpoczęciem nauki w szkole powinno być zbadane przez lekarza okulistę. Należy w tym
okresie zwracać uwagę na warunki pracy wzrokowej (oświetlenie, pozycja przy pracy,
odległość obserwowanych przedmiotów). Rodzice powinni dopilnować noszenia okularów,
gdyż dzięki korekcji okularowej dziecku stwarza się warunki podobne do tych, jakie mają
dzieci zdrowe.
Dzieci krótkowzroczne powinny pracować w dobrym oświetleniu i nie uprawiać sportów
siłowych. Dzieci z wysoką krótkowzrocznością powinny być zwolnione z zajęć wychowania
fizycznego. Dzieci z nadwzrocznością powinny nosić okulary na stałe, gdyż zmniejszają
wysiłek akomodacyjny podczas pracy z bliska. Należy zwracać uwagę, aby okulary były
dobrze dopasowane i czyste, gdyż wtedy spełniają swą rolę.
W wieku starczym konieczne są dobre warunki do pracy wzrokowej, aby uniknąć
znużenia i zmęczenia oczu. U ludzi starszych występują opóz
nienia adaptacji do ciemności.
Badania oczu pracowników stanowią część ogólnego programu higieny i bezpieczeństwa
pracy. Celem tych badań jest kierowanie ich do takich zajęć, które umożliwia stan wzroku.
Badania pracowników dzielą się na trzy grupy:
1. Wstępne
Badania wstępne są to badania narządu wzroku poprzedzające zatrudnienie pracowników
i mające na celu kierowanie ich do zajęć odpowiadających aktualnemu stanowiskowi
i sprawności wzrokowej.
2. Okresowe
Badania okresowe mają za zadanie wczesne wykrywanie powstałych (od czasu badania
wstępnego) wad wzroku lub chorób oczu mogących zagrażać bezpieczeństwu i higienie
narzÄ…du wzroku.
3. PrzeglÄ…dowe
Badania przeglądowe są wykonywane tam, gdzie nie wykonano badań wstępnych. Mają
one znaczenie na stanowiskach pracy, gdzie wykonuje siÄ™ prace precyzyjne lub gdzie
praca połączona jest z niebezpieczeństwem grożącym narządowi wzroku.
Ergonomia jest to dyscyplina nauki zajmujÄ…ca siÄ™ zasadami i metodami dostosowania
urządzeń technicznych i narzędzi pracy do cech fizycznych i psychicznych człowieka zgodnie
z wymaganiami fizjologii i psychologii pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Przykładowo omawiane są w tym poradniku minimalne wymagania ergonomiczne pracy
wzrokowej na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Wyposażenie
stanowiska pracy nie powinno powodować nadmiernego obciążenia wzroku.
Monitor ekranowy powinien mieć:
- znaki na ekranie wyraz
ne i czytelne,
- obraz powinien być stabilny, bez tętnienia,
- jaskrawość i kontrast znaków na ekranie powinien być łatwo regulowany w zależności
od warunków oświetlenia,
- regulacje ustawienia monitora powinna umożliwiać pochylenie ekranu i obrót wokół
własnej osi,
- ekran powinien być pokryty warstwą odbiciową,
- ustawienie ekranu monitora powinno ograniczać olśnienie i odbicie światła.
Klawiatura powinna być matowa, a znaki kontrastowe i czytelne. Powierzchnia blatu
stołu powinna być jasna, matowa.
Jeżeli istnieje konieczność pracy z dokumentami, to ich odległość od oka powinna być
taka sama jak odległość oka od monitora. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora
powinna wynosić 40 70 cm. Poziom natężenia oświetlenia zgodny z normami. Należy
ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, ścian lub jasnych płaszczyzn
pomieszczenia oraz olśnienia odbiciowego od ekranu monitora.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonuje się badania wstępne, a w jakim okresowe?
2. Co to jest ergonomia?
3. Jakimi cechami powinien charakteryzować się monitor ekranowy?
4. Jakie jest najkorzystniejsze oświetlenie miejsca pracy?
5. Jakie czynniki mają wpływ na pracę narządu wzroku?
6. Jaki jest cel badań dzieci?
7. Czy w wieku starczym powinno się kontrolować narząd wzroku i dlaczego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj terminy badań profilaktycznych swoich sąsiadów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się ze strukturą wiekową sąsiadów,
3) przygotować plan koniecznych badań dla każdej grupy wiekowej,
4) opracować kalendarz badań,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
6) dokonać korekty i uzupełnienia planu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Wyposażenie stanowiska pracy:
- spis sąsiadów,
- literatura dotycząca badań profilaktycznych,
- ankieta,
- papier.
Ćwiczenie 2
Zorganizuj badania przeglądowe ostrości wzroku uczniów swojej klasy za pomocą tablic
Snellena.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się z literaturą dotyczącą badania ostrości wzroku,
3) przygotować plan badania,
4) wykonać badania ostrości wzroku przy użyciu tablic Snellena,
5) opracować wyniki badania,
6) opracować wskazówki dla osób z obniżoną ostrością wzroku,
7) dokonać korekty i uzupełnienia planu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice Snellena,
- notes.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić cel badań wstępnych, okresowych, przeglądowych? o o
2) omówić warunki pracy przy monitorze? o o
3) omówić czynniki wpływające na pracę narządu wzroku? o o
4) wyjaśnić cel badania dzieci w wieku szkolnym? o o
5) wyjaśnić cel badań okresowych ludzi starszych? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Gruczoł łzowy znajduje się
a) w dolnoskroniowej części oczodołu.
b) w bocznej części oczodołu.
c) w przyśrodkowej ścianie oczodołu.
d) górnoskroniowej części oczodołu.
2. Komora przednia znajduje się pomiędzy
a) rogówką, a tęczówką.
b) twardówką, a tęczówką.
c) soczewką i ciałem szklistym.
d) tęczówką, a soczewką.
3. Neuronami siatkówki nie są
a) komórki dwubiegunowe.
b) komórki zwojowe.
c) czopki i pręciki.
d) komórki wypełnione barwnikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4. Cecha rogówki, która nie warunkuje prawidłowej funkcji optycznej to
a) gładkość.
b) lśnienie.
c) grubość.
d) przez
roczystość.
5. Szerokość z
renicy zależy od
a) komórek barwnikowych tęczówki.
b) naczyń tęczówki.
c) mięśni tęczówki.
d) nabłonka barwnikowego tęczówki.
6. Ciało rzęskowe bierze udział w
a) konwergencji.
b) akomodacji.
c) stereoskopii.
d) adaptacji.
7. Nerw wzrokowy utworzony jest z wypustek komórek
a) dwubiegunowych.
b) zwojowych.
c) czopków i pręcików.
d) komórek nabłonka barwnikowego.
8. Siła refrakcji soczewki wynosi
a) + 19 Dsph.
b) + 43 Dsph.
c) + 61 Dsph.
d) + 33 Dsph.
9. Aby orientacyjnie zbadać adaptację chorego do ciemności należy
a) oświetlić jego oczy.
b) zakryć oczy dłonią.
c) obserwować zachowanie w ciemnym pokoju.
d) założyć na oczy okulary z filtrem.
10. Przyczyną trudności szkolnych może być
a) zaburzenia konwergencji.
b) osłabienie akomodacji.
c) zaburzenia adaptacji.
d) zmiany w ustawieniu powiek.
11. Głównym bodz
cem dla konwergencji jest
a) akomodacja.
b) adaptacja.
c) fiksacja.
d) achromatopsja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
12. Jęczmień jest to
a) ostre zapalenie mieszków włosowych.
b) przewlekłe gronkowcowe zapalenie gruczołu tarczkowego.
c) bakteryjne zapalenie kanalika Å‚zowego.
d) zakażenie spojówki gałkowej.
13. Jeżeli pacjent widzi  mroczki przed okiem to świadczy o
a) zaćmie.
b) jaskrze.
c) starzeniu się ciała szklistego.
d) zapaleniu rogówki.
14. Operacja zaćmy polega na
a) usunięciu zmętniałej soczewki.
b) stworzeniu drogi odpływu płynu komorowego.
c) wytworzeniu jałowego zrostu tkanek.
d) wycięciu tęczówki.
15. Tarcza zastoinowa jest wynikiem
a) zwiększonego ciśnienia wewnątrzgałkowego.
b) zmniejszonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
c) procesu demielinizacji.
d) zapalenia pozagałkowego nerwu wzrokowego.
16. Silny ból głowy i oka, pogorszenie widzenia, tęczowe koła wokół z
ródeł światła, nudności
i wymioty, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe to typowe objawy
a) ostrego zapalenia tęczówki.
b) erozji rogówki.
c) ostrego ataku jaskry.
d) wrzodu rogówki.
17. Do objawów ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego nie należy
a) pogorszenie ostrości wzroku.
b) wysięk w komorze przedniej oka.
c) szeroka z
renica.
d) wÄ…ska z
renica.
18. W przebiegu nadciśnienia tętniczego zmiany dotyczą
a) soczewki.
b) rogówki.
c) naczyń siatkówki.
d) ciała szklistego.
19. W przebiegu cukrzycy może dojść do
a) zmętnienia rogówki.
b) proliferacyjnego odwarstwienia siatkówki.
c) zapalenia twardówki.
d) zmian w powiekach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
20. ChorobÄ… zakaz
nÄ… jest
a) zapalenie woreczka Å‚zowego.
b) ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego.
c) nagminne wirusowe zapalenie spojówek i rogówek.
d) zapalenie nerwu wzrokowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
6. LITERATURA
1. Adler F.H.: Fizjologia oka. PZWL, Warszawa 1968
2. Altenberger S.: podręcznik okulistyki. PZWL, Warszawa 1975
3. Czerwińska W.: Okulistyka przemysłowa. PZWL, 1982
4. Kański J.J.: Okulistyka kliniczna. Ubran & Partner, Wrocław 1997
5. Kański J.J.: Mc Allister J.A., Salmon J.F.: Jaskra. Urban & Partner, Wrocław 1998
6. Krzystkowa K., Kubanko-Zielińska A., Pająk J., Nowak-Bryg H.: Rozpoznawanie
i leczenie choroby zezowej. PZWL, Warszawa 1977
7. Litwin B., Bryg H. (red.): Wybrane zagadnienia okulistyczne. Zamkom 2005
8. Niżankowska M.H.: Jaskra. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2001
9. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. Volumed, Wrocław 1992
10. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna. PZWL, Warszawa 1977
11. Pojda S. (red.): Okulistyka w kropelce. Dział Wydawnictw SAM, Katowice 2002
12. Internet
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Wiesław Braciak
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
322[16].Z4.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
___________________________________________________________________________
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. med. Dorota Pałenga-Pydyn
dr n. med. Marian Rojek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Elżbieta Jarosz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z4.01,
 Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka , zawartego w programie nauczania
dla zawodu technik optyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Anatomia narzÄ…du wzroku 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Fizjologia narządu wzroku, oko miarowe i niemiarowe, rozwój widzenia
obuocznego, zez 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.2.3. Ćwiczenia 33
4.2.4. Sprawdzian postępów 35
4.3. Choroby narzÄ…du wzroku, urazy, leki stosowane w okulistyce 37
4.3.1. Materiał nauczania 37
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.3.3. Ćwiczenia 51
4.3.4. Sprawdzian postępów 54
4.4. Ergonomia i higiena narzÄ…du wzroku 55
4.4.1. Materiał nauczania 55
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 57
4.4.3. Ćwiczenia 57
4.4.4. Sprawdzian postępów 58
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 64
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy z zakresu budowy narządu wzroku
oraz przyczynach, objawach i leczeniu najczęściej występujących chorób oczu.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć już
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,
 materiał nauczania niezbędny do opanowania treści jednostki modułowej,
 zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić czy opanowałeś już określane treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań testowych sprawdzających poziom
opanowania materiału całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
322[16].Z4
Optyka okulistyczna
322[16].Z4.01
Diagnozowanie chorób
oczu, ich leczenie
i profilaktyka
322[16].Z4.02
Diagnozowanie
i korygowanie wad
refrakcji
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 interpretować prawa optyki geometrycznej i fizycznej,
 stosować terminologię dotyczącą zjawisk optycznych,
 rozróżniać elementy optyczne i ich układy,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 obsługiwać komputer,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- wyjaśnić budowę narządu wzroku,
- wyjaśnić fizjologiczny rozwój widzenia,
- rozróżnić stopnie widzenia obuocznego,
- rozróżnić wady widzenia barwnego,
- rozróżnić zeza towarzyszącego, ukrytego, porażennego,
- wyjaśnić pojęcia: adaptacja, refrakcja, akomodacja, konwergencja,
- scharakteryzować choroby aparatu ochronnego oka,
- rozróżnić choroby przedniego odcinka gałki ocznej,
- wyjaśnić objawy chorób ciała szklistego, siatkówki i nerwu wzrokowego,
- rozróżnić objawy jaskry,
- rozpoznać urazy gałki ocznej i oczodołu,
- rozpoznać oko miarowe i niemiarowe (krótkowzroczne, nadwzrocznej, niezborne),
- określić przyczynę starczowzroczności,
- scharakteryzować zaburzenia czynności narządu wzroku w uszkodzeniach ośrodkowego
układu nerwowego,
- rozróżnić wybrane objawy oczne w schorzeniach układowych,
- rozróżnić leki stosowane miejscowo do oka,
- wyjaśnić cel masowych badań wstępnych, okresowych i przeglądowych,
- określić działania propagujące prawidłowe warunki pracy wzrokowej,
- uzasadnić konieczność badań okulistycznych w przypadku pojawienia się niepokojących
objawów ze strony narządu wzroku,
- rozpoznać czynniki zewnętrzne wpływające niekorzystnie na pracę narządu wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Anatomia narzÄ…du wzroku
4.1.1. Materiał nauczania
Budowa oczodołu
Oczodół ma kształt czworobocznej piramidy, której podstawą jest wejście do oczodołu,
natomiast wierzchołek to otwór wzrokowy prowadzący do kanału wzrokowego. Osie
oczodołów skierowane są ku tyłowi i do środka tworząc kąt ostry.
Ściany oczodołu:
- górna, w której znajduje się dół gruczołu łzowego oraz dołek bloczkowy,
- przyśrodkowa z dołem woreczka łzowego ograniczonym grzebieniem łzowym przednim
i tylnym,
- dolna z kanałem podoczodołowym,
- boczna.
Wejście do oczodołu jest czworobokiem otoczonym przez przegrodę oczodołową, na
której leży mięsień okrężny oka.
W obrębie oczodołu wyróżniamy następujące najważniejsze otwory:
1. Kanał wzrokowy zawierający nerw wzrokowy i tętnicę oczną.
2. Szczelinę oczodołową górną, która łączy z dołem środkowym czaszki.
PrzechodzÄ… tutaj nerwy czaszkowe III (nerw okoruchowy), IV (nerw bloczkowy), VI
(nerw odwodzący), pierwsza gałąz
nerwu V (nerw trójdzielny), żyła oczna górna.
3. Szczelinę oczodołową dolną prowadzącą do dołu skrzydłowo-podniebiennego
i podskroniowego, która jest częściowo wypełniona mięśniem oczodołowym
PrzechodzÄ… przez niÄ…:
 nerw jarzmowy,
 nerw podoczodołowy,
 tętnica i żyła podoczodołowa.
Oczodół jest wyścielony okostną, która przechodzi w oponę twardą mózgu.
Zawartość oczodołu:
1. Gałka oczna z nerwem wzrokowym.
2. Mięśnie wewnątrzgałkowe, mięsień dz
wigacz powieki górnej, mięsień oczodołowy.
3. Zwój rzęskowy, nerw i naczynia zaopatrujące gałkę oczną.
4. Tkanka tłuszczowa oczodołu.
5. Powięzie oczodołu (okostna oczodołu, przegroda oczodołowa, powięzie mięśniowe,
pochewka gałki ocznej).
6. Gruczoł łzowy.
Unaczynienie oczodołu pochodzi od tętnicy ocznej, krew odpływa przez żyłę oczną górną
i dolnÄ….
Unerwienie czuciowe pochodzi od nerwu trójdzielnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Powieki
Tworzą one z przegrodą oczodołową ochronę gałki ocznej z przodu. Górną granicą
powieki jest brew, granica dolna odpowiada dolnej krawędzi oczodołu. W wolnym brzegu
wyróżniamy krawędz
zewnętrzną z rzęsami i ostro zakończoną krawędz
tylnÄ…. W przestrzeni
międzykrawędziowej mają ujście łojowe gruczoły tarczkowe  Meiboma. Obszar między
brzegami wolnymi to szpara powiekowa. Końce szpary powiekowej tworzą kąty: boczny,
który jest ostry i przyśrodkowy zaokrąglony.
Idąc od zewnątrz wyróżniamy następujące warstwy powiek:
1. Skóra z warstwą podskórną  znajduje się w niej śladowa ilość tkanki tłuszczowej dlatego
łatwo odwadnia się i obrzęka.
2. Mięsień okrężny oka, w którym wyróżniamy część powiekową, oczodołową i łzową.
Zamyka ona powiekę, uciska gruczoły tarczkowe oraz ułatwia zasysanie łez z worka
spojówkowego i opróżnianie woreczka łzowego.
Antagonistycznie działa dz
wigacz powieki górnej oraz mięśnie tarczkowe.
3. Tarczka górna i dolna łączy się z przegrodą oczodołową  zbudowana jest ze zbitej tkanki
łącznej. W tarczce znajdują się gruczoły łojowe (gruczoły tarczkowe  Meiboma).
4. Spojówka  najbardziej wewnętrzna warstwa powieki.
Rys. 1. Przekrój poprzeczny powieki [4, s. 2]
Funkcje powiek:
1. Ochrona przed czynnikami szkodliwymi.
2. Mruganie zapewnia równomierne zwilżenie rogówki i spojówki.
3. Zwężenie powiek chroni przed olśnieniem.
4. Zamykanie powiek powoduje przesunięcie łez.
5. Wydzielina gruczołów tarczkowych powoduje natłuszczenie i uszczelnienie szpary
powiekowej podczas snu.
Spojówka
Spojówka zbudowana jest z nabłonka i tkanki podnabłonkowej.
Rozróżniamy spojówkę powiekową ściśle zrośnięta z tarczką i gałkową, wyściełająca
przedni odcinek twardówki aż do rąbka oraz spojówkę sklepień (załamków) górnego
i dolnego. Całość tworzy worek spojówkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Narząd łzowy składa się z części wydzielniczej i odprowadzającej
Część wydzielnicza:
- gruczoł łzowy umiejscowiony w górno-bocznej okolicy oczodołu  wyróżniamy w nim
część oczodołową i powiekową; około 10 12 przewodów odprowadzających uchodzi
w górno-bocznej części załamka górnego spojówki,
- gruczoły łzowe dodatkowe  występują w sklepieniu górnym i dolnym,
- gruczoły śluzowe (komórki kubkowe) w nabłonku spojówki poniżej górnego brzegu
tarczki i wokół rąbka rogówki,
- gruczoły tłuszczowe  to gruczoły tarczkowe Meiboma i gruczoły łojowe przyrzęsowe
Zeissa.
Część odprowadzająca:
A
zy spływają między przednią powierzchnią gałki, a brzegiem powiek do jeziorka
łzowego w kącie przyśrodkowym. Następnie zasysane są przez punkty łzowe znajdujące
się na brodawkach łzowych do kanalików łzowych w których wyróżniamy część pionową
(2 mm) i część pozioma (7 8 mm). Uchodzą one do woreczka łzowego. Woreczek łzowy leży
na przyśrodkowej ścianie oczodołu. Ku dołowi przechodzi w przewód nosowo-łzowy, który
uchodzi poniżej małżowiny nosowej dolnej.
A
zy odpływają dzięki tzw. ssącej pompie łzowej związanej z ruchami powiek.
Rys. 2. Anatomia dróg odprowadzających łzy [4, s. 60]
Wydzielanie Å‚ez
Rozróżniamy podstawowe i odruchowe wydzielanie łez. W czasie snu wydzielanie łez
ustaje.
Skład łez:
- woda,
- chlorek sodu,
- białko,
- kwas asokrbionowy,
- cukier.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Åšrednie wydzielanie Å‚ez wynosi 0,9 2,2 µl/min.
Nabłonek rogówki jest pokryty stabilną warstwą łez tzw. filmem łzowym złożonym
z trzech warstw:
- najbardziej zewnętrznej  cienkiej warstwy lipidowej, która chroni przed nadmiernym
parowaniem i przelewaniem się łez poza krawędzie powiek,
- środkowej (stanowiąca 90% grubości filmu łzowego)  wodnista ciecz łzowa pochodząca
z gruczołów łzowych,
- wewnętrznej warstwy śluzowej  umożliwia przyleganie łez do rogówki.
Grubość filmu Å‚zowego wynosi 6 10 µm.
Rys. 3. Przekrój filmu łzowego [opracowanie własne]
Gałka oczna
Gałka oczna ma kształt zbliżony do kuli o promieniu około 11 12 mm, w osi przednio-
tylnej jej długość wynosi ok. 24 mm, objętość ok. 7 cm3, a masa gałki stanowi 7 8 g.
Punktami orientacyjnymi w gałce ocznej są:
- biegun przedni na szczycie rogówki,
- biegun tylny w środku tylnej części twardówki,
- oś gałki  łączy oba bieguny (pokrywa się z osią optyczną),
- południki  linie opasujące gałkę i przechodzące przez bieguny,
- równiki i równoleżniki  linie pasujące gałkę koncentryczne równolegle do rąbka
rogówki,
- oś optyczna gałki  łącząca środki krzywizn powierzchni łamiących oka,
- oś widzenia łącząca  punkt, na który kierujemy wzrok środkiem plamki żółtej.
Oś widzenia krzyżuje się z osią optyczną w punkcie węzłowym położonym około 7,3 mm za
rogówką.
Budowa gałki ocznej:
W gałce ocznej wyróżniamy zawartość gałki oraz ścianę utworzoną z trzech błon
1. Zewnętrznej  nieprzezroczystej twardówki i w części przedniej przez
roczystej rogówki.
2. Środkowej, którą stanowi błona naczyniowa  składająca się z tęczówki, naczyniówki
właściwej i ciała rzęskowego.
3. Wewnętrznej nerwowej czyli siatkówki.
Zawartość gałki ocznej stanowi: ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
W gałce ocznej wyróżnia się trzy komory:
1. Komora przednia gałki ocznej między tylną powierzchnią rogówki i twardówki,
a tęczówką i fragmentem soczewki znajdującym się w z
renicy. Głębokość kory przedniej
wynosi 3 3,5 mm.
2. Komora tylna gałki ocznej jest od przodu ograniczona tylną powierzchnią tęczówki,
przyśrodkowo soczewką, bocznie ciałem rzęskowym, od tyłu ciałem szklistym. Komora
tylna Å‚Ä…czy siÄ™ z komorÄ… przedniÄ… poprzez z
renicę. Obie komory wypełnione są cieczą
wodnistÄ….
3. Komora szklista gałki ocznej jest największa  wypełnia ją ciało szkliste.
Rys. 4. Przekrój gałki ocznej [12]
Rogówka
Rogówka stanowi przednią zewnętrzną część powłoki gałki ocznej. Zajmuje 1/5
powierzchni gałki ocznej, posiada średnicę poziomą 11 12 mm, pionową o około 1 mm
mniejszą. Promień krzywizny wynosi przeciętnie 7,8 mm, grubość na obwodzie 1 mm,
pośrodku około 0,5 0,6 mm. Jest tkanką przez
roczystÄ…, beznaczyniowÄ… stanowiÄ…cÄ… z filmem
łzowym pierwszy ośrodek skupiający promienie świetlne.
Całkowita wartość refrakcji rogówki wynosi +43 Dsph, co stanowi ok. 70% całkowitej
siły załamywania oka miarowego. Cechy fizjologiczne warunkujące prawidłową funkcję
optyczną to: gładkość, lśnienie, przez
roczystość i przepuszczalność rogówki.
Rogówka składa się z pięciu warstw:
1. Nabłonek rogówki
Wymiana komórek nabłonka odbywa się mniej więcej co tydzień. Małe ubytki
uzupełniają się w ciągu kilku godzin do kilku dni.
2. Blaszka graniczna przednia Bowmana
Stanowi zagęszczenie istoty właściwej rogówki, jest odporna na urazy, nie odtwarza
siÄ™ po zniszczeniu.
3. Istota właściwa rogówki stanowiąca 90% jej grubości
Oznacza się regularną strukturą włókien kolagenowych. Włókna te ułożone są w cienkie
warstewki o gruboÅ›ci 1,5 2,5 µm. Warstewek takich w miąższu rogówki jest ok. 200.
TworzÄ… one strukturÄ™ kraty o charakterze siatki dyfrakcyjnej, zapobiegajÄ…cej rozproszeniu
światła. Między nimi znajdują się mukopolisacharydy oraz nieliczne komórki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4. Blaszka graniczna tylna Descemeta
Jest twardą elastyczną strukturą zbudowaną z przeplatających się między sobą włókien
tropokolagenu o gruboÅ›ci ok. 10 12 µm. Stanowi dużą barierÄ™ do przechodzenia
procesów chorobowych i osłonę przed urazami.
5. Śródbłonek rogówki
Jest pojedynczą warstwą nie regenerujących się komórek wielobocznych ściśle do siebie
przylegających (około 3 5 tys./mm2). Z wiekiem w niektórych chorobach oraz po
zabiegach operacyjnych ich liczba maleje. Ubytki są wyrównywane przez powiększanie
się i rozsuwanie komórek.
Brak szczelności śródbłonka powoduje przenikanie cieczy wodnistej do miąższu, a tym
samym obrzęk i zmniejszenie przezierności.
Rys. 5. Budowa histologiczna rogówki [4, s. 100]
Zadaniem rogówki jest załamywanie promieni świetlnych. Stanowi ona główną część
układu optycznego oka. Oś widzenia przechodzi przez szczyt rogówki. Drugim zadaniem jest
ochrona wewnętrznej części oka. Dzięki dużej ilości zakończeń nerwów czuciowych
obecność np. jakiegoś ciała drażniącego wywołuje uczucie bólu i odruch obronny w postaci
Å‚zawienia.
Rogówka nie posiada własnych naczyń krwionośnych. Odżywiana jest z przybrzeżnego
pierścienia naczyniowego spojówki i twardówki, a także przez łzy i powietrze, a od tyłu przez
ciecz wodnistÄ….
Rogówka jest najwrażliwszą na bodz
ce częścią ludzkiego ciała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Twardówka
Twardówka spełnia zadania ochronne i nadaje kształt gałce ocznej, jest wrażliwa na ból.
Twardówka jest nieprzez
roczystą częścią błony włóknistej, jej grubość wynosi od 0,3
do 1,5 mm. W jej części tylnej znajduje się kanał przez który przechodzą wypustki komórek
zwojowych tworzących nerw wzrokowy. Miejsce przejścia rogówki w twardówkę nosi nazwę
rąbka rogówki. Znajduje się w nim zatoka żylna twardówki tzw. kanał Schlemma.
Do twardówki w odległości 5,5 7 mm od rąbka rogówki przyczepiają się mięśnie proste
oka, a poza równikiem mięśnie skośne.
Twardówka zbudowana jest z:
- blaszki nadtwardówkowej,
- istoty właściwej,
- blaszki brunatnej twardówki.
Błona naczyniowa gałki ocznej
Błona naczyniowa gałki ocznej składa się z:
- tęczówki,
- ciała rzęskowego,
- naczyniówki.
Rys. 6. Schemat budowy tęczówki: 1) przednia powierzchnia tęczówki, 2) brzeg z
reniczny, 3) zrąb tęczówki,
4) koło tętnicze mniejsze, 5) koło tętnicze większe, 6) przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego (przestrzenie
Fontany) [9, s. 139]
Tęczówka jest częścią błony naczyniowej najbardziej wysuniętą ku przodowi i rozpiętą
w płaszczyz
nie czołowej. Pośrodku tęczówki znajduje się z
renica będąca otworem o zmiennej
średnicy w zależności od natężenia oświetlenia, od odległości w jakiej położony jest oglądany
przedmiot, a także od bodz
ców pochodzących z ośrodkowego układu nerwowego. y
renica
u ludzi młodych jest szersza, a z wiekiem zwęża się. Tęczówka oglądana przez rogówkę
wygląda jak barwne koło o różnych odcieniach, w których występują fałdy i zagłębienia,
a jej zabarwienie zależy od ilości barwnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
W tęczówce wyróżnia się część z
reniczną i część rzęskową.
Tęczówka składa się z warstwy przedniej:
- zrębu tęczówki, który zawiera głównie naczynia pochodzące z koła tętniczego większego
tęczówki i koła tętniczego mniejszego i naczyń je łączących
W zrębie znajdują się też nerwy, komórki barwnikowe (chromatofory), makrofagi, a także
mięśnie gładkie: zwieracz i rozwieracz z
renicy. Mięsień zwieracz z
renicy znajduje siÄ™
w tylnej części zrębu, jego włókna ułożone są okrężnie wokół z
renicy, a grubość wynosi
ok. 1 mm. Unerwiony jest współczulnie. Mięsień rozwieracz składa się z cienkiej warstwy
promieniście ułożonych komórek mięśniowych, unerwionych współczulnie.
- nabłonek barwnikowy tęczówki pokrywa tylną powierzchnię tęczówki, składa
się z dwóch warstw, zawierających dużą ilość barwnika. Warstwa przednia jest
przedłużeniem nabłonka barwinikowego siatkówki, tylna jest przedłużeniem siatkówki.
Podstawowa funkcja tęczówki to regulacja ilości promieni świetlnych wpadających
do wnętrza gałki ocznej, zapobieganie aberacji sferycznej i chromatycznej.
Ciało rzęskowe
Leży pod twardówką w jej przednim odcinku pomiędzy nasadą tęczówki, a rąbkiem
zębatym (będącym granicą pomiędzy ślepą, a odbierającą wrażenia wzrokowe siatkówką).
Z wyglądu przypomina pierścień szerokości 6 8 mm opasujący od wewnątrz gałkę oczną.
W przekroju południkowym ciało rzęskowe ma kształt trójkąta. Składa się z dwóch
części: tylnej ok. 2 mm części płaskiej i przedniej tworzącej jakby koronę z ok. 70 80
wyrostków biegnących południkowo. Ciało rzęskowe pokryte jest nabłonkiem barwnikowym.
Nabłonek ten złożony jest z dwóch warstw komórek. W zagłębieniach i fałdach wyrostków
przyczepiają się włókienka obwódki rzęskowej, biegnące promieniście do równika soczewki.
Na przekroju idąc od zewnątrz wyróżniamy:
- blaszkę nadnaczyniówkową,
- mięsień rzęskowy stanowiący większą część ciała rzęskowego  gładki złożony z włókien
o przebiegu południkowym, okrężnym i promienistym. Mięsień okrężny ciała rzęskowego
poprzez wyrostki rzęskowe odpowiada za zmianę kształtu soczewki (akomodacja). Skurcz
włókien południkowych rozciąga siateczkę beleczkowania w kącie tęczówkowo-
rogówkowym ułatwiając odpływ cieczy wodnistej.
- warstwę naczyniową  splot naczyniowy tworzy podstawę wyrostków rzęskowych,
- nabłonek dwuwarstwowy spoczywający na blaszce podstawnej,
- warstwę graniczną wewnętrzną będącą przedłużeniem błony granicznej siatkówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 7. Schemat budowy ciała rzęskowego: 1) rogówka, 2) błona graniczna tylna (Descemeta), 3) śródbłonek,
4) rąbek rogówki, 5) spojówka, 6) twardówka, 7) zatoka żylna twardówki (kanał Schlemma), 8) siateczka
beleczkowa, 9) zrąb tęczówki, 10) nabłonek barwnikowy tęczówki, 11) nabłonek ciała rzęskowego, 12) mięsień
rzęskowy, 13) włókna południkowe, 14) włókna okrężne, 15) włókna promieniste [9, s. 140]
Ciało rzęskowe ma za zadanie produkcję cieczy wodnistej oraz bierze czynny udział
w akomodacji.
