Diagnostyka chorób
zakaz
nych zwierzÄ…t
Przy podejmowaniu decyzji dotyczÄ…cych
próbek, które będą przekazane do
laboratorium, niezbędne jest posiadanie
znaczÄ…cego zasobu wiedzy o chorobach
zakaz
nych oraz odpowiednich umiejętności
pobierania próbek, gdyż badanie
laboratoryjne rozpoczyna się już w momencie
próbkobrania, a pobierający próbkę w
ten sposób w badaniu tym uczestniczy.
y
le pobrana, niewłaściwie przechowywana
lub z
le przesłana próbka może być powodem
fałszywie dodatnich lub ujemnych wyników
badań laboratoryjnych lub może nie nadawać
się w ogóle do analizy.
Pobieranie próbek powinno przebiegać z
zachowaniem ostrożności i należytej uwagi,
tak, aby unikać niepotrzebnego stresu lub
zranienia zwierzęcia jak również zagrożenia
dla osoby/osób zaangażowanych w procedurę
próbkobrania. Ponadto, próbki powinny być
pobierane w taki sposób, aby uniknąć ich
skażenia.
Wszystkie pobrane próbki powinny być
starannie opakowane, oznakowane
i przekazane do laboratorium w najkrótszym
możliwym czasie z zachowaniem
odpowiednich wymagań termicznych.
Ogólna procedura pobierania próbek
Przed pobraniem próbek należy starannie
przeanalizować cel, dla którego będą one
pobrane, gdyż wpłynie on zarówno na ich
rodzaj i liczbę, jak i warunki, które będą
musiały być zapewnione aby uzyskać
wiarygodne wyniki.
Materiał od żywych zwierząt należy pobierać
bez zadawania zwierzęciu zbędnego bólu oraz
z zachowaniem szczególnej ostrożności w celu
uniknięcia niepotrzebnego stresu lub zranienia
zwierzęcia, jak również zagrożenia dla
pobierającego próbkę lub innych osób
uczestniczących w próbkobraniu.
Koniecznym może być mechaniczne
poskromienie zwierzęcia, zastosowanie
środków uspokajających lub narkozy.
Miejsca, z których pobierane są próby, nie
mogą być odkażane, ponieważ nawet
nieznaczna ilość środka odkażającego może
inaktywować zarazek.
Należy takie miejsca oczyścić lub opłukać wodą
bez detergentów i środków dezynfekcyjnych.
Próbki materiału biologicznego pobiera się
czystymi jałowymi narzędziami najlepiej
jednokrotnego użycia.
Pobrane próbki powinny być oznaczone liczbą
bieżącą, pod którą badane zwierzę zostało
wpisane na listÄ™ w protokole pobierania
próbek. Pobierający próbki każdorazowo
powinien sprawdzać zgodność ich oznakowania
z oznakowaniem zwierząt, tak aby nie doszło
do zamiany kolejności w protokole.
Arkusz wyników badania w kierunku brucelozy u bydła/kóz/owiec/świń
Arkusz wyników badania w kierunku enzootycznej białaczki bydła.
Zużyty sprzęt i odzież ochronna jednorazowego
użytku powinny być wyrzucone do
wyznaczonego do tego celu, szczelnie
zamykanego pojemnika i przekazane
wyspecjalizowanej jednostce do utylizacji lub
zutylizowane pod urzędowym nadzorem w
gospodarstwie. Miejsce, w którym pobierano
materiał zakaz
ny, po zakończeniu tych
czynności oczyszcza się i odkaża, a pozostały
materiał biologiczny i/lub części zwłok
zwierząt usuwa się w sposób uniemożliwiający
szerzenie siÄ™ choroby, zgodnie z
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami.
Z uwagi na to, że materiał biologiczny może
zawierać niebezpieczne czynniki zakaz
ne,
każda próbka pobranego materiału powinna
być odpowiednio opakowana i transportowana
z zachowaniem szczególnych środków
ostrożności. Opakowanie musi zapewniać:
- dobre zabezpieczenie próbki, tak aby w czasie
transportu nie zmieniła ona swoich cech w
stopniu uniemożliwiającym otrzymanie
prawidłowego wyniku,
- całkowitą ochronę przed zakażeniem ludzi
zaangażowanych w transport próbki.