Naczyniówka
Naczyniówka ma strukturę gąbczastą. Składa się z naczyń krwionośnych, nerwów
i komórek barwnikowych.
Idąc od zewnątrz rozróżniamy:
- blaszkę nadnaczyniówkową z dużą ilością włókien elastycznych i komórek
barwnikowych,
- blaszkÄ™ naczyniowÄ…,
- blaszkę naczyń włosowatych, która nie zawiera barwnika,
- blaszkę podstawną, czyli błonę Brucha zawierającą włókna sprężyste, będącą podstawą
nabłonka barwnikowego siatkówki.
Rys. 8. Schemat budowy naczyniówki: 1) naczyniówka, 2) blaszka nadnaczyniówkowa, 3) blaszka naczyniowa,
4) blaszka naczyń włosowatych, 5) blaszka podstawna (błona Brucha), 6) nabłonek barwnikowy siatkówki,
7) twardówka [9, s. 142]
Naczyniówka jest wyłącznym z
ródłem ukrwienia zewnętrznych warstw siatkówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Kąt tęczówkowo-rogówkowy
Kąt ten znajduje się na obwodzie komory przedniej w miejscu zejścia się rogówki,
twardówki i tęczówki. Przez tą strukturę jak przez sito płyn komorowy przesącza
się do zatoki żylnej twardówki (kanał Schlemma) skąd przechodzi do żył wodnych i dalej
do sieci żylnej nadtwardówkowej.
Rys. 9. Schemat budowy kąta przesączania (wg Thiela): 1) porowata ściana kanału Schlemma, 2)
beleczkowanie, 3) przestrzenie międzybeleczkowe (Fontany), 4) więzadło grzebieniaste, 5) drogi odpływu
cieczy wodnistej przez porowatą strukturę tęczówki, 6) żyła wodna, 7) ostroga twardówkowa, 8) tylna ściana
kanału Schlemma, 9) twardówka, 10) rogówka [9, s. 186]
Siatkówka
Jest najważniejszą częścią oka, ponieważ w niej są receptory, dzięki którym widzimy.
Siatkówka jest przez
roczystą, cienką błoną rozciągniętą na naczyniówce oka, mocniej
zespolona z podłożem tylko w okolicy nerwu wzrokowego oraz przy rąbku zębatym.
Przyleganie do podłoża jest uwarunkowane ciśnieniem wywieranym przez ciało szkliste
i wypustki nabłonka barwnikowego wnikające między warstwy czopków i pręcików.
Histologicznie w siatkówce wyróżnia się 10 warstw, idąc od zewnątrz ku środkowi:
1. Warstwę nabłonka barwnikowego.
2. Warstwę pręcików i czopków (nabłonek zmysłowy siatkówki).
3. Warstwę graniczną zewnętrzną przez które przenikają człony komórek zmysłowych.
4. Warstwę jądrzastą zewnętrzną  wewnętrzne części pręcików i czopków z jądrami.
5. Warstwę splotowatą zewnętrzną  w niej łączą się pręciki i czopki z wypustkami komórek
dwubiegunowych.
6. Warstwę jądrzastą wewnętrzną  składa się z komórek dwubiegunowych, poziomych
amakrynowych i glejowych Müllera, które speÅ‚niajÄ… rolÄ™ odżywczÄ… i podporowÄ….
7. Warstwę splotowatą wewnętrzną  połączenie między aksonami komórek
dwubiegunowych i dendrytami komórek zwojowych.
8. Warstwę komórek zwojowych.
9. Warstwę włókien nerwowych utworzona z aksonów komórek zwojowych.
10. Błonę graniczną wewnętrzną  stanowi bezkomórkową strukturę, będąca granicą między
siatkówką, a ciałem szklistym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 10. Schemat budowy siatkówki [9, s. 218]
W siatkówce znajdują się trzy neurony drogi wzrokowej:
I neuron  pręciki i czopki wraz z warstwą splotowatą zewnętrzną
II neuron  komórki dwubiegunowe
III neuron  komórki zwojowe
Najważniejszym miejscem siatkówki o średnicy 5,5 mm jest plamka. Jest to najcieńsza
część siatkówki zbudowana tylko z czopków. Miejsce to jest najlepiej przygotowane
do odbierania bodz
ców wzrokowych, każdy czopek w plamce jest połączony z jedną komórką
dwubiegunową i dalej z jedną komórką zwojową.
Siatkówka obwodowa położona między równikiem i rąbkiem zębatym charakteryzuje
się brakiem czopków, rozrzedzeniem pręcików oraz mniejszą liczbą naczyń siatkówki.
Liczba czopków w siatkówce określana jest na 7 milionów, a pręcików na 130 milionów.
Czopki odpowiedzialne są za widzenie kształtów drobnych przedmiotów oraz ich barwę.
Natomiast pręcikom zawdzięczamy rozróżnianie zarysów przedmiotów w zmniejszonym
oświetleniu. Siatkówka jest obwodową częścią analizatora wzrokowego, w którym zachodzi
przemiana bodz
ca świetlnego w bodziec nerwowy i przesłanie go do korowego ośrodka
wzroku.
Odżywienie siatkówki odbywa się dwiema drogami: przez tętnicę środkową siatkówki
oraz przez naczynia włosowate naczyniówki.
Na siatkówce powstaje obraz odwrócony, ale mózg odwraca ten obraz błyskawicznie
dlatego tego nie zauważamy. W miejscu gdzie jest na dnie oka tarcza nerwu wzrokowego nie
ma fotoreceptorów, wynikiem tego podczas badania pola widzenia jest obszar gdzie znika
bodziec tzw. plama ślepa. W życiu tego nie zauważamy gdyż brak ten jest uzupełniany przez
mózg.
Nerw wzrokowy
Nerw ten jest utworzony przez aksony komórek zwojowych. Włókna te promieniście
zbiegają się ze wszystkich stron siatkówki tworząc na dnie oka tarczę nerwu wzrokowego.
Średnica tarczy nerwu wzrokowego wynosi ok. 1,5 mm i zawiera ok. 1 miliona włókien.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyróżnia się następujące odcinki nerwu wzrokowego:
- wewnątrzgałkowy długość ok. 0,7 mm,
- wewnątrzoczodołowy długość ok. 30 mm o przebiegu esowatym,
- wewnątrz kanału nerwu wzrokowego dlugość ok. 5 mm,
- wewnątrzczaszkowy do skrzyżowania nerwów długość ok. 10 mm.
Nerw wzrokowy w oczodole i kanale wzrokowym jest objęty pochewkami: zewnętrzną,
środkową i wewnętrzną odpowiadających oponom mózgowym.
Pomiędzy nerwem wzrokowym, a oponami znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy.
W odległości ok. 12 mm za gałką do nerwu wzrokowego wchodzi tętnica środkowa
siatkówki, a opuszcza go żyła środkowa siatkówki.
W skrzyżowaniu wzrokowym włókna z nosowych połówek siatkówki krzyżują
się, tworząc z niekrzyżującymi się włóknami skroniowymi pasmo wzrokowe. Biegnie ono
do ciała kolankowatego bocznego, gdzie kończy się trzeci neuron drogi wzrokowej. Wypustki
komórek ciała kolankowatego wnikają do kory wzrokowej potylicznej (17 pole Brodmana).
Reprezentacja korowa plamki zajmuje połowę tego pola. Uszkodzenie siatkówki i drogi
wzrokowej wyraża się ubytkiem pola widzenia.
Nerw wzrokowy prowadzi też włókna do:
- odruchu z
renicznego na światło,
- reakcji akomodacyjno-konwergencyjnej,
- odruchu rozszerzania siÄ™ z
renic.
Soczewka
Soczewka jest dwuwypukłym, przezroczystym, zawieszonym w płaszczyz
nie czołowej na
więzadłach Zinna (obwódka rzęskowa) ciałem. Soczewka jest drugim po rogówce silnie
załamującym elementem układu refrakcyjnego oka. Siła refrakcji wynosi ok. 19 D. Wielkość
i kształt soczewki zmienia się w ciągu życia. Po urodzeniu jest bardziej kulista, gdy u osoby
dorosłej bardziej płaska. W soczewce wyróżniamy jej powierzchnię przednią i bardziej
wypukłą tylną. A
ączą się one na równiku soczewki, ponadto najbardziej wysunięty punkt
soczewki do przodu to biegun przedni, a do tyłu biegun tylny. Oba bieguny łączy oś
soczewki.
Budowa soczewki:
1. Torebka soczewki jest elastyczna i wytrzymała.
2. Nabłonek soczewki znajduje się tylko pod torebką przednią i stanowią go komórki jednej
warstwy. W pobliżu równika ulegają one wydłużeniu przechodząc we włókna soczewki.
Nowe włókna spychają starsze do środka.
3. Kora soczewki składa się z włókien, które stanowią korę i jądro soczewki. Zmiany
we włóknach i jądrze powodują zmianę współczynnika załamania soczewki
oraz zmniejszenie jej sprężystości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 11. Soczewka u dorosłego człowieka: a) biegun przedni, b) biegun tylny, c) równik [10, s. 170]
Soczewka nie posiada naczyń krwionośnych. Jej odżywianie odbywa się za
pośrednictwem cieczy wodnistej i ciała szklistego.
Soczewka pełni przede wszystkim funkcję optyczną, załamuje promienie świetlne,
a dzięki zmianie kształtu pozwala nam wyraz
nie widzieć z różnych odległości.
Ciało szkliste
Stanowi ono 4/5 zawartości gałki ocznej. W budowie wyróżnia się zrąb, który ma postać
delikatnych beleczek kolagenowych ułożonych w siateczkę. W oczkach tej sieci znajduje
się kwas hialuronowy, o różnym stopniu spolimeryzowania, dzięki niemu zawdzięcza on swą
lepką i elastyczną, przypominającą żel konsystencję.
Zawiera ono 99% wody, pozostały 1% to rozpuszczalne białka, elektrolity, glukoza.
Z wiekiem dochodzi do zmian struktury ciała szklistego, w wyniku czego pacjent podaje,
że widzi w polu widzenia  muszki .
Odżywianie ciała szklistego zależy od otaczających tkanek.
Czynność: bierze udział w funkcjach optycznych, spełnia rolę amortyzatora, a także
powoduje przyleganie siatkówki do podłoża.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie ściany tworzą oczodół i co w każdej z nich jest charakterystyczne?
2. Jakie otwory znajdują się w ścianach oczodołu?
3. Co składa się na zawartość oczodołu?
4. Jaka jest budowa powiek?
5. Czy wyjaśnisz mechanizm otwierania i zamykania szpary powiekowej?
6. Co tworzy narzÄ…d Å‚zowy?
7. Czy opiszesz film Å‚zowy?
8. Czy potrafisz opisać odpływ łez z oka?
9. Z ilu części składa się spojówka?
10. Jakie punkty orientacyjne ma gałka oczna?
11. Czy potrafisz opisać komory oka?
12. Jaka jest siła łamiąca rogówki?
13. Jaką rolę odgrywa śródbłonek rogówki?
14. Z czego składa się twardówka?
15. Jakie zadania spełnia twardówka?
16. Co to jest z
renica?
17. Jakie części wyróżniasz w ciele rzęskowym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
18. Jaki jest udział ciała rzęskowego w akomodacji?
19. Czym uzależnione jest przyleganie siatkówki do podłoża?
20. W którym miejscu siatkówki znajdują się tylko czopki?
21. Jakie neurony drogi wzrokowej znajdują się w siatkówce?
22. Z jakich odcinków składa się nerw wzrokowy?
23. Jaka jest budowa soczewki?
24. Jaką rolę pełni soczewka?
25. Z jakich elementów składa się ciało szkliste?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelem czaszki i atlasem anatomicznym dokonaj analizy budowy
oczodołu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu wejście i szczyt oczodołu,
2) nazwać i opisać cztery ściany oczodołu,
3) pokazać otwory w oczodole,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oczodołu, czaszki i atlasem,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model czaszki i oczodołu,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy,
- plansze.
Ćwiczenie 2
Posługując się modelem oka i atlasem anatomicznym dokonaj analizy budowy ciała
rzęskowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu ciało rzęskowe,
2) rozróżnić część płaską i pofałdowaną ciała rzęskowego,
3) znalez
ć więzadła Zinna,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oka,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model anatomiczny oka,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy, plansze,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 3
Posługując się modelem oka i atlasem anatomicznym dokonaj analizy położenia i roli
komór oka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu komorę przednią i tylną oka oraz komorę ciała szklistego,
2) omówić ściany otaczające ww. komory,
3) scharakteryzować zawartość komór,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oka,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy,
- plansze.
Ćwiczenie 4
Dokonaj analizy narządu łzowego i narysuj schemat rozprowadzania i odpływu łez.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać położenie gruczołu łzowego i woreczka łzowego,
2) wykonać schematyczny rysunek drogi rozprowadzania i odpływu łez,
3) sprawdzić poprawność rysunku,
4) zaprezentować rysunek grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model narzÄ…du wzroku,
- atlas anatomiczny,
- ryciny z narzÄ…dem Å‚zowym,
- schemat drogi odpływu łez,
- foliogramy,
- plansze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) opisać budowę i funkcję oczodołu? o o
2) opisać budowę powieki górnej? o o
3) wyjaśnić rolę gruczołów tarczkowych Meiboma? o o
4) wymienić skład łez i ich rolę? o o
5) omówić drogę odpływu łez? o o
6) opisać charakterystyczne punkty gałki ocznej? o o
7) omówić rolę rogówki w układzie optycznym oka? o o
8) wyjaśnić rolę ciała rzęskowego w akcie akomodacji? o o
9) omówić budowę siatkówki? o o
10) wymienić części nerwu wzrokowego? o o
11) opisać budowę soczewki? o o
12) wyjaśnić rolę ciała szklistego w oku? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Fizjologia narzÄ…du wzroku, oko miarowe i niemiarowe,
rozwój widzenia obuocznego, zez
4.2.1. Materiał nauczania
Adaptacja narzÄ…du wzroku
Pod nazwą adaptacja rozumiemy zdolność przystosowania się jakiegoś narządu
do zmieniających się warunków. Adaptacja narządu wzroku polega na przystosowaniu
się do zmian w oświetleniu.
Wyróżniamy:
1. Adaptację do światła
Adaptacja do światła przebiega bardzo szybko. Wyróżniamy w niej dwie fazy: alfa
i beta. Adaptacja alfa jest fazą szybką i obejmuje całą siatkówkę, nawet jeżeli pobudzona
jest tylko mała część. Adaptacja beta ogranicza się dokładnie do okolicy pobudzonej.
Obydwa te procesy sÄ… odwracalne i pochodzenia fotochemicznego.
Rys. 12. Zmniejszanie się wrażliwości dołka środowego bezpośrednio po pobudzeniu oka; tzw. adaptacja
alfa (wg Wrighta) [1, s. 718]
2. Adaptacja do ciemności
Proces adaptacji do ciemności jest przejściem siatkówki od stanu fotopowego
lub adaptacji do światła do stanu ekotopowego lub adaptacji do ciemności. Proces
adaptacji do ciemności zajmuje znaczny okres czasu i wynosi ok. 1 godziny. Adaptacja
do ciemności czopków zaczyna się bardzo szybko i kończy w ciągu około 7 minut,
podczas gdy adaptacja pręcików zaczyna się wolniej i trwa znacznie dłużej. W pełnej
adaptacji do ciemności wzrost wrażliwości pręcików jest ok. 100 tysięcy razy wyższy niż
czopków, a więc w stanie pełnej adaptacji do ciemności wrażliwość oka jest sto tysięcy
razy większa niż na początku adaptacji.
Rys. 13. Przebieg adaptacji do ciemności [1, s. 723]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
W celach praktycznych bada się adaptację do ciemności.
Najprostszym sposobem badania adaptacji jest obserwowanie zachowania siÄ™ badanego
wprowadzonego do ciemnego pokoju.
Dokładne badania przeprowadza się na aparatach zwanych adaptometrami. Pozwalają
one oznaczyć bezwzględny próg odczuwania światła przez nasze oko. Badanie przeprowadza
się w idealnej ciemności.
Refrakcja
Refrakcja jest to odwrotność odległości punktu dalekiego. Refrakcja jest miarą wady
wzroku.
Akomodacja
Akomodacja jest to zdolność zwiększania mocy łamiącej soczewki w celu skupienia
na siatkówce promieni biegnących rozbieżnie i uzyskania dobrego widzenia przedmiotów
bliskich.
Głównym bodz
cem do włączenia akomodacji jest zmiana kąta padania promieni
świetlnych na siatkówkę. Odpowiedz
akomodacyjna wynosi średnio 0,36 sekundy.
W czasie akomodacji występują następujące zjawiska:
- z
renica kurczy siÄ™,
- przedni biegun soczewki wykonuje ruch ku przodowi pchajÄ…c przed sobÄ… soczewkÄ™,
przednia komora zostaje w ten sposób lekko spłycona,
- przednia powierzchnia soczewki staje się bardziej wypukła tak, że jej promień zmniejsza
siÄ™,
- grubość soczewki w jej środku zwiększa się,
- ponieważ grubość osiowa soczewki wrasta, zmniejsza się jej obwód,
- następują zmiany w napięciu torebki soczewki,
- soczewka obniża się na skutek siły ciążenia i w kierunku działania tej siły.
Najczęściej wyjaśnia się akomodację teorią zwiotczenia. Przyjmuje ona, że kiedy oko jest
w spoczynku, soczewka jest ściśnięta w swej torebce przez obwódkę rzęskową.
W ściśniętej soczewce jej powierzchnie są najmniej wypukłe, a jej siła załamywania jest
najmniejsza. Gdy mięsień rzęskowy kurczy się, soczewka zostaje uwolniona od wywieranego
na nią ucisku i przybiera kształt przyjmowany przez wszystkie ciała sprężyste tj. kształt kuli,
co powiększa siłę załamywania.
Z pojęciem akomodacji wiążą się dwa pojęcia:
- głębia akomodacji czyli odległość między punktem dali i bliży wzrokowej,
- szerokość (zakres akomodacji)  czyli różnica mocy optycznej oka przy nastawieniu
na punkt dali wzrokowej i bliży wzrokowej.
Zaburzenia akomodacji:
1. Niedomoga akomodacji  niespowodowana starczowzrocznością osłabienie lub brak
akomodacji. Może być powodem trudności szkolnych, błędów w pisaniu i czytaniu,
niechęci do nauki. Wymaga stosowania odpowiednich okularów korekcyjnych.
2. Skurcz akomodacji  stan nadmiernego napięcia akomodacji powodujący powstanie
pozornej krótkowzroczności. Najczęściej u osób młodych nawykowo patrzących do bliży
ze zbyt małej odległości. Wymaga stosowania szkieł korekcyjnych, niekiedy leków
zmniejszających napięcie akomodacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Konwergencja
Konwergencja jest symetrycznym zbieżnym ruchem obu gałek ocznych w płaszczyz
nie
poziomej prowadzÄ…cym do obuocznej fiksacji przedmiotu.
Konwergencja może zależeć od naszej woli, ale jest odruchem związanym z akomodacją
i zwężaniem z
renicy, nie zmienia siÄ™ z wiekiem. Istnieje mimo braku akomodacji
w starczowzroczności i oczach bezsoczewkowych.
Głównym bodz
cem do konwergencji jest akomodacja, a także fuzja. U osoby zdrowej
każda zmiana akomodacji zmienia ustawienie oczu. Zwiększenie akomodacji wzmaga
skłonność oczu do zbieżności. Wpływ na obie osie wzrokowe nazywamy zbieżnością
akomodacyjnÄ….
Osie patrzenia oczu normalnowzrocznych patrzących w nieskończoność są równoległe - nie
ma bodz
ca do akomodacji i konwergencji. Jeśli obserwujemy punkt położony bliżej to osie
oczu zwracają się ku środkowi i kąt konwergencji rośnie aby utrzymać fuzję. Wielkość
zmiany zbieżności w dioptriach pryzmatycznych spowodowaną przez dany wzrost
akomodacji w dioptriach nazywa siÄ™ stosunkiem ACA
A = 1/S A  akomodacja
S  odległość patrzenia w metrach
K = Pd/S K  konwergencja akomodacyjna
S  odległość patrzenia w metrach
Pd  rozstaw z
renic w centymetrach
ACA = K/A
Widzenie barw
W świetle dziennym większość przedmiotów ma jakąś barwę, którą tracą gdy oświetlenie
spada poniżej określonego poziomu. Barwy widzimy tylko wtedy, gdy oświetlenie wzrasta
do ponadprogowego poziomu czułości czopków. Barwa przedmiotu zależy również
od zdolności absorbowania fal świetlnych pewnej długości i odbijania innych. W tworzeniu
barw duże znaczenie ma również jakiej długości fale zawiera światło np. jeśli światło
padajÄ…ce na zielony liść nie posiada fal zielonych (dÅ‚. 500 570 mµ) liść nie może być
widziany jako zielony.
Wrażenie barw jest właściwością psychiczną, jednak posiada ono podstawy fizyczne
i fizjologiczne.
Najczęściej spotykaną teorią widzenia barw jest teoria przedstawiona przez Younga-
Helmholtza, zakładająca istnienie trzech odmiennych fotoreceptorów tzn. trzech różnych
typów czopków, z których każdy zawiera własną światłoczułą substancję i ma określone
cechy absorpcyjne. Zawierają one barwnik czerwony, zielony i niebieski. Podrażnienie
wszystkich trzech rodzajów czopków powoduje wrażenie barwy białej, brak podrażnienia 
barwy czarnej.
Upośledzenie widzenia barw może być nabyte i wrodzone.
Nabyte upośledzenie widzenia barw występuje w uszkodzeniach plamki, a także
w zapaleniach nerwu wzrokowego, najczęściej występują one w jednym chorym oku.
Wrodzone upośledzenia widzenia barw są uwarunkowane genetycznie, związane z płcią.
Dotyka ono ok. 8% mężczyzn i 1% kobiet.
Całkowite niewidzenie barw (achromatopsja) występuje bardzo rzadko i jest związane
z brakiem czopków, dużymi nieprawidłowościami anatomicznymi oczu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Widzenie dwu barw (dichromatopsja) może być:
- ślepotą na barwę czerwoną (protanopia),
- ślepotą na barwę zieloną (deuteranopia),
- ślepotą na barwę niebieską (tritanopia).
Brak całkowitej ślepoty, a jedynie gorsze postrzeganie tych barw nazywa się anomalią
tj. protanomalia, denteroanomalia, tritanomalia.
Istnieją cztery metody badań rozpoznawania barw:
1. Spektralna albo zrównania barw (anomaloskop Nagela).
Badany mieszając barwy widmowe litu (czerwień) i talu (zieleń) uzyskuje barwę żółtą,
która porównuje z wzorcem  widmem sodu. Oblicza się wskaz
nik barwny z proporcji
użytych barw.
2. Denominacyjna albo nazwania barw (lampa Wilczka).
Jest to graniastosłup, w którego katach umieszczono filtry o średnicy 5 mm: czerwony,
zielony, żółty. Badany rozpoznaje ich kolor z odległości 5 m.
3. Pigmentowa albo różnicowania barw (tablice pseudoizochromatyczne).
Są to cyfry utworzone z barwnych kółek, umiesczcone na tle składającym się również z
kółek, które dla osoby z nieprawidłowym widzeniem barw nie są kontrastowe.
4. Porównawcza albo doboru barw (test Farnswortha, test HVE 100).
Badany układa pionki z barwami całego widma o różnym stopniu wysycenia według
właściwej kolejności.
Miarowość i niemiarowość oka (Emmetropia, Ametropia)
Miarowość w okulistyce to stan, w którym równoległa wiązka światła po przejściu
i załamaniu przez układ optyczny oka bez udziału akomodacji jest skupiona na siatkówce.
Inaczej mówiąc jest to prawidłowy stosunek siły łamiącej układu optycznego oka do długości
gałki ocznej.
Oko miarowe ma punkt dali w nieskończoności.
Rys. 14. Oko miarowe (H  płaszczyzna główna, F  ognisko obrazowe oka, f  ogniskowa) [5, s. 33]
Przeciwieństwem miarowości jest niemiarowość. Przyczyną niemiarowości są wady
refrakcji: nadwzroczność, krótkowzroczność i niezborność.
Miarą niemiarowości oka jest ilość dioptrii, o którą trzeba zmienić moc optyczną oka
niemiarowego, aby stało się miarowe. Miarą niemiarowości jest więc refrakcja oka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Nadwzroczność (Hypermetropia)
Nadwzroczność (dalekowzroczność) wynika ze zbyt małej mocy układu optycznego oka
nieakomodującego w stosunku do długości gałki ocznej.
Nieskorygowane oko nadwzroczne może tworzyć ostre obrazy obiektów położonych
w przestrzeni pod warunkiem ciągłego korzystania z akomodacji.
Rys. 15. Oko nadwzroczne, korekcja nadwzroczności [Świat Okularów nr 6(46)/05, s. 48]
Podział nadwzroczności:
1. Kliniczny
Nadwzroczność fizjologiczna wynikająca ze złego stosunku siły łamiącej oka do długości
gałki ocznej i może to być nadwzroczność osiowa gdy układ optyczny oka jest
prawidłowy, ale gałka oczna krótsza lub nadwzroczność refrakcyjna gdy długość gałki
ocznej jest prawidłowa, ale układ załamujący zbyt słaby.
a) nadwzroczność patologiczna spowodowana wrodzonymi anomaliami anatomicznymi
gałki ocznej lub rozwijającymi się w wyniku choroby lub urazu,
b) nadwzroczność funkcjonalna spowodowana porażeniem aparatu akomodacyjnego.
2. Podział ze względu na wielkość wady
a) nadwzroczność niska do +2,0 Dsph,
b) nadwzroczność umiarkowana od +2,25 do +5,0 Dsph,
c) nadwzroczność wysoka powyżej +5,0 Dsph.
3. Podział ze względu na możliwości wyrównania wady akomodacją
a) nadwzroczność ukryta  może być wyrównana działaniem akomodacji; z wiekiem
stopniowo przechodzi w jawnÄ…,
b) nadwzroczność absolutna  nie może być wyrównana akomodacją,
c) nadwzroczność całkowita będąca sumą absolutnej i ukrytej nadwzroczności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Nadwzroczność starcza jest wynikiem zmniejszenia współczynnika załamania ośrodków
optycznych szczególnie rogówki i ciała szklistego. Powoduje to zwiększenie mocy soczewek
do bliży i do dali. Ten stan nie należy mylić ze starczowzrocznością to jest zachodzącą
z wiekiem utratą zdolności akomodacji.
Punkt dali w oku nadwzrocznym leży za okiem tzn., że promienie równoległe wpadające
do oka skupiają się nie na siatkówce lecz za nią.
Nadwzroczność korygujemy soczewkami skupiającymi oznaczonymi znakiem +.
Krótkowzroczność (Myopia)
Krótkowzroczność występuje w oku, w którym promienie równoległe po załamaniu
ogniskują się przed siatkówką. Po przejściu przez ognisko promienie o kierunku rozbieżnym
utworzą na siatkówce nie obraz punktu, ale krążek rozproszenia.
Rys. 16. Oko krótkowzroczne: a) nieakomodujące, b) nieakomodujące patrzące na punkt dali,
c) akomodujące na punkt bliży (Pr  punkt dali, Pp  punkt bliży, F  ognisko) [6, s. 99]
Krótkowzroczność dzielimy na:
1. Klinicznie
a) krótkowzroczność osiową, gdy oś gałki jest zbyt długa, a układ załamujący oka
prawidłowy,
b) krótkowzroczność refrakcyjną, gdy układ optyczny oka jest zbyt silnie załamujący,
a długość gałki ocznej prawidłowa. Występuje ona przypadkach nadmiernie wypukłej
rogówki lub soczewki, w skurczu akomodacji, wzroście współczynnika załamywania
światła przez soczewkę, najczęściej spowodowanym rozwojem zaćmy.
2. Ze względu na wielkość wady
a) krótkowzroczność niska do  3,0 Dsph  pojawia się około 10 roku życia i narasta
w okresie dojrzewania, najczęściej stabilizuje się około 20 roku życia,
b) krótkowzroczność średnia od  3,25 Dsph do  7,0 Dsph; zaczyna się zwykle wcześnie,
c) krótkowzroczność wysoka  powyżej  7,0 Dsph; pojawia się we wczesnym
dzieciństwie, ma charakter postępujący i zwyrodnieniowy doprowadzając do trwałego
obniżenia ostrości wzroku. Jej istota polega na genetycznie uwarunkowanym
pierwotnym zaniku naczyniówki, patologicznym ścieczeniu twardówki
i rozciągnięciu osi gałki ocznej. W wyniku wydłużenia się osi gałki oka powstaje
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
dużego stopnia krótkowzroczność osiowa wtórna do procesu zwyrodnieniowego
wszystkich powłok gałki ocznej. Dno oka w wysokiej krótkowzroczności
charakteryzuje się występowaniem stożka krótkowzrocznego otaczającego tarczę
nerwu wzrokowego. Siatkówka jest ścieńczała ze zwężonymi naczyniami, prześwitują
również naczynia naczyniówki. Rozległe zmiany zanikowe obejmują cały tylny
biegun gałki, niekiedy tworzy się tylny garbiak. Niedokrwienie może powodować
nowotwórstwo naczyniowe tworząc podsiatkówkowe błony oraz wylewy krwi.
Zwyrodnienie siatkówki na obwodzie oraz zmiany degeneracyjne usposabiają do
odwarstwienia siatkówki.
Punkt dali w krótkowidza leży w określonej odległości od oka. Odległość ta jest zależna
od stopnia krótkowzroczności i na taką odległość oko krótkowzroczne widzi dobrze bez
akomodacji. Podczas akomodacji ostre widzenie przesuwa się do punktu bliży, który leży
bliżej niż w oku normalnowzrocznym.
Krótkowzroczność pozorna (pseudomyopia) jest to stan gdy stały wysiłek mięśnia
rzęskowego powoduje skurcz akomodacyjny doprowadzając do tego, że oko miarowe lub
nadwzroczne staje się czynnościowo krótkowzroczne.
Krótkowzrocznośc korygujemy soczewkami rozpraszającymi oznaczonymi znakiem 
Niezborność (Astigmatismus)
Niezborność to stan, w którym promienie światła są załamywane w różny sposób przez
różne płaszczyzny łamiące oka i promienie światła skupione są w różnej odległości
od siatkówki. Obraz punktu na siatkówce jest niepunktowy  rozmyty .
Rys. 17. Bieg promieni w oku niezbornym [5, s. 30]
Podział niezborności:
1. Ze względu na regularność załamania światła
a) regularna, gdzie różne siły łamiące w różnych płaszczyznach można zredukować
do dwóch głównych płaszczyzn prostopadłych do siebie,
b) nieregularna spowodowana nieregularnością krzywizn łamiących rogówki
lub soczewki np. w stożku rogówki.
2. Ze względu na położenie ognisk w przekrojach głównych
a) krótkowzroczna,
b) nadwzroczna,
c) mieszana (krótkowzroczno-nadzwroczna).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
3. Ze względu na stosunek mocy głównych płaszczyzn
a) prosta (zgodna z regułą) płaszczyzna pionowa ma większą moc łamiącą niż poziomą,
b) odwrotna (przeciwna regule) płaszczyzna pozioma ma większą moc łamiącą niż
pionowa,
c) skoÅ›na  pÅ‚aszczyzny główne nie leżą w osiach 90° 180°.
4. Ze względu na wartość refrakcji głównych płaszczyzn
a) niezłożona  w jednej z płaszczyzn oko jest miarowe,
b) złożona  oko jest niemiarowe w obu płaszczyznach.
5. Ze względu na lokalizację
a) rogówkowa  niesferyczna powierzchnia rogówki,
b) soczewkowa  niesferyczna powierzchnia soczewki,
c) rogówkowo-soczewkowa,
d) inna spowodowana np. deformacją tylnego bieguna gałki ocznej.
Niemal u każdego człowieka istnieje tzw. niezborność fizjologiczna wynosząca 0,5 Dsph.
Objawy:
- niezależnie od wieku zamglone widzenie do dali i bliży,
- pionowe linie mogą być wyraz
niejsze niż poziome lub odwrotnie,
- mrużenie oczu celem lepszego widzenia,
- czołowe bóle głowy.
Niezborność niezłożoną korygujemy szkłami cylindrycznymi, które w płaszczyz
nie jednego
południka są optycznie obojętne (oś cylindra), w południku prostopadłym do niego załamuję
promienie najsilniej. Niezborność złożoną i mieszaną korygujemy łącząc korekcję sferyczną
z cylindrycznÄ….
Starczowzroczność (Presbyopia)
Starczowzroczność jest to zachodząca z wiekiem utrata zdolności akomodacji przez ciało
rzęskowe i soczewkę na skutek stopniowego zmniejszania się jej elastyczności. Wskutek
normalnych procesów fizjologicznych soczewka starzeje się. Nowe warstwy włókien
soczewkowych spychają ku środkowi stare. Powstaje twarde zbite jądro i soczewka traci
elastyczność, także mięśnie ciała rzęskowego i więzadła Zinna tracą tę cechę. W wyniku tych
procesów zmniejsza się amplituda akomodacji. Uniemożliwia obserwację blisko położonych
przedmiotów bez odczuwania dyskomfortu. Zaczyna się gdy amplituda akomodacji zmaleje
do wartości 4 5 dptr. Wtedy odległość punktu bliży oka miarowego lub skorygowanego
wynosi 0,2 0,25 m.
Fizjologiczny rozwój widzenia obuocznego, stopnie widzenia obuocznego, zez
W chwili urodzenia dziecka narząd odbiorczy oka jest już dobrze rozwinięty, tylko
plamka rozwija się przez kilka miesięcy.
Początkowo dziecko nie dostrzega różnicy między widzeniem osiowym (plamkowym)
i widzeniem obwodowym. W miarę stałego odbierania wrażeń wzrokowych ostrość wzroku
poprawia się szybko. Pod koniec 2 tygodnia życia dziecko już dostrzega różnicę między
dobrym widzeniem plamkowym i coraz słabszym widzeniem ku obwodowi siatkówki.
W tym okresie fizjologicznego rozwoju widzenia rozpoczyna się wyrabiać fiksacja
tzn. jeżeli jakiś przedmiot leżący na obwodzie pola widzenia zwraca naszą uwagę, następuje
dowolny lub odruchowy zwrot oczu w tym kierunku i nastawienie plamki na ten przedmiot.
Rozwój widzenia prymitywnego i fiksacji odbywa się oddzielnie dla każdego oka.
Aby obserwowany przedmiot widzieć pojedynczo w obu oczach muszą ulec pobudzeniu
te same miejsca siatkówek tj. korespondować ze sobą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
PatrzÄ…c obojgiem oczu na jakiÅ› punkt w przestrzeni widzi siÄ™ ten punkt pojedynczo.
Geometryczne miejsce wszystkich punktów przestrzeni, które są widziane pojedynczo
nazywa się horopterem. Punkty leżące niedaleko horopteru, mimo że padają
na niekorespondujące punkty siatkówki są widziane pojedynczo. Przed i za horopterem
znajduje się mała klinowa przestrzeń dopuszczalnej tolerancji tzw. przestrzeń Panuma.
Rys. 18. Horopter i przestrzeń Panuma [10, s. 228]
Wg Wortha rozróżniamy 3 stopnie widzenia obuocznego:
1. Jednoczesna percepcja czyli zdolność jednoczesnego spostrzegania dwóch różnych
obrazów, z których każdy tworzy się na siatkówce jednego oka.
2. Fuzja pozwalająca na złączenie się dwóch jednakowych obrazów siatkówkowych obojga
oczu w jeden. Fuzja zachodzi tylko wtedy, gdy pobudzone sÄ… korespondujÄ…ce punkty
siatkówek. Fuzja jako zjawisko ośrodkowe nie może być mierzona, można jedynie
mierzyć ruchy fuzyjne oczu.
3. Stereopsja (widzenie stereoskopowe)  możliwość postrzegania głębi wywołane przez
fuzję dwóch obrazów padających na nieznacznie różne punkty siatkówek w obrębie
przestrzeni Panuma.
Wszystkie etapy widzenia obuocznego można badać na synoptoforze.
Synoptofor składa się z dwóch oddzielnie ruchomych symetrycznych tubusów złamanych
pod kątem. Przez węższe części tubusów patrzy badany, w szerszych końcach znajduja się
gniazda dla szybek z rysunkami dopełniającymi się wzajemnie dla każdego etapu
widzenia obuocznego.
Do badania jednoczesnej percepcji służą przez
rocza tworzące pary z uzupełniającymi się
obrazkami (np.: klatka i papuga)
Do badania fuzji obrazki są podobne, ale różnią się szczegółami. Gdy badany nakłada
obrazki to powstaje z nich jeden, a drobne szczegóły obu obrazków dopełniają całość
rysunku.
Do badania widzenia przestrzennego używa się przez
roczy z obrazkami fuzyjnymi lekko
zdecentrowanymi, a więc padającymi na różne punkty siatkówek znajdującymi się
w przestrzeni Panama.
Oba ramiona z tubusami i rysunkami można skierować niezależnie jeden od drugiego na
obie plamki siatkówek. Przy ustawieniu prawidłowym oczu oba ramiona z tubusami są
symetryczne, a wskazówki ramion są ustawione na podziałce zerowej.
Zez ukryty
Zez ukryty jest zaburzeniem równowagi mięśni ocznych. W warunkach prawidłowych
mięśnie zewnętrzne gałek ocznych są w stanie równowagi mięśniowej (ortoforia).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 19. Prawidłowe ustawienie oczu (ortoforia) [10, s. 299]
Gdy badanemu patrzącemu na wprost zasłoni się jedno oko pozostaje ono nadal ustawione
prosto, często jednak występują zaburzenia równowagi mięśniowej (heteroforia).
Zbaczanie oka do wewnątrz nazywa się ezoforią, na zewnątrz egzoforią, ku górze
hiperforią, a ku dołowi hipoforią.
Dopóki odruch fuzyjny przy heteroforii utrzymuje obuoczne widzenie mówi się o zezie
ukrytym. Czynniki osłabiające fuzję ułatwiają przejście zeza ukrytego w jawny. Do takich
czynników należy min. niewyrównana wada refrakcji.
Zez jawny towarzyszÄ…cy
- w zezie towarzyszącym kąt zeza pierwotny (kąt odchylenia oka zezującego) i wtórny (kąt
odchylenia przy fiksacji okiem zezujÄ…cym), sÄ… jednakowe,
- ruchy oczu są prawidłowe,
- brak jest dwojenia,
- często występuje nieprawidłowa korespondencja siatkówek, supresja lub niedowidzenie.
Najczęstszą przyczyną jest wada refrakcji.
Zez naprzemienny
W zezie naprzemiennym pacjent fiksuje okiem prowadzącym i jednocześnie jest tłumiony
obraz oka zezujÄ…cego. Dotyczy to raz jednego, raz drugiego oka.
Ze względu na kierunek odchylenia oka zezującego wyróżniamy:
- zez zbieżny,
Rys. 20. Zez zbieżny [10, s. 303]
- rozbieżny,
Rys. 21. Zez rozbieżny [10, s. 304]
- ku górze,
- ku dołowi,
- skośny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
 Kąt obiektywny zeza jest to kąt mierzony przez badającego. Jest on zawarty między
liniami widzenia obojga oczu, można go zmierzyć według położenia refleksów w środku
rogówek np. przy użyciu:
- perymetru Å‚ukowego i z
ródła światła,
- synoptoforu: ustala się kąt, w którym ustawia się ramiona synoptoforu, aby refleksy
świetlne powstały w środku rogówek obu oczu,
- za pomocą pryzmatu: przed jedno oko zakłada się pryzmat i stopniowo zmienia się moc
przy którym ustaje ruch nastawczy,
- przy użyciu krzyża Maddoxa: badany fiksuje okiem lepszym światło w środku skali
Maddoxa. Głowa jest unieruchomiona. Przesuwamy po skali ołówek, na który badany
patrzy okiem prowadzącym dopóki odbicie światełka fiksacyjnego nie znajdzie się
w środku rogówki oka zezującego. Cyfra, na której zatrzyma się fiksowany przedmiot
oznacza wielkość kąta zeza
Zez porażenny
Zez porażenny spowodowany jest porażeniem lub niedowładem jednego z mięśni
ocznych, co prowadzi do utraty równoległego ustawienia osi widzenia obu oczu i oko ustawia
siÄ™ w zezie.
Porażenie może dotyczyć jednego lub kilku mięśni zewnętrznych gałki ocznej.
Powstaje ono wskutek uszkodzenia samego mięśnia lub zaopatrującego go nerwu.
Objawia się on: podwójnym widzeniem, zmiennym kątem zeza, gdzie kąt wtórny odchylenia
jest większy niż pierwotny, zaburzeniem ruchomości oka porażennego i nadczynnością
mięśnia antagonisty.
Celem leczenia wszystkich rodzajów zeza jest uzyskanie jednoczesnego, pojedynczego
widzenia obuocznego przy prawidłowym ustawieniu i ruchomości oczu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz określić pojęcie adaptacji?
2. Jak przebiega adaptacja oka do światła, a jak do ciemności?
3. Co to są adaptometry i co pozwalają oznaczyć?
4. Czy wyjaśnisz pojęcie refrakcji?
5. Czy potrafisz określić co to jest akomodacja?
6. Jaki znasz bodziec do włączenia akomodacji?
7. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie  skurcz akomodacji ?
8. Czy zdefiniujesz pojęcie konwergencji?
9. Czy potrafisz wymienić co wchodzi w zakres całkowitej konwergencji?
10. Czy potrafisz określić bodziec dla konwergencji?
11. Co to jest oko miarowe?
12. Kiedy mówimy o nadwzroczności ukrytej?
13. Co to jest nadwzroczność starcza?
14. Jak podzielisz krótkowzroczność?
15. Gdzie znajduje się punkt daki u krótkowidza ?
16. Jakie znasz objawy niezborności?
17. Kiedy mówimy o niezborności mieszanej ?
18. Co jest przyczyną starczowzroczności?
19. Które miejsce w siatkówce odpowiada za precyzyjne widzenie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
20. Czy potrafisz wyjaśnić co to jest horopter?
21. Jakie sÄ… stopnie widzenia obuocznego?
22. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie widzenia stereoskopowego?.
23. Czy wyjaśnisz pojęcie jednoczesnej percepcji?
24. Czy fuzję można mierzyć?
25. Czy wyjaśnisz pojęcie ortoforii?
26. Czy rozróżnisz ezoforię i egzoforię?
27. Jakie czynniki ułatwiają przejście zeza ukrytego w jawny?
28. Czy określisz co to jest kąt pierwotny zeza?
29. Czy wyjaśnisz co to jest kąt wtórny zeza?
30. Jakie znasz objawy zeza jawnego towarzyszÄ…cego?
31. Jakie znasz zezy ze względu na kierunek odchylenia oka?
32. Kiedy mówimy o zezie naprzemiennym?
33. Jak można badać kąt zeza?
34. Jaka jest przyczyna zeza porażennego?
35. Na co skarżą się osoby z zezem porażennym?
36. Czy kąt pierwotny i wtórny w zezie porażennym są równe?
37. Jaki jest cel leczenia zeza?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się tablicami Ishihary sprawdz
rozpoznawanie barw u kolegi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym rozpoznawania barw,
2) rozróżniać testy do badania zaburzeń rozpoznawania barw,
3) dokonać analizy wyników badania,
4) zaprezentować badania grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- tablice Ishihary,
- literatura,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Przedstaw położenie linii ogniskowych i krążka najmniejszego rozproszenia we
wszystkich rodzajach niezborności .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znać bieg promieni i tworzenie się ogniska niezborności mieszanej.
2) znać bieg promieni i tworzenie się ognisk niezborności nadwzrocznej prostej i złożonej.
3) znać bieg promieni i tworzenie się ognisk niezborności krótkowzrocznej prostej
i złożonej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4) zaprezentować ćwiczenie grupie.
5) zaproponować dyskusję.
6) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy :
- modele biegu promieni w niezborności,
- literatura,
- foliogramy,
- rzutnik pisma.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj dwojenie fizjologiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym dwojenia fizjologicznego,
2) obserwować przedmiot w oddali,
3) trzymać przedmiot fiksaji z odległości 30 cm przed oczyma linii środkowej,
4) obserwować, czy przedmiot ulegnie podwojeniu,
5) obserwować punkt fiksacji z 30 cm,
6) obserwować czy punkt w dali powoi się,
7) zapisać i zinterpretować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przedmiot fiksacji do dali i bliży,
- schemat horopteru,
- notatnik.
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
analizÄ™ pola widzenia w zezie jednostronnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować modele przestawiające pole widzenia,
2) znalez
ć w literaturze wykresy badania pola widzenia w zezie,
3) umieć interpretować mroczek w polu widzenia,
4) zaprezentować wnioski grupie,
5) zaproponować dyskusję,
6) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- modele pola widzenia w zezie,
- wykresy pola widzenia w zezie,
- literatura
- notatnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 5
Wykonaj badanie kÄ…ta zeza na perymetrze Å‚ukowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znalez
ć w literaturze stabologicznej metodę badania,
2) rozróżnić kąt pierwotny i wtórny zeza,
3) zinterpretować uzyskany wynik,
4) zaprezentować wyniki grupie,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- perymetr Å‚ukowy,
- z
ródło światła np. latarka z wąskim z
ródłem światła,
- literatura strabologiczna,
- notatnik.
Ćwiczenie 6
Wykonaj badanie wszystkich stopni widzenia obuocznego na synoptoforze.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym jednoczesnej percepcji, fuzji i widzenia
stereoskopowego,
2) znalez
ć w literaturze czym różnią się obrazki używane w badaniu jednoczesnej percepcji,
fuzji i stereoskopii,
3) zinterpretować uzyskane wyniki,
4) zaprezentować wyniki grupie,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- synoptofor,
- obrazki do badania jednoczesnej percepcji, fuzji, stereoskopii,
- literatura strabologiczna,
- notatnik.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojedyncze widzenie obuoczne? o o
2) określić co to jest fiksacja? o o
3) zdefiniować stopnie widzenia obuocznego? o o
4) wyjaśnić rozwój widzenia przestrzennego? o o
5) wyjaśnić dwojenie fizjologiczne? o o
6) wymienić cechy zeza towarzyszącego? o o
7) czy wymienisz objawy zeza towarzyszÄ…cego? o o
8) czy odpowiesz na pytanie  co jest celem leczenia zeza? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
9) odpowiedzieć jakie elementy oka odpowiadają za rozpoznawanie o o
kolorów?
10) omówić rodzaje zaburzeń rozpoznawania kolorów? o o
11) wymienić rodzaje badań rozpoznawania barw? o o
12) omówić adaptację do ciemności? o o
13) określić pojęcie refrakcji? o o
14) omówić mechanizm akomodacji? o o
15) zdefiniować konwergencję? o o
16) wyjaśnić, co jest bodz
cem dla akomodacji, a co dla konwergencji? o o
17) określić co to jest oko miarowe? o o
18) podać różne podziały nadwzroczności? o o
19) wyjaśnić co to jest krótkowzroczność wysoka? o o
20) wyjaśnić istotę niezborności regularnej i nieregularnej? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.3. Choroby narzÄ…du wzroku, urazy, leki stosowane w okulistyce
4.3.1. Materiał nauczania
Schorzenia powiek
Zapalenie gruczołów powiek to:
1. Jęczmień zewnętrzny
Ostre, ropne, gronkowcowe zapalenie mieszków włosowatych objawiające się bolesnym
obrzękiem zapalnym w okolicy brzegu powieki. Jęczmień może przebić się samoistnie
wzdłuż rzęsy.
Leczenie: kompresy, antybiotykoterapia miejscowa.
Rys. 22. Jęczmień zewnętrzny [4, s. 3]
2. Jęczmień wewnętrzny
Ostre, gronkowcowe zakażenie gruczołu tarczkowego Meibomma. Objawia się bolesnym
obrzękiem w obrębie tarczki, rzadko ulega przebiciu i wchłonięciu, często przechodzi
w postać przewlekłą.
Leczenie: chirurgiczne.
3. Gradówka
Wskutek przewlekłego zapalenia gruczołu Meibomma następuje zaleganie treści ropnej
i rozciągnięcie gruczołu, co powoduje powstanie guzka złożonego z torebki, w której
znajduje się galaretowata masa, czasami ropa. Gradówka jest niebolesna, skóra powiek
nad nią nie jest zmieniona. Po odwinięciu powieki widoczny jest przerost brodawkowaty
spojówki.
Leczenie: chirurgiczne.
Rys. 23. Gradówka [4, s. 2]
Zapalenie brzegów powiek często występuje z przewlekłym zapaleniem spojówek.
Przyczyną może być przebywanie w kurzu, dymie, pyle, niewyrównana wada refrakcji.
Niekiedy skłonność do zapalenia brzegów powiek zależy od stanu skóry danego chorego
 łojotok skóry. Objawia się uczuciem pieczenia, obecności ciała obcego, światłowstrętem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
W zależności od przyczyny, umiejscowienia i nasilenia zmian wyróżniamy:
- zapalenie brzegów powiek łuseczkowate,
- zapalenie brzegów powiek wrzodziejące,
- przewlekłe zapalenie brzegów powiek.
Leczenie: miejscowa antybiotykoterapia i leczenie przyczynowe.
Zapalenie kontaktowe powiek i spojówek najczęściej jest odczynem na podane miejscowo
leki. Objawia się swędzącym obrzękiem, przekrwieniem skóry powiek oraz spojówek.
Leczenie: wyeliminowanie przyczyny, leki przeciwhistaminowe.
Nieprawidłowości ustawienia powiek
Podwinięcie powieki  brzeg rzęsowy powieki skierowany jest ku gałce i powoduje
podrażnienie i stan zapalny spojówek oraz mechaniczne uszkodzenie rogówki.
Wyróżnia się podwinięcie wrodzone, starcze, spastyczne i bliznowate. Leczenie:
chirurgiczne.
Rys. 24. Podwinięcie powieki dolnej [4, s. 15]
Odwinięcie powieki  polega na skierowaniu brzegu powieki na zewnątrz czemu
towarzyszy przewlekłe zapalenie i przerost spojówki, zwyrodnienie rogówki i nadmierne
Å‚zawienie.
Wyróżnia się następujące postacie odwinięcia powiek: wrodzone, starcze, bliznowate,
mechaniczne i porażenne. Leczenie: chirurgiczne.
Rys. 25. Odwinięcie powieki dolnej [4, s. 19]
W skórze powiek można spotkać również zmiany zwyrodnieniowe pod postacią kępek
żółtych  żółtawych, płaskich zmian zawierających złogi cholesterolu i ciał tłuszczowych.
Rys. 26. Kępki żółte [4, s. 6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Guzy złośliwe to najczęściej rak podstawnokomórkowy, rzadziej kolezystokomórkowy.
Schorzenia narzÄ…du Å‚zowego
Zapalenie gruczołu łzowego  najczęściej towarzyszy chorobom zakaz
nym. Objawy
kliniczne to zaczerwienienie i obrzęk skroniowej części powiek powodujący jej esowate
opadnięcie. Towarzyszy temu ból samoistny i uciskowy. Leczenie: zachowawcze.
Zapalenie kanalika łzowego  może być: bakteryjne, ropne, grzybicze, wirusowe.
Objawy: ból, obrzęk i zaczerwienienie punktu łzowego i okolicy kanalika, wydzielina ropna
lub masy grzybicze wydzielajÄ…ce siÄ™ przy ucisku worka Å‚zowego. Leczenie: przyczynowe,
antybiotyki, leki przeciwgrzybiczne miejscowo.
Zapalenie woreczka łzowego  jest procesem wtórnym do zablokowania lub zwężenia
przewodu nosowo-łzowego. Zapalenie woreczka łzowego może być: ostre lub przewlekłe
nawracajÄ…ce.
Rys. 27. Zapalenie worka Å‚zowego [4, s. 68]
Zapalenie ostre objawia się bolesnym uwypukleniem na bocznej ścianie nasady nosa,
zaczerwienieniem skóry i łzawieniem, czasem gorączką. Po uciśnięciu woreczka z kanalików
wydobywa się treść ropna. Leczenie: ogólna i miejscowa antybiotykoterapia, okłady, przy
braku poprawy leczenie chirurgiczne.
Zespół suchego oka
Przyczyną jest niedostateczne wydzielanie lub nieprawidłowy skład łez. Objawy to:
uczucie ciała obcego, swędzenie, pieczenie, światłowstręt, uczucie zmęczenia i ciężkości
powiek, czasem ból przy mruganiu i obniżenie ostrości wzroku. Badaniem przedmiotowym
stwierdza się punktowate ubytki nabłonka spojówki i rogówki. Na powierzchni rogówki
występują nitki lipidowo-mucynowe.
W diagnostyce określa się stan stabilności filmu łzowego (ocena przerwania filmu
łzowego), bada się czynność gruczołów łzowych (ocena warstwy wodnej łez  próba
Schirmera) oraz określa stan warstwy mucynowej (badanie ilości komórek kubkowych).
Leczenie:
- przyczynowe,
- nawilżanie powietrza,
- podawanie do worka spojówkowego preparatów nawilżających (sztucznych łez i żeli),
- farmakologiczna stymulacja wydzielania Å‚ez,
- zmniejszenie odpływu łez poprzez zamknięcie punktów łzowych czasowe lub stałe),
- założenie komory wilgotnej w przypadku jednostronnego niedoboru łez.
Przyczyny nadmiernego łzawienia przy drożnych drogach odprowadzających łzy to:
- zapalenie rogówki,
- ubytki nabłonka rogówki,
- ciała obce spojówki i rogówki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- stany zapalne spojówek i przedniego odcinka gałki ocznej,
- jaskra,
- nieprawidłowy wzrost rzęsk,
- nieprawidłowe ustawienie powiek.
Leczenie: przyczynowe, krople obkurczające naczynia, a także stosowanie
przyciemnionych szkieł.
Choroby spojówek
W stanach patologicznych spojówek zwraca się uwagę na:
- typ wydzieliny (ropa, wodnista, śluzowa i ropno-śluzowa),
- obecność błon prawdziwych i rzekomych,
- przekrwienie spojówek,
- obrzęk spojówek,
- wybroczyny w spojówce,
- stan obwodowych węzłów chłonnych.
Rys. 28. Ostre, bakteryjne zapalenie spojówek [4, s. 78]
Objawy kliniczne to: swędzenie, pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, obecność
wydzieliny, sklejanie się powiek, światłowstręt, łzawienie, zwężenie szpary powiekowej.
Zapalenie spojówek można podzielić na:
1. Surowicze
 infekcje wirusowe,
 toksyczne.
2. Åšluzowe
 wiosenne zapalenie spojówek,
 inne alergiczne zapalenie spojówek.
3. Ropne
 zakażenie bakteryjne.
4. Åšluzowo-ropne
 zakażenie wirusami,
 chlamidiami.
Szczególnego omówienia wymaga nagminne zapalenie spojówek i rogówki wywołane
przez adenowirusa typ 8 i 19. Objawy przebiegają burzliwie z obrzękiem, obejmują spojówkę
gałkową i powiekową. Zmiany spojówkowe są o typie zapalenia grudkowego ze skąpą
wydzieliną. Występują również objawy ogólne. Zmiany rogówkowe powstają około 10 dnia
po zakażeniu w postaci szarych nacieków różnej wielkości w rogówce. Objawy spojówkowe
wyciszajÄ… siÄ™, a nacieki w zmiennym nasileniu utrzymujÄ… siÄ™ tygodniami, niekiedy
pozostawiając blizny w rogówce. Jest to choroba zakaz
na. Leczenie: o charakterze
objawowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Innym często spotykanym stanem zapalnym spojówki są zapalenia alergiczne takie jak:
- przewlekłe nawracające zapalenie spojówek (nadwrażliwość na pyłki nasion, traw, włosy,
wełnę, sierść),
- ostre alergiczne zapalenie spojówki (ostry odczyn alergiczny na obecność alergenu
w worku spojówkowym),
- ostre atopiczne zapalenie spojówek (reakcja na zastosowany lek, kosmetyk),
- atopowe zapalenie spojówek, rogówki i skóry powiek (najczęściej dotyczy młodych
mężczyzn z atopowym zapaleniem skóry),
- wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (zapalenie pojawia się sezonowo, w porze
wczesno-wiosennej),
- olbrzymiobrodawkowate zapalenie spojówek (reakcja alergiczna na obecność ciała
obcego w worku spojówkowym) np. soczewki kontaktowe,
Rys. 29. Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek [4, s. 85]
- pryszczykowate zapalenie spojówek i rogówki.
Do schorzeń spojówki często spotykanych należy też tłuszczyk, czyli trójkątne zmiany
spojówki gałkowej w obrębie szpary powiekowej przy rąbku rogówki, o zabarwieniu
żółtawym. Jego przyczyną jest degeneracja włókien kolagenowych zrębu spojówki.
Choroby gałki ocznej
Zapalenie nadtwardówki i twardówki. Przyczyny: gościec, ogniska zakażenia, gruz
lica.
Objawy: samoistne bóle i przy dotyku. Przekrwienie spojówki i twardówki wystaje nad
powierzchnię, ognisko jest fioletowo-czerwone. Choroba trwa długo i często bywają nawroty.
Choroby rogówki
Zapalenie rogówki może mieć etiologię:
- zakaz
na: bakteryjnÄ…, wirusowÄ… albo grzybiczÄ…,
- tło alergiczne,
- zwyrodnieniowÄ….
Zapalenie bakteryjne rogówki powodują najczęściej owrzodzenie.
Wrzód rogówki jest to ubytek w tkance patologicznie zmienionej wstępem do powstania
wrzodu jest naciek w rogówce. Rozpadający się naciek tworzy ubytek  wrzód. Objawy
subiektywne to zaczerwienienie i ból oka, uczucie ciała obcego, światłowstręt, ropienie,
gwałtowne obniżenie ostrości wzroku. Objawy przedmiotowe to przekrwienie mieszane
szaro-biały lub szaro-żółty naciek w rogówce z następową martwicą. W komorze przedniej
ropa. Leczenie: intensywna antybiotykoterapia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 30. Wrzód rogówki [9, s. 119]
Zapalenie wirusowe rogówki wywołane są najczęściej wirusem opryszczki.
Wyróżniamy następujące postacie kliniczne:
1. Powierzchowne  opryszczka rogówki, drzewkowate zapalenie rogówki. Objawy: ból
i łzawienie, obniżenie ostrości wzroku, drobne pęcherzyki w nabłonku rogówki układają
się w grupy, które pękając tworzą obraz drzewka, mapy, gwiazdy. Leczenie: leki
przeciwwirusowe, krioterapia.
2. Głębokie  zapalenie rogówki tarczowate i miąższowe (martwicze). Objawy: obrzęk istoty
właściwej, nabłonek rogówki prawidłowy, śródbłonek obrzęknięty, zniesione czucie
rogówki, objawy podrażnienia tęczówki. Czas trwania choroby długi. Leczenie: leki
przeciwwirusowe, niekiedy sterydy, leki rozszerzajÄ…ce z
renicÄ™, ostatecznie przeszczep
rogówki.
Zapalenia grzybicze mogą występować po długotrwałym stosowaniu antybiotyków
i sterydów, zakłuciu trawą, słomą lub inną rośliną. Obraz kliniczny może być różny
w zależności od rodzaju grzyba i głębokości nacieczenia lub owrzodzenia.
Choroby błony naczyniowej
Najczęściej występuje zapalnie, które ze względu na umiejscowienie dzielimy na:
- zapalenie przedniego odcinka (zapalenie tęczówki i sfałdowanej części ciała rzęskowego),
- zapalenie części pośredniej obejmujące część płaską ciała rzęskowego,
- zapalenie części tylnej obejmujące najczęściej naczyniówkę i siatkówkę.
W zależności od przebiegu może to być zapalenie: ostre, podostre i przewlekłe.
Przyczyną może być:
- zakaz
na (wirusowa, bakteryjna, grzybicza, pasożytnicza, zewnątrzpochodna
i wewnÄ…trzpochodna),
- niezakaz
na zewnątrzpochodna wywołana np. urazami lub wewnątrzpochodna jako reakcja
na antygeny zewnętrzne lub wewnętrzne),
- nieznana.
Ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego
Objawy podmiotowe:
- ból gałki ocznej i głowy,
- Å‚zawienie,
- światłowstręt,
- zaczerwienienie oka,
- obniżenie ostrości wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Objawy przedmiotowe:
- zwężenie szpary powiekowej,
- nastrzyknięcie mieszane,
- wÄ…ska z
renica słabo reagująca na światło,
- wysięk w komorze przedniej: surowiczy, włókniowy, morfotyczny, krwinki czerwone,
krwinki białe (ropa),
- osady na śródbłonku rogówki układające się w trójkąt,
- zatarty rysunek beleczkowy tęczówki i porozszerzane naczynia, zmiana zabarwienia
tęczówki spowodowana masywnym przekrwieniem,
- zrosty tylne tęczówki (między tęczówką i soczewką) spowodowane wąską z
renicÄ…,
nieruchomą tęczówką i wysiękiem zapalnym, mogą być pojedyncze lub okrężne.
Rys. 31. Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego [9, s. 145]
Zapalenie części płaskiej ciała rzęskowego objawia się  pływającymi mętami w polu
widzenia i obniżeniem ostrości wzroku. Objawy przedmiotowe to pozasoczewkowe wysięki
komórkowe układające się w  kule śnieżne .
Zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej
Objawy podmiotowe:
- ubytki w polu widzenia w postaci mroczka centralnego, sektorowego lub obwodowego,
- muszki w polu widzenia.
Objawy przedmiotowe:
- na dnie oka puszyste, kremowe, nieostro ograniczone ogniska,
- w ciele szklistym wysięk komórkowy, przymglenie.
Postacie kliniczne:
- zapalenia pasożytnicze  toksoplazmoza, toksokaroza,
- zapalenie wirusowe  AIDS, różyczka,
- zapalenie grzybicze,
- zapalenie idiopatyczne.
Może wystąpić również zapalenie całej błony naczyniowej, które może objąć całe oko.
Leczenie ma na celu: profilaktykę powikłań, zmniejszenie dolegliwości choremu, leczenie
przyczynowe. Stosujemy leczenie przyczynowe po jej znalezieniu, a do tego czasu leczenie
objawowe: przeciwzapalne, leki rozszerzajÄ…ce z
renicÄ™, niekiedy cytostatyki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Schorzenia ciała szklistego
W czasie starzenia się ciała szklistego występuje jego zwyrodnienie włókienkowe,
obkurczanie się i rozpływ. W wyniku zwyrodnienia pojawiają się w polu widzenia  muszki
latające . Obkurczanie się ciała szklistego powoduje jego tylne odłączanie się. W czasie
odłączania się ciała szklistego następuje pociąganie siatkówki, jej podrażnienie, co jest
odczuwane jako  błyskawice w polu widzenia.
Z innych stanów patologicznych to rozpływ skrzący, krwotok i ropień ciała szklistego.
Choroby siatkówki
Choroby siatkówki pochodzenia naczyniowego to najczęściej zamknięcie tętnicy
środkowej siatkówki i zakrzep żyły środkowej siatkówki.
Zamknięcie tętnicy siatkówki najczęściej spowodowane jest zatorem, a obraz kliniczny
zależy od wielkości zablokowanego naczynia.