Każda pobrana próbka powinna być
umieszczona w mocnym szklanym lub
plastikowym sterylnym, szczelnie zamykanym
pojemniku (w miarę możliwości zakręcanym
korkiem z gumową podkładką lub uszczelką)
zabezpieczającym przed wyciekiem zawartości.
Zamknięcie to należy okleić dookoła
wodoodporną taśmą samoprzylepną.
Powierzchnię zewnętrzną pojemnika należy po
zamknięciu starannie zdezynfekować, a
następnie opłukać czystą wodą.
Każdy pojemnik należy zaopatrzyć w etykietę
zawierajÄ…cÄ…:
- numer identyfikacyjny i opis zwierzęcia,
- rodzaj i numer próbki,
-datÄ™ i miejsce pobrania.
Przekazywanym próbkom powinno
towarzyszyć pismo przewodnie wskazujące
m.in. nadawcÄ™, pochodzenie przekazywanego
materiału biologicznego wraz ze stosowną
informacjÄ… na jego temat, identyfikacjÄ…
zwierząt, od których pobrano próbki oraz
wskazaniem kierunku badania, w celu
wykonania którego próbki są przekazywane
Po starannym zapakowaniu próbki, pojemnik z
próbką i załączonym pismem przewodnim
umieszcza siÄ™ w kontenerze, mocnym kartonie
lub pudełku drewnianym i transportuje do
właściwego laboratorium .
Na opakowaniu zewnętrznym kontenera
(pudełka), w którym przewozi się pobrany
materiał biologiczny, należy zamieścić napisy
ostrzegawcze i informacje.
Wskazane jest, aby osoba odpowiedzialna za
pobrane próbki, zgłosiła w laboratorium
przewidywanÄ… datÄ™ i godzinÄ™ dostarczenia
próbki, aktualne swoje dane (imię
nazwisko, adres, telefony itp.), umożliwiające
nawiązanie kontaktu, jeśli okaże się to
konieczne.
Zasady pobierania poszczególnych
rodzajów materiału biologicznego 
Próbki od zwierząt żywych
Pobieranie próbek krwi
Krew jest materiałem biologicznym najczęściej
poddawanym badaniom laboratoryjnym:
hematologicznym, serologicznym,
wirusologicznym, bakteriologicznym,
parazytologicznym. W każdym przypadku próbki
powinny być pobierane jałowo, a używany sprzęt
powinien być sterylny.
Pobieranie próbek krwi
Do testów serologicznych krew pobiera się  na
skrzep (probówka bez antykolagulantów).
W celu pozyskania surowicy, krew pobranÄ…
pozostawia siÄ™ w temperaturze pokojowej na
około 2 godziny. Po wydzieleniu się surowicy
skrzep można oddzielić od ścian probówki
sterylną długą igłą, a następnie próbki umieścić
w lodówce w temperaturze 4°C. Po kilku
godzinach lub następnego dnia próbki można
odwirować  1000g/10-15min., surowicę
zdekantować lub przenieść pipetą do probówek
typu Ependorf.
Pobieranie próbek krwi
Do pozostałych badań krew pobiera się do
probówek z dodatkiem środków zapobiegających
krzepnięciu takich jak sole heparyny czy kwas
etyleno-dwuamino 4-octowy (EDTA). Próbki
pobrane na antykoagulant należy delikatnie
wymieszać.
U dużych zwierząt krew pobiera się z żyły
jarzmowej, u świń najlepiej z żyły czczej
przedniej, a u drobiu z żyły skrzydłowej.
Pobieranie próbek kału
Kał do badań powinien być świeżo oddany lub
pobrany bezpośrednio z prostnicy.
Próbka kału nie powinna być mniejsza niż 10g.
Czas przechowywania i transportu nie powinien
przekraczać 24 godzin, a próbki należy
przechowywać i transportować w temperaturze
okoÅ‚o 4°C.
Alternatywną i często zalecaną metodą jest
pobieranie wymazów z prostnicy (albo kloaki u
drobiu). Wymazówka w czasie pobierania musi
mieć kontakt z błoną śluzową, a jej powierzchnia
powinna być pokryta kałem. Pobrane wymazy
najlepiej przechowywać i transportować w
temperaturze 4°C.
Pobieranie próbek ze skóry
W chorobach, które powodują powstanie zmian
pęcherzowych należy pobrać z zachowaniem
zasad aseptyki, 2g tkanki nabłonkowej, nie mniej
jednak niż 1g lub o powierzchni 2 cm2 i umieścić
w 5ml buforu fosforanowego z glicerynÄ… w
równych częściach, albo buforu tris o pH 7,2 
7,6, najlepiej 7,4.