Niedrożność tętnicy środkowej siatkówki objawia się:
- nagłą utratą widzenia,
- siatkówka jest blada, obrzęknięta z prześwitującą czerwoną plamką (obraz wisi
w plamce),
- widzenie centralne może być oszczędzone,
- tętnice są zwężone,
- przepływ jest wolny, widoczna jest fragmentacja słupa krwi.
Zakrzep żyły środkowej siatkówki
Czynnikami ogólnoustrojowymi predysponującymi są:
- wiek powyżej 50 60 roku życia,
- arterioskleroza,
- cukrzyca,
- nadciśnienie tętnicze,
- skazy krwi.
Czynniki miejscowe to:
- podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- nadwzroczność,
- wrodzone nieprawidłowości naczyń.
Zakrzep żyły środowej może przebiegać bez niedokrwienia lub może być niedokrwienny.
Objawy to: poważne obniżenie ostrości wzroku, krętość i przepełnienie żył na dnie oka,
obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, krwotoki do siatkówki. Powikłaniem jest nowotwórstwo
naczyń na dnie oka i w tęczówce, co prowadzi do powstania jaskry.
Odwarstwienie siatkówki
Jest to oddzielenie siatkówki od nabłonka barwnikowego.
Może być ono:
- przedarciowe  upłynnione ciało szkliste przedostaje się pod siatkówkę przez otwór
w niej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
- trakcyjne  kurczące się błony pociągają siatkówkę,
- wysiękowe  płyn z naczyniówki unosi siatkówkę.
Objawy podmiotowe to:
- błyski światła (fotopsje),
- męty w ciele szklistym,
-  zasłona przed okiem (ubytek w polu widzenia).
Objawy przedmiotowe to:
- pęcherz uniesionej siatkówki,
- przedarcie siatkówki,
- obniżenie ciśnienia śródgałkowego.
Rys. 32. Odwarstwienie siatkówki z przedarciem [4, s. 324]
Leczenie ma na celu wytworzenie jałowego zapalenia, które spowoduje zamknięcie
przedarcia.
Zwyrodnienia plamki zwiÄ…zane z wiekiem (AMD- age related macular degeneration)
Jest to najczęstsza przyczyna nieodwracalnego uszkodzenia widzenia w krajach
rozwiniętych.
1. Postać sucha
 występująca częściej,
 na dnie oka zmiany o typie zaniku geograficznego nabłonka barwnikowego,
 stopniowe pogarszanie widzenia,
 brak skutecznego leczenia.
2. Postać wysiękowa
 występuje rzadziej,
 prowadzi do szybszej i większej utraty widzenia,
 występuje krzywienie obrazu.
Leczenie to terapia fotodynamiczna i przezz
reniczna termoterapia. Ostatnio duże nadzieje
pokłada się w lekach blokujących naczyniopochodny śródbłonkowy czynnik wzrostu
podawanych w iniekcjach doszklistkowych.
Stany patologiczne nerwu wzrokowego
Choroby nerwu wzrokowego mogą być wywołane różnymi przyczynami. Mogą to być
stany zapalne, czy też w ich następstwie zanik, a także mogą być to stany spowodowane
wzrostem ciśnienia śródczaszkowego jak  tarcza zastoinowa .
Zapalenie nerwu wzrokowego może dotyczyć odcinka wewnątrzgałkowego
i pozagałkowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego  ma charter ostry i może być
spowodowane bezpośrednio przez czynniki zakaz
ne miejscowe i ogólne. Objawy: spadek
ostrości wzroku, ból oka, zaburzenie widzenia barw, mroczek centralny w polu widzenia,
przekrwienie, obrzęk i zatarcie granic tarczy nerwu wzrokowego, objawy zastoju 
przepełnienie naczyń na tarczy. Leczenie: powinno być przyczynowe, objawowo stosuje
siÄ™ sterydy.
Zapalenie odcinka pozagałkowego  w 80% przypadków przyczyną jest choroba
demielinizacyjna (SM), następnie zatrucie zewnątrzpochodne alkoholem, tytoniem, zapalenia
odogniskowe, zapalenia swoiste. Objawy: samoistne bóle gałki ocznej, obniżenie ostrości
wzroku, zaburzenie widzenia barwnego, mroczek centralny w polu widzenia, brak zmian
na dnie oka. Leczenie: przyczynowe.
Zaćma
Zaćma jest najczęstszą uleczalną przyczyną ślepoty na świecie. Określenie to obejmuje
każde zmętnienie soczewki. Zaćma może być wrodzona lub nabyta.
Rys. 33. Zaćma [12]
Zaćma nabyta może być: pierwotna, wikłająca (związana z chorobami układowymi),
wtórna (związana z chorobami gałki ocznej), pourazowa, toksyczna i resztkowa.
Zmętnienia mogą obejmować każdą warstwę soczewki, a więc wyróżniamy zaćmę:
- torebkowÄ… przedniÄ… i tylnÄ…,
- biegunowÄ…,
- jÄ…drowÄ…,
- warstwową okołojądrową,
- błoniastą.
Najczęściej pacjenci skarżą się na pogorszenie ostrości wzroku, olśnienie, zwłaszcza przy
patrzeniu na z
ródło światła, dwojenie jednooczne, pojawienie się lub narastanie
krótkowzroczności.
Leczenie zaćmy: jest wyłącznie operacyjne i polega na usunięciu zmętniałej soczewki
i wszczepieniu sztucznej.
Jaskra
Jaskra jest chorobą, która nie leczona prowadzi do nieodwracalnej ślepoty. Dotyczy ona
2% populacji rasy białej w wieku powyżej 40 roku życia.
Jaskrą nazywamy zespół jednostek chorobowych, których wspólną cechą jest uszkodzenie
nerwu wzrokowego objawiajÄ…ce siÄ™ zmianami w wyglÄ…dzie tarczy
i odpowiadajÄ…cym mu ubytkom w polu widzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Głównymi czynnikami ryzyka są:
- zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- wiek,
- rodzinne występowanie,
- zbyt mała odporność włókien nerwowych na uszkadzające działanie ciśnienia
wewnątrzgałkowego,
- inne dotÄ…d nieznane czynniki ryzyka.
Podział jaskry:
1. Jaskra pierwotna
Nieznana przyczyna neuropatii jaskrowej, utrudnienia odpływu cieczy wodnistej i wzrostu
ciśnienia wewnątrzgałkowej. Stanowi 75% przypadków jaskry.
a) jaskra pierwotna otwartego kÄ…ta,
b) jaskra pierwotna zamkniętego kąta.
2. Jaskra wtórna
Jest następstwem wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego powstającego w wyniku innych
chorób oka.
Zmiany w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego polegają na poszerzeniu i pogłębieniu
wnęki naczyniowej. Stwierdzamy je podczas oglądania różnymi sposobami dna oka.
Zmiany w polu widzenia charakteryzują się typowym kształtem mroczków i ich
charakterystycznym pogłębianiem się. Badania przeprowadza się przy użyciu perymetrii
kinetycznej i statycznej.
Ciśnienie wewnątrzgałkowe u osób dorosłych zawiera się w granicach 12 21 mmHg.
Mierzy siÄ™ go tonometrami. IstniejÄ… dwa typy tonometrii:
- impresyjna  określa stopień wgłębienia rogówki pod wpływem znanej siły ciężkości,
- aplanacyjna  mierząca siłę potrzebną do uzyskania określonego spłaszczenia rogówki.
Celem określenia typu jaskry, wykonuje się również badanie wyglądu kąta przesączania
za pomocą gonioskopów. Jest to jedno z najważniejszych badań.
Szczególnego omówienia wymaga jaska pierwotna zamkniętego oka. Jest to ostra forma
jaskry spowodowana wysokim wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego z powodu zamknięcia
kÄ…ta przesÄ…czenia
CharakteryzujÄ… jÄ…:
- bardzo silny ból oka i głowy,
- pogorszenie widzenia,
- tęczowe koła wokół z
ródeł światła,
- nudności i wymioty,
- oko  twarde jak kamień , ciśnienie wewnątrzgałkowe powyżej 50 mmhg,
- z
renica poszerzona,
- komora przednia oka spłycona,
- różnego stopnia obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
Rys. 34. Ostra jaskra [5, s. 62]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Wymaga ona natychmiastowego leczenia zachowawczego, które jest jedynie
przygotowaniem do leczenia chirurgicznego.
Celem leczenia jaskry jest utrzymanie użytecznej funkcji widzenia do końca życia
chorego. Podstawowym środkiem hamującym postęp zmian w nerwie wzrokowym jest
obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Cel ten osiąga się stosując leczenie
farmakologiczne, chirurgiczne lub laserowe, które ma na celu zmniejszanie wydzielania
cieczy wodnistej bÄ…dz
wzmożenie jej odpływu.
Urazy gałki ocznej i narządów dodatkowych
Stanowią one zagrożenie funkcji widzenia, prowadząc często do ślepoty jednoocznej,
a często i obuocznej.
W zależności od czynnika uszkadzającego możemy je podzielić na:
1. Urazy mechaniczne
Stanowią prawie 50% wszystkich urazów narządu wzroku. Mogą to być urazy:
a) powierzchniowe,
są to różnego rodzaju niewielkie ciała obce, które wpadają do worka spojówkowego
lub wbijają się w rogówkę czy skórę powiek; powodują one światłowstręt, łzawienie
i ból; pomoc doraz
na polega na obejrzeniu oka ewentualnie usunięciu ciała obcego
poprzez przepłukanie worka spojówkowego wodą lub solą fizjologiczną i skierowanie
do okulisty,
b) głębokie
powodują rozerwanie twardówki lub rogówki i powodują uszkodzenie głębszych
warstw oka; przebieg choroby i rokowanie dotyczące zachowania oka zależy
od wielkości uszkodzeń wywołanych urazem,
c) tępe
spowodowane są uderzeniem przez ciała tępe jak np. pięść, kula śnieżna, odłamek
drzewa; w zależności od mechanizmu działania powodują małe zmiany (wylewy
podskórne, podspojówkowe, otarcia, zranienia powiek, rogówki), które nie wpływają
na ostrość wzroku; urazy ciężkie dają zmiany funkcji oka bezpośrednio po urazie jak
i odległe w czasie; rany cięte i szarpane spowodowane są przez różne przedmioty
uderzające w oko z dużą siłą.
Inny podział urazów mechanicznych to:
a) urazy tępe- wywołane uderzeniem ciałami większymi tępymi
b) urazy drążące wywołane przedmiotami ostrymi, mogą one być powierzchowne lub
głębokie
c) ciała obce powierzchowne w worku spojówkowym, wnikające w powłoki oka bez
przerwania ciągłości gałki ocznej, wewnątrzgałkowe po przerwaniu ciągłości
gałek oka
2. Urazy chemiczne
Mogą być spowodowane przez kwasy, związki zasadowe, środki drażniące,
rozpuszczalniki i inne. W zależności od czynnika wywołującego jego czas działania
i wielkość pola objętego oparzeniem wyróżniamy 3 stopnie oparzeń.
3. Urazy termiczne
Występują rzadko. Rokowania i przebieg jest z reguły lżejszy niż przy oparzeniach
chemicznych.
4. Urazy energiÄ… promienistÄ… i elektrycznÄ…
Energia promienista staje się w niektórych warunkach przyczyną szczególnych urazów.
Prawie wszystkie rodzaje promieniowania elektromagnetycznego mogą uszkodzić tkanki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
oka. Może to być uszkodzenie wywołane promieniowaniem widzialnym, podczerwonym,
nadfioletowym. Szkodliwe działanie mają również promienie rentgenowskie, radowe
i gamma. Urazy wywołane energią elektryczną mogą powstać przy np. porażeniu prądem
wysokiego napięcia lub uderzeniu piorunem.
Zmiany w narządzie wzroku w chorobach ogólnych i ośrodkowego układu nerwowego
Najczęściej spotyka się zmiany w narządzie wzroku w przebiegu nadciśnienia tętniczego
i cukrzycy.
Zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego rozwijają się z różną szybkością
w zależności od charakteru nadciśnienia.
W początkowym okresie zmiany dotyczą tylko naczyń siatkówki i zaburzeń
w przepływie krwi, które z czasem powodują zmiany w siatkówce i nerwie wzrokowym.
Wg Ketha-Wagenera wyróżniamy cztery okresy zmian nadciśnieniowych w dnie oka:
I. Okres  zmiany naczyniowe
II. Okres  nasilenie zmian naczyniowych, objawy skrzyżowania tętnicy i żyły II0,
w siatkówce złogi lipidów i krwotoczki,
III. Okres  zmiany naczyniowe oraz zmiany w siatkówce w postaci puszystych, kremowych
ognisk (miękkie wysięki) i wysięki twarde tworzące  figurę gwiaz
dzistÄ… w plamce.
IV. Okres  oprócz ww. objawów dołącza się obrzęk nerwu wzrokowego.
Rys. 35. Zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego [4, s. 368]
Zmiany w narządzie wzroku rozwijają się w przebiegu długotrwałej cukrzycy
i niezależnie od jej typu prowadzą do ślepoty.
W przebiegu cukrzycowych zmian na dnie oka obserwuje się następujące objawy:
- mikrotętniaki,
- wybroczyny,
- zarastanie tętnic,
- powstawanie nowych patologicznie zmienionych naczyń (nowotwórstwo naczyń),
- rozwój tkanki łącznej i jej proliferacja do ciała szklistego,
- odwarstwienie siatkówki,
- uszkodzenie plamki.
Klasyfikacja retinopatii cukrzycowej:
1 Retinopatia nieproliferacyjna
a) retinopatia prosta (mikrotętniaki, wybroczyny, wysięki
b) retinopatia przedproliferacyjna (poszerzenie i nieregularność światła żył, anomalie
naczyniowe, rozległe krwotoki)
2. Retinopatia proliferacyjna (nowotwórstwo naczyń, rozwój tkanki łącznej i jej proliferacja
do szklistki, odwarstwienie siatkówki)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Rys. 36. Zmiany na dnie oka w przebiegu cukrzycy [4, s. 348]
Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym powodujące wzrost ciśnienia
wewnątrzczaszkowego prowadzą do obrzęku zastoinowego nerwu wzrokowego. Obrzęk
powoduje uniesienie tarczy nerwu wzrokowego ponad poziom dna. Ostrość wzroku jest
niezmieniona lub nieznacznie obniżona.
Każde uszkodzenie siatkówki lub układu przewodzącego wrażenia wzrokowe powoduje
charakterystyczne dla swego umiejscowienia ubytki w polu widzenia:
- jednostronne ubytki w polu widzenia spowodowane są uszkodzeniem siatkówki
lub/i nerwu wzrokowego,
- niedowidzenie dwuskroniowe jest wynikiem ucisku na skrzyżowanie nerwu wzrokowego,
- niedowidzenie dwunosowe jest raczej skutkiem obustronnego uszkodzenia siatkówki lub
nerwów wzrokowych,
- jednoimienne ubytki sÄ… charakterystyczne dla uszkodzenia drogi wzrokowej poza
skrzyżowaniem.
Åšlepota korowa spowodowana przez obustronne uszkodzenie kory potylicznej jest zawsze
obustronna, a odruch na światło jest zachowany.
Leki stosowane miejscowo w okulistyce mogą mieć postać:
- płynną (płyny do przemywania i okładów oraz krople),
- półpłynną i stałą (maści),
Farmakologiczne leki okulistyczne podawane miejscowo do oka można zaszeregować
do następujących grup:
- leki działające na nerwowy układ autonomiczny,
- sulfonamidy i antybiotyki,
- leki znieczulajÄ…ce miejscowo,
- inne leki stosowane miejscowo w leczeniu chorób oczu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz co to jest jęczmień zewnętrzny?
2. Jakie są objawy gradówki?
3. Jakie są objawy zapalenia brzegów powiek?
4. Jakie znasz przyczyny podwinięcia powieki?
5. Co jest przyczynÄ… zapalenia woreczka Å‚zowego?
6. Jakie są przyczyny zespołu suchego oka?
7. Czym charakteryzuje się nagminne zapalenie spojówek i rogówek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
8. Jakie są objawy kliniczne w chorobach spojówek?
9. Jakie znasz alergiczne zapalenia spojówek?
10. Jakie znasz postacie kliniczne wirusowego zapalenia rogówki?
11. Czym charakteryzuje się ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego?
12. Na co skarży się najczęściej pacjent ze zwyrodnieniem ciała szklistego?
13. Czy wymienisz charakterystyczne objawy niedrożności tętnicy środkowej siatkówki?
14. Jakie znasz przyczyny zakrzepu żyły środkowej siatkówki?
15. Co jest przyczyną odwarstwienia siatkówki?
16. Jakie są objawy odwarstwienia siatkówki?
17. Jaka choroba neurologiczna jest najczęstszą przyczyną pozagałkowego zapalenia nerwu
wzrokowego?
18. Czy wyjaśnisz jakie są przyczyny zaćmy?
19. Na jakie objawy skarżą się pacjenci z zaćmą?
20. Jakie sÄ… czynniki ryzyka jaskry?
21. Jakie sÄ… charakterystyczne objawy jaskry?
22. Czy potrafisz omówić techniki pomiaru ciśnienia śródgałkowego?
23. Co jest przyczynÄ… jaskry ostrej?
24. Na czym polega leczenie jaskry?
25. Jakie znasz urazy narządu wzroku w zależności od czynnika uszkadzającego?
26. W jakich chorobach ogólnych najczęściej występują zmiany w narządzie wzroku?
27. Od czego zależą zmiany w siatkówce w przebiegu nadciśnienia tętniczego?
28. Jakie zmiany występują w II okresie zmian siatkówkowych w nadciśnieniu tętniczym?
29. Z czym są związane zmiany siatkówkowe w cukrzycy?
30. Czy w retinopatii cukrzycowej tworzÄ… siÄ™ nowe naczynia?
31. Jakie są przyczyną znacznego obniżenia ostrości wzroku w przebiegu cukrzycy?
32. Co powoduje w oku wzmożone ciśnienie śródgałkowe?
33. Czy jednostronne ubytki pola widzenia najczęściej związane są ze zmianami w
siatkówce, nerwie wzrokowym czy zmianami śródczaszkowymi?
34. Czy wyjaśnisz co to jest ślepota korowa?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie zdjęć przedstaw rozpoznanie jęczmienia zewnętrznego powieki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym,
2) dokonać analizy zmian patologicznych powiek na przestawionych zdjęciach,
3) sporządzić charakterystykę tych schorzeń,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia przedstawiające schorzenia powiek,
- atlasy okulistyczne,
- model powiek,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 2
Na podstawie zdjęć przedstaw rozpoznanie olbrzymiobrodawkowatego zapalenia
spojówek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym zapalenia spojówek,
2) dokonać analizy zmian patologicznych spojówek,
3) sporządzić listę chorób spojówek, gdzie występują grudki,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia chorób spojówek,
- atlasy anatomiczne.
Ćwiczenie 3
Zdiagnozuj choroby gałki ocznej i nerwu wzrokowego, które mogą powodować
zaburzenia widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów chorób gałki ocznej,
3) dokonać wyboru schorzeń, które powodują zaburzenie widzenia,
4) scharakteryzować te zaburzenia,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
6) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca chorób oczu,
- dostęp do Internetu,
- komputer.
Ćwiczenie 4
Dokonaj diagnostyki różnicowej zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony
naczyniowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony naczyniowej,
3) scharakteryzować poszczególne zapalenia,
4) dokonać diagnostyki różnicowej,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca chorób oczu,
- dostęp do Internetu,
- komputer.
Ćwiczenie 5
Przedstaw różnicowanie ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego z ostrym
napadem jaskry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zapalenia błony naczyniowej i jaskry,
2) dokonać analizy objawów ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego i jaskry ostrej,
3) wychwycić różnice objawów,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) dokonać korekty błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- atlasy okulistyczne,
- literatura okulistyczna,
- dostęp do interetu,
- komputer.
Ćwiczenie 6
Posługując się modelem oka i czaszki dokonaj analizy zmian w polu widzenia
w zależności od miejsca uszkodzenia drogi wzrokowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu siatkówkę, nerw wzrokowy i korę potyliczną,
2) scharakteryzować przebieg nerwów wzrokowych,
3) opisać drogę wzrokową,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka i czaszki,
- atlas anatomiczny,
- ryciny zmian pola widzenia,
- foliogramy,
- plansze,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Ćwiczenie 7
Posługując się modelem oka wyjaśnij mechanizm powstawania odwarstwienia siatkówki
w przebiegu cukrzycy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu ciało szkliste i siatkówkę,
2) opisać nowotwórstwo naczyń,
3) określić przyczynę wylewów krwi do ciała szklistego,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka,
- atlas chorób oczu,
- ryciny,
- foliogramy,
- literatura,
- komputer i rzutnik multimedialny.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić najczęstsze choroby powiek? o o
2) omówić przyczyny niedostatecznego i nadmiernego wydzielania łez? o o
3) rozróżnić objawy bakteryjnego i wirusowego zapalenia rogówki? o o
4) zróżnicować objawy zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony o o
naczyniowej?
5) omówić choroby siatkówki pochodzenia naczyniowego? o o
6) wymienić rodzaje odwarstwienia siatkówki? o o
7) rozróżnić zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego od o o
pozagałkowego?
8) wyjaśnić cel chirurgicznego leczenia zaćmy? o o
9) określić czynniki ryzyka wystąpienia jaskry? o o
10) wymienić rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, które mogą o o
uszkadzać tkanki oka?
11) opisać zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego? o o
12) wyjaśnić przyczynę retinopatii cukrzycowej? o o
13) wymienić zmiany w narządzeni wzroku w przebiegu długotrwałej o o
cukrzycy?
14) wyjaśnić mechanizm powstania zastoinowego obrzęku tarczy nerwu o o
wzrokowego?
15) opisać zmiany w polu widzenia przy uszkodzeniach drogi o o
wzrokowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.4. Ergonomia i higiena narzÄ…du wzroku
4.4.1. Materiał nauczania
Zasady higieny narządu wzroku łączą się ściśle z zasadami higieny ogólnej. Dla
zachowania zdrowia i dobrego funkcjonowania organizmu w tym i oczu wskazane
jest racjonalne odżywianie, odpowiednia ilość snu i przebywanie na świeżym powietrzu.
Ruch powoduje lepsze krążenie, co za tym idzie lepsze dotlenienie tkanek, poprawia
kondycjÄ™, powoduje rozluz
nienie mięśni.
Rodzaj uprawianego sportu powinien być jednak uzależniony od występującej wady
refrakcji, np. osoby z wysoką krótkowzrocznością nie powinny uprawiać sportów siłowych.
Higiena narządu wzroku ma za zadanie eliminowanie i unikanie warunków wpływających
na pogorszenie widzenia i zmęczenie oczu przy pracy.
Czynniki wpływające na pracę narządu wzroku to:
- oświetlenie miejsca pracy,
- kolorystyka,
- pozycja ciała przy pracy,
- odległość obserwowanych przedmiotów.
Właściwe oświetlenie miejsca pracy sprzyja prawidłowemu odbieraniu informacji
wzrokowych, przez co umożliwia lepszą wydajność pracy, zmniejsza wypadkowość,
przeciwdziała uczuciu zmęczenia wzrokowego i ogólnego, a także ma znaczenie
w estetycznym odczuwaniu warunków miejsca pracy, co pośrednio wpływa na stosunki
międzyludzkie.
Oświetlenie powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy.
Oświetlenie dzienne jest najbardziej fizjologicznym oświetleniem miejsca pracy, tym
bardziej, że stosowanie go pozwala na utrzymanie kontaktu ze środowiskiem naturalnym.
Pozwala na wypoczynek wzroku przy patrzeniu w dal, wiąże sztuczne środowisko miejsca
pracy ze środowiskiem naturalnym.
Przy oświetleniu dziennym należy uwzględnić różne czynniki:
1. Rodzaj okien
Wysokie okna są bardziej właściwe niż szerokie, gdyż światło dociera dalej w głąb
pomieszczenia.
2. Stosunek powierzchni okna do powierzchni podłogi powinno wynosić co najmniej 1:5.
3. Parapet okna powinien znajdować się na wysokości stanowiska pracy, gdyż przy niższych
mogą występować olśnienia.
4. Odległość stanowiska pracy od okna nie może być większa niż podwójna wysokość okna.
Jednak nie zawsze jest możliwe stosowanie oświetlenia dziennego. Oświetlenie to jest
różne w różnych okresach dnia i pór roku, co stwarza konieczność zastosowania oświetlenia
mieszanego lub stałego oświetlenia sztucznego.
Tolerancja oświetlenia sztucznego przez narząd wzroku jest znacznie mniejsza
od tolerancji światła naturalnego. Do oświetlenia sztucznego należą oświetlenia żarowe
i wyładowcze.
Oświetlenie żarowe daje jasnożółtą barwę światła, zmienia jednak nieco barwę
przedmiotów. Najlepsze jest oświetlenie pośrednie osiągane przez skierowanie promieni
świetlnych na sufit, gdyż odbite promienie dają łagodne, rozproszone i równomierne
oświetlenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Oświetlenie lampami wyładowczymi ma szereg niekorzystnych wpływów na ostrość
wzroku, czas adaptacji i na aktywność bioelektryczną siatkówki. Powoduje ono powstawanie
zjawiska stroboskopowego tzn. wrażenia ruchu nierzeczywistego. Powinno być umieszczone
w górze, osłonięte kloszem tak by dawało światło rozproszone. Zaletą tego oświetlenia jest to,
że jest zbliżone do światła dziennego.
Kolorystyka miejsca pracy powinna być podobna do spotykanej w przyrodzie, gdyż
narząd wzroku funkcjonuje w takich warunkach najsprawniej. Jasność pomieszczeń można
zwiększyć przez odpowiednie pomalowanie ścian i sufitu. Przy urządzaniu miejsca pracy
należy unikać sprzętów silnie błyszczących.
Pozycja ciała powinna być wyrabiana od dzieciństwa. Odległość obserwowanych
przedmiotów zależy od wieku, gdyż dziecko może widzieć ostro z odległości np. 7 cm,
a po 60 roku życia punkt bliży znajduje się już w odległości 1 3 m (akomodacja).
Profilaktyka zdrowia oczu powinna dotyczyć każdego okresu życia człowieka.
W okresie ciąży należy zwrócić uwagę, aby matka nie chorowała na choroby zakaz
ne
lub brała silnie działające leki, gdyż powodują one powstawanie wad wrodzonych.
W wieku szkolnym narząd wzroku jest mocno obciążony, dlatego dziecko przed
rozpoczęciem nauki w szkole powinno być zbadane przez lekarza okulistę. Należy w tym
okresie zwracać uwagę na warunki pracy wzrokowej (oświetlenie, pozycja przy pracy,
odległość obserwowanych przedmiotów). Rodzice powinni dopilnować noszenia okularów,
gdyż dzięki korekcji okularowej dziecku stwarza się warunki podobne do tych, jakie mają
dzieci zdrowe.
Dzieci krótkowzroczne powinny pracować w dobrym oświetleniu i nie uprawiać sportów
siłowych. Dzieci z wysoką krótkowzrocznością powinny być zwolnione z zajęć wychowania
fizycznego. Dzieci z nadwzrocznością powinny nosić okulary na stałe, gdyż zmniejszają
wysiłek akomodacyjny podczas pracy z bliska. Należy zwracać uwagę, aby okulary były
dobrze dopasowane i czyste, gdyż wtedy spełniają swą rolę.
W wieku starczym konieczne są dobre warunki do pracy wzrokowej, aby uniknąć
znużenia i zmęczenia oczu. U ludzi starszych występują opóz
nienia adaptacji do ciemności.
Badania oczu pracowników stanowią część ogólnego programu higieny i bezpieczeństwa
pracy. Celem tych badań jest kierowanie ich do takich zajęć, które umożliwia stan wzroku.
Badania pracowników dzielą się na trzy grupy:
1. Wstępne
Badania wstępne są to badania narządu wzroku poprzedzające zatrudnienie pracowników
i mające na celu kierowanie ich do zajęć odpowiadających aktualnemu stanowiskowi
i sprawności wzrokowej.
2. Okresowe
Badania okresowe mają za zadanie wczesne wykrywanie powstałych (od czasu badania
wstępnego) wad wzroku lub chorób oczu mogących zagrażać bezpieczeństwu i higienie
narzÄ…du wzroku.
3. PrzeglÄ…dowe
Badania przeglądowe są wykonywane tam, gdzie nie wykonano badań wstępnych. Mają
one znaczenie na stanowiskach pracy, gdzie wykonuje siÄ™ prace precyzyjne lub gdzie
praca połączona jest z niebezpieczeństwem grożącym narządowi wzroku.
Ergonomia jest to dyscyplina nauki zajmujÄ…ca siÄ™ zasadami i metodami dostosowania
urządzeń technicznych i narzędzi pracy do cech fizycznych i psychicznych człowieka zgodnie
z wymaganiami fizjologii i psychologii pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Przykładowo omawiane są w tym poradniku minimalne wymagania ergonomiczne pracy
wzrokowej na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Wyposażenie
stanowiska pracy nie powinno powodować nadmiernego obciążenia wzroku.
Monitor ekranowy powinien mieć:
- znaki na ekranie wyraz
ne i czytelne,
- obraz powinien być stabilny, bez tętnienia,
- jaskrawość i kontrast znaków na ekranie powinien być łatwo regulowany w zależności
od warunków oświetlenia,
- regulacje ustawienia monitora powinna umożliwiać pochylenie ekranu i obrót wokół
własnej osi,
- ekran powinien być pokryty warstwą odbiciową,
- ustawienie ekranu monitora powinno ograniczać olśnienie i odbicie światła.
Klawiatura powinna być matowa, a znaki kontrastowe i czytelne. Powierzchnia blatu
stołu powinna być jasna, matowa.
Jeżeli istnieje konieczność pracy z dokumentami, to ich odległość od oka powinna być
taka sama jak odległość oka od monitora. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora
powinna wynosić 40 70 cm. Poziom natężenia oświetlenia zgodny z normami. Należy
ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, ścian lub jasnych płaszczyzn
pomieszczenia oraz olśnienia odbiciowego od ekranu monitora.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonuje się badania wstępne, a w jakim okresowe?
2. Co to jest ergonomia?
3. Jakimi cechami powinien charakteryzować się monitor ekranowy?
4. Jakie jest najkorzystniejsze oświetlenie miejsca pracy?
5. Jakie czynniki mają wpływ na pracę narządu wzroku?
6. Jaki jest cel badań dzieci?
7. Czy w wieku starczym powinno się kontrolować narząd wzroku i dlaczego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj terminy badań profilaktycznych swoich sąsiadów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się ze strukturą wiekową sąsiadów,
3) przygotować plan koniecznych badań dla każdej grupy wiekowej,
4) opracować kalendarz badań,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
6) dokonać korekty i uzupełnienia planu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Wyposażenie stanowiska pracy:
- spis sąsiadów,
- literatura dotycząca badań profilaktycznych,
- ankieta,
- papier.
Ćwiczenie 2
Zorganizuj badania przeglądowe ostrości wzroku uczniów swojej klasy za pomocą tablic
Snellena.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się z literaturą dotyczącą badania ostrości wzroku,
3) przygotować plan badania,
4) wykonać badania ostrości wzroku przy użyciu tablic Snellena,
5) opracować wyniki badania,
6) opracować wskazówki dla osób z obniżoną ostrością wzroku,
7) dokonać korekty i uzupełnienia planu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice Snellena,
- notes.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić cel badań wstępnych, okresowych, przeglądowych? o o
2) omówić warunki pracy przy monitorze? o o
3) omówić czynniki wpływające na pracę narządu wzroku? o o
4) wyjaśnić cel badania dzieci w wieku szkolnym? o o
5) wyjaśnić cel badań okresowych ludzi starszych? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Gruczoł łzowy znajduje się
a) w dolnoskroniowej części oczodołu.
b) w bocznej części oczodołu.
c) w przyśrodkowej ścianie oczodołu.
d) górnoskroniowej części oczodołu.
2. Komora przednia znajduje się pomiędzy
a) rogówką, a tęczówką.
b) twardówką, a tęczówką.
c) soczewką i ciałem szklistym.
d) tęczówką, a soczewką.
3. Neuronami siatkówki nie są
a) komórki dwubiegunowe.
b) komórki zwojowe.
c) czopki i pręciki.
d) komórki wypełnione barwnikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4. Cecha rogówki, która nie warunkuje prawidłowej funkcji optycznej to
a) gładkość.
b) lśnienie.
c) grubość.
d) przez
roczystość.
5. Szerokość z
renicy zależy od
a) komórek barwnikowych tęczówki.
b) naczyń tęczówki.
c) mięśni tęczówki.
d) nabłonka barwnikowego tęczówki.
6. Ciało rzęskowe bierze udział w
a) konwergencji.
b) akomodacji.
c) stereoskopii.
d) adaptacji.
7. Nerw wzrokowy utworzony jest z wypustek komórek
a) dwubiegunowych.
b) zwojowych.
c) czopków i pręcików.
d) komórek nabłonka barwnikowego.
8. Siła refrakcji soczewki wynosi
a) + 19 Dsph.
b) + 43 Dsph.
c) + 61 Dsph.
d) + 33 Dsph.
9. Aby orientacyjnie zbadać adaptację chorego do ciemności należy
a) oświetlić jego oczy.
b) zakryć oczy dłonią.
c) obserwować zachowanie w ciemnym pokoju.
d) założyć na oczy okulary z filtrem.
10. Przyczyną trudności szkolnych może być
a) zaburzenia konwergencji.
b) osłabienie akomodacji.
c) zaburzenia adaptacji.
d) zmiany w ustawieniu powiek.
11. Głównym bodz
cem dla konwergencji jest
a) akomodacja.
b) adaptacja.
c) fiksacja.
d) achromatopsja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
12. Jęczmień jest to
a) ostre zapalenie mieszków włosowych.
b) przewlekłe gronkowcowe zapalenie gruczołu tarczkowego.
c) bakteryjne zapalenie kanalika Å‚zowego.
d) zakażenie spojówki gałkowej.
13. Jeżeli pacjent widzi  mroczki przed okiem to świadczy o
a) zaćmie.
b) jaskrze.
c) starzeniu się ciała szklistego.
d) zapaleniu rogówki.
14. Operacja zaćmy polega na
a) usunięciu zmętniałej soczewki.
b) stworzeniu drogi odpływu płynu komorowego.
c) wytworzeniu jałowego zrostu tkanek.
d) wycięciu tęczówki.
15. Tarcza zastoinowa jest wynikiem
a) zwiększonego ciśnienia wewnątrzgałkowego.
b) zmniejszonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
c) procesu demielinizacji.
d) zapalenia pozagałkowego nerwu wzrokowego.
16. Silny ból głowy i oka, pogorszenie widzenia, tęczowe koła wokół z
ródeł światła, nudności
i wymioty, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe to typowe objawy
a) ostrego zapalenia tęczówki.
b) erozji rogówki.
c) ostrego ataku jaskry.
d) wrzodu rogówki.
17. Do objawów ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego nie należy
a) pogorszenie ostrości wzroku.
b) wysięk w komorze przedniej oka.
c) szeroka z
renica.
d) wÄ…ska z
renica.
18. W przebiegu nadciśnienia tętniczego zmiany dotyczą
a) soczewki.
b) rogówki.
c) naczyń siatkówki.
d) ciała szklistego.
19. W przebiegu cukrzycy może dojść do
a) zmętnienia rogówki.
b) proliferacyjnego odwarstwienia siatkówki.
c) zapalenia twardówki.
d) zmian w powiekach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
20. ChorobÄ… zakaz
nÄ… jest
a) zapalenie woreczka Å‚zowego.
b) ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego.
c) nagminne wirusowe zapalenie spojówek i rogówek.
d) zapalenie nerwu wzrokowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
6. LITERATURA
1. Adler F.H.: Fizjologia oka. PZWL, Warszawa 1968
2. Altenberger S.: podręcznik okulistyki. PZWL, Warszawa 1975
3. Czerwińska W.: Okulistyka przemysłowa. PZWL, 1982
4. Kański J.J.: Okulistyka kliniczna. Ubran & Partner, Wrocław 1997
5. Kański J.J.: Mc Allister J.A., Salmon J.F.: Jaskra. Urban & Partner, Wrocław 1998
6. Krzystkowa K., Kubanko-Zielińska A., Pająk J., Nowak-Bryg H.: Rozpoznawanie
i leczenie choroby zezowej. PZWL, Warszawa 1977
7. Litwin B., Bryg H. (red.): Wybrane zagadnienia okulistyczne. Zamkom 2005
8. Niżankowska M.H.: Jaskra. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2001
9. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. Volumed, Wrocław 1992
10. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna. PZWL, Warszawa 1977
11. Pojda S. (red.): Okulistyka w kropelce. Dział Wydawnictw SAM, Katowice 2002
12. Internet
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Wiesław Braciak
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
322[16].Z4.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
___________________________________________________________________________
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. med. Dorota Pałenga-Pydyn
dr n. med. Marian Rojek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Elżbieta Jarosz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z4.01,
 Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka , zawartego w programie nauczania
dla zawodu technik optyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Anatomia narzÄ…du wzroku 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Fizjologia narządu wzroku, oko miarowe i niemiarowe, rozwój widzenia
obuocznego, zez 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.2.3. Ćwiczenia 33
4.2.4. Sprawdzian postępów 35
4.3. Choroby narzÄ…du wzroku, urazy, leki stosowane w okulistyce 37
4.3.1. Materiał nauczania 37
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.3.3. Ćwiczenia 51
4.3.4. Sprawdzian postępów 54
4.4. Ergonomia i higiena narzÄ…du wzroku 55
4.4.1. Materiał nauczania 55
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 57
4.4.3. Ćwiczenia 57
4.4.4. Sprawdzian postępów 58
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 64
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy z zakresu budowy narządu wzroku
oraz przyczynach, objawach i leczeniu najczęściej występujących chorób oczu.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć już
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,
 materiał nauczania niezbędny do opanowania treści jednostki modułowej,
 zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić czy opanowałeś już określane treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań testowych sprawdzających poziom
opanowania materiału całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
322[16].Z4
Optyka okulistyczna
322[16].Z4.01
Diagnozowanie chorób
oczu, ich leczenie
i profilaktyka
322[16].Z4.02
Diagnozowanie
i korygowanie wad
refrakcji
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 interpretować prawa optyki geometrycznej i fizycznej,
 stosować terminologię dotyczącą zjawisk optycznych,
 rozróżniać elementy optyczne i ich układy,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 obsługiwać komputer,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- wyjaśnić budowę narządu wzroku,
- wyjaśnić fizjologiczny rozwój widzenia,
- rozróżnić stopnie widzenia obuocznego,
- rozróżnić wady widzenia barwnego,
- rozróżnić zeza towarzyszącego, ukrytego, porażennego,
- wyjaśnić pojęcia: adaptacja, refrakcja, akomodacja, konwergencja,
- scharakteryzować choroby aparatu ochronnego oka,
- rozróżnić choroby przedniego odcinka gałki ocznej,
- wyjaśnić objawy chorób ciała szklistego, siatkówki i nerwu wzrokowego,
- rozróżnić objawy jaskry,
- rozpoznać urazy gałki ocznej i oczodołu,
- rozpoznać oko miarowe i niemiarowe (krótkowzroczne, nadwzrocznej, niezborne),
- określić przyczynę starczowzroczności,
- scharakteryzować zaburzenia czynności narządu wzroku w uszkodzeniach ośrodkowego
układu nerwowego,
- rozróżnić wybrane objawy oczne w schorzeniach układowych,
- rozróżnić leki stosowane miejscowo do oka,
- wyjaśnić cel masowych badań wstępnych, okresowych i przeglądowych,
- określić działania propagujące prawidłowe warunki pracy wzrokowej,
- uzasadnić konieczność badań okulistycznych w przypadku pojawienia się niepokojących
objawów ze strony narządu wzroku,
- rozpoznać czynniki zewnętrzne wpływające niekorzystnie na pracę narządu wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Anatomia narzÄ…du wzroku
4.1.1. Materiał nauczania
Budowa oczodołu
Oczodół ma kształt czworobocznej piramidy, której podstawą jest wejście do oczodołu,
natomiast wierzchołek to otwór wzrokowy prowadzący do kanału wzrokowego. Osie
oczodołów skierowane są ku tyłowi i do środka tworząc kąt ostry.
Ściany oczodołu:
- górna, w której znajduje się dół gruczołu łzowego oraz dołek bloczkowy,
- przyśrodkowa z dołem woreczka łzowego ograniczonym grzebieniem łzowym przednim
i tylnym,
- dolna z kanałem podoczodołowym,
- boczna.
Wejście do oczodołu jest czworobokiem otoczonym przez przegrodę oczodołową, na
której leży mięsień okrężny oka.
W obrębie oczodołu wyróżniamy następujące najważniejsze otwory:
1. Kanał wzrokowy zawierający nerw wzrokowy i tętnicę oczną.
2. Szczelinę oczodołową górną, która łączy z dołem środkowym czaszki.
PrzechodzÄ… tutaj nerwy czaszkowe III (nerw okoruchowy), IV (nerw bloczkowy), VI
(nerw odwodzący), pierwsza gałąz
nerwu V (nerw trójdzielny), żyła oczna górna.
3. Szczelinę oczodołową dolną prowadzącą do dołu skrzydłowo-podniebiennego
i podskroniowego, która jest częściowo wypełniona mięśniem oczodołowym
PrzechodzÄ… przez niÄ…:
 nerw jarzmowy,
 nerw podoczodołowy,
 tętnica i żyła podoczodołowa.
Oczodół jest wyścielony okostną, która przechodzi w oponę twardą mózgu.
Zawartość oczodołu:
1. Gałka oczna z nerwem wzrokowym.
2. Mięśnie wewnątrzgałkowe, mięsień dz
wigacz powieki górnej, mięsień oczodołowy.
3. Zwój rzęskowy, nerw i naczynia zaopatrujące gałkę oczną.
4. Tkanka tłuszczowa oczodołu.
5. Powięzie oczodołu (okostna oczodołu, przegroda oczodołowa, powięzie mięśniowe,
pochewka gałki ocznej).
6. Gruczoł łzowy.
Unaczynienie oczodołu pochodzi od tętnicy ocznej, krew odpływa przez żyłę oczną górną
i dolnÄ….
Unerwienie czuciowe pochodzi od nerwu trójdzielnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Powieki
Tworzą one z przegrodą oczodołową ochronę gałki ocznej z przodu. Górną granicą
powieki jest brew, granica dolna odpowiada dolnej krawędzi oczodołu. W wolnym brzegu
wyróżniamy krawędz
zewnętrzną z rzęsami i ostro zakończoną krawędz
tylnÄ…. W przestrzeni
międzykrawędziowej mają ujście łojowe gruczoły tarczkowe  Meiboma. Obszar między
brzegami wolnymi to szpara powiekowa. Końce szpary powiekowej tworzą kąty: boczny,
który jest ostry i przyśrodkowy zaokrąglony.
Idąc od zewnątrz wyróżniamy następujące warstwy powiek:
1. Skóra z warstwą podskórną  znajduje się w niej śladowa ilość tkanki tłuszczowej dlatego
łatwo odwadnia się i obrzęka.
2. Mięsień okrężny oka, w którym wyróżniamy część powiekową, oczodołową i łzową.
Zamyka ona powiekę, uciska gruczoły tarczkowe oraz ułatwia zasysanie łez z worka
spojówkowego i opróżnianie woreczka łzowego.
Antagonistycznie działa dz
wigacz powieki górnej oraz mięśnie tarczkowe.
3. Tarczka górna i dolna łączy się z przegrodą oczodołową  zbudowana jest ze zbitej tkanki
łącznej. W tarczce znajdują się gruczoły łojowe (gruczoły tarczkowe  Meiboma).
4. Spojówka  najbardziej wewnętrzna warstwa powieki.
Rys. 1. Przekrój poprzeczny powieki [4, s. 2]
Funkcje powiek:
1. Ochrona przed czynnikami szkodliwymi.
2. Mruganie zapewnia równomierne zwilżenie rogówki i spojówki.
3. Zwężenie powiek chroni przed olśnieniem.
4. Zamykanie powiek powoduje przesunięcie łez.
5. Wydzielina gruczołów tarczkowych powoduje natłuszczenie i uszczelnienie szpary
powiekowej podczas snu.
Spojówka
Spojówka zbudowana jest z nabłonka i tkanki podnabłonkowej.
Rozróżniamy spojówkę powiekową ściśle zrośnięta z tarczką i gałkową, wyściełająca
przedni odcinek twardówki aż do rąbka oraz spojówkę sklepień (załamków) górnego
i dolnego. Całość tworzy worek spojówkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Narząd łzowy składa się z części wydzielniczej i odprowadzającej
Część wydzielnicza:
- gruczoł łzowy umiejscowiony w górno-bocznej okolicy oczodołu  wyróżniamy w nim
część oczodołową i powiekową; około 10 12 przewodów odprowadzających uchodzi
w górno-bocznej części załamka górnego spojówki,
- gruczoły łzowe dodatkowe  występują w sklepieniu górnym i dolnym,
- gruczoły śluzowe (komórki kubkowe) w nabłonku spojówki poniżej górnego brzegu
tarczki i wokół rąbka rogówki,
- gruczoły tłuszczowe  to gruczoły tarczkowe Meiboma i gruczoły łojowe przyrzęsowe
Zeissa.
Część odprowadzająca:
A
zy spływają między przednią powierzchnią gałki, a brzegiem powiek do jeziorka
łzowego w kącie przyśrodkowym. Następnie zasysane są przez punkty łzowe znajdujące
się na brodawkach łzowych do kanalików łzowych w których wyróżniamy część pionową
(2 mm) i część pozioma (7 8 mm). Uchodzą one do woreczka łzowego. Woreczek łzowy leży
na przyśrodkowej ścianie oczodołu. Ku dołowi przechodzi w przewód nosowo-łzowy, który
uchodzi poniżej małżowiny nosowej dolnej.
A
zy odpływają dzięki tzw. ssącej pompie łzowej związanej z ruchami powiek.
Rys. 2. Anatomia dróg odprowadzających łzy [4, s. 60]
Wydzielanie Å‚ez
Rozróżniamy podstawowe i odruchowe wydzielanie łez. W czasie snu wydzielanie łez
ustaje.
Skład łez:
- woda,
- chlorek sodu,
- białko,
- kwas asokrbionowy,
- cukier.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Åšrednie wydzielanie Å‚ez wynosi 0,9 2,2 µl/min.
Nabłonek rogówki jest pokryty stabilną warstwą łez tzw. filmem łzowym złożonym
z trzech warstw:
- najbardziej zewnętrznej  cienkiej warstwy lipidowej, która chroni przed nadmiernym
parowaniem i przelewaniem się łez poza krawędzie powiek,
- środkowej (stanowiąca 90% grubości filmu łzowego)  wodnista ciecz łzowa pochodząca
z gruczołów łzowych,
- wewnętrznej warstwy śluzowej  umożliwia przyleganie łez do rogówki.
Grubość filmu Å‚zowego wynosi 6 10 µm.
Rys. 3. Przekrój filmu łzowego [opracowanie własne]
Gałka oczna
Gałka oczna ma kształt zbliżony do kuli o promieniu około 11 12 mm, w osi przednio-
tylnej jej długość wynosi ok. 24 mm, objętość ok. 7 cm3, a masa gałki stanowi 7 8 g.
Punktami orientacyjnymi w gałce ocznej są:
- biegun przedni na szczycie rogówki,
- biegun tylny w środku tylnej części twardówki,
- oś gałki  łączy oba bieguny (pokrywa się z osią optyczną),
- południki  linie opasujące gałkę i przechodzące przez bieguny,
- równiki i równoleżniki  linie pasujące gałkę koncentryczne równolegle do rąbka
rogówki,
- oś optyczna gałki  łącząca środki krzywizn powierzchni łamiących oka,
- oś widzenia łącząca  punkt, na który kierujemy wzrok środkiem plamki żółtej.
Oś widzenia krzyżuje się z osią optyczną w punkcie węzłowym położonym około 7,3 mm za
rogówką.
Budowa gałki ocznej:
W gałce ocznej wyróżniamy zawartość gałki oraz ścianę utworzoną z trzech błon
1. Zewnętrznej  nieprzezroczystej twardówki i w części przedniej przez
roczystej rogówki.
2. Środkowej, którą stanowi błona naczyniowa  składająca się z tęczówki, naczyniówki
właściwej i ciała rzęskowego.
3. Wewnętrznej nerwowej czyli siatkówki.
Zawartość gałki ocznej stanowi: ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
W gałce ocznej wyróżnia się trzy komory:
1. Komora przednia gałki ocznej między tylną powierzchnią rogówki i twardówki,
a tęczówką i fragmentem soczewki znajdującym się w z
renicy. Głębokość kory przedniej
wynosi 3 3,5 mm.
2. Komora tylna gałki ocznej jest od przodu ograniczona tylną powierzchnią tęczówki,
przyśrodkowo soczewką, bocznie ciałem rzęskowym, od tyłu ciałem szklistym. Komora
tylna Å‚Ä…czy siÄ™ z komorÄ… przedniÄ… poprzez z
renicę. Obie komory wypełnione są cieczą
wodnistÄ….
3. Komora szklista gałki ocznej jest największa  wypełnia ją ciało szkliste.
Rys. 4. Przekrój gałki ocznej [12]
Rogówka
Rogówka stanowi przednią zewnętrzną część powłoki gałki ocznej. Zajmuje 1/5
powierzchni gałki ocznej, posiada średnicę poziomą 11 12 mm, pionową o około 1 mm
mniejszą. Promień krzywizny wynosi przeciętnie 7,8 mm, grubość na obwodzie 1 mm,
pośrodku około 0,5 0,6 mm. Jest tkanką przez
roczystÄ…, beznaczyniowÄ… stanowiÄ…cÄ… z filmem
łzowym pierwszy ośrodek skupiający promienie świetlne.
Całkowita wartość refrakcji rogówki wynosi +43 Dsph, co stanowi ok. 70% całkowitej
siły załamywania oka miarowego. Cechy fizjologiczne warunkujące prawidłową funkcję
optyczną to: gładkość, lśnienie, przez
roczystość i przepuszczalność rogówki.
Rogówka składa się z pięciu warstw:
1. Nabłonek rogówki
Wymiana komórek nabłonka odbywa się mniej więcej co tydzień. Małe ubytki
uzupełniają się w ciągu kilku godzin do kilku dni.
2. Blaszka graniczna przednia Bowmana
Stanowi zagęszczenie istoty właściwej rogówki, jest odporna na urazy, nie odtwarza
siÄ™ po zniszczeniu.
3. Istota właściwa rogówki stanowiąca 90% jej grubości
Oznacza się regularną strukturą włókien kolagenowych. Włókna te ułożone są w cienkie
warstewki o gruboÅ›ci 1,5 2,5 µm. Warstewek takich w miąższu rogówki jest ok. 200.
TworzÄ… one strukturÄ™ kraty o charakterze siatki dyfrakcyjnej, zapobiegajÄ…cej rozproszeniu
światła. Między nimi znajdują się mukopolisacharydy oraz nieliczne komórki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4. Blaszka graniczna tylna Descemeta
Jest twardą elastyczną strukturą zbudowaną z przeplatających się między sobą włókien
tropokolagenu o gruboÅ›ci ok. 10 12 µm. Stanowi dużą barierÄ™ do przechodzenia
procesów chorobowych i osłonę przed urazami.
5. Śródbłonek rogówki
Jest pojedynczą warstwą nie regenerujących się komórek wielobocznych ściśle do siebie
przylegających (około 3 5 tys./mm2). Z wiekiem w niektórych chorobach oraz po
zabiegach operacyjnych ich liczba maleje. Ubytki są wyrównywane przez powiększanie
się i rozsuwanie komórek.
Brak szczelności śródbłonka powoduje przenikanie cieczy wodnistej do miąższu, a tym
samym obrzęk i zmniejszenie przezierności.
Rys. 5. Budowa histologiczna rogówki [4, s. 100]
Zadaniem rogówki jest załamywanie promieni świetlnych. Stanowi ona główną część
układu optycznego oka. Oś widzenia przechodzi przez szczyt rogówki. Drugim zadaniem jest
ochrona wewnętrznej części oka. Dzięki dużej ilości zakończeń nerwów czuciowych
obecność np. jakiegoś ciała drażniącego wywołuje uczucie bólu i odruch obronny w postaci
Å‚zawienia.
Rogówka nie posiada własnych naczyń krwionośnych. Odżywiana jest z przybrzeżnego
pierścienia naczyniowego spojówki i twardówki, a także przez łzy i powietrze, a od tyłu przez
ciecz wodnistÄ….
Rogówka jest najwrażliwszą na bodz
ce częścią ludzkiego ciała.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Twardówka
Twardówka spełnia zadania ochronne i nadaje kształt gałce ocznej, jest wrażliwa na ból.
Twardówka jest nieprzez
roczystą częścią błony włóknistej, jej grubość wynosi od 0,3
do 1,5 mm. W jej części tylnej znajduje się kanał przez który przechodzą wypustki komórek
zwojowych tworzących nerw wzrokowy. Miejsce przejścia rogówki w twardówkę nosi nazwę
rąbka rogówki. Znajduje się w nim zatoka żylna twardówki tzw. kanał Schlemma.
Do twardówki w odległości 5,5 7 mm od rąbka rogówki przyczepiają się mięśnie proste
oka, a poza równikiem mięśnie skośne.
Twardówka zbudowana jest z:
- blaszki nadtwardówkowej,
- istoty właściwej,
- blaszki brunatnej twardówki.
Błona naczyniowa gałki ocznej
Błona naczyniowa gałki ocznej składa się z:
- tęczówki,
- ciała rzęskowego,
- naczyniówki.
Rys. 6. Schemat budowy tęczówki: 1) przednia powierzchnia tęczówki, 2) brzeg z
reniczny, 3) zrąb tęczówki,
4) koło tętnicze mniejsze, 5) koło tętnicze większe, 6) przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego (przestrzenie
Fontany) [9, s. 139]
Tęczówka jest częścią błony naczyniowej najbardziej wysuniętą ku przodowi i rozpiętą
w płaszczyz
nie czołowej. Pośrodku tęczówki znajduje się z
renica będąca otworem o zmiennej
średnicy w zależności od natężenia oświetlenia, od odległości w jakiej położony jest oglądany
przedmiot, a także od bodz
ców pochodzących z ośrodkowego układu nerwowego. y
renica
u ludzi młodych jest szersza, a z wiekiem zwęża się. Tęczówka oglądana przez rogówkę
wygląda jak barwne koło o różnych odcieniach, w których występują fałdy i zagłębienia,
a jej zabarwienie zależy od ilości barwnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
W tęczówce wyróżnia się część z
reniczną i część rzęskową.
Tęczówka składa się z warstwy przedniej:
- zrębu tęczówki, który zawiera głównie naczynia pochodzące z koła tętniczego większego
tęczówki i koła tętniczego mniejszego i naczyń je łączących
W zrębie znajdują się też nerwy, komórki barwnikowe (chromatofory), makrofagi, a także
mięśnie gładkie: zwieracz i rozwieracz z
renicy. Mięsień zwieracz z
renicy znajduje siÄ™
w tylnej części zrębu, jego włókna ułożone są okrężnie wokół z
renicy, a grubość wynosi
ok. 1 mm. Unerwiony jest współczulnie. Mięsień rozwieracz składa się z cienkiej warstwy
promieniście ułożonych komórek mięśniowych, unerwionych współczulnie.
- nabłonek barwnikowy tęczówki pokrywa tylną powierzchnię tęczówki, składa
się z dwóch warstw, zawierających dużą ilość barwnika. Warstwa przednia jest
przedłużeniem nabłonka barwinikowego siatkówki, tylna jest przedłużeniem siatkówki.
Podstawowa funkcja tęczówki to regulacja ilości promieni świetlnych wpadających
do wnętrza gałki ocznej, zapobieganie aberacji sferycznej i chromatycznej.
Ciało rzęskowe
Leży pod twardówką w jej przednim odcinku pomiędzy nasadą tęczówki, a rąbkiem
zębatym (będącym granicą pomiędzy ślepą, a odbierającą wrażenia wzrokowe siatkówką).
Z wyglądu przypomina pierścień szerokości 6 8 mm opasujący od wewnątrz gałkę oczną.
W przekroju południkowym ciało rzęskowe ma kształt trójkąta. Składa się z dwóch
części: tylnej ok. 2 mm części płaskiej i przedniej tworzącej jakby koronę z ok. 70 80
wyrostków biegnących południkowo. Ciało rzęskowe pokryte jest nabłonkiem barwnikowym.
Nabłonek ten złożony jest z dwóch warstw komórek. W zagłębieniach i fałdach wyrostków
przyczepiają się włókienka obwódki rzęskowej, biegnące promieniście do równika soczewki.
Na przekroju idąc od zewnątrz wyróżniamy:
- blaszkę nadnaczyniówkową,
- mięsień rzęskowy stanowiący większą część ciała rzęskowego  gładki złożony z włókien
o przebiegu południkowym, okrężnym i promienistym. Mięsień okrężny ciała rzęskowego
poprzez wyrostki rzęskowe odpowiada za zmianę kształtu soczewki (akomodacja). Skurcz
włókien południkowych rozciąga siateczkę beleczkowania w kącie tęczówkowo-
rogówkowym ułatwiając odpływ cieczy wodnistej.
- warstwę naczyniową  splot naczyniowy tworzy podstawę wyrostków rzęskowych,
- nabłonek dwuwarstwowy spoczywający na blaszce podstawnej,
- warstwę graniczną wewnętrzną będącą przedłużeniem błony granicznej siatkówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 7. Schemat budowy ciała rzęskowego: 1) rogówka, 2) błona graniczna tylna (Descemeta), 3) śródbłonek,
4) rąbek rogówki, 5) spojówka, 6) twardówka, 7) zatoka żylna twardówki (kanał Schlemma), 8) siateczka
beleczkowa, 9) zrąb tęczówki, 10) nabłonek barwnikowy tęczówki, 11) nabłonek ciała rzęskowego, 12) mięsień
rzęskowy, 13) włókna południkowe, 14) włókna okrężne, 15) włókna promieniste [9, s. 140]
Ciało rzęskowe ma za zadanie produkcję cieczy wodnistej oraz bierze czynny udział
w akomodacji.
Naczyniówka
Naczyniówka ma strukturę gąbczastą. Składa się z naczyń krwionośnych, nerwów
i komórek barwnikowych.
Idąc od zewnątrz rozróżniamy:
- blaszkę nadnaczyniówkową z dużą ilością włókien elastycznych i komórek
barwnikowych,
- blaszkÄ™ naczyniowÄ…,
- blaszkę naczyń włosowatych, która nie zawiera barwnika,
- blaszkę podstawną, czyli błonę Brucha zawierającą włókna sprężyste, będącą podstawą
nabłonka barwnikowego siatkówki.
Rys. 8. Schemat budowy naczyniówki: 1) naczyniówka, 2) blaszka nadnaczyniówkowa, 3) blaszka naczyniowa,
4) blaszka naczyń włosowatych, 5) blaszka podstawna (błona Brucha), 6) nabłonek barwnikowy siatkówki,
7) twardówka [9, s. 142]
Naczyniówka jest wyłącznym z
ródłem ukrwienia zewnętrznych warstw siatkówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Kąt tęczówkowo-rogówkowy
Kąt ten znajduje się na obwodzie komory przedniej w miejscu zejścia się rogówki,
twardówki i tęczówki. Przez tą strukturę jak przez sito płyn komorowy przesącza
się do zatoki żylnej twardówki (kanał Schlemma) skąd przechodzi do żył wodnych i dalej
do sieci żylnej nadtwardówkowej.
Rys. 9. Schemat budowy kąta przesączania (wg Thiela): 1) porowata ściana kanału Schlemma, 2)
beleczkowanie, 3) przestrzenie międzybeleczkowe (Fontany), 4) więzadło grzebieniaste, 5) drogi odpływu
cieczy wodnistej przez porowatą strukturę tęczówki, 6) żyła wodna, 7) ostroga twardówkowa, 8) tylna ściana
kanału Schlemma, 9) twardówka, 10) rogówka [9, s. 186]
Siatkówka
Jest najważniejszą częścią oka, ponieważ w niej są receptory, dzięki którym widzimy.
Siatkówka jest przez
roczystą, cienką błoną rozciągniętą na naczyniówce oka, mocniej
zespolona z podłożem tylko w okolicy nerwu wzrokowego oraz przy rąbku zębatym.
Przyleganie do podłoża jest uwarunkowane ciśnieniem wywieranym przez ciało szkliste
i wypustki nabłonka barwnikowego wnikające między warstwy czopków i pręcików.
Histologicznie w siatkówce wyróżnia się 10 warstw, idąc od zewnątrz ku środkowi:
1. Warstwę nabłonka barwnikowego.
2. Warstwę pręcików i czopków (nabłonek zmysłowy siatkówki).
3. Warstwę graniczną zewnętrzną przez które przenikają człony komórek zmysłowych.
4. Warstwę jądrzastą zewnętrzną  wewnętrzne części pręcików i czopków z jądrami.
5. Warstwę splotowatą zewnętrzną  w niej łączą się pręciki i czopki z wypustkami komórek
dwubiegunowych.
6. Warstwę jądrzastą wewnętrzną  składa się z komórek dwubiegunowych, poziomych
amakrynowych i glejowych Müllera, które speÅ‚niajÄ… rolÄ™ odżywczÄ… i podporowÄ….
7. Warstwę splotowatą wewnętrzną  połączenie między aksonami komórek
dwubiegunowych i dendrytami komórek zwojowych.
8. Warstwę komórek zwojowych.
9. Warstwę włókien nerwowych utworzona z aksonów komórek zwojowych.
10. Błonę graniczną wewnętrzną  stanowi bezkomórkową strukturę, będąca granicą między
siatkówką, a ciałem szklistym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 10. Schemat budowy siatkówki [9, s. 218]
W siatkówce znajdują się trzy neurony drogi wzrokowej:
I neuron  pręciki i czopki wraz z warstwą splotowatą zewnętrzną
II neuron  komórki dwubiegunowe
III neuron  komórki zwojowe
Najważniejszym miejscem siatkówki o średnicy 5,5 mm jest plamka. Jest to najcieńsza
część siatkówki zbudowana tylko z czopków. Miejsce to jest najlepiej przygotowane
do odbierania bodz
ców wzrokowych, każdy czopek w plamce jest połączony z jedną komórką
dwubiegunową i dalej z jedną komórką zwojową.
Siatkówka obwodowa położona między równikiem i rąbkiem zębatym charakteryzuje
się brakiem czopków, rozrzedzeniem pręcików oraz mniejszą liczbą naczyń siatkówki.
Liczba czopków w siatkówce określana jest na 7 milionów, a pręcików na 130 milionów.
Czopki odpowiedzialne są za widzenie kształtów drobnych przedmiotów oraz ich barwę.
Natomiast pręcikom zawdzięczamy rozróżnianie zarysów przedmiotów w zmniejszonym
oświetleniu. Siatkówka jest obwodową częścią analizatora wzrokowego, w którym zachodzi
przemiana bodz
ca świetlnego w bodziec nerwowy i przesłanie go do korowego ośrodka
wzroku.
Odżywienie siatkówki odbywa się dwiema drogami: przez tętnicę środkową siatkówki
oraz przez naczynia włosowate naczyniówki.
Na siatkówce powstaje obraz odwrócony, ale mózg odwraca ten obraz błyskawicznie
dlatego tego nie zauważamy. W miejscu gdzie jest na dnie oka tarcza nerwu wzrokowego nie
ma fotoreceptorów, wynikiem tego podczas badania pola widzenia jest obszar gdzie znika
bodziec tzw. plama ślepa. W życiu tego nie zauważamy gdyż brak ten jest uzupełniany przez
mózg.