Z pęcherzy nieuszkodzonych należy pobrać płyn
aspirując go strzykawką i przenieść do
sterylnych probówek. Transportować w
temperaturze 4°C.
Pobieranie próbek z ukł. rozrodczego
Próbki można pobierać w dwojaki sposób:
płucząc pochwę lub worek napletkowy albo
poprzez pobranie wymazów. Te ostatnie można
pobierać również z szyjki macicy, jak i z samej
macicy. Nasienie pobiera siÄ™ za pomocÄ…
sztucznej pochwy lub przez sztucznÄ… stymulacjÄ™
prącia. Do badań przesyła się frakcję bogatą w
plemniki. Do przesyłania wymagane są
specjalne podłoża transportowe.
Pobieranie próbek z oka i jamy nosowej
Próbki pobiera się w sposób delikatny z
powierzchni spojówki. Wymazówki powinny być
mocowane na elastycznych aplikatorach. Ze
względów bezpieczeństwa nie używa się
wymazówek z aplikatorem drewnianym
(uchwytem, rękojeścią).
Wydzielinę z nosa pobiera się wymazówką
zwilżoną w podłożu transportowym, a kontakt
wymazówki z wydzieliną powinien trwać około
1 minuty.
Pobieranie próbek mleka
Przed pobraniem próbek mleka należy dokładnie
oczyścić i wysuszyć strzyk i ujście kanału
strzykowego bez używania środków
dezynfekcyjnych. Pierwsze strumienie mleka
należy usunąć, a następne pobrać do pojemnika
(probówki).
Do wykonania niektórych testów można pobierać
z jednego gospodarstwa mleko zbiorcze.
Mleko do testów serologicznych nie może być
zamrażane, podgrzewane, czy też gotowane jak
też poddawane gwałtownemu wytrząsaniu.
Jeżeli przesłanie próbek do laboratorium opóz
ni
się, można dodać środek konserwujący.
Próbki do badań bakteriologicznych, jeżeli jest to
konieczne, można zamrażać.
Zasady pobierania poszczególnych
rodzajów materiału biologicznego 
Próbki od zwierząt martwych
Po śmierci zwierząt można pobierać próbki
tkanek do przeprowadzania badań
laboratoryjnych w różnych kierunkach.
Lekarz przeprowadzajÄ…cy sekcjÄ™ powinien
legitymować się dużym zasobem wiedzy z
obszaru chorób zakaz
nych i patologii, która
pozwoli mu dokonać właściwego wyboru tkanek
i narządów do badań.
Sprzęt niezbędny do sekcji zależy od wielkości i
gatunku zwierzęcia, ale zazwyczaj niezbędne są:
nóż, piła, topór, skalpele, kleszcze, pęsety,
nożyczki, w tym również z jednym ramieniem
tępym do otwierania jelit.
Narzędzia do pobierania próbek powinny być
jałowe.
Przeprowadzający badanie musi posiadać
wystarczającą ilość kontenerów, pojemników z
podłożami transportowymi dla określonych
próbek i kierunków badań. Niezbędne jest
posiadanie i używanie w czasie sekcji odzieży
ochronnej takiej jak: kombinezony, fartuchy,
rękawice i buty gumowe, a także maski ochronne
na twarz i oczy. Te ostatnie są szczególnie
ważne, jeżeli u zwierzęcia podejrzewamy
chorobę odzwierzęcą i istnieje potencjalne
ryzyko zakażenia.
Zasady pobierania poszczególnych
rodzajów materiału biologicznego 
Próbki środowiskowe
Próbki środowiskowe mogą być pobierane w celu
monitorowania higieny w miejscu przebywania
zwierząt albo mogą stanowić element
nadzoru nad drogami rozprzestrzeniania siÄ™
choroby. Pobieranie próbek środowiskowych jest
szczególnie ważne w zakładach wylęgowych,
stacjach unasienniania oraz rzez
niach.
Najczęściej pobieranym materiałem jest pomiot
albo ściółka, świeży kał. Wymazy pobierane są
też z powierzchni przewodów wentylacyjnych,
urządzeń do karmienia i pojenia zwierząt. Pasza
może być pobierana z urządzeń do karmienia,
jak również z silosów.
Procedury dodatkowe zwiÄ…zane z
pobieraniem próbek od zwierząt w
stadzie podejrzanym
Członkowie zespołu pobierającego próbki, przed
przystąpieniem do próbkobrania, powinni
omówić plan czynności, ubrać odzież ochronną,
przeprowadzić dezynfekcję osobistą, a następnie
rozpocząć przegląd stada i badanie kliniczne
zwierząt podejrzanych oraz pobrać próbki.
Wykonując powyższe czynności należy zachować
szczególną staranność w celu uniknięcia
rozprzestrzenienia czynnika zakaz
nego.
W podejrzanym stadzie przeglÄ…d zwierzÄ…t
gatunków podatnych przeprowadza się na
podstawie aktualnej księgi rejestracji
znajdującej się w każdej siedzibie stada,
odrębnie dla poszczególnych gatunków zwierząt
oznakowanych i ich numerów identyfikacyjnych
(jeżeli zwierzęta posiadają indywidualne
oznakowanie).
Podczas przeglÄ…du sporzÄ…dza siÄ™ wykaz zwierzÄ…t
chorych, podejrzanych o chorobÄ™ lub o
zakażenie, a także zapisuje się wszystkie objawy
chorobowe, które mogą świadczyć o zakażeniu.
Określa się również miejsca lokalizacji
poszczególnych zwierząt w gospodarstwie.
PrzeglÄ…d zwierzÄ…t rozpoczyna siÄ™ w pierwszej
kolejności od części, w której znajdują się
zwierzęta uznawane przez właściciela lub
przedstawiciela właściciela za zdrowe. Zwierzęta
chore, podejrzane o chorobę lub zakażenie bada
się na końcu przeglądu. Jeśli zalecenia tego nie
można spełnić, szczególnie gdy stado jest liczne
a pomoc niewystarczajÄ…ca, przeglÄ…d z
konieczności rozpoczyna się od zwierząt
podejrzanych o zakażenie, chorobę lub od
chorych.
Zwierzęta przebywające na pastwisku w pobliżu
gospodarstwa zapędza się do pomieszczeń
inwentarskich. Zwierzęta przebywające na
pastwisku z dala od gospodarstwa, gromadzi i
bada się na pastwisku, szczególnie, gdy zachodzi
obawa, że w czasie ich przemieszczania do obór
mogłoby zwiększyć się ryzyko rozprzestrzeniania
czynnika zakaz
nego, zainfekowania innych
zwierząt lub środowiska.
W celu zmniejszenia stresu zwierząt możliwe
jest zastosowanie środków uspokajających oraz,
jeżeli jest to wskazane, miejscowego
znieczulenia. Uspokojenie i znieczulenie
korzystnie wpływa zarówno na bezpieczeństwo
obsługi jak i zwierząt. Zmniejsza również
zagrożenie dla obsługi podczas badania
klinicznego, a przede wszystkim umożliwia:
dokładne badanie i ocenę zmian
chorobowych, ocenę i wybór materiału
biologicznego do badań oraz właściwe
pobranie próbek
Jeżeli przed badaniem i pobieraniem próbek
wymagane jest oczyszczenie miejsc niezbędnych
do przeprowadzenia badania lub pobrania
próbek (np. racic), należy obmyć je czystą zimną
wodą i miękkim kawałkiem tkaniny lub gąbki.
Nie należy stosować mydła, detergentów,
chemicznych środków dezynfekcyjnych lub
dezynfekcyjno-myjących, gdyż środki te mogą
inaktywować czynniki chorobotwórcze w
materiale biologicznym i spowodować, że próbka
będzie nieprzydatna do badania laboratoryjnego
(wynik może być fałszywie ujemny).
Narzędzia do pobierania próbki i pojemniki na
próbki również nie mogą mieć kontaktu ze
środkami dezynfekcyjnymi, aż do chwili
szczelnego zamknięcia próbki w pojemniku.
Po zakończonym badaniu klinicznym i pobraniu
próbek wszyscy, którzy brali w tych działaniach
udział, powinni dokładnie zdezynfekować ręce,
narzędzia, najbliższe otoczenie i odzież
ochronną. Odzież po zdjęciu należy
umieścić w podwójnych workach foliowych,
worki dokładnie zamknąć, a ich
powierzchnie zewnętrzne zdezynfekować i
przekazać wyspecjalizowanej firmie
do utylizacji lub zutylizować pod urzędowym
nadzorem w gospodarstwie.