Nerw wzrokowy
Nerw ten jest utworzony przez aksony komórek zwojowych. Włókna te promieniście
zbiegają się ze wszystkich stron siatkówki tworząc na dnie oka tarczę nerwu wzrokowego.
Średnica tarczy nerwu wzrokowego wynosi ok. 1,5 mm i zawiera ok. 1 miliona włókien.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyróżnia się następujące odcinki nerwu wzrokowego:
- wewnątrzgałkowy długość ok. 0,7 mm,
- wewnątrzoczodołowy długość ok. 30 mm o przebiegu esowatym,
- wewnątrz kanału nerwu wzrokowego dlugość ok. 5 mm,
- wewnątrzczaszkowy do skrzyżowania nerwów długość ok. 10 mm.
Nerw wzrokowy w oczodole i kanale wzrokowym jest objęty pochewkami: zewnętrzną,
środkową i wewnętrzną odpowiadających oponom mózgowym.
Pomiędzy nerwem wzrokowym, a oponami znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy.
W odległości ok. 12 mm za gałką do nerwu wzrokowego wchodzi tętnica środkowa
siatkówki, a opuszcza go żyła środkowa siatkówki.
W skrzyżowaniu wzrokowym włókna z nosowych połówek siatkówki krzyżują
się, tworząc z niekrzyżującymi się włóknami skroniowymi pasmo wzrokowe. Biegnie ono
do ciała kolankowatego bocznego, gdzie kończy się trzeci neuron drogi wzrokowej. Wypustki
komórek ciała kolankowatego wnikają do kory wzrokowej potylicznej (17 pole Brodmana).
Reprezentacja korowa plamki zajmuje połowę tego pola. Uszkodzenie siatkówki i drogi
wzrokowej wyraża się ubytkiem pola widzenia.
Nerw wzrokowy prowadzi też włókna do:
- odruchu z
renicznego na światło,
- reakcji akomodacyjno-konwergencyjnej,
- odruchu rozszerzania siÄ™ z
renic.
Soczewka
Soczewka jest dwuwypukłym, przezroczystym, zawieszonym w płaszczyz
nie czołowej na
więzadłach Zinna (obwódka rzęskowa) ciałem. Soczewka jest drugim po rogówce silnie
załamującym elementem układu refrakcyjnego oka. Siła refrakcji wynosi ok. 19 D. Wielkość
i kształt soczewki zmienia się w ciągu życia. Po urodzeniu jest bardziej kulista, gdy u osoby
dorosłej bardziej płaska. W soczewce wyróżniamy jej powierzchnię przednią i bardziej
wypukłą tylną. A
ączą się one na równiku soczewki, ponadto najbardziej wysunięty punkt
soczewki do przodu to biegun przedni, a do tyłu biegun tylny. Oba bieguny łączy oś
soczewki.
Budowa soczewki:
1. Torebka soczewki jest elastyczna i wytrzymała.
2. Nabłonek soczewki znajduje się tylko pod torebką przednią i stanowią go komórki jednej
warstwy. W pobliżu równika ulegają one wydłużeniu przechodząc we włókna soczewki.
Nowe włókna spychają starsze do środka.
3. Kora soczewki składa się z włókien, które stanowią korę i jądro soczewki. Zmiany
we włóknach i jądrze powodują zmianę współczynnika załamania soczewki
oraz zmniejszenie jej sprężystości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 11. Soczewka u dorosłego człowieka: a) biegun przedni, b) biegun tylny, c) równik [10, s. 170]
Soczewka nie posiada naczyń krwionośnych. Jej odżywianie odbywa się za
pośrednictwem cieczy wodnistej i ciała szklistego.
Soczewka pełni przede wszystkim funkcję optyczną, załamuje promienie świetlne,
a dzięki zmianie kształtu pozwala nam wyraz
nie widzieć z różnych odległości.
Ciało szkliste
Stanowi ono 4/5 zawartości gałki ocznej. W budowie wyróżnia się zrąb, który ma postać
delikatnych beleczek kolagenowych ułożonych w siateczkę. W oczkach tej sieci znajduje
się kwas hialuronowy, o różnym stopniu spolimeryzowania, dzięki niemu zawdzięcza on swą
lepką i elastyczną, przypominającą żel konsystencję.
Zawiera ono 99% wody, pozostały 1% to rozpuszczalne białka, elektrolity, glukoza.
Z wiekiem dochodzi do zmian struktury ciała szklistego, w wyniku czego pacjent podaje,
że widzi w polu widzenia  muszki .
Odżywianie ciała szklistego zależy od otaczających tkanek.
Czynność: bierze udział w funkcjach optycznych, spełnia rolę amortyzatora, a także
powoduje przyleganie siatkówki do podłoża.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie ściany tworzą oczodół i co w każdej z nich jest charakterystyczne?
2. Jakie otwory znajdują się w ścianach oczodołu?
3. Co składa się na zawartość oczodołu?
4. Jaka jest budowa powiek?
5. Czy wyjaśnisz mechanizm otwierania i zamykania szpary powiekowej?
6. Co tworzy narzÄ…d Å‚zowy?
7. Czy opiszesz film Å‚zowy?
8. Czy potrafisz opisać odpływ łez z oka?
9. Z ilu części składa się spojówka?
10. Jakie punkty orientacyjne ma gałka oczna?
11. Czy potrafisz opisać komory oka?
12. Jaka jest siła łamiąca rogówki?
13. Jaką rolę odgrywa śródbłonek rogówki?
14. Z czego składa się twardówka?
15. Jakie zadania spełnia twardówka?
16. Co to jest z
renica?
17. Jakie części wyróżniasz w ciele rzęskowym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
18. Jaki jest udział ciała rzęskowego w akomodacji?
19. Czym uzależnione jest przyleganie siatkówki do podłoża?
20. W którym miejscu siatkówki znajdują się tylko czopki?
21. Jakie neurony drogi wzrokowej znajdują się w siatkówce?
22. Z jakich odcinków składa się nerw wzrokowy?
23. Jaka jest budowa soczewki?
24. Jaką rolę pełni soczewka?
25. Z jakich elementów składa się ciało szkliste?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się modelem czaszki i atlasem anatomicznym dokonaj analizy budowy
oczodołu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu wejście i szczyt oczodołu,
2) nazwać i opisać cztery ściany oczodołu,
3) pokazać otwory w oczodole,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oczodołu, czaszki i atlasem,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model czaszki i oczodołu,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy,
- plansze.
Ćwiczenie 2
Posługując się modelem oka i atlasem anatomicznym dokonaj analizy budowy ciała
rzęskowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu ciało rzęskowe,
2) rozróżnić część płaską i pofałdowaną ciała rzęskowego,
3) znalez
ć więzadła Zinna,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oka,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model anatomiczny oka,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy, plansze,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 3
Posługując się modelem oka i atlasem anatomicznym dokonaj analizy położenia i roli
komór oka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu komorę przednią i tylną oka oraz komorę ciała szklistego,
2) omówić ściany otaczające ww. komory,
3) scharakteryzować zawartość komór,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie posługując się modelem oka,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka,
- atlas anatomiczny,
- ryciny,
- foliogramy,
- plansze.
Ćwiczenie 4
Dokonaj analizy narządu łzowego i narysuj schemat rozprowadzania i odpływu łez.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać położenie gruczołu łzowego i woreczka łzowego,
2) wykonać schematyczny rysunek drogi rozprowadzania i odpływu łez,
3) sprawdzić poprawność rysunku,
4) zaprezentować rysunek grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model narzÄ…du wzroku,
- atlas anatomiczny,
- ryciny z narzÄ…dem Å‚zowym,
- schemat drogi odpływu łez,
- foliogramy,
- plansze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) opisać budowę i funkcję oczodołu? o o
2) opisać budowę powieki górnej? o o
3) wyjaśnić rolę gruczołów tarczkowych Meiboma? o o
4) wymienić skład łez i ich rolę? o o
5) omówić drogę odpływu łez? o o
6) opisać charakterystyczne punkty gałki ocznej? o o
7) omówić rolę rogówki w układzie optycznym oka? o o
8) wyjaśnić rolę ciała rzęskowego w akcie akomodacji? o o
9) omówić budowę siatkówki? o o
10) wymienić części nerwu wzrokowego? o o
11) opisać budowę soczewki? o o
12) wyjaśnić rolę ciała szklistego w oku? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Fizjologia narzÄ…du wzroku, oko miarowe i niemiarowe,
rozwój widzenia obuocznego, zez
4.2.1. Materiał nauczania
Adaptacja narzÄ…du wzroku
Pod nazwą adaptacja rozumiemy zdolność przystosowania się jakiegoś narządu
do zmieniających się warunków. Adaptacja narządu wzroku polega na przystosowaniu
się do zmian w oświetleniu.
Wyróżniamy:
1. Adaptację do światła
Adaptacja do światła przebiega bardzo szybko. Wyróżniamy w niej dwie fazy: alfa
i beta. Adaptacja alfa jest fazą szybką i obejmuje całą siatkówkę, nawet jeżeli pobudzona
jest tylko mała część. Adaptacja beta ogranicza się dokładnie do okolicy pobudzonej.
Obydwa te procesy sÄ… odwracalne i pochodzenia fotochemicznego.
Rys. 12. Zmniejszanie się wrażliwości dołka środowego bezpośrednio po pobudzeniu oka; tzw. adaptacja
alfa (wg Wrighta) [1, s. 718]
2. Adaptacja do ciemności
Proces adaptacji do ciemności jest przejściem siatkówki od stanu fotopowego
lub adaptacji do światła do stanu ekotopowego lub adaptacji do ciemności. Proces
adaptacji do ciemności zajmuje znaczny okres czasu i wynosi ok. 1 godziny. Adaptacja
do ciemności czopków zaczyna się bardzo szybko i kończy w ciągu około 7 minut,
podczas gdy adaptacja pręcików zaczyna się wolniej i trwa znacznie dłużej. W pełnej
adaptacji do ciemności wzrost wrażliwości pręcików jest ok. 100 tysięcy razy wyższy niż
czopków, a więc w stanie pełnej adaptacji do ciemności wrażliwość oka jest sto tysięcy
razy większa niż na początku adaptacji.
Rys. 13. Przebieg adaptacji do ciemności [1, s. 723]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
W celach praktycznych bada się adaptację do ciemności.
Najprostszym sposobem badania adaptacji jest obserwowanie zachowania siÄ™ badanego
wprowadzonego do ciemnego pokoju.
Dokładne badania przeprowadza się na aparatach zwanych adaptometrami. Pozwalają
one oznaczyć bezwzględny próg odczuwania światła przez nasze oko. Badanie przeprowadza
się w idealnej ciemności.
Refrakcja
Refrakcja jest to odwrotność odległości punktu dalekiego. Refrakcja jest miarą wady
wzroku.
Akomodacja
Akomodacja jest to zdolność zwiększania mocy łamiącej soczewki w celu skupienia
na siatkówce promieni biegnących rozbieżnie i uzyskania dobrego widzenia przedmiotów
bliskich.
Głównym bodz
cem do włączenia akomodacji jest zmiana kąta padania promieni
świetlnych na siatkówkę. Odpowiedz
akomodacyjna wynosi średnio 0,36 sekundy.
W czasie akomodacji występują następujące zjawiska:
- z
renica kurczy siÄ™,
- przedni biegun soczewki wykonuje ruch ku przodowi pchajÄ…c przed sobÄ… soczewkÄ™,
przednia komora zostaje w ten sposób lekko spłycona,
- przednia powierzchnia soczewki staje się bardziej wypukła tak, że jej promień zmniejsza
siÄ™,
- grubość soczewki w jej środku zwiększa się,
- ponieważ grubość osiowa soczewki wrasta, zmniejsza się jej obwód,
- następują zmiany w napięciu torebki soczewki,
- soczewka obniża się na skutek siły ciążenia i w kierunku działania tej siły.
Najczęściej wyjaśnia się akomodację teorią zwiotczenia. Przyjmuje ona, że kiedy oko jest
w spoczynku, soczewka jest ściśnięta w swej torebce przez obwódkę rzęskową.
W ściśniętej soczewce jej powierzchnie są najmniej wypukłe, a jej siła załamywania jest
najmniejsza. Gdy mięsień rzęskowy kurczy się, soczewka zostaje uwolniona od wywieranego
na nią ucisku i przybiera kształt przyjmowany przez wszystkie ciała sprężyste tj. kształt kuli,
co powiększa siłę załamywania.
Z pojęciem akomodacji wiążą się dwa pojęcia:
- głębia akomodacji czyli odległość między punktem dali i bliży wzrokowej,
- szerokość (zakres akomodacji)  czyli różnica mocy optycznej oka przy nastawieniu
na punkt dali wzrokowej i bliży wzrokowej.
Zaburzenia akomodacji:
1. Niedomoga akomodacji  niespowodowana starczowzrocznością osłabienie lub brak
akomodacji. Może być powodem trudności szkolnych, błędów w pisaniu i czytaniu,
niechęci do nauki. Wymaga stosowania odpowiednich okularów korekcyjnych.
2. Skurcz akomodacji  stan nadmiernego napięcia akomodacji powodujący powstanie
pozornej krótkowzroczności. Najczęściej u osób młodych nawykowo patrzących do bliży
ze zbyt małej odległości. Wymaga stosowania szkieł korekcyjnych, niekiedy leków
zmniejszających napięcie akomodacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Konwergencja
Konwergencja jest symetrycznym zbieżnym ruchem obu gałek ocznych w płaszczyz
nie
poziomej prowadzÄ…cym do obuocznej fiksacji przedmiotu.
Konwergencja może zależeć od naszej woli, ale jest odruchem związanym z akomodacją
i zwężaniem z
renicy, nie zmienia siÄ™ z wiekiem. Istnieje mimo braku akomodacji
w starczowzroczności i oczach bezsoczewkowych.
Głównym bodz
cem do konwergencji jest akomodacja, a także fuzja. U osoby zdrowej
każda zmiana akomodacji zmienia ustawienie oczu. Zwiększenie akomodacji wzmaga
skłonność oczu do zbieżności. Wpływ na obie osie wzrokowe nazywamy zbieżnością
akomodacyjnÄ….
Osie patrzenia oczu normalnowzrocznych patrzących w nieskończoność są równoległe - nie
ma bodz
ca do akomodacji i konwergencji. Jeśli obserwujemy punkt położony bliżej to osie
oczu zwracają się ku środkowi i kąt konwergencji rośnie aby utrzymać fuzję. Wielkość
zmiany zbieżności w dioptriach pryzmatycznych spowodowaną przez dany wzrost
akomodacji w dioptriach nazywa siÄ™ stosunkiem ACA
A = 1/S A  akomodacja
S  odległość patrzenia w metrach
K = Pd/S K  konwergencja akomodacyjna
S  odległość patrzenia w metrach
Pd  rozstaw z
renic w centymetrach
ACA = K/A
Widzenie barw
W świetle dziennym większość przedmiotów ma jakąś barwę, którą tracą gdy oświetlenie
spada poniżej określonego poziomu. Barwy widzimy tylko wtedy, gdy oświetlenie wzrasta
do ponadprogowego poziomu czułości czopków. Barwa przedmiotu zależy również
od zdolności absorbowania fal świetlnych pewnej długości i odbijania innych. W tworzeniu
barw duże znaczenie ma również jakiej długości fale zawiera światło np. jeśli światło
padajÄ…ce na zielony liść nie posiada fal zielonych (dÅ‚. 500 570 mµ) liść nie może być
widziany jako zielony.
Wrażenie barw jest właściwością psychiczną, jednak posiada ono podstawy fizyczne
i fizjologiczne.
Najczęściej spotykaną teorią widzenia barw jest teoria przedstawiona przez Younga-
Helmholtza, zakładająca istnienie trzech odmiennych fotoreceptorów tzn. trzech różnych
typów czopków, z których każdy zawiera własną światłoczułą substancję i ma określone
cechy absorpcyjne. Zawierają one barwnik czerwony, zielony i niebieski. Podrażnienie
wszystkich trzech rodzajów czopków powoduje wrażenie barwy białej, brak podrażnienia 
barwy czarnej.
Upośledzenie widzenia barw może być nabyte i wrodzone.
Nabyte upośledzenie widzenia barw występuje w uszkodzeniach plamki, a także
w zapaleniach nerwu wzrokowego, najczęściej występują one w jednym chorym oku.
Wrodzone upośledzenia widzenia barw są uwarunkowane genetycznie, związane z płcią.
Dotyka ono ok. 8% mężczyzn i 1% kobiet.
Całkowite niewidzenie barw (achromatopsja) występuje bardzo rzadko i jest związane
z brakiem czopków, dużymi nieprawidłowościami anatomicznymi oczu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Widzenie dwu barw (dichromatopsja) może być:
- ślepotą na barwę czerwoną (protanopia),
- ślepotą na barwę zieloną (deuteranopia),
- ślepotą na barwę niebieską (tritanopia).
Brak całkowitej ślepoty, a jedynie gorsze postrzeganie tych barw nazywa się anomalią
tj. protanomalia, denteroanomalia, tritanomalia.
Istnieją cztery metody badań rozpoznawania barw:
1. Spektralna albo zrównania barw (anomaloskop Nagela).
Badany mieszając barwy widmowe litu (czerwień) i talu (zieleń) uzyskuje barwę żółtą,
która porównuje z wzorcem  widmem sodu. Oblicza się wskaz
nik barwny z proporcji
użytych barw.
2. Denominacyjna albo nazwania barw (lampa Wilczka).
Jest to graniastosłup, w którego katach umieszczono filtry o średnicy 5 mm: czerwony,
zielony, żółty. Badany rozpoznaje ich kolor z odległości 5 m.
3. Pigmentowa albo różnicowania barw (tablice pseudoizochromatyczne).
Są to cyfry utworzone z barwnych kółek, umiesczcone na tle składającym się również z
kółek, które dla osoby z nieprawidłowym widzeniem barw nie są kontrastowe.
4. Porównawcza albo doboru barw (test Farnswortha, test HVE 100).
Badany układa pionki z barwami całego widma o różnym stopniu wysycenia według
właściwej kolejności.
Miarowość i niemiarowość oka (Emmetropia, Ametropia)
Miarowość w okulistyce to stan, w którym równoległa wiązka światła po przejściu
i załamaniu przez układ optyczny oka bez udziału akomodacji jest skupiona na siatkówce.
Inaczej mówiąc jest to prawidłowy stosunek siły łamiącej układu optycznego oka do długości
gałki ocznej.
Oko miarowe ma punkt dali w nieskończoności.
Rys. 14. Oko miarowe (H  płaszczyzna główna, F  ognisko obrazowe oka, f  ogniskowa) [5, s. 33]
Przeciwieństwem miarowości jest niemiarowość. Przyczyną niemiarowości są wady
refrakcji: nadwzroczność, krótkowzroczność i niezborność.
Miarą niemiarowości oka jest ilość dioptrii, o którą trzeba zmienić moc optyczną oka
niemiarowego, aby stało się miarowe. Miarą niemiarowości jest więc refrakcja oka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Nadwzroczność (Hypermetropia)
Nadwzroczność (dalekowzroczność) wynika ze zbyt małej mocy układu optycznego oka
nieakomodującego w stosunku do długości gałki ocznej.
Nieskorygowane oko nadwzroczne może tworzyć ostre obrazy obiektów położonych
w przestrzeni pod warunkiem ciągłego korzystania z akomodacji.
Rys. 15. Oko nadwzroczne, korekcja nadwzroczności [Świat Okularów nr 6(46)/05, s. 48]
Podział nadwzroczności:
1. Kliniczny
Nadwzroczność fizjologiczna wynikająca ze złego stosunku siły łamiącej oka do długości
gałki ocznej i może to być nadwzroczność osiowa gdy układ optyczny oka jest
prawidłowy, ale gałka oczna krótsza lub nadwzroczność refrakcyjna gdy długość gałki
ocznej jest prawidłowa, ale układ załamujący zbyt słaby.
a) nadwzroczność patologiczna spowodowana wrodzonymi anomaliami anatomicznymi
gałki ocznej lub rozwijającymi się w wyniku choroby lub urazu,
b) nadwzroczność funkcjonalna spowodowana porażeniem aparatu akomodacyjnego.
2. Podział ze względu na wielkość wady
a) nadwzroczność niska do +2,0 Dsph,
b) nadwzroczność umiarkowana od +2,25 do +5,0 Dsph,
c) nadwzroczność wysoka powyżej +5,0 Dsph.
3. Podział ze względu na możliwości wyrównania wady akomodacją
a) nadwzroczność ukryta  może być wyrównana działaniem akomodacji; z wiekiem
stopniowo przechodzi w jawnÄ…,
b) nadwzroczność absolutna  nie może być wyrównana akomodacją,
c) nadwzroczność całkowita będąca sumą absolutnej i ukrytej nadwzroczności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Nadwzroczność starcza jest wynikiem zmniejszenia współczynnika załamania ośrodków
optycznych szczególnie rogówki i ciała szklistego. Powoduje to zwiększenie mocy soczewek
do bliży i do dali. Ten stan nie należy mylić ze starczowzrocznością to jest zachodzącą
z wiekiem utratą zdolności akomodacji.
Punkt dali w oku nadwzrocznym leży za okiem tzn., że promienie równoległe wpadające
do oka skupiają się nie na siatkówce lecz za nią.
Nadwzroczność korygujemy soczewkami skupiającymi oznaczonymi znakiem +.
Krótkowzroczność (Myopia)
Krótkowzroczność występuje w oku, w którym promienie równoległe po załamaniu
ogniskują się przed siatkówką. Po przejściu przez ognisko promienie o kierunku rozbieżnym
utworzą na siatkówce nie obraz punktu, ale krążek rozproszenia.
Rys. 16. Oko krótkowzroczne: a) nieakomodujące, b) nieakomodujące patrzące na punkt dali,
c) akomodujące na punkt bliży (Pr  punkt dali, Pp  punkt bliży, F  ognisko) [6, s. 99]
Krótkowzroczność dzielimy na:
1. Klinicznie
a) krótkowzroczność osiową, gdy oś gałki jest zbyt długa, a układ załamujący oka
prawidłowy,
b) krótkowzroczność refrakcyjną, gdy układ optyczny oka jest zbyt silnie załamujący,
a długość gałki ocznej prawidłowa. Występuje ona przypadkach nadmiernie wypukłej
rogówki lub soczewki, w skurczu akomodacji, wzroście współczynnika załamywania
światła przez soczewkę, najczęściej spowodowanym rozwojem zaćmy.
2. Ze względu na wielkość wady
a) krótkowzroczność niska do  3,0 Dsph  pojawia się około 10 roku życia i narasta
w okresie dojrzewania, najczęściej stabilizuje się około 20 roku życia,
b) krótkowzroczność średnia od  3,25 Dsph do  7,0 Dsph; zaczyna się zwykle wcześnie,
c) krótkowzroczność wysoka  powyżej  7,0 Dsph; pojawia się we wczesnym
dzieciństwie, ma charakter postępujący i zwyrodnieniowy doprowadzając do trwałego
obniżenia ostrości wzroku. Jej istota polega na genetycznie uwarunkowanym
pierwotnym zaniku naczyniówki, patologicznym ścieczeniu twardówki
i rozciągnięciu osi gałki ocznej. W wyniku wydłużenia się osi gałki oka powstaje
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
dużego stopnia krótkowzroczność osiowa wtórna do procesu zwyrodnieniowego
wszystkich powłok gałki ocznej. Dno oka w wysokiej krótkowzroczności
charakteryzuje się występowaniem stożka krótkowzrocznego otaczającego tarczę
nerwu wzrokowego. Siatkówka jest ścieńczała ze zwężonymi naczyniami, prześwitują
również naczynia naczyniówki. Rozległe zmiany zanikowe obejmują cały tylny
biegun gałki, niekiedy tworzy się tylny garbiak. Niedokrwienie może powodować
nowotwórstwo naczyniowe tworząc podsiatkówkowe błony oraz wylewy krwi.
Zwyrodnienie siatkówki na obwodzie oraz zmiany degeneracyjne usposabiają do
odwarstwienia siatkówki.
Punkt dali w krótkowidza leży w określonej odległości od oka. Odległość ta jest zależna
od stopnia krótkowzroczności i na taką odległość oko krótkowzroczne widzi dobrze bez
akomodacji. Podczas akomodacji ostre widzenie przesuwa się do punktu bliży, który leży
bliżej niż w oku normalnowzrocznym.
Krótkowzroczność pozorna (pseudomyopia) jest to stan gdy stały wysiłek mięśnia
rzęskowego powoduje skurcz akomodacyjny doprowadzając do tego, że oko miarowe lub
nadwzroczne staje się czynnościowo krótkowzroczne.
Krótkowzrocznośc korygujemy soczewkami rozpraszającymi oznaczonymi znakiem 
Niezborność (Astigmatismus)
Niezborność to stan, w którym promienie światła są załamywane w różny sposób przez
różne płaszczyzny łamiące oka i promienie światła skupione są w różnej odległości
od siatkówki. Obraz punktu na siatkówce jest niepunktowy  rozmyty .
Rys. 17. Bieg promieni w oku niezbornym [5, s. 30]
Podział niezborności:
1. Ze względu na regularność załamania światła
a) regularna, gdzie różne siły łamiące w różnych płaszczyznach można zredukować
do dwóch głównych płaszczyzn prostopadłych do siebie,
b) nieregularna spowodowana nieregularnością krzywizn łamiących rogówki
lub soczewki np. w stożku rogówki.
2. Ze względu na położenie ognisk w przekrojach głównych
a) krótkowzroczna,
b) nadwzroczna,
c) mieszana (krótkowzroczno-nadzwroczna).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
3. Ze względu na stosunek mocy głównych płaszczyzn
a) prosta (zgodna z regułą) płaszczyzna pionowa ma większą moc łamiącą niż poziomą,
b) odwrotna (przeciwna regule) płaszczyzna pozioma ma większą moc łamiącą niż
pionowa,
c) skoÅ›na  pÅ‚aszczyzny główne nie leżą w osiach 90° 180°.
4. Ze względu na wartość refrakcji głównych płaszczyzn
a) niezłożona  w jednej z płaszczyzn oko jest miarowe,
b) złożona  oko jest niemiarowe w obu płaszczyznach.
5. Ze względu na lokalizację
a) rogówkowa  niesferyczna powierzchnia rogówki,
b) soczewkowa  niesferyczna powierzchnia soczewki,
c) rogówkowo-soczewkowa,
d) inna spowodowana np. deformacją tylnego bieguna gałki ocznej.
Niemal u każdego człowieka istnieje tzw. niezborność fizjologiczna wynosząca 0,5 Dsph.
Objawy:
- niezależnie od wieku zamglone widzenie do dali i bliży,
- pionowe linie mogą być wyraz
niejsze niż poziome lub odwrotnie,
- mrużenie oczu celem lepszego widzenia,
- czołowe bóle głowy.
Niezborność niezłożoną korygujemy szkłami cylindrycznymi, które w płaszczyz
nie jednego
południka są optycznie obojętne (oś cylindra), w południku prostopadłym do niego załamuję
promienie najsilniej. Niezborność złożoną i mieszaną korygujemy łącząc korekcję sferyczną
z cylindrycznÄ….
Starczowzroczność (Presbyopia)
Starczowzroczność jest to zachodząca z wiekiem utrata zdolności akomodacji przez ciało
rzęskowe i soczewkę na skutek stopniowego zmniejszania się jej elastyczności. Wskutek
normalnych procesów fizjologicznych soczewka starzeje się. Nowe warstwy włókien
soczewkowych spychają ku środkowi stare. Powstaje twarde zbite jądro i soczewka traci
elastyczność, także mięśnie ciała rzęskowego i więzadła Zinna tracą tę cechę. W wyniku tych
procesów zmniejsza się amplituda akomodacji. Uniemożliwia obserwację blisko położonych
przedmiotów bez odczuwania dyskomfortu. Zaczyna się gdy amplituda akomodacji zmaleje
do wartości 4 5 dptr. Wtedy odległość punktu bliży oka miarowego lub skorygowanego
wynosi 0,2 0,25 m.
Fizjologiczny rozwój widzenia obuocznego, stopnie widzenia obuocznego, zez
W chwili urodzenia dziecka narząd odbiorczy oka jest już dobrze rozwinięty, tylko
plamka rozwija się przez kilka miesięcy.
Początkowo dziecko nie dostrzega różnicy między widzeniem osiowym (plamkowym)
i widzeniem obwodowym. W miarę stałego odbierania wrażeń wzrokowych ostrość wzroku
poprawia się szybko. Pod koniec 2 tygodnia życia dziecko już dostrzega różnicę między
dobrym widzeniem plamkowym i coraz słabszym widzeniem ku obwodowi siatkówki.
W tym okresie fizjologicznego rozwoju widzenia rozpoczyna się wyrabiać fiksacja
tzn. jeżeli jakiś przedmiot leżący na obwodzie pola widzenia zwraca naszą uwagę, następuje
dowolny lub odruchowy zwrot oczu w tym kierunku i nastawienie plamki na ten przedmiot.
Rozwój widzenia prymitywnego i fiksacji odbywa się oddzielnie dla każdego oka.
Aby obserwowany przedmiot widzieć pojedynczo w obu oczach muszą ulec pobudzeniu
te same miejsca siatkówek tj. korespondować ze sobą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
PatrzÄ…c obojgiem oczu na jakiÅ› punkt w przestrzeni widzi siÄ™ ten punkt pojedynczo.
Geometryczne miejsce wszystkich punktów przestrzeni, które są widziane pojedynczo
nazywa się horopterem. Punkty leżące niedaleko horopteru, mimo że padają
na niekorespondujące punkty siatkówki są widziane pojedynczo. Przed i za horopterem
znajduje się mała klinowa przestrzeń dopuszczalnej tolerancji tzw. przestrzeń Panuma.
Rys. 18. Horopter i przestrzeń Panuma [10, s. 228]
Wg Wortha rozróżniamy 3 stopnie widzenia obuocznego:
1. Jednoczesna percepcja czyli zdolność jednoczesnego spostrzegania dwóch różnych
obrazów, z których każdy tworzy się na siatkówce jednego oka.
2. Fuzja pozwalająca na złączenie się dwóch jednakowych obrazów siatkówkowych obojga
oczu w jeden. Fuzja zachodzi tylko wtedy, gdy pobudzone sÄ… korespondujÄ…ce punkty
siatkówek. Fuzja jako zjawisko ośrodkowe nie może być mierzona, można jedynie
mierzyć ruchy fuzyjne oczu.
3. Stereopsja (widzenie stereoskopowe)  możliwość postrzegania głębi wywołane przez
fuzję dwóch obrazów padających na nieznacznie różne punkty siatkówek w obrębie
przestrzeni Panuma.
Wszystkie etapy widzenia obuocznego można badać na synoptoforze.
Synoptofor składa się z dwóch oddzielnie ruchomych symetrycznych tubusów złamanych
pod kątem. Przez węższe części tubusów patrzy badany, w szerszych końcach znajduja się
gniazda dla szybek z rysunkami dopełniającymi się wzajemnie dla każdego etapu
widzenia obuocznego.
Do badania jednoczesnej percepcji służą przez
rocza tworzące pary z uzupełniającymi się
obrazkami (np.: klatka i papuga)
Do badania fuzji obrazki są podobne, ale różnią się szczegółami. Gdy badany nakłada
obrazki to powstaje z nich jeden, a drobne szczegóły obu obrazków dopełniają całość
rysunku.
Do badania widzenia przestrzennego używa się przez
roczy z obrazkami fuzyjnymi lekko
zdecentrowanymi, a więc padającymi na różne punkty siatkówek znajdującymi się
w przestrzeni Panama.
Oba ramiona z tubusami i rysunkami można skierować niezależnie jeden od drugiego na
obie plamki siatkówek. Przy ustawieniu prawidłowym oczu oba ramiona z tubusami są
symetryczne, a wskazówki ramion są ustawione na podziałce zerowej.
Zez ukryty
Zez ukryty jest zaburzeniem równowagi mięśni ocznych. W warunkach prawidłowych
mięśnie zewnętrzne gałek ocznych są w stanie równowagi mięśniowej (ortoforia).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 19. Prawidłowe ustawienie oczu (ortoforia) [10, s. 299]
Gdy badanemu patrzącemu na wprost zasłoni się jedno oko pozostaje ono nadal ustawione
prosto, często jednak występują zaburzenia równowagi mięśniowej (heteroforia).
Zbaczanie oka do wewnątrz nazywa się ezoforią, na zewnątrz egzoforią, ku górze
hiperforią, a ku dołowi hipoforią.
Dopóki odruch fuzyjny przy heteroforii utrzymuje obuoczne widzenie mówi się o zezie
ukrytym. Czynniki osłabiające fuzję ułatwiają przejście zeza ukrytego w jawny. Do takich
czynników należy min. niewyrównana wada refrakcji.
Zez jawny towarzyszÄ…cy
- w zezie towarzyszącym kąt zeza pierwotny (kąt odchylenia oka zezującego) i wtórny (kąt
odchylenia przy fiksacji okiem zezujÄ…cym), sÄ… jednakowe,
- ruchy oczu są prawidłowe,
- brak jest dwojenia,
- często występuje nieprawidłowa korespondencja siatkówek, supresja lub niedowidzenie.
Najczęstszą przyczyną jest wada refrakcji.
Zez naprzemienny
W zezie naprzemiennym pacjent fiksuje okiem prowadzącym i jednocześnie jest tłumiony
obraz oka zezujÄ…cego. Dotyczy to raz jednego, raz drugiego oka.
Ze względu na kierunek odchylenia oka zezującego wyróżniamy:
- zez zbieżny,
Rys. 20. Zez zbieżny [10, s. 303]
- rozbieżny,
Rys. 21. Zez rozbieżny [10, s. 304]
- ku górze,
- ku dołowi,
- skośny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
 Kąt obiektywny zeza jest to kąt mierzony przez badającego. Jest on zawarty między
liniami widzenia obojga oczu, można go zmierzyć według położenia refleksów w środku
rogówek np. przy użyciu:
- perymetru Å‚ukowego i z
ródła światła,
- synoptoforu: ustala się kąt, w którym ustawia się ramiona synoptoforu, aby refleksy
świetlne powstały w środku rogówek obu oczu,
- za pomocą pryzmatu: przed jedno oko zakłada się pryzmat i stopniowo zmienia się moc
przy którym ustaje ruch nastawczy,
- przy użyciu krzyża Maddoxa: badany fiksuje okiem lepszym światło w środku skali
Maddoxa. Głowa jest unieruchomiona. Przesuwamy po skali ołówek, na który badany
patrzy okiem prowadzącym dopóki odbicie światełka fiksacyjnego nie znajdzie się
w środku rogówki oka zezującego. Cyfra, na której zatrzyma się fiksowany przedmiot
oznacza wielkość kąta zeza
Zez porażenny
Zez porażenny spowodowany jest porażeniem lub niedowładem jednego z mięśni
ocznych, co prowadzi do utraty równoległego ustawienia osi widzenia obu oczu i oko ustawia
siÄ™ w zezie.
Porażenie może dotyczyć jednego lub kilku mięśni zewnętrznych gałki ocznej.
Powstaje ono wskutek uszkodzenia samego mięśnia lub zaopatrującego go nerwu.
Objawia się on: podwójnym widzeniem, zmiennym kątem zeza, gdzie kąt wtórny odchylenia
jest większy niż pierwotny, zaburzeniem ruchomości oka porażennego i nadczynnością
mięśnia antagonisty.
Celem leczenia wszystkich rodzajów zeza jest uzyskanie jednoczesnego, pojedynczego
widzenia obuocznego przy prawidłowym ustawieniu i ruchomości oczu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz określić pojęcie adaptacji?
2. Jak przebiega adaptacja oka do światła, a jak do ciemności?
3. Co to są adaptometry i co pozwalają oznaczyć?
4. Czy wyjaśnisz pojęcie refrakcji?
5. Czy potrafisz określić co to jest akomodacja?
6. Jaki znasz bodziec do włączenia akomodacji?
7. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie  skurcz akomodacji ?
8. Czy zdefiniujesz pojęcie konwergencji?
9. Czy potrafisz wymienić co wchodzi w zakres całkowitej konwergencji?
10. Czy potrafisz określić bodziec dla konwergencji?
11. Co to jest oko miarowe?
12. Kiedy mówimy o nadwzroczności ukrytej?
13. Co to jest nadwzroczność starcza?
14. Jak podzielisz krótkowzroczność?
15. Gdzie znajduje się punkt daki u krótkowidza ?
16. Jakie znasz objawy niezborności?
17. Kiedy mówimy o niezborności mieszanej ?
18. Co jest przyczyną starczowzroczności?
19. Które miejsce w siatkówce odpowiada za precyzyjne widzenie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
20. Czy potrafisz wyjaśnić co to jest horopter?
21. Jakie sÄ… stopnie widzenia obuocznego?
22. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie widzenia stereoskopowego?.
23. Czy wyjaśnisz pojęcie jednoczesnej percepcji?
24. Czy fuzję można mierzyć?
25. Czy wyjaśnisz pojęcie ortoforii?
26. Czy rozróżnisz ezoforię i egzoforię?
27. Jakie czynniki ułatwiają przejście zeza ukrytego w jawny?
28. Czy określisz co to jest kąt pierwotny zeza?
29. Czy wyjaśnisz co to jest kąt wtórny zeza?
30. Jakie znasz objawy zeza jawnego towarzyszÄ…cego?
31. Jakie znasz zezy ze względu na kierunek odchylenia oka?
32. Kiedy mówimy o zezie naprzemiennym?
33. Jak można badać kąt zeza?
34. Jaka jest przyczyna zeza porażennego?
35. Na co skarżą się osoby z zezem porażennym?
36. Czy kąt pierwotny i wtórny w zezie porażennym są równe?
37. Jaki jest cel leczenia zeza?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się tablicami Ishihary sprawdz
rozpoznawanie barw u kolegi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym rozpoznawania barw,
2) rozróżniać testy do badania zaburzeń rozpoznawania barw,
3) dokonać analizy wyników badania,
4) zaprezentować badania grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- tablice Ishihary,
- literatura,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Przedstaw położenie linii ogniskowych i krążka najmniejszego rozproszenia we
wszystkich rodzajach niezborności .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znać bieg promieni i tworzenie się ogniska niezborności mieszanej.
2) znać bieg promieni i tworzenie się ognisk niezborności nadwzrocznej prostej i złożonej.
3) znać bieg promieni i tworzenie się ognisk niezborności krótkowzrocznej prostej
i złożonej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4) zaprezentować ćwiczenie grupie.
5) zaproponować dyskusję.
6) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy :
- modele biegu promieni w niezborności,
- literatura,
- foliogramy,
- rzutnik pisma.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj dwojenie fizjologiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym dwojenia fizjologicznego,
2) obserwować przedmiot w oddali,
3) trzymać przedmiot fiksaji z odległości 30 cm przed oczyma linii środkowej,
4) obserwować, czy przedmiot ulegnie podwojeniu,
5) obserwować punkt fiksacji z 30 cm,
6) obserwować czy punkt w dali powoi się,
7) zapisać i zinterpretować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przedmiot fiksacji do dali i bliży,
- schemat horopteru,
- notatnik.
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
analizÄ™ pola widzenia w zezie jednostronnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować modele przestawiające pole widzenia,
2) znalez
ć w literaturze wykresy badania pola widzenia w zezie,
3) umieć interpretować mroczek w polu widzenia,
4) zaprezentować wnioski grupie,
5) zaproponować dyskusję,
6) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- modele pola widzenia w zezie,
- wykresy pola widzenia w zezie,
- literatura
- notatnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 5
Wykonaj badanie kÄ…ta zeza na perymetrze Å‚ukowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znalez
ć w literaturze stabologicznej metodę badania,
2) rozróżnić kąt pierwotny i wtórny zeza,
3) zinterpretować uzyskany wynik,
4) zaprezentować wyniki grupie,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- perymetr Å‚ukowy,
- z
ródło światła np. latarka z wąskim z
ródłem światła,
- literatura strabologiczna,
- notatnik.
Ćwiczenie 6
Wykonaj badanie wszystkich stopni widzenia obuocznego na synoptoforze.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym jednoczesnej percepcji, fuzji i widzenia
stereoskopowego,
2) znalez
ć w literaturze czym różnią się obrazki używane w badaniu jednoczesnej percepcji,
fuzji i stereoskopii,
3) zinterpretować uzyskane wyniki,
4) zaprezentować wyniki grupie,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- synoptofor,
- obrazki do badania jednoczesnej percepcji, fuzji, stereoskopii,
- literatura strabologiczna,
- notatnik.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojedyncze widzenie obuoczne? o o
2) określić co to jest fiksacja? o o
3) zdefiniować stopnie widzenia obuocznego? o o
4) wyjaśnić rozwój widzenia przestrzennego? o o
5) wyjaśnić dwojenie fizjologiczne? o o
6) wymienić cechy zeza towarzyszącego? o o
7) czy wymienisz objawy zeza towarzyszÄ…cego? o o
8) czy odpowiesz na pytanie  co jest celem leczenia zeza? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
9) odpowiedzieć jakie elementy oka odpowiadają za rozpoznawanie o o
kolorów?
10) omówić rodzaje zaburzeń rozpoznawania kolorów? o o
11) wymienić rodzaje badań rozpoznawania barw? o o
12) omówić adaptację do ciemności? o o
13) określić pojęcie refrakcji? o o
14) omówić mechanizm akomodacji? o o
15) zdefiniować konwergencję? o o
16) wyjaśnić, co jest bodz
cem dla akomodacji, a co dla konwergencji? o o
17) określić co to jest oko miarowe? o o
18) podać różne podziały nadwzroczności? o o
19) wyjaśnić co to jest krótkowzroczność wysoka? o o
20) wyjaśnić istotę niezborności regularnej i nieregularnej? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.3. Choroby narzÄ…du wzroku, urazy, leki stosowane w okulistyce
4.3.1. Materiał nauczania
Schorzenia powiek
Zapalenie gruczołów powiek to:
1. Jęczmień zewnętrzny
Ostre, ropne, gronkowcowe zapalenie mieszków włosowatych objawiające się bolesnym
obrzękiem zapalnym w okolicy brzegu powieki. Jęczmień może przebić się samoistnie
wzdłuż rzęsy.
Leczenie: kompresy, antybiotykoterapia miejscowa.
Rys. 22. Jęczmień zewnętrzny [4, s. 3]
2. Jęczmień wewnętrzny
Ostre, gronkowcowe zakażenie gruczołu tarczkowego Meibomma. Objawia się bolesnym
obrzękiem w obrębie tarczki, rzadko ulega przebiciu i wchłonięciu, często przechodzi
w postać przewlekłą.
Leczenie: chirurgiczne.
3. Gradówka
Wskutek przewlekłego zapalenia gruczołu Meibomma następuje zaleganie treści ropnej
i rozciągnięcie gruczołu, co powoduje powstanie guzka złożonego z torebki, w której
znajduje się galaretowata masa, czasami ropa. Gradówka jest niebolesna, skóra powiek
nad nią nie jest zmieniona. Po odwinięciu powieki widoczny jest przerost brodawkowaty
spojówki.
Leczenie: chirurgiczne.
Rys. 23. Gradówka [4, s. 2]
Zapalenie brzegów powiek często występuje z przewlekłym zapaleniem spojówek.
Przyczyną może być przebywanie w kurzu, dymie, pyle, niewyrównana wada refrakcji.
Niekiedy skłonność do zapalenia brzegów powiek zależy od stanu skóry danego chorego
 łojotok skóry. Objawia się uczuciem pieczenia, obecności ciała obcego, światłowstrętem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
W zależności od przyczyny, umiejscowienia i nasilenia zmian wyróżniamy:
- zapalenie brzegów powiek łuseczkowate,
- zapalenie brzegów powiek wrzodziejące,
- przewlekłe zapalenie brzegów powiek.
Leczenie: miejscowa antybiotykoterapia i leczenie przyczynowe.
Zapalenie kontaktowe powiek i spojówek najczęściej jest odczynem na podane miejscowo
leki. Objawia się swędzącym obrzękiem, przekrwieniem skóry powiek oraz spojówek.
Leczenie: wyeliminowanie przyczyny, leki przeciwhistaminowe.
Nieprawidłowości ustawienia powiek
Podwinięcie powieki  brzeg rzęsowy powieki skierowany jest ku gałce i powoduje
podrażnienie i stan zapalny spojówek oraz mechaniczne uszkodzenie rogówki.
Wyróżnia się podwinięcie wrodzone, starcze, spastyczne i bliznowate. Leczenie:
chirurgiczne.
Rys. 24. Podwinięcie powieki dolnej [4, s. 15]
Odwinięcie powieki  polega na skierowaniu brzegu powieki na zewnątrz czemu
towarzyszy przewlekłe zapalenie i przerost spojówki, zwyrodnienie rogówki i nadmierne
Å‚zawienie.
Wyróżnia się następujące postacie odwinięcia powiek: wrodzone, starcze, bliznowate,
mechaniczne i porażenne. Leczenie: chirurgiczne.
Rys. 25. Odwinięcie powieki dolnej [4, s. 19]
W skórze powiek można spotkać również zmiany zwyrodnieniowe pod postacią kępek
żółtych  żółtawych, płaskich zmian zawierających złogi cholesterolu i ciał tłuszczowych.
Rys. 26. Kępki żółte [4, s. 6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Guzy złośliwe to najczęściej rak podstawnokomórkowy, rzadziej kolezystokomórkowy.
Schorzenia narzÄ…du Å‚zowego
Zapalenie gruczołu łzowego  najczęściej towarzyszy chorobom zakaz
nym. Objawy
kliniczne to zaczerwienienie i obrzęk skroniowej części powiek powodujący jej esowate
opadnięcie. Towarzyszy temu ból samoistny i uciskowy. Leczenie: zachowawcze.
Zapalenie kanalika łzowego  może być: bakteryjne, ropne, grzybicze, wirusowe.
Objawy: ból, obrzęk i zaczerwienienie punktu łzowego i okolicy kanalika, wydzielina ropna
lub masy grzybicze wydzielajÄ…ce siÄ™ przy ucisku worka Å‚zowego. Leczenie: przyczynowe,
antybiotyki, leki przeciwgrzybiczne miejscowo.
Zapalenie woreczka łzowego  jest procesem wtórnym do zablokowania lub zwężenia
przewodu nosowo-łzowego. Zapalenie woreczka łzowego może być: ostre lub przewlekłe
nawracajÄ…ce.
Rys. 27. Zapalenie worka Å‚zowego [4, s. 68]
Zapalenie ostre objawia się bolesnym uwypukleniem na bocznej ścianie nasady nosa,
zaczerwienieniem skóry i łzawieniem, czasem gorączką. Po uciśnięciu woreczka z kanalików
wydobywa się treść ropna. Leczenie: ogólna i miejscowa antybiotykoterapia, okłady, przy
braku poprawy leczenie chirurgiczne.
Zespół suchego oka
Przyczyną jest niedostateczne wydzielanie lub nieprawidłowy skład łez. Objawy to:
uczucie ciała obcego, swędzenie, pieczenie, światłowstręt, uczucie zmęczenia i ciężkości
powiek, czasem ból przy mruganiu i obniżenie ostrości wzroku. Badaniem przedmiotowym
stwierdza się punktowate ubytki nabłonka spojówki i rogówki. Na powierzchni rogówki
występują nitki lipidowo-mucynowe.
W diagnostyce określa się stan stabilności filmu łzowego (ocena przerwania filmu
łzowego), bada się czynność gruczołów łzowych (ocena warstwy wodnej łez  próba
Schirmera) oraz określa stan warstwy mucynowej (badanie ilości komórek kubkowych).
Leczenie:
- przyczynowe,
- nawilżanie powietrza,
- podawanie do worka spojówkowego preparatów nawilżających (sztucznych łez i żeli),
- farmakologiczna stymulacja wydzielania Å‚ez,
- zmniejszenie odpływu łez poprzez zamknięcie punktów łzowych czasowe lub stałe),
- założenie komory wilgotnej w przypadku jednostronnego niedoboru łez.
Przyczyny nadmiernego łzawienia przy drożnych drogach odprowadzających łzy to:
- zapalenie rogówki,
- ubytki nabłonka rogówki,
- ciała obce spojówki i rogówki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- stany zapalne spojówek i przedniego odcinka gałki ocznej,
- jaskra,
- nieprawidłowy wzrost rzęsk,
- nieprawidłowe ustawienie powiek.
Leczenie: przyczynowe, krople obkurczające naczynia, a także stosowanie
przyciemnionych szkieł.
Choroby spojówek
W stanach patologicznych spojówek zwraca się uwagę na:
- typ wydzieliny (ropa, wodnista, śluzowa i ropno-śluzowa),
- obecność błon prawdziwych i rzekomych,
- przekrwienie spojówek,
- obrzęk spojówek,
- wybroczyny w spojówce,
- stan obwodowych węzłów chłonnych.
Rys. 28. Ostre, bakteryjne zapalenie spojówek [4, s. 78]
Objawy kliniczne to: swędzenie, pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, obecność
wydzieliny, sklejanie się powiek, światłowstręt, łzawienie, zwężenie szpary powiekowej.
Zapalenie spojówek można podzielić na:
1. Surowicze
 infekcje wirusowe,
 toksyczne.
2. Åšluzowe
 wiosenne zapalenie spojówek,
 inne alergiczne zapalenie spojówek.
3. Ropne
 zakażenie bakteryjne.
4. Åšluzowo-ropne
 zakażenie wirusami,
 chlamidiami.
Szczególnego omówienia wymaga nagminne zapalenie spojówek i rogówki wywołane
przez adenowirusa typ 8 i 19. Objawy przebiegają burzliwie z obrzękiem, obejmują spojówkę
gałkową i powiekową. Zmiany spojówkowe są o typie zapalenia grudkowego ze skąpą
wydzieliną. Występują również objawy ogólne. Zmiany rogówkowe powstają około 10 dnia
po zakażeniu w postaci szarych nacieków różnej wielkości w rogówce. Objawy spojówkowe
wyciszajÄ… siÄ™, a nacieki w zmiennym nasileniu utrzymujÄ… siÄ™ tygodniami, niekiedy
pozostawiając blizny w rogówce. Jest to choroba zakaz
na. Leczenie: o charakterze
objawowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Innym często spotykanym stanem zapalnym spojówki są zapalenia alergiczne takie jak:
- przewlekłe nawracające zapalenie spojówek (nadwrażliwość na pyłki nasion, traw, włosy,
wełnę, sierść),
- ostre alergiczne zapalenie spojówki (ostry odczyn alergiczny na obecność alergenu
w worku spojówkowym),
- ostre atopiczne zapalenie spojówek (reakcja na zastosowany lek, kosmetyk),
- atopowe zapalenie spojówek, rogówki i skóry powiek (najczęściej dotyczy młodych
mężczyzn z atopowym zapaleniem skóry),
- wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (zapalenie pojawia się sezonowo, w porze
wczesno-wiosennej),
- olbrzymiobrodawkowate zapalenie spojówek (reakcja alergiczna na obecność ciała
obcego w worku spojówkowym) np. soczewki kontaktowe,
Rys. 29. Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek [4, s. 85]
- pryszczykowate zapalenie spojówek i rogówki.
Do schorzeń spojówki często spotykanych należy też tłuszczyk, czyli trójkątne zmiany
spojówki gałkowej w obrębie szpary powiekowej przy rąbku rogówki, o zabarwieniu
żółtawym. Jego przyczyną jest degeneracja włókien kolagenowych zrębu spojówki.
Choroby gałki ocznej
Zapalenie nadtwardówki i twardówki. Przyczyny: gościec, ogniska zakażenia, gruz
lica.
Objawy: samoistne bóle i przy dotyku. Przekrwienie spojówki i twardówki wystaje nad
powierzchnię, ognisko jest fioletowo-czerwone. Choroba trwa długo i często bywają nawroty.
Choroby rogówki
Zapalenie rogówki może mieć etiologię:
- zakaz
na: bakteryjnÄ…, wirusowÄ… albo grzybiczÄ…,
- tło alergiczne,
- zwyrodnieniowÄ….
Zapalenie bakteryjne rogówki powodują najczęściej owrzodzenie.
Wrzód rogówki jest to ubytek w tkance patologicznie zmienionej wstępem do powstania
wrzodu jest naciek w rogówce. Rozpadający się naciek tworzy ubytek  wrzód. Objawy
subiektywne to zaczerwienienie i ból oka, uczucie ciała obcego, światłowstręt, ropienie,
gwałtowne obniżenie ostrości wzroku. Objawy przedmiotowe to przekrwienie mieszane
szaro-biały lub szaro-żółty naciek w rogówce z następową martwicą. W komorze przedniej
ropa. Leczenie: intensywna antybiotykoterapia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 30. Wrzód rogówki [9, s. 119]
Zapalenie wirusowe rogówki wywołane są najczęściej wirusem opryszczki.
Wyróżniamy następujące postacie kliniczne:
1. Powierzchowne  opryszczka rogówki, drzewkowate zapalenie rogówki. Objawy: ból
i łzawienie, obniżenie ostrości wzroku, drobne pęcherzyki w nabłonku rogówki układają
się w grupy, które pękając tworzą obraz drzewka, mapy, gwiazdy. Leczenie: leki
przeciwwirusowe, krioterapia.
2. Głębokie  zapalenie rogówki tarczowate i miąższowe (martwicze). Objawy: obrzęk istoty
właściwej, nabłonek rogówki prawidłowy, śródbłonek obrzęknięty, zniesione czucie
rogówki, objawy podrażnienia tęczówki. Czas trwania choroby długi. Leczenie: leki
przeciwwirusowe, niekiedy sterydy, leki rozszerzajÄ…ce z
renicÄ™, ostatecznie przeszczep
rogówki.
Zapalenia grzybicze mogą występować po długotrwałym stosowaniu antybiotyków
i sterydów, zakłuciu trawą, słomą lub inną rośliną. Obraz kliniczny może być różny
w zależności od rodzaju grzyba i głębokości nacieczenia lub owrzodzenia.
Choroby błony naczyniowej
Najczęściej występuje zapalnie, które ze względu na umiejscowienie dzielimy na:
- zapalenie przedniego odcinka (zapalenie tęczówki i sfałdowanej części ciała rzęskowego),
- zapalenie części pośredniej obejmujące część płaską ciała rzęskowego,
- zapalenie części tylnej obejmujące najczęściej naczyniówkę i siatkówkę.
W zależności od przebiegu może to być zapalenie: ostre, podostre i przewlekłe.
Przyczyną może być:
- zakaz
na (wirusowa, bakteryjna, grzybicza, pasożytnicza, zewnątrzpochodna
i wewnÄ…trzpochodna),
- niezakaz
na zewnątrzpochodna wywołana np. urazami lub wewnątrzpochodna jako reakcja
na antygeny zewnętrzne lub wewnętrzne),
- nieznana.
Ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego
Objawy podmiotowe:
- ból gałki ocznej i głowy,
- Å‚zawienie,
- światłowstręt,
- zaczerwienienie oka,
- obniżenie ostrości wzroku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Objawy przedmiotowe:
- zwężenie szpary powiekowej,
- nastrzyknięcie mieszane,
- wÄ…ska z
renica słabo reagująca na światło,
- wysięk w komorze przedniej: surowiczy, włókniowy, morfotyczny, krwinki czerwone,
krwinki białe (ropa),
- osady na śródbłonku rogówki układające się w trójkąt,
- zatarty rysunek beleczkowy tęczówki i porozszerzane naczynia, zmiana zabarwienia
tęczówki spowodowana masywnym przekrwieniem,
- zrosty tylne tęczówki (między tęczówką i soczewką) spowodowane wąską z
renicÄ…,
nieruchomą tęczówką i wysiękiem zapalnym, mogą być pojedyncze lub okrężne.
Rys. 31. Zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego [9, s. 145]
Zapalenie części płaskiej ciała rzęskowego objawia się  pływającymi mętami w polu
widzenia i obniżeniem ostrości wzroku. Objawy przedmiotowe to pozasoczewkowe wysięki
komórkowe układające się w  kule śnieżne .
Zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej
Objawy podmiotowe:
- ubytki w polu widzenia w postaci mroczka centralnego, sektorowego lub obwodowego,
- muszki w polu widzenia.
Objawy przedmiotowe:
- na dnie oka puszyste, kremowe, nieostro ograniczone ogniska,
- w ciele szklistym wysięk komórkowy, przymglenie.
Postacie kliniczne:
- zapalenia pasożytnicze  toksoplazmoza, toksokaroza,
- zapalenie wirusowe  AIDS, różyczka,
- zapalenie grzybicze,
- zapalenie idiopatyczne.
Może wystąpić również zapalenie całej błony naczyniowej, które może objąć całe oko.
Leczenie ma na celu: profilaktykę powikłań, zmniejszenie dolegliwości choremu, leczenie
przyczynowe. Stosujemy leczenie przyczynowe po jej znalezieniu, a do tego czasu leczenie
objawowe: przeciwzapalne, leki rozszerzajÄ…ce z
renicÄ™, niekiedy cytostatyki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Schorzenia ciała szklistego
W czasie starzenia się ciała szklistego występuje jego zwyrodnienie włókienkowe,
obkurczanie się i rozpływ. W wyniku zwyrodnienia pojawiają się w polu widzenia  muszki
latające . Obkurczanie się ciała szklistego powoduje jego tylne odłączanie się. W czasie
odłączania się ciała szklistego następuje pociąganie siatkówki, jej podrażnienie, co jest
odczuwane jako  błyskawice w polu widzenia.
Z innych stanów patologicznych to rozpływ skrzący, krwotok i ropień ciała szklistego.
Choroby siatkówki
Choroby siatkówki pochodzenia naczyniowego to najczęściej zamknięcie tętnicy
środkowej siatkówki i zakrzep żyły środkowej siatkówki.
Zamknięcie tętnicy siatkówki najczęściej spowodowane jest zatorem, a obraz kliniczny
zależy od wielkości zablokowanego naczynia.
Niedrożność tętnicy środkowej siatkówki objawia się:
- nagłą utratą widzenia,
- siatkówka jest blada, obrzęknięta z prześwitującą czerwoną plamką (obraz wisi
w plamce),
- widzenie centralne może być oszczędzone,
- tętnice są zwężone,
- przepływ jest wolny, widoczna jest fragmentacja słupa krwi.
Zakrzep żyły środkowej siatkówki
Czynnikami ogólnoustrojowymi predysponującymi są:
- wiek powyżej 50 60 roku życia,
- arterioskleroza,
- cukrzyca,
- nadciśnienie tętnicze,
- skazy krwi.
Czynniki miejscowe to:
- podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- nadwzroczność,
- wrodzone nieprawidłowości naczyń.
Zakrzep żyły środowej może przebiegać bez niedokrwienia lub może być niedokrwienny.
Objawy to: poważne obniżenie ostrości wzroku, krętość i przepełnienie żył na dnie oka,
obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, krwotoki do siatkówki. Powikłaniem jest nowotwórstwo
naczyń na dnie oka i w tęczówce, co prowadzi do powstania jaskry.
Odwarstwienie siatkówki
Jest to oddzielenie siatkówki od nabłonka barwnikowego.
Może być ono:
- przedarciowe  upłynnione ciało szkliste przedostaje się pod siatkówkę przez otwór
w niej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
- trakcyjne  kurczące się błony pociągają siatkówkę,
- wysiękowe  płyn z naczyniówki unosi siatkówkę.
Objawy podmiotowe to:
- błyski światła (fotopsje),
- męty w ciele szklistym,
-  zasłona przed okiem (ubytek w polu widzenia).
Objawy przedmiotowe to:
- pęcherz uniesionej siatkówki,
- przedarcie siatkówki,
- obniżenie ciśnienia śródgałkowego.
Rys. 32. Odwarstwienie siatkówki z przedarciem [4, s. 324]
Leczenie ma na celu wytworzenie jałowego zapalenia, które spowoduje zamknięcie
przedarcia.
Zwyrodnienia plamki zwiÄ…zane z wiekiem (AMD- age related macular degeneration)
Jest to najczęstsza przyczyna nieodwracalnego uszkodzenia widzenia w krajach
rozwiniętych.
1. Postać sucha
 występująca częściej,
 na dnie oka zmiany o typie zaniku geograficznego nabłonka barwnikowego,
 stopniowe pogarszanie widzenia,
 brak skutecznego leczenia.
2. Postać wysiękowa
 występuje rzadziej,
 prowadzi do szybszej i większej utraty widzenia,
 występuje krzywienie obrazu.
Leczenie to terapia fotodynamiczna i przezz
reniczna termoterapia. Ostatnio duże nadzieje
pokłada się w lekach blokujących naczyniopochodny śródbłonkowy czynnik wzrostu
podawanych w iniekcjach doszklistkowych.
Stany patologiczne nerwu wzrokowego
Choroby nerwu wzrokowego mogą być wywołane różnymi przyczynami. Mogą to być
stany zapalne, czy też w ich następstwie zanik, a także mogą być to stany spowodowane
wzrostem ciśnienia śródczaszkowego jak  tarcza zastoinowa .
Zapalenie nerwu wzrokowego może dotyczyć odcinka wewnątrzgałkowego
i pozagałkowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego  ma charter ostry i może być
spowodowane bezpośrednio przez czynniki zakaz
ne miejscowe i ogólne. Objawy: spadek
ostrości wzroku, ból oka, zaburzenie widzenia barw, mroczek centralny w polu widzenia,
przekrwienie, obrzęk i zatarcie granic tarczy nerwu wzrokowego, objawy zastoju 
przepełnienie naczyń na tarczy. Leczenie: powinno być przyczynowe, objawowo stosuje
siÄ™ sterydy.
Zapalenie odcinka pozagałkowego  w 80% przypadków przyczyną jest choroba
demielinizacyjna (SM), następnie zatrucie zewnątrzpochodne alkoholem, tytoniem, zapalenia
odogniskowe, zapalenia swoiste. Objawy: samoistne bóle gałki ocznej, obniżenie ostrości
wzroku, zaburzenie widzenia barwnego, mroczek centralny w polu widzenia, brak zmian
na dnie oka. Leczenie: przyczynowe.
Zaćma
Zaćma jest najczęstszą uleczalną przyczyną ślepoty na świecie. Określenie to obejmuje
każde zmętnienie soczewki. Zaćma może być wrodzona lub nabyta.
Rys. 33. Zaćma [12]
Zaćma nabyta może być: pierwotna, wikłająca (związana z chorobami układowymi),
wtórna (związana z chorobami gałki ocznej), pourazowa, toksyczna i resztkowa.
Zmętnienia mogą obejmować każdą warstwę soczewki, a więc wyróżniamy zaćmę:
- torebkowÄ… przedniÄ… i tylnÄ…,
- biegunowÄ…,
- jÄ…drowÄ…,
- warstwową okołojądrową,
- błoniastą.
Najczęściej pacjenci skarżą się na pogorszenie ostrości wzroku, olśnienie, zwłaszcza przy
patrzeniu na z
ródło światła, dwojenie jednooczne, pojawienie się lub narastanie
krótkowzroczności.
Leczenie zaćmy: jest wyłącznie operacyjne i polega na usunięciu zmętniałej soczewki
i wszczepieniu sztucznej.
Jaskra
Jaskra jest chorobą, która nie leczona prowadzi do nieodwracalnej ślepoty. Dotyczy ona
2% populacji rasy białej w wieku powyżej 40 roku życia.
Jaskrą nazywamy zespół jednostek chorobowych, których wspólną cechą jest uszkodzenie
nerwu wzrokowego objawiajÄ…ce siÄ™ zmianami w wyglÄ…dzie tarczy
i odpowiadajÄ…cym mu ubytkom w polu widzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Głównymi czynnikami ryzyka są:
- zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- wiek,
- rodzinne występowanie,
- zbyt mała odporność włókien nerwowych na uszkadzające działanie ciśnienia
wewnątrzgałkowego,
- inne dotÄ…d nieznane czynniki ryzyka.
Podział jaskry:
1. Jaskra pierwotna
Nieznana przyczyna neuropatii jaskrowej, utrudnienia odpływu cieczy wodnistej i wzrostu
ciśnienia wewnątrzgałkowej. Stanowi 75% przypadków jaskry.
a) jaskra pierwotna otwartego kÄ…ta,
b) jaskra pierwotna zamkniętego kąta.
2. Jaskra wtórna
Jest następstwem wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego powstającego w wyniku innych
chorób oka.
Zmiany w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego polegają na poszerzeniu i pogłębieniu
wnęki naczyniowej. Stwierdzamy je podczas oglądania różnymi sposobami dna oka.
Zmiany w polu widzenia charakteryzują się typowym kształtem mroczków i ich
charakterystycznym pogłębianiem się. Badania przeprowadza się przy użyciu perymetrii
kinetycznej i statycznej.
Ciśnienie wewnątrzgałkowe u osób dorosłych zawiera się w granicach 12 21 mmHg.
Mierzy siÄ™ go tonometrami. IstniejÄ… dwa typy tonometrii:
- impresyjna  określa stopień wgłębienia rogówki pod wpływem znanej siły ciężkości,
- aplanacyjna  mierząca siłę potrzebną do uzyskania określonego spłaszczenia rogówki.
Celem określenia typu jaskry, wykonuje się również badanie wyglądu kąta przesączania
za pomocą gonioskopów. Jest to jedno z najważniejszych badań.
Szczególnego omówienia wymaga jaska pierwotna zamkniętego oka. Jest to ostra forma
jaskry spowodowana wysokim wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego z powodu zamknięcia
kÄ…ta przesÄ…czenia
CharakteryzujÄ… jÄ…:
- bardzo silny ból oka i głowy,
- pogorszenie widzenia,
- tęczowe koła wokół z
ródeł światła,
- nudności i wymioty,
- oko  twarde jak kamień , ciśnienie wewnątrzgałkowe powyżej 50 mmhg,
- z
renica poszerzona,
- komora przednia oka spłycona,
- różnego stopnia obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
Rys. 34. Ostra jaskra [5, s. 62]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Wymaga ona natychmiastowego leczenia zachowawczego, które jest jedynie
przygotowaniem do leczenia chirurgicznego.
Celem leczenia jaskry jest utrzymanie użytecznej funkcji widzenia do końca życia
chorego. Podstawowym środkiem hamującym postęp zmian w nerwie wzrokowym jest
obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Cel ten osiąga się stosując leczenie
farmakologiczne, chirurgiczne lub laserowe, które ma na celu zmniejszanie wydzielania
cieczy wodnistej bÄ…dz
wzmożenie jej odpływu.
Urazy gałki ocznej i narządów dodatkowych
Stanowią one zagrożenie funkcji widzenia, prowadząc często do ślepoty jednoocznej,
a często i obuocznej.
W zależności od czynnika uszkadzającego możemy je podzielić na:
1. Urazy mechaniczne
Stanowią prawie 50% wszystkich urazów narządu wzroku. Mogą to być urazy:
a) powierzchniowe,
są to różnego rodzaju niewielkie ciała obce, które wpadają do worka spojówkowego
lub wbijają się w rogówkę czy skórę powiek; powodują one światłowstręt, łzawienie
i ból; pomoc doraz
na polega na obejrzeniu oka ewentualnie usunięciu ciała obcego
poprzez przepłukanie worka spojówkowego wodą lub solą fizjologiczną i skierowanie
do okulisty,
b) głębokie
powodują rozerwanie twardówki lub rogówki i powodują uszkodzenie głębszych
warstw oka; przebieg choroby i rokowanie dotyczące zachowania oka zależy
od wielkości uszkodzeń wywołanych urazem,
c) tępe
spowodowane są uderzeniem przez ciała tępe jak np. pięść, kula śnieżna, odłamek
drzewa; w zależności od mechanizmu działania powodują małe zmiany (wylewy
podskórne, podspojówkowe, otarcia, zranienia powiek, rogówki), które nie wpływają
na ostrość wzroku; urazy ciężkie dają zmiany funkcji oka bezpośrednio po urazie jak
i odległe w czasie; rany cięte i szarpane spowodowane są przez różne przedmioty
uderzające w oko z dużą siłą.
Inny podział urazów mechanicznych to:
a) urazy tępe- wywołane uderzeniem ciałami większymi tępymi
b) urazy drążące wywołane przedmiotami ostrymi, mogą one być powierzchowne lub
głębokie
c) ciała obce powierzchowne w worku spojówkowym, wnikające w powłoki oka bez
przerwania ciągłości gałki ocznej, wewnątrzgałkowe po przerwaniu ciągłości
gałek oka
2. Urazy chemiczne
Mogą być spowodowane przez kwasy, związki zasadowe, środki drażniące,
rozpuszczalniki i inne. W zależności od czynnika wywołującego jego czas działania
i wielkość pola objętego oparzeniem wyróżniamy 3 stopnie oparzeń.
3. Urazy termiczne
Występują rzadko. Rokowania i przebieg jest z reguły lżejszy niż przy oparzeniach
chemicznych.
4. Urazy energiÄ… promienistÄ… i elektrycznÄ…
Energia promienista staje się w niektórych warunkach przyczyną szczególnych urazów.
Prawie wszystkie rodzaje promieniowania elektromagnetycznego mogą uszkodzić tkanki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
oka. Może to być uszkodzenie wywołane promieniowaniem widzialnym, podczerwonym,
nadfioletowym. Szkodliwe działanie mają również promienie rentgenowskie, radowe
i gamma. Urazy wywołane energią elektryczną mogą powstać przy np. porażeniu prądem
wysokiego napięcia lub uderzeniu piorunem.
Zmiany w narządzie wzroku w chorobach ogólnych i ośrodkowego układu nerwowego
Najczęściej spotyka się zmiany w narządzie wzroku w przebiegu nadciśnienia tętniczego
i cukrzycy.
Zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego rozwijają się z różną szybkością
w zależności od charakteru nadciśnienia.
W początkowym okresie zmiany dotyczą tylko naczyń siatkówki i zaburzeń
w przepływie krwi, które z czasem powodują zmiany w siatkówce i nerwie wzrokowym.
Wg Ketha-Wagenera wyróżniamy cztery okresy zmian nadciśnieniowych w dnie oka:
I. Okres  zmiany naczyniowe
II. Okres  nasilenie zmian naczyniowych, objawy skrzyżowania tętnicy i żyły II0,
w siatkówce złogi lipidów i krwotoczki,
III. Okres  zmiany naczyniowe oraz zmiany w siatkówce w postaci puszystych, kremowych
ognisk (miękkie wysięki) i wysięki twarde tworzące  figurę gwiaz
dzistÄ… w plamce.
IV. Okres  oprócz ww. objawów dołącza się obrzęk nerwu wzrokowego.
Rys. 35. Zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego [4, s. 368]
Zmiany w narządzie wzroku rozwijają się w przebiegu długotrwałej cukrzycy
i niezależnie od jej typu prowadzą do ślepoty.
W przebiegu cukrzycowych zmian na dnie oka obserwuje się następujące objawy:
- mikrotętniaki,
- wybroczyny,
- zarastanie tętnic,
- powstawanie nowych patologicznie zmienionych naczyń (nowotwórstwo naczyń),
- rozwój tkanki łącznej i jej proliferacja do ciała szklistego,
- odwarstwienie siatkówki,
- uszkodzenie plamki.
Klasyfikacja retinopatii cukrzycowej:
1 Retinopatia nieproliferacyjna
a) retinopatia prosta (mikrotętniaki, wybroczyny, wysięki
b) retinopatia przedproliferacyjna (poszerzenie i nieregularność światła żył, anomalie
naczyniowe, rozległe krwotoki)
2. Retinopatia proliferacyjna (nowotwórstwo naczyń, rozwój tkanki łącznej i jej proliferacja
do szklistki, odwarstwienie siatkówki)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Rys. 36. Zmiany na dnie oka w przebiegu cukrzycy [4, s. 348]
Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym powodujące wzrost ciśnienia
wewnątrzczaszkowego prowadzą do obrzęku zastoinowego nerwu wzrokowego. Obrzęk
powoduje uniesienie tarczy nerwu wzrokowego ponad poziom dna. Ostrość wzroku jest
niezmieniona lub nieznacznie obniżona.
Każde uszkodzenie siatkówki lub układu przewodzącego wrażenia wzrokowe powoduje
charakterystyczne dla swego umiejscowienia ubytki w polu widzenia:
- jednostronne ubytki w polu widzenia spowodowane są uszkodzeniem siatkówki
lub/i nerwu wzrokowego,
- niedowidzenie dwuskroniowe jest wynikiem ucisku na skrzyżowanie nerwu wzrokowego,
- niedowidzenie dwunosowe jest raczej skutkiem obustronnego uszkodzenia siatkówki lub
nerwów wzrokowych,
- jednoimienne ubytki sÄ… charakterystyczne dla uszkodzenia drogi wzrokowej poza
skrzyżowaniem.
Åšlepota korowa spowodowana przez obustronne uszkodzenie kory potylicznej jest zawsze
obustronna, a odruch na światło jest zachowany.
Leki stosowane miejscowo w okulistyce mogą mieć postać:
- płynną (płyny do przemywania i okładów oraz krople),
- półpłynną i stałą (maści),
Farmakologiczne leki okulistyczne podawane miejscowo do oka można zaszeregować
do następujących grup:
- leki działające na nerwowy układ autonomiczny,
- sulfonamidy i antybiotyki,
- leki znieczulajÄ…ce miejscowo,
- inne leki stosowane miejscowo w leczeniu chorób oczu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz co to jest jęczmień zewnętrzny?
2. Jakie są objawy gradówki?
3. Jakie są objawy zapalenia brzegów powiek?
4. Jakie znasz przyczyny podwinięcia powieki?
5. Co jest przyczynÄ… zapalenia woreczka Å‚zowego?
6. Jakie są przyczyny zespołu suchego oka?
7. Czym charakteryzuje się nagminne zapalenie spojówek i rogówek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
8. Jakie są objawy kliniczne w chorobach spojówek?
9. Jakie znasz alergiczne zapalenia spojówek?
10. Jakie znasz postacie kliniczne wirusowego zapalenia rogówki?
11. Czym charakteryzuje się ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego?
12. Na co skarży się najczęściej pacjent ze zwyrodnieniem ciała szklistego?
13. Czy wymienisz charakterystyczne objawy niedrożności tętnicy środkowej siatkówki?
14. Jakie znasz przyczyny zakrzepu żyły środkowej siatkówki?
15. Co jest przyczyną odwarstwienia siatkówki?
16. Jakie są objawy odwarstwienia siatkówki?
17. Jaka choroba neurologiczna jest najczęstszą przyczyną pozagałkowego zapalenia nerwu
wzrokowego?
18. Czy wyjaśnisz jakie są przyczyny zaćmy?
19. Na jakie objawy skarżą się pacjenci z zaćmą?
20. Jakie sÄ… czynniki ryzyka jaskry?
21. Jakie sÄ… charakterystyczne objawy jaskry?
22. Czy potrafisz omówić techniki pomiaru ciśnienia śródgałkowego?
23. Co jest przyczynÄ… jaskry ostrej?
24. Na czym polega leczenie jaskry?
25. Jakie znasz urazy narządu wzroku w zależności od czynnika uszkadzającego?
26. W jakich chorobach ogólnych najczęściej występują zmiany w narządzie wzroku?
27. Od czego zależą zmiany w siatkówce w przebiegu nadciśnienia tętniczego?
28. Jakie zmiany występują w II okresie zmian siatkówkowych w nadciśnieniu tętniczym?
29. Z czym są związane zmiany siatkówkowe w cukrzycy?
30. Czy w retinopatii cukrzycowej tworzÄ… siÄ™ nowe naczynia?
31. Jakie są przyczyną znacznego obniżenia ostrości wzroku w przebiegu cukrzycy?
32. Co powoduje w oku wzmożone ciśnienie śródgałkowe?
33. Czy jednostronne ubytki pola widzenia najczęściej związane są ze zmianami w
siatkówce, nerwie wzrokowym czy zmianami śródczaszkowymi?
34. Czy wyjaśnisz co to jest ślepota korowa?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie zdjęć przedstaw rozpoznanie jęczmienia zewnętrznego powieki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym,
2) dokonać analizy zmian patologicznych powiek na przestawionych zdjęciach,
3) sporządzić charakterystykę tych schorzeń,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia przedstawiające schorzenia powiek,
- atlasy okulistyczne,
- model powiek,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 2
Na podstawie zdjęć przedstaw rozpoznanie olbrzymiobrodawkowatego zapalenia
spojówek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym zapalenia spojówek,
2) dokonać analizy zmian patologicznych spojówek,
3) sporządzić listę chorób spojówek, gdzie występują grudki,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zdjęcia chorób spojówek,
- atlasy anatomiczne.
Ćwiczenie 3
Zdiagnozuj choroby gałki ocznej i nerwu wzrokowego, które mogą powodować
zaburzenia widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów chorób gałki ocznej,
3) dokonać wyboru schorzeń, które powodują zaburzenie widzenia,
4) scharakteryzować te zaburzenia,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
6) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca chorób oczu,
- dostęp do Internetu,
- komputer.
Ćwiczenie 4
Dokonaj diagnostyki różnicowej zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony
naczyniowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) dokonać analizy objawów zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony naczyniowej,
3) scharakteryzować poszczególne zapalenia,
4) dokonać diagnostyki różnicowej,
5) zaznaczyć i poprawić błędy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca chorób oczu,
- dostęp do Internetu,
- komputer.
Ćwiczenie 5
Przedstaw różnicowanie ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego z ostrym
napadem jaskry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zapalenia błony naczyniowej i jaskry,
2) dokonać analizy objawów ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego i jaskry ostrej,
3) wychwycić różnice objawów,
4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
5) dokonać korekty błędów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- atlasy okulistyczne,
- literatura okulistyczna,
- dostęp do interetu,
- komputer.
Ćwiczenie 6
Posługując się modelem oka i czaszki dokonaj analizy zmian w polu widzenia
w zależności od miejsca uszkodzenia drogi wzrokowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu siatkówkę, nerw wzrokowy i korę potyliczną,
2) scharakteryzować przebieg nerwów wzrokowych,
3) opisać drogę wzrokową,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka i czaszki,
- atlas anatomiczny,
- ryciny zmian pola widzenia,
- foliogramy,
- plansze,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Ćwiczenie 7
Posługując się modelem oka wyjaśnij mechanizm powstawania odwarstwienia siatkówki
w przebiegu cukrzycy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać na modelu ciało szkliste i siatkówkę,
2) opisać nowotwórstwo naczyń,
3) określić przyczynę wylewów krwi do ciała szklistego,
4) zaprezentować ćwiczenie grupie,
5) poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model oka,
- atlas chorób oczu,
- ryciny,
- foliogramy,
- literatura,
- komputer i rzutnik multimedialny.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić najczęstsze choroby powiek? o o
2) omówić przyczyny niedostatecznego i nadmiernego wydzielania łez? o o
3) rozróżnić objawy bakteryjnego i wirusowego zapalenia rogówki? o o
4) zróżnicować objawy zapalenia przedniego i tylnego odcinka błony o o
naczyniowej?
5) omówić choroby siatkówki pochodzenia naczyniowego? o o
6) wymienić rodzaje odwarstwienia siatkówki? o o
7) rozróżnić zapalenie wewnątrzgałkowe nerwu wzrokowego od o o
pozagałkowego?
8) wyjaśnić cel chirurgicznego leczenia zaćmy? o o
9) określić czynniki ryzyka wystąpienia jaskry? o o
10) wymienić rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, które mogą o o
uszkadzać tkanki oka?
11) opisać zmiany na dnie oka w przebiegu nadciśnienia tętniczego? o o
12) wyjaśnić przyczynę retinopatii cukrzycowej? o o
13) wymienić zmiany w narządzeni wzroku w przebiegu długotrwałej o o
cukrzycy?
14) wyjaśnić mechanizm powstania zastoinowego obrzęku tarczy nerwu o o
wzrokowego?
15) opisać zmiany w polu widzenia przy uszkodzeniach drogi o o
wzrokowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.4. Ergonomia i higiena narzÄ…du wzroku
4.4.1. Materiał nauczania
Zasady higieny narządu wzroku łączą się ściśle z zasadami higieny ogólnej. Dla
zachowania zdrowia i dobrego funkcjonowania organizmu w tym i oczu wskazane
jest racjonalne odżywianie, odpowiednia ilość snu i przebywanie na świeżym powietrzu.
Ruch powoduje lepsze krążenie, co za tym idzie lepsze dotlenienie tkanek, poprawia
kondycjÄ™, powoduje rozluz
nienie mięśni.
Rodzaj uprawianego sportu powinien być jednak uzależniony od występującej wady
refrakcji, np. osoby z wysoką krótkowzrocznością nie powinny uprawiać sportów siłowych.
Higiena narządu wzroku ma za zadanie eliminowanie i unikanie warunków wpływających
na pogorszenie widzenia i zmęczenie oczu przy pracy.
Czynniki wpływające na pracę narządu wzroku to:
- oświetlenie miejsca pracy,
- kolorystyka,
- pozycja ciała przy pracy,
- odległość obserwowanych przedmiotów.
Właściwe oświetlenie miejsca pracy sprzyja prawidłowemu odbieraniu informacji
wzrokowych, przez co umożliwia lepszą wydajność pracy, zmniejsza wypadkowość,
przeciwdziała uczuciu zmęczenia wzrokowego i ogólnego, a także ma znaczenie
w estetycznym odczuwaniu warunków miejsca pracy, co pośrednio wpływa na stosunki
międzyludzkie.
Oświetlenie powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy.
Oświetlenie dzienne jest najbardziej fizjologicznym oświetleniem miejsca pracy, tym
bardziej, że stosowanie go pozwala na utrzymanie kontaktu ze środowiskiem naturalnym.
Pozwala na wypoczynek wzroku przy patrzeniu w dal, wiąże sztuczne środowisko miejsca
pracy ze środowiskiem naturalnym.
Przy oświetleniu dziennym należy uwzględnić różne czynniki:
1. Rodzaj okien
Wysokie okna są bardziej właściwe niż szerokie, gdyż światło dociera dalej w głąb
pomieszczenia.
2. Stosunek powierzchni okna do powierzchni podłogi powinno wynosić co najmniej 1:5.
3. Parapet okna powinien znajdować się na wysokości stanowiska pracy, gdyż przy niższych
mogą występować olśnienia.
4. Odległość stanowiska pracy od okna nie może być większa niż podwójna wysokość okna.
Jednak nie zawsze jest możliwe stosowanie oświetlenia dziennego. Oświetlenie to jest
różne w różnych okresach dnia i pór roku, co stwarza konieczność zastosowania oświetlenia
mieszanego lub stałego oświetlenia sztucznego.
Tolerancja oświetlenia sztucznego przez narząd wzroku jest znacznie mniejsza
od tolerancji światła naturalnego. Do oświetlenia sztucznego należą oświetlenia żarowe
i wyładowcze.
Oświetlenie żarowe daje jasnożółtą barwę światła, zmienia jednak nieco barwę
przedmiotów. Najlepsze jest oświetlenie pośrednie osiągane przez skierowanie promieni
świetlnych na sufit, gdyż odbite promienie dają łagodne, rozproszone i równomierne
oświetlenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Oświetlenie lampami wyładowczymi ma szereg niekorzystnych wpływów na ostrość
wzroku, czas adaptacji i na aktywność bioelektryczną siatkówki. Powoduje ono powstawanie
zjawiska stroboskopowego tzn. wrażenia ruchu nierzeczywistego. Powinno być umieszczone
w górze, osłonięte kloszem tak by dawało światło rozproszone. Zaletą tego oświetlenia jest to,
że jest zbliżone do światła dziennego.
Kolorystyka miejsca pracy powinna być podobna do spotykanej w przyrodzie, gdyż
narząd wzroku funkcjonuje w takich warunkach najsprawniej. Jasność pomieszczeń można
zwiększyć przez odpowiednie pomalowanie ścian i sufitu. Przy urządzaniu miejsca pracy
należy unikać sprzętów silnie błyszczących.
Pozycja ciała powinna być wyrabiana od dzieciństwa. Odległość obserwowanych
przedmiotów zależy od wieku, gdyż dziecko może widzieć ostro z odległości np. 7 cm,
a po 60 roku życia punkt bliży znajduje się już w odległości 1 3 m (akomodacja).
Profilaktyka zdrowia oczu powinna dotyczyć każdego okresu życia człowieka.
W okresie ciąży należy zwrócić uwagę, aby matka nie chorowała na choroby zakaz
ne
lub brała silnie działające leki, gdyż powodują one powstawanie wad wrodzonych.
W wieku szkolnym narząd wzroku jest mocno obciążony, dlatego dziecko przed
rozpoczęciem nauki w szkole powinno być zbadane przez lekarza okulistę. Należy w tym
okresie zwracać uwagę na warunki pracy wzrokowej (oświetlenie, pozycja przy pracy,
odległość obserwowanych przedmiotów). Rodzice powinni dopilnować noszenia okularów,
gdyż dzięki korekcji okularowej dziecku stwarza się warunki podobne do tych, jakie mają
dzieci zdrowe.
Dzieci krótkowzroczne powinny pracować w dobrym oświetleniu i nie uprawiać sportów
siłowych. Dzieci z wysoką krótkowzrocznością powinny być zwolnione z zajęć wychowania
fizycznego. Dzieci z nadwzrocznością powinny nosić okulary na stałe, gdyż zmniejszają
wysiłek akomodacyjny podczas pracy z bliska. Należy zwracać uwagę, aby okulary były
dobrze dopasowane i czyste, gdyż wtedy spełniają swą rolę.
W wieku starczym konieczne są dobre warunki do pracy wzrokowej, aby uniknąć
znużenia i zmęczenia oczu. U ludzi starszych występują opóz
nienia adaptacji do ciemności.
Badania oczu pracowników stanowią część ogólnego programu higieny i bezpieczeństwa
pracy. Celem tych badań jest kierowanie ich do takich zajęć, które umożliwia stan wzroku.
Badania pracowników dzielą się na trzy grupy:
1. Wstępne
Badania wstępne są to badania narządu wzroku poprzedzające zatrudnienie pracowników
i mające na celu kierowanie ich do zajęć odpowiadających aktualnemu stanowiskowi
i sprawności wzrokowej.
2. Okresowe
Badania okresowe mają za zadanie wczesne wykrywanie powstałych (od czasu badania
wstępnego) wad wzroku lub chorób oczu mogących zagrażać bezpieczeństwu i higienie
narzÄ…du wzroku.
3. PrzeglÄ…dowe
Badania przeglądowe są wykonywane tam, gdzie nie wykonano badań wstępnych. Mają
one znaczenie na stanowiskach pracy, gdzie wykonuje siÄ™ prace precyzyjne lub gdzie
praca połączona jest z niebezpieczeństwem grożącym narządowi wzroku.
Ergonomia jest to dyscyplina nauki zajmujÄ…ca siÄ™ zasadami i metodami dostosowania
urządzeń technicznych i narzędzi pracy do cech fizycznych i psychicznych człowieka zgodnie
z wymaganiami fizjologii i psychologii pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Przykładowo omawiane są w tym poradniku minimalne wymagania ergonomiczne pracy
wzrokowej na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Wyposażenie
stanowiska pracy nie powinno powodować nadmiernego obciążenia wzroku.
Monitor ekranowy powinien mieć:
- znaki na ekranie wyraz
ne i czytelne,
- obraz powinien być stabilny, bez tętnienia,
- jaskrawość i kontrast znaków na ekranie powinien być łatwo regulowany w zależności
od warunków oświetlenia,
- regulacje ustawienia monitora powinna umożliwiać pochylenie ekranu i obrót wokół
własnej osi,
- ekran powinien być pokryty warstwą odbiciową,
- ustawienie ekranu monitora powinno ograniczać olśnienie i odbicie światła.
Klawiatura powinna być matowa, a znaki kontrastowe i czytelne. Powierzchnia blatu
stołu powinna być jasna, matowa.
Jeżeli istnieje konieczność pracy z dokumentami, to ich odległość od oka powinna być
taka sama jak odległość oka od monitora. Odległość oczu pracownika od ekranu monitora
powinna wynosić 40 70 cm. Poziom natężenia oświetlenia zgodny z normami. Należy
ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, ścian lub jasnych płaszczyzn
pomieszczenia oraz olśnienia odbiciowego od ekranu monitora.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonuje się badania wstępne, a w jakim okresowe?
2. Co to jest ergonomia?
3. Jakimi cechami powinien charakteryzować się monitor ekranowy?
4. Jakie jest najkorzystniejsze oświetlenie miejsca pracy?
5. Jakie czynniki mają wpływ na pracę narządu wzroku?
6. Jaki jest cel badań dzieci?
7. Czy w wieku starczym powinno się kontrolować narząd wzroku i dlaczego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj terminy badań profilaktycznych swoich sąsiadów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się ze strukturą wiekową sąsiadów,
3) przygotować plan koniecznych badań dla każdej grupy wiekowej,
4) opracować kalendarz badań,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
6) dokonać korekty i uzupełnienia planu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Wyposażenie stanowiska pracy:
- spis sąsiadów,
- literatura dotycząca badań profilaktycznych,
- ankieta,
- papier.
Ćwiczenie 2
Zorganizuj badania przeglądowe ostrości wzroku uczniów swojej klasy za pomocą tablic
Snellena.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą profilaktyki okulistycznej,
2) zapoznać się z literaturą dotyczącą badania ostrości wzroku,
3) przygotować plan badania,
4) wykonać badania ostrości wzroku przy użyciu tablic Snellena,
5) opracować wyniki badania,
6) opracować wskazówki dla osób z obniżoną ostrością wzroku,
7) dokonać korekty i uzupełnienia planu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice Snellena,
- notes.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić cel badań wstępnych, okresowych, przeglądowych? o o
2) omówić warunki pracy przy monitorze? o o
3) omówić czynniki wpływające na pracę narządu wzroku? o o
4) wyjaśnić cel badania dzieci w wieku szkolnym? o o
5) wyjaśnić cel badań okresowych ludzi starszych? o o
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Gruczoł łzowy znajduje się
a) w dolnoskroniowej części oczodołu.
b) w bocznej części oczodołu.
c) w przyśrodkowej ścianie oczodołu.
d) górnoskroniowej części oczodołu.
2. Komora przednia znajduje się pomiędzy
a) rogówką, a tęczówką.
b) twardówką, a tęczówką.
c) soczewką i ciałem szklistym.
d) tęczówką, a soczewką.
3. Neuronami siatkówki nie są
a) komórki dwubiegunowe.
b) komórki zwojowe.
c) czopki i pręciki.
d) komórki wypełnione barwnikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4. Cecha rogówki, która nie warunkuje prawidłowej funkcji optycznej to
a) gładkość.
b) lśnienie.
c) grubość.
d) przez
roczystość.
5. Szerokość z
renicy zależy od
a) komórek barwnikowych tęczówki.
b) naczyń tęczówki.
c) mięśni tęczówki.
d) nabłonka barwnikowego tęczówki.
6. Ciało rzęskowe bierze udział w
a) konwergencji.
b) akomodacji.
c) stereoskopii.
d) adaptacji.
7. Nerw wzrokowy utworzony jest z wypustek komórek
a) dwubiegunowych.
b) zwojowych.
c) czopków i pręcików.
d) komórek nabłonka barwnikowego.
8. Siła refrakcji soczewki wynosi
a) + 19 Dsph.
b) + 43 Dsph.
c) + 61 Dsph.
d) + 33 Dsph.
9. Aby orientacyjnie zbadać adaptację chorego do ciemności należy
a) oświetlić jego oczy.
b) zakryć oczy dłonią.
c) obserwować zachowanie w ciemnym pokoju.
d) założyć na oczy okulary z filtrem.
10. Przyczyną trudności szkolnych może być
a) zaburzenia konwergencji.
b) osłabienie akomodacji.
c) zaburzenia adaptacji.
d) zmiany w ustawieniu powiek.
11. Głównym bodz
cem dla konwergencji jest
a) akomodacja.
b) adaptacja.
c) fiksacja.
d) achromatopsja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
12. Jęczmień jest to
a) ostre zapalenie mieszków włosowych.
b) przewlekłe gronkowcowe zapalenie gruczołu tarczkowego.
c) bakteryjne zapalenie kanalika Å‚zowego.
d) zakażenie spojówki gałkowej.
13. Jeżeli pacjent widzi  mroczki przed okiem to świadczy o
a) zaćmie.
b) jaskrze.
c) starzeniu się ciała szklistego.
d) zapaleniu rogówki.
14. Operacja zaćmy polega na
a) usunięciu zmętniałej soczewki.
b) stworzeniu drogi odpływu płynu komorowego.
c) wytworzeniu jałowego zrostu tkanek.
d) wycięciu tęczówki.
15. Tarcza zastoinowa jest wynikiem
a) zwiększonego ciśnienia wewnątrzgałkowego.
b) zmniejszonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
c) procesu demielinizacji.
d) zapalenia pozagałkowego nerwu wzrokowego.
16. Silny ból głowy i oka, pogorszenie widzenia, tęczowe koła wokół z
ródeł światła, nudności
i wymioty, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe to typowe objawy
a) ostrego zapalenia tęczówki.
b) erozji rogówki.
c) ostrego ataku jaskry.
d) wrzodu rogówki.
17. Do objawów ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego nie należy
a) pogorszenie ostrości wzroku.
b) wysięk w komorze przedniej oka.
c) szeroka z
renica.
d) wÄ…ska z
renica.
18. W przebiegu nadciśnienia tętniczego zmiany dotyczą
a) soczewki.
b) rogówki.
c) naczyń siatkówki.
d) ciała szklistego.
19. W przebiegu cukrzycy może dojść do
a) zmętnienia rogówki.
b) proliferacyjnego odwarstwienia siatkówki.
c) zapalenia twardówki.
d) zmian w powiekach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
20. ChorobÄ… zakaz
nÄ… jest
a) zapalenie woreczka Å‚zowego.
b) ostre zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego.
c) nagminne wirusowe zapalenie spojówek i rogówek.
d) zapalenie nerwu wzrokowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Diagnozowanie chorób oczu, ich leczenie i profilaktyka
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
6. LITERATURA
1. Adler F.H.: Fizjologia oka. PZWL, Warszawa 1968
2. Altenberger S.: podręcznik okulistyki. PZWL, Warszawa 1975
3. Czerwińska W.: Okulistyka przemysłowa. PZWL, 1982
4. Kański J.J.: Okulistyka kliniczna. Ubran & Partner, Wrocław 1997
5. Kański J.J.: Mc Allister J.A., Salmon J.F.: Jaskra. Urban & Partner, Wrocław 1998
6. Krzystkowa K., Kubanko-Zielińska A., Pająk J., Nowak-Bryg H.: Rozpoznawanie
i leczenie choroby zezowej. PZWL, Warszawa 1977
7. Litwin B., Bryg H. (red.): Wybrane zagadnienia okulistyczne. Zamkom 2005
8. Niżankowska M.H.: Jaskra. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2001
9. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. Volumed, Wrocław 1992
10. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna. PZWL, Warszawa 1977
11. Pojda S. (red.): Okulistyka w kropelce. Dział Wydawnictw SAM, Katowice 2002
12. Internet
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